ΝΙΚΟΣ ΕΥΣΤΑΘΙΟΥ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Bang Goes the Theory, The Gadget Show, The Sky at Night, Supersized Earth, Time Scanners. Η λίστα με τις δημοφιλείς επιστημονικές εκπομπές του BBC που έχει παρουσιάσει είναι πραγματικά ατέλειωτη – και είναι πολύ πιθανό να αναγνωρίσει κανείς το πρόσωπό του, και ας μη θυμάται το όνομά του. Και αυτό γιατί ο Ντάλας Κάμπελ έχει αφιερώσει μια ολόκληρη ζωή στην εκλαΐκευση της επιστημονικής δημοσιογραφίας –«στην αφηγηματική επιστήμη» όπως απαντάει με μια πηγαία αγάπη για το αντικείμενό του– κερδίζοντας με το έργο του δεκάδες βραβεία και διακρίσεις και εκατομμύρια τηλεθεατές ανά τον κόσμο. Τα ντοκιμαντέρ του βυθίζουν με τρόπο ψυχαγωγικό, σχεδόν αβίαστο τον θεατή στον κόσμο των πιο πολύπλοκων επιστημονικών φαινομένων. Η εμπειρία του στο να απλοποιεί την επιστημονική αλήθεια αποδεικνύεται σήμερα κάτι παραπάνω από χρήσιμη, όταν ο δημοσιογραφικός κόσμος καλείται να καλύψει με ευθύνη της εξάπλωση του κορωνοϊού. Το γεύμα μας ολοκληρώθηκε διαδικτυακά, όπως επιβάλλουν οι συνθήκες της πανδημίας. Το χάρισμα επικοινωνίας και η καθαρότητα σκέψης του Κάμπελ, ωστόσο, ξεπέρασαν κάθε όριο που επιβάλλει η οθόνη.
– Ποια είναι η συμβουλή σας στους δημοσιογράφους εν καιρώ πανδημίας;
– Πρώτη συμβουλή μου είναι να κατανοούν και να σέβονται αυτό που δεν γνωρίζουν. Σε ζητήματα ιατρικής και επιστήμης πρέπει πάντοτε να απευθυνόμαστε στις γνώμες των ειδικών. Δουλειά μας είναι να τις κατανοούμε, και να τις απλοποιούμε.
Κάτι που έχω μάθει τα χρόνια που ασχολούμαι με την επιστημονική δημοσιογραφία είναι πως όσα μαθήματα και αν μας δίνει το παρελθόν, όταν εμφανίζονται νέα φαινόμενα κανένας δεν μπορεί να ξέρει μετά βεβαιότητος τι θα συμβεί στο μέλλον. Ο κορωνοϊός είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα: προβλέψαμε επιτυχώς πως θα είναι πανδημικός, και είναι σίγουρο πως θα μας απασχολεί για αρκετούς μήνες. Ωστόσο, ο κόσμος είναι εξαιρετικά πολύπλοκος και διασυνδεδεμένος. Είναι αδύνατο να κάνουμε προβλέψεις ακριβείας με αυτοπεποίθηση. Ως δημοσιογράφοι έχουμε καθήκον να ακούμε συνεχώς τους ειδικούς, να είμαστε ειλικρινείς, να αντιλαμβανόμαστε τα όρια της κάθε πηγής, και να εξηγούμε με ψυχραιμία τα πράγματα.
– Πώς μπορεί κανείς να εκλαϊκεύσει την επιστημονική αλήθεια, έτσι ώστε να γίνει αντιληπτή από όλους και «δημοφιλής» αν θέλετε;
– Αυτό είναι το πιο θεμελιώδες ερώτημα της καριέρας μου. Η πρόκληση είναι η εξής: ο μέσος άνθρωπος δεν ασχολείται με την επιστήμη. Η παγκόσμια κοινωνία δεν θεωρεί την επιστήμη χαρακτηριστικό του πολιτισμού της, αλλά κάτι που ανήκει σε μια ομάδα λίγων και εκλεκτών. Ας επεκτείνουμε αυτή τη λογική σε κάτι άλλο: αυτό θα σήμαινε πως μονάχα οι μουσικοί, οι οποίοι κατανοούν την πολυπλοκότητά της, θα έπρεπε να απολαμβάνουν τη μουσική. Την εποχή τής πανδημίας αντιλαμβανόμαστε όλοι γιατί αυτό είναι λάθος.
Ολα αυτά τα χρόνια, μέσω των εκπομπών που παρουσιάζω, προσπαθώ να «κανονικοποιήσω» την επιστήμη και να την κάνω κομμάτι του πολιτισμού μας. Σε κάθε τηλεοπτική μου εκπομπή στο κέντρο βρίσκεται μια ιστορία, και η επιστήμη είναι το εργαλείο που κινεί την πλοκή. Δεν χρησιμοποιώ εξειδικευμένη φρασεολογία, και προσπαθώ να αναδείξω πως η επιστήμη βρίσκεται ήδη παντού τριγύρω μας. Η επιστήμη, βλέπετε, δεν είναι τίποτε άλλο από την καλύτερη δυνατή μέθοδο που έχουμε για να καταλάβουμε τον κόσμο.
– Είναι η επιστημονική πληροφορία συμβατή με την εποχή της υπερπληροφόρησης, της παραπληροφόρησης και της μειωμένης διάρκειας προσοχής που φέρνει το Διαδίκτυο;
– Φυσικά. Σήμερα, όπως και την εποχή της βασιλείας της τηλεόρασης, πίσω από κάθε τεχνολογία βρίσκεται η ανθρώπινη ανάγκη για την αφήγηση, την οποία παρατηρούμε από τα παλαιολιθικά χρόνια. Εκείνο που πρέπει να κάνουμε είναι να παντρέψουμε την επιστήμη με τη σύγχρονη αφήγηση. Η αρχή, η μέση, και το τέλος –το μυστήριο, το πρόβλημα και η επίλυση– είναι τα υλικά με τα οποία πλάθουμε ιστορίες. Το ερώτημα, η μέθοδος, και το αποτέλεσμα είναι τα υλικά που αποτελούν την επιστήμη. Δεν συμφωνείτε και εσείς πως αυτά τα δύο είναι πολύ συμβατά; Προσωπικά, είμαι λίγο ιδεαλιστής. Εξακολουθώ να πιστεύω σε μια εξιδανικευμένη εκδοχή της τηλεόρασης, καθώς είναι ένα οπτικό μέσο το οποίο ταιριάζει πολύ με την επιστήμη. Επιτρέπει στον θεατή να εστιάσει, και να καταλάβει τον κόσμο μέσα από εικόνες.
– Οι ίδιοι οι επιστήμονες τι μπορούν να κάνουν για να βοηθήσουν στην εξάπλωση της επιστημονικής αλήθειας;
– Αρχικά να συνειδητοποιήσουν πως μια τέτοια προσπάθεια είναι τελείως διαφορετική από τη σύνταξη μιας επιστημονικής έρευνας, όπου συνομιλούν με τους συναδέλφους τους. Ας επιστρέψουμε στην προηγούμενη μεταφορά: είναι σαν ένας μουσικός να επικοινωνεί με το κοινό με παρτιτούρες, αντί για μια συμφωνία ή ένα τραγούδι. Τους συμβουλεύω να απλοποιήσουν το επιστημονικό συμπέρασμα, να χρησιμοποιούν αναλογίες και όχι τεχνική φρασεολογία. Εκεί είναι η ουσία και η μαγεία της επιστήμης. Κορυφαία μυαλά όπως ο σπουδαίος επιστήμονας και αστρονόμος Καρλ Σαγκάν ήξεραν τον τρόπο να επικοινωνήσουν περίπλοκες έννοιες σε 10χρονα παιδιά. Οι μεταφορές που επιτρέπουν σε κάποιον να σχηματίσει μια εικόνα βοηθούν πολύ. Οπως φυσικά και τα γραφήματα, τα οποία είναι εξαιρετικά χρήσιμα και στην κάλυψη του κορωνοϊού για να δημιουργηθεί ξεκάθαρη κοινωνική αντίληψη.
Η νεολαία έχει άγχος για την υπαρξιακή κρίση του πλανήτη
– Τα τελευταία χρόνια παρατηρούμε μια εξάπλωση της συνωμοσιολογίας και μια ακόμη πρόσφατη έξαρση με αφορμή τον κορωνοϊό. Πώς πρέπει να απαντά κανείς σε ένα συνωμοσιολόγο;
– Επειδή έχω ασχοληθεί με πολλές πτυχές της επιστήμης, έχω καταλάβει πως κάθε επιστημονικό πεδίο έχει και τη δική του πτυχή συνωμοσιογράφων. Στην αρχαιολογία, κυριαρχεί η θεωρία πως οι πυραμίδες κατασκευάστηκαν από εξωγήινους, στη μελέτη του περιβάλλοντος η άρνηση της κλιματικής αλλαγής, στην ιατρική ο αντιεμβολιασμός και σήμερα οι θεωρίες για την προέλευση του κορωνοϊού. Οι συνωμοσίες, όμως, δεν έχουν να κάνουν με κάτι συγκεκριμένο: είναι μια εκδήλωση του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τον κόσμο και τη θέση τους σε αυτόν. Βλέπουν την επιστήμη ως κάτι αποσυνδεδεμένο από την πραγματικότητα, ελιτίστικο και κλειστό. Καταλαβαίνω γιατί κυριαρχούν τέτοιες θεωρίες και δεν θα λυθούν εάν δεν γίνει προσιτή η επιστήμη, η αντικειμενικότητα.
Ο Ντάλας Κάμπελ έχει αφιερώσει μια ολόκληρη ζωή στην εκλαΐκευση της επιστημονικής δημοσιογραφίας –«στην αφηγηματική επιστήμη», όπως απαντάει με μια πηγαία αγάπη για το αντικείμενό του– κερδίζοντας με το έργο του δεκάδες βραβεία, διακρίσεις και εκατομμύρια τηλεθεατές ανά τον κόσμο.
Υπάρχει ένα σημαντικό ένστικτο στον άνθρωπο: θέλει να πιστεύει πως είναι ξεχωριστός. Σε μερικούς αυτό εκδηλώνεται με το να προσποιούνται πως γνωρίζουν μεγάλα μυστικά που κρύβουν οι κυβερνήσεις και οι επιστήμονες. Πάντοτε είχαμε θεωρίες συνωμοσίας, απλώς τώρα έχουμε και το Διαδίκτυο και οι συνωμοσιολόγοι μπορούν να βρουν ο ένας τον άλλον, και να χρησιμοποιήσουν τις κοινότητες ως καύσιμα για να ενισχύσουν τις πεποιθήσεις τους. Αν κάποιος είναι ήδη προκατειλημμένος απέναντι στην επικρατούσα επιστήμη, στα ΜΜΕ και στην πολιτική, τότε τα γεγονότα δεν πείθουν. Τα δεδομένα δεν αλλάζουν μυαλά. Σίγουρα δεν είναι αποτελεσματικό, δε, να ανταγωνιζόμαστε τους συνωμοσιολόγους. Αυτό παγιώνει την κατάσταση. Προτείνω είτε να μην ασχοληθούμε καθόλου είτε, αν έχουμε υπομονή να γίνουμε προσιτοί, να τους ρωτήσουμε τι θα χρειαζόταν για να αλλάξουν γνώμη. Να τους βοηθήσουμε να βρουν μόνοι τους απαντήσεις.
– Είστε αισιόδοξος γενικά για το μέλλον της εκλαΐκευσης της επιστήμης και τη δημοφιλία της αντικειμενικότητας;
– Ναι, και αυτό γιατί νομίζω πως η κλιματική κρίση και η πρόσφατη πανδημία σπρώχνουν τον κόσμο προς την αναζήτηση της επιστήμης και της αντικειμενικότητας. Πριν από 15 χρόνια ήταν αδύνατο να προτείνει κάποιος στους τηλεοπτικούς παραγωγούς μια εκπομπή για την αλλαγή του κλίματος, πόσο μάλλον για την επιστήμη γενικότερα. Πλέον, το κοινό αναζητά διακαώς τις επιστημονικές εκπομπές. Δεν νομίζω ότι θα αλλάξει αυτό. Το ενδιαφέρον προέρχεται από τη νεολαία και το άγχος της για την υπαρξιακή κρίση του πλανήτη. Αν προκύπτει ένα παράπλευρο όφελος από την άσχημη πραγματικότητα του κορωνοϊού, αυτό είναι η δημιουργία πίεσης και βαρύτητας προς την αναζήτηση της αλήθειας.
Η επικοινωνία
Η συνομιλία μας πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο μιας σειράς εκδηλώσεων και σεμιναρίων στην επικοινωνία της επιστήμης που διοργάνωνε το British Council στην Αθήνα και έχουν πλέον ακυρωθεί. Ωστόσο, το μήνυμα του Κάμπελ για τη συμμετοχή των νέων στην επιστήμη παραμένει επίκαιρο όσο ποτέ άλλοτε. «Πολλές φορές σκέφτομαι πως οι άνθρωποι δεν αλλάζουν μυαλό, αυτό που συμβαίνει είναι πως οι γενιές αλλάζουν, φέρνοντας μαζί τους νέες ιδέες. Δεν χωρά αμφιβολία πως η κλιματική αλλαγή είναι μια πραγματικότητα η οποία συμβαίνει εδώ και καιρό. Το λέει ομόφωνα ο κόσμος της επιστήμης, και συμφωνούν σχεδόν ομόφωνα τα σημερινά παιδιά. Γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία η επικοινωνία της επιστήμης με τρόπο που αγγίζει τους νέους. Οταν είμαστε νέοι, κατασκευάζουμε τις ιδέες μας για τον κόσμο –καθώς μεγαλώνουμε δεν εξετάζουμε νέα μοντέλα της πραγματικότητας».
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε διαδικτυακά, άρα γευματίσαμε ξεχωριστά, και συνομιλήσαμε μέσω Skype, όπως άλλωστε επιβάλλεται από τις τωρινές συνθήκες. Πλάι στην οθόνη είχαμε μία κούπα καφέ και ένα μπολ με σαλάτα ο καθένας, τα οποία έμειναν σχεδόν ανέγγιχτα, καθώς είχαμε απορροφηθεί στη συζήτηση. Το χάρισμά του στην επικοινωνία είναι ολοφάνερο από τα πρώτα λεπτά – δεν υπάρχει ούτε ένα κενό αμηχανίας στον λόγο του. Στο τέλος της κουβέντας κάνει μια σύντομη παύση και εκφράζει τη στενοχώρια του που ακυρώθηκε το ταξίδι του στην Αθήνα. «Ελπίζω να τα καταφέρω όταν τελειώσει αυτή η ιστορία» καταλήγει, πίνοντας την πρώτη γουλιά από τον καφέ του.
Οι σταθμοί του
1970
Γεννιέται στο χωριό Κίλμακολμ της Σκωτίας.
1989
Σπουδάζει Δραματικές Τέχνες και Φιλολογία στο πανεπιστήμιο του Νορθάμπτον.
1997
Συμμετέχει στο The Warp, το μεγαλύτερο σε διάρκεια θεατρικό έργο στην ιστορία.
2008
Κάνει το τηλεοπτικό του ντεμπούτο με το The Gadget Show στο βρετανικό Channel 5.
2009
Περνάει στην ομάδα του BBC και παρουσιάζει το Bang Goes the Theory, την κεντρική επιστημονική εκπομπή του καναλιού.
2014
Η περιβαλλοντική εκπομπή του, Supersized Earth, κερδίζει το βραβείο BAFTA.
2017
Δημοσιεύει το πρώτο του βιβλίο, Ad Astra.
2018
Βραβεύεται με υποτροφία τιμών από τη Βρετανική Ενωση Επιστημών.
2019
Γίνεται ένας εκ των κεντρικών παρουσιαστών του Βρετανικού Φεστιβάλ Επιστήμης.
Έντυπη
