Το φαινόμενο του εργασιακού στρες, το οποίο σε παγκόσμιο επίπεδο επηρεάζει περισσότερο από το 50% του ανθρώπινου δυναμικού, εντείνεται ακόμα περισσότερο σε περιόδους κρίσης και οικονομικών αναταραχών. Στην Ελλάδα της ύφεσης, 2 στους 3 εργαζόμενους θεωρούν ότι η εργασία έχει βλάψει την υγεία τους, ενώ 1 στους 2 αναφέρει προβλήματα στην πλάτη ή άγχος – ποσοστό διπλάσιο από των υπόλοιπων ευρωπαϊκών χωρών.
Το στρες είναι αυτό που αισθάνεται κάποιος όταν καλείται να διαχειριστεί περισσότερα από όσα έχει συνηθίσει. Όταν κάποιος έχει στρες, το σώμα του αντιδρά σαν να βρισκόταν σε κίνδυνο. Παράγει ορμόνες που επιταχύνουν το ρυθμό της καρδιάς, μας κάνουν να αναπνέουμε ταχύτερα και προκαλούν ανεξήγητη κούραση, μεταξύ άλλων. Κάποιο επίπεδο στρες είναι φυσιολογικό, ή ακόμα και χρήσιμο, αφού μπορεί να βοηθήσει σε περιπτώσεις που κανείς πρέπει να εργαστεί σκληρά ή να αντιδράσει γρήγορα. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει κάποιον να κερδίσει έναν αγώνα, ή να ολοκληρώσει εγκαίρως μία σημαντική εργασία. Αλλά αν συμβαίνει συχνά ή διαρκεί πολύ, μπορεί να επιφέρει αρνητικές επιπτώσεις, όπως πονοκεφάλους, στομαχικές διαταραχές, πόνους στη μέση και προβλήματα στον ύπνο. Μπορεί να εξασθενίσει το ανοσοποιητικό σύστημα, ή ακόμα να επιδεινώσει ένα ήδη υπάρχον πρόβλημα υγείας. Ταυτόχρονα, επιδρά αρνητικά στη διάθεση του ανθρώπου, ενώ δυσχεραίνει τις διαπροσωπικές σχέσεις και μειώνει την απόδοση στην εργασία.
«Οδηγείτε αμέριμνα όταν ξαφνικά κάποιο αυτοκίνητο με πολύ μεγάλη ταχύτητα διασχίζει κάθετα τον δρόμο σας. Φρενάρετε απότομα και τελικά αποφεύγετε τη σύγκρουση. Μόλις βρεθήκατε σε κίνδυνο. Η καρδιά σας χτυπάει δυνατά, το στόμα σας έχει στεγνώσει, νοιώθετε κόμπο στο στομάχι, η αναπνοή σας είναι ρηχή και γρήγορη, τα χέρια έχουν ιδρώσει, νοιώθετε θυμό. Μόλις ενεργοποιήθηκε η αντίδραση μάχης ή φυγής. Έχετε την ανάγκη να δώσετε μάχη ή να καταφύγετε σε ασφαλέστερο μέρος. Το βράδυ έχετε δυσκολία στον ύπνο, σκεπτόμενοι τι θα μπορούσατε να είχατε πάθει. Καθυστερείτε να φύγετε το πρωί, κρύβετε τα πραγματικά σας συναισθήματα από τους οικείους σας. Ξεκινούν οι φοβίες-αποφεύγετε το συγκεκριμένο δρόμο ή έχετε υπερδιέγερση ακούγοντας μια κόρνα αυτοκινήτου τις επόμενες ημέρες. Όσες περισσότερες είναι οι άνευ λόγου ενεργοποιήσεις, τόσες περισσότερες πιθανότητες υπάρχουν να εξαντληθεί το σώμα μας σωματικά και ψυχολογικά.
Οι απειλές μπορεί να είναι πραγματικές ή φανταστικές, με τα ίδια ακριβώς συμπτώματα (π.χ. όταν μας καλεί ο προϊστάμενος στο γραφείο του ύστερα από παράπονο σημαντικού πελάτη). Τα συμπτώματα μπορεί να είναι σιωπηλά ή να φωνάζουν από μακριά. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι κάθε άνθρωπος διαχειρίζεται διαφορετικά τις αγχογόνες καταστάσεις της καθημερινότητας γιατί τις νοηματοδοτεί με διαφορετικό τρόπο και έχει διαφορετικά αποθέματα. Η επιχείρηση όμως οφείλει να προνοήσει και να αφουγκραστεί έγκαιρα τα ανησυχητικά συμπτώματα και να προσαρμόσει τις συνθήκες εργασίας, τις διαδικασίες και συμπεριφορές με γνώμονα την πρόληψη των ψυχοκοινωνικών κινδύνων (ΨΚΚ) και του εργασιακού άγχους», όπως πολύ παραστατικά εξηγεί η Νέλλυ Γιαννακά, Ψυχολόγος, EAP Project Manager, Ergonomia. Και ενώ οι αιτίες που προκαλούν στρες είναι πολλές, το εργασιακό στρες αναδεικνύεται σε μία εκ των κυριότερων και συνηθέστερων.
Το στρες που σχετίζεται με την εργασία
Ο σωστός σχεδιασμός και η σωστή οργάνωση και διαχείριση της εργασίας είναι το ζητούμενο, αλλά όταν αυτά τα στοιχεία λείπουν, το στρες που σχετίζεται με την εργασία (work related stress) είναι αναπόφευκτο. Αυτού του είδους το στρες αναπτύσσεται όταν ένας εργαζόμενος δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί τις απαιτήσεις των καθηκόντων που του ανατίθενται. Και όπως κάθε είδους στρες, μπορεί να αποτελέσει την αιτία ασθενειών οι οποίες, όπως είναι γνωστό, συνδέονται με υψηλά επίπεδα απουσιών, υψηλό turnover του ανθρώπινου δυναμικού και άλλα ζητήματα όπως μειωμένη απόδοση, περισσότερα λάθη κ.λπ. Το εργασιακό στρες μπορεί να επηρεάσει οποιονδήποτε, σε οποιοδήποτε επίπεδο της ιεραρχίας, ανεξαρτήτως κλάδου ή μεγέθους της εταιρείας.
Αποτελεί έναν σημαντικό κίνδυνο για τις περισσότερες εταιρείες και για αυτό η αντιμετώπιση αυτής της πρόκλησης αναδεικνύεται σε υψίστης σημασίας προτεραιότητα για τους εργοδότες και φυσικά τους επαγγελματίες του HR (Human Resources). Είναι πλέον κοινώς αποδεκτό ότι η υπερβολική ή παρατεταμένη πίεση στην εργασία μπορεί να δημιουργήσει υψηλά επίπεδα στρες στους εργαζόμενους. Σύμφωνα με τον οργανισμό HSE (Health & Safety Executive) του Ηνωμένου Βασιλείου, το εργασιακό στρες είναι «η δυσμενής αντίδραση των ανθρώπων απέναντι σε υπερβολικές πιέσεις ή άλλου είδους απαιτήσεις της δουλειάς». Οι άνθρωποι αγχώνονται υπερβολικά όταν αισθάνονται ότι δεν διαθέτουν τους απαιτούμενους πόρους -είτε πρόκειται για υλικούς και οικονομικούς είτε για συναισθηματικούς πόρους- για να ανταποκριθούν σε αυτές τις απαιτήσεις.
Το έντονο ή παρατεταμένο στρες μπορεί να οδηγήσει σε σωματικές και ψυχικές ασθένειες – από άγχος και κατάθλιψη μέχρι καρδιακές παθήσεις, πόνους στη μέση ακόμα και εξαρτήσεις από αλκοόλ ή ναρκωτικά. Σύμφωνα με την ετήσια Absence Management survey του CIPD, το στρες είναι μία βασική αιτία για απουσίες λόγω ασθένειας στους οργανισμούς. Όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει η Εβίνα Ηλιοπούλου, Ψυχολόγος, Senior Account Manager της Hellas EAP «Το εργασιακό στρες εκδηλώνεται όταν οι απαιτήσεις στην εργασία υπερβαίνουν την ικανότητα και τους μηχανισμούς που διαθέτει ο εργαζόμενος να αντεπεξέλθει σε αυτές. Ως αποτέλεσμα, προκύπτουν βλαβερές συνέπειες στη σωματική και συναισθηματική του υγεία, ευνοώντας ταυτόχρονα την εκδήλωση συμπεριφορών που μπορούν να δημιουργήσουν κινδύνους για τον ίδιο, τους συναδέλφους και την εταιρεία. Συνήθη συμπτώματα σωματοποίησης του στρες είναι πονοκέφαλοι, ταχυκαρδίες, στομαχικά προβλήματα, πίεση, αϋπνίες, κόπωση κ.ά., ενώ παρατηρείται η τάση να υιοθετούνται επιβλαβείς συνήθειες όπως κάπνισμα, κατανάλωση αλκοόλ και ψυχοφαρμάκων ως τρόποι ανταπόκρισης.
Η εργασιακή απόδοση εμφανίζει διακυμάνσεις ή μείωση, παρουσιάζονται προβλήματα μνήμης και συγκέντρωσης, δυσκολία λήψης αποφάσεων, λάθη, ατυχήματα, έλλειψη αυτοπεποίθησης, απουσίες, παρουσιασμός κ.ά. Η ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων και η εμπιστοσύνη πλήττονται, επίσης. Ένας στρεσαρισμένος εργαζόμενος μπορεί εύκολα να γίνει οξύθυμος, να εκδηλώσει παθητικο-επιθετικές συμπεριφορές προς συναδέλφους, πελάτες, εταιρεία και οικογένεια, να εμφανίσει τάσεις απομόνωσης και κοινωνικής απόσυρσης. Η χρόνια έκθεση στο στρες μπορεί να οδηγήσει σε δυσλειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος, ευνοώντας την εκδήλωση σοβαρών ψυχικών και οργανικών ασθενειών όπως κατάθλιψη, καρδιαγγειακά νοσήματα, κ.ά.».
Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειώσουμε ότι μερικές φορές υπάρχει σύγχυση ανάμεσα στους όρους «πίεση» και «στρες». Είναι υγιές και απαραίτητο οι άνθρωποι να βιώνουν προκλήσεις στη ζωή τους, οι οποίες μπορεί να προκαλέσουν κάποια πίεση, όπως για παράδειγμα η ανάγκη γρήγορης λήψης αποφάσεων όταν κάποιος είναι αντιμέτωπος με κάποιο κίνδυνο. Μέχρις ορισμένου σημείου, μία αύξηση στην πίεση μπορεί να βελτιώσει την απόδοση του εργαζομένου. Ωστόσο, αν η πίεση γίνει υπερβολική, χάνει τα ευεργετικά της αποτελέσματα και μπορεί να αποβεί επιβλαβής έως και καταστρεπτική για την υγεία.
Κρίσιμης σημασίας η αντιμετώπιση
Οι εταιρείες καλούνται να αντιμετωπίσουν το εργασιακό στρες για να διασφαλίσουν την εύρυθμη λειτουργία τους και να ελαχιστοποιήσουν τους κινδύνους που αυτό συνεπάγεται για την αποδοτικότητα τους. Ταυτόχρονα, οι εταιρείες φέρουν, όχι μόνο ηθική, αλλά και νομική ευθύνη απέναντι στο ανθρώπινο δυναμικό τους. Και αυτό γιατί το εργασιακό στρες έχει αναγνωριστεί σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο ως ένα κρίσιμο ζήτημα που αφορά τόσο τους εργαζομένους όσο και τους εργοδότες. Έχοντας αναγνωρίσει την ανάγκη για ανάληψη από κοινού δράσης επί του θέματος αυτού, οι ευρωπαίοι κοινοτικοί εταίροι υπέγραψαν τη συμφωνία-πλαίσιο για το εργασιακό άγχος στις 8 Οκτωβρίου 2004. Σύμφωνα με την Οδηγία-πλαίσιο 89/391, «όλοι οι εργοδότες έχουν νομική υποχρέωση να προστατέψουν την επαγγελματική ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων. Το καθήκον αυτό ισχύει για τα προβλήματα εργασιακού άγχους στο βαθμό που αυτά εμπεριέχουν κίνδυνο για την εργασιακή ασφάλεια και υγεία».
«Η πρόληψη και έγκαιρη αντιμετώπιση του εργασιακού στρες καθίσταται επιτακτική ανάγκη, λαμβάνοντας υπόψη τα τεράστια κόστη (εμφανή αλλά και κρυφά) που επιφέρει η μη διαχείρισή του σε ατομικό, οργανωσιακό και εθνικό επίπεδο. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, με βάση πρόσφατη έρευνα, στη Μ. Βρετανία το εργασιακό στρες κοστίζει στις επιχειρήσεις €1.220 ανά εργαζόμενο ετησίως από τη μείωση της παραγωγικότητας, αύξηση παρουσιασμού και απουσιών, εμφάνιση κατάθλιψης και εναλλαγή εργαζομένων. Στο πλαίσιο της παρούσας κοινωνικοοικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα ειδικότερα, η επένδυση στην πρόληψη και ενίσχυση της υγείας του ανθρώπινου δυναμικού και η ενσωμάτωσή της στη στρατηγική των επιχειρήσεων, μπορεί να μειώσει σημαντικά οικονομικά και «ανθρώπινα» κόστη σε όλα τα επίπεδα. Ένα μη υγιές και στρεσσογόνο εργασιακό περιβάλλον που λειτουργεί κατασταλτικά και όχι προληπτικά είναι λιγότερο ανθεκτικό και προσαρμοστικό στις αλλαγές και τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες. Σε ένα τοξικό εργασιακό περιβάλλον κάθε “υγιής” προσπάθεια προς ανάκαμψη και προσωπική και επαγγελματική ευημερία δύσκολα μπορεί να αποδώσει», επισημαίνει η Ε. Ηλιοπούλου.
«Είναι πολυτέλεια να μιλάμε για πρόληψη των ΨΚΚ και του εργασιακού άγχους εν μέσω κρίσης; Και βέβαια όχι, αν αναλογιστούμε τις σοβαρές συνέπειες ως αποτέλεσμα της μη έγκαιρης αντιμετώπισής τους. Σκεφτείτε το επίπεδο του εργασιακού άγχους για τον εργαζόμενο σαν μια τεντωμένη χορδή βιολιού έτοιμη να σπάσει… τα αποτελέσματα μπορεί να είναι: μείωση επιθυμίας για εργασία, μείωση ικανότητας συγκέντρωσης, απλή παρουσία χωρίς απόδοση (presenteeism), μειωμένη εργασιακή δέσμευση, αύξηση συμπτωμάτων κακής σωματικής και ψυχικής υγείας, συχνές επιζήμιες αποφάσεις, πρόστιμα και δικαστικές διενέξεις, κακές συναδελφικές σχέσεις, μειωμένη απόδοση και παραγωγικότητα, κακή φήμη της εταιρείας, αύξηση των εργατικών ατυχημάτων κ.ά.», συμπληρώνει η Ν. Γιαννακά. Και φυσικά το κύριο βάρος αυτής της προσπάθειας βαραίνει, κυρίως, τους ώμους του τμήματος Διοίκησης Ανθρώπινου Δυναμικού και τους επαγγελματίες του HR.
Πηγή: HRProfessional, άρθρο της Τζένης Αναγνωστοπούλου
