Ο μελαγχολικός Μάρκος Μέσκος

«Δεν είμαι πολιτικό πρόσωπο, αλλά ένας παρατηρητής, ένας ωτακουστής της καθημερινότητας, όπως έλεγε ο Καβάφης. Παρατηρώ, αναζητώ την αλήθεια και προσπαθώ να τη γράψω. Αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα στην τέχνη και την πολιτική. Η πολιτική επικαλείται συνεχώς το ψέμα, η τέχνη αναζητεί την αλήθεια, ή επιδιώκει ή φαντάζεται ή γουστάρει την αλήθεια». Ηταν Μάρτιος του 2014 όταν ο πολυβραβευμένος ποιητής της δεύτερης μεταπολεμικής γενιάς Μάρκος Μέσκος άνοιξε χαραμάδες της ψυχής του, του βίου του, της ποιητικής του γραφής, της πολιτικής σκέψης, της στάσης του απέναντι στη ζωή και τον θάνατο σε μια από τις ελάχιστες συνεντεύξεις του («Κ», «Τελικά δεν ηττηθήκαμε, αποτύχαμε», 01-03-2014).

«Η αφετηρία της διαδρομής είναι η γενέτειρα, οι άνθρωποι. Ο τόπος είναι η αρχή του ταξιδιού και η επιστροφή. Την Ιθάκη, είτε την βρούμε, είτε όχι, δεν την ξεχνάμε. Είναι ο σκοπός της ζωής», έλεγε τότε. Στην αφετηρία του, τον γενέθλιο τόπο –στο Γραμματικό Εδεσσας– επιστρέφει αύριο για πάντα ο μελαγχολικός ποιητής που πέθανε την Πρωτοχρονιά, σε ηλικία 83 ετών.

Γεννημένος το 1935 στην Εδεσσα, μεγάλωσε όπως έλεγε στο «μάτι του επαρχιακού ιστορικού κυκλώνα», τη ζοφερή δεκαετία του ’40 με πληγές, αγώνες και αγωνίες, όχι μόνο ως παρατηρητής αλλά ως συμμετέχων, που πότισαν το συγγραφικό και ποιητικό του σύμπαν, στην Αθήνα (1965-1980) και στη Θεσσαλονίκη (1982-2018).

«Υποφέραμε στη ζωή μας, υποφέρουμε γιατί πληρώνουμε ό,τι ονειρευτήκαμε και ό,τι προσπαθήσαμε να ολοκληρώσουμε. Αποτύχαμε. Κάποτε πρέπει να δούμε τι σημαίνει και η αποτυχία. Οχι η ήττα· η αποτυχία», είχε εξομολογηθεί στην «Κ». Αν και από τα μαθητικά του χρόνια μετέτρεπε τα βιώματά του σε κείμενα ποιητικά, δημοσίευσε τις πρώτες του ποιητές συλλογές τέλη του ’50 στη Θεσσαλονίκη, πριν εγκατασταθεί στην πρωτεύουσα το 1965. Στην Αθήνα παράλληλα με τις σπουδές του στη γραφιστική και το ντιζάιν (Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Σχολής Δοξιάδη) και τις δουλειές του σε διαφημιστικό γραφείο, τίναζε, όπως έλεγε, «τη σκόνη του επαγγέλματος στον ελεύθερο χρόνο μουντζουρώνοντας λευκά χαρτιά με λέξεις και ζωγραφιές». Επέστρεψε στα χωρικά του ύδατα το 1982. Στη Θεσσαλονίκη όπου έζησε, ήταν συνιδρυτής της εκδοτικής ομάδας των «Χειρογράφων», εργάστηκε ως υπεύθυνος των εκδόσεων της ΑΣΕ, έμεινε ωστόσο αφοσιωμένος στον ποιητικό λόγο, προσηλωμένος στις σπουδές της μοναξιάς. Τα τραυματικά ιστορικά βιώματα της δεκαετίας του ’40, η Εδεσσα της Κατοχής και του Εμφυλίου, οι «εξαγνισμένες από αγάπη ανθρώπινες μορφές», η «Μητέρα πατρίδα», η «Μητέρα φύση», η παιδική ηλικία, η έννοια της αντίστασης, ο έρωτας της Ουτοπίας, η Ελευθερία, η σιωπή, ο θάνατος, διατρέχουν το έργο του. «Για μένα δεν υπήρχαν εποχές· ερχόταν στα χείλη μου το πάνω μέρος του χεριού κι έγραφα. Γιατί δεν χρειάζεται να φανταστώ για να ποιώ. Η δραματικότητα της ζωής πραγμάτωνε τις γραφές μου». Πάνω από είκοσι ποιητικές συλλογές δημοσιευμένες από το 1958 («Πριν από τον θάνατο») έως το 2018 («Ονειρα στον Αδη») πολλές μεταφρασμένες σε ευρωπαϊκές γλώσσες, πεζογραφικά κείμενα και δοκίμια, περιλαμβάνει το σύνολο του έργου του αναγνωρισμένο τις τελευταίες δεκαετίες με τα βραβεία Ποίησης του περιοδικού «Διαβάζω» (1996) για τη συλλογή «Χαιρετισμοί» (1995), του Ιδρύματος Κώστα και Ελένης Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών (2006) για το σύνολο του ποιητικού του έργου και Κρατικό Βραβείο Ποίησης (2013) για τη συλλογή του «Τα λύτρα» (2012).

«Μόνιμο πένθος»

«Είναι δύσκολο να προσδιορίσεις πως ο τόνος των ποιημάτων μου είναι μελαγχολικός και μαύρος – όπως πολλοί χαρακτηρίζουν την Ποίησή μου», σημειώνει «Στον ενικό και πληθυντικό ψίθυρο» (εκδόσεις Νεφέλη, 2009). «…θα ’λεγα ότι υπάρχει κάποιο μόνιμο πένθος εξαιτίας της ματαίωσης όλων των ονείρων μου. Φαντάζομαι ένα κατάμαυρο καμένο δένδρο μα που δεν έχασε τα νερά του και κάπου εκεί, στη ρίζα, οι εκβλαστήσεις συνεχίζουν τη ζωή».