Ενότητα 20 Φάκελος υλικού Αρχαίων Ο.Π Σημειώσεις

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 20 Ο κοσμοπολίτης άνθρωπος

1.     ΕΠΙΚΤΗΤΟΣ, Διατριβαί, Β 10.1-4

Ο Επίκτητος είχε γεννηθεί στα 50 μΧ., στην  Ίεράπολη της Φρυγίας , περιοχή γνωστή προπάντων για την οργιαστική  λατρεία της Κυβέλης. Μεταφερμένος στη Ρώμη πολύ νέος, άκουσε, δούλος ακόμη, τη διδασκαλία του Μουσόνιου Ρούφου, στωικού φιλοσόφου με όχι  αμελητέα επιρροή στη νεολαία, ώστε και να  εξοριστεί από τον Νέρωνα το 65 μΧ. στη Γυάρο των Κυκλάδων. Ό Μουσόνιος εξορίσθηκε πάλι αργότερα με το γενικό διωγμό των φιλοσόφων επί Βεσπασιανού, παρά την προσωπική εύνοια του αυτοκράτορα, και μόνο επί Τίτου είχε σταθερή  εξασφάλιση της ελευθερίας του και την ευχέρεια να διδάσκει στη Ρώμη. Τότε μάλλον  τον άκουσε ο Επίκτητος και συναρπάσθηκε από τη διδασκαλία του και αφοσιώθηκε στον φιλοσοφικό βίο. ‘Αργότερα, όταν πέθανε ό Μουσόνιος πριν το 81 μ.Χ., ό Επίκτητος, πού είχε απελευθερωθεί εν τω μεταξύ, άρχισε να διδάσκει στωική φιλοσοφία στη Ρώμη και συνέχισε τη διδασκαλία του εκεί, με συνείδηση αποστολής, ως ότου εξορίστηκε από την Ιταλία, επί Δομιτιανού, το 94 μ.Χ ίσως, με το γενικό διωγμό των «μαθηματικών» των «αστρολόγων» και των φιλοσόφων, και τελικά εγκαταστάθηκε στη Νικόπολη της ‘Ηπείρου. Εκεί ό Επίκτητος Έζησε και δίδαξε αρκετά χρόνια, ως το θάνατό του, ύστερα από το 125 μ.Χ. Η διδασκαλία του διασώθηκε από τον Αρριανό, Έλληνα από τη Νικομήδεια ο οποίος συνέγραψε το έργο «Ἐπικτήτου Διατριβαί».  (Περιοδικό Εποχές Μαϊου 1963 σελ. 86)

Σκέψαι τίς εἶ.

Ο Επίκτητος απευθύνεται σε β’ ενικό στον εαυτό του αλλά και σε αυτόν που θα διαβάσει τις διδασκαλίες του. Τον προσκαλεί να στραφεί στον εαυτό του και να τον εξετάσει σε βάθος. «Σε κάθε τι που συμβαίνει, θυμήσου να γυρνάς στον εαυτό σου και να γυρεύεις ποια δύναμη έχεις μέσα σου για να το αντιμετωπίσεις» (Επίκτητος εγχειρίδιο κεφ. Ι’)

Ο άνθρωπος της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής αποτελεί ένα «άτομο» μέσα στην απρόσωπη μάζα των αχανών βασιλείων και της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Αυτό πού του ανήκει πραγματικά είναι μόνο ο εαυτός του στον οποίο στρέφεται.

«Γιατί πουθενά ησυχότερα κι αμεριμνότερα δεν αποτραβιέται ο άνθρωπος παρά μέσα στην ψυχή του, και μάλιστα εκείνος που έχει τακτοποιημένα τα εσωτερικά του έτσι που, όταν τα βλέπει, καταλαμβάνεται από τέλεια καλή διάθεση. Και καλή διάθεση εννοώ την αρμονική διάθεση. Συχνά λοιπόν δίνε του εαυτού σου του είδους τούτου απομόνωση και ανανέωνέ τον». (Μάρκος Αὐρήλιος, Tὰ εἰς ἑαυτόν, Δ, 3)

«Πρόκειται για τον χώρο του ατομικού βίου, το πεδίο που αποτελείται από αυτό που είναι για όλους τους ανθρώπους το πλέον οικείο και σημαντικό• ο χώρος της αντίληψης του καθενός, οι διαπροσωπικές του σχέσεις, η πηγή των σωματικών καταστάσεων και των ατομικών αισθημάτων» (Vegetti σελ. 286-7)

προαιρέσεως

«Με τον όρο «επιλογή» µεταφράζεται ο ελληνικός όρος προαίρεσις,  από το ρήµα προαιρώ που αποτελείται από την πρόθεση προ- (πρώτα», «πριν») και  αἰρῶ (παίρνω», «επιλέγω», «προτιµώ»). Το προ- µπορεί να έχει δύο σηµασίες µία χρονική (προηγουμένως ως προς τον χρόνο) ή
συγκριτικά (προηγούμενα» αναφορικά µε κάτι άλλο που διακόπτεται). Με την πρώτη σηµασία, ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τους αρχαίους Στωικούς, που σκοπό είχαν πιθανότατα την προαίρεση ως µια «προκαταρκτική επιλογή» της  διαγωγής στη ζωή. Ο Αριστοτέλης, αντίθετα, είχε
αποδώσει σε αυτό το πρόθεµα µια συγκριτική σηµασία σκοπεύοντας στην προαίρεση ως «προτιμητέα επιλογή» που λαµβάνεται µέσα από τη συζήτηση και καθορίζοντάς την ως µια συνειδητή επιθυµία «που αφορά τα πράγµατα τα οποία εξαρτώνται από εµάς» (Ηθικά Νικοµάχεια,
3, 5, l113a, 10-11). Εκτός από τη συγκριτική σηµασία, ο Επίκτητος οφείλει στον Αριστοτέλη και την έννοια «εκείνο που εξαρτάται από εµάς». Ωστόσο, σύµφωνα µε τον  Αριστοτέλη, αυτός επιβεβαιώνει ότι µόνο η προαίρεση και οι «προαιρετικές πράξεις» εξαρτώνται  από εµάς, ενώ όλα τα υπόλοιπα (σώμα, αντικείμενα, άτομα) είναι ανεξάρτητα: εκείνο που εξαρτάται από εμάς δεν είναι αντικείμενο της προαίρεσης αλλά αναγνωρίζεται από αυτήν. Για τον Επίκτητο η προαίρεση είναι ένα απαραίτητο εργαλείο για την επίτευξη της ελευθερίας, το ύψιστο αγαθό, για το οποίο κάθε ανθρώπινο ον θα πρέπει να προσπαθεί  αι το οποίο επιτρέπει να ζούμε αυτόνομα σε σχέση με το περιβάλλον.» Εco σελ. 152-154.

ἀδούλευτον καὶ ἀνυπότακτον

Ο Επίκτητος έδινε μεγάλη σημασία στην έννοια της ελευθερίας. Καθώς ο ίδιος είχε γεννηθεί δούλος αντιλαμβανόμαστε πόση αξία είχε γι’ αυτόν  η ελευθερία. Πόσα περιθώρια ελευθερίας όμως διαθέτει ο άνθρωπος; Το σύμπαν για τους Στωικούς διέπεται από θεϊκούς νόμους που είναι οι καλύτεροι δυνατοί καθώς έχουν ρυθμιστεί από τον θεό που χαρίζει στον κόσμο τη βέλτιστη τάξη.

«Πράγματι, ο στωικός θεός δεν διακρίνεται από τον κόσµο• αυτός δεν είναι παρά η διάσταση της λογικότητας του κόσμου  που ενυπάρχει εντός του. Η ανάγκη και η είμαρμένη (ή “μοίρα”, πεπρωμένο) ήταν από κάποια άποψη για τους Στωικούς δύο ονόματα που δήλωναν το ίδιο πράγμα: τη διάσταση της θείας λογικότητας· τα δύο καταλληλότερα ονόματα ήσαν για τους Στωικούς Θεός και λόγος, που από την οπτική γωνία αυτής της κοσμικής θεολογίας συνέπιπταν. Ένα άλλο όνομα για αυτό τον κοσμικό θεό ήταν για τους Στωικούς το “Ζευς”· ταυτίζοντας τη σπουδαιότερη από τις παραδοσιακές θεϊκές μορφές με τον θεό τους, ενέτασσαν τη μορφή αυτή στη φιλοσοφία τους. Τέλος, ο κοσμικός ορθός λόγος αποκαλείτο “θεία πρόνοια”. Η είμαρμένη, που μας επιφυλάσσει αυτή, είναι καλή, ακόμη κι αν εμείς δεν κατανοούμε το θετικό και ωφέλιμο χαρακτήρα της. Η στωική θεία πρόνοια ασχολείται με την ιδιωτική και καθημερινή διάσταση της ζωής, από την οποία ο πλατωνικός και ο αριστοτελικός θεός απουσίαζαν.» (Vegetti σελ. 299)

Για τους Στωικούς όμως η παγκόσμια αυτή έλλογη τάξη δεν έρχεται σε αντίθεση με την ατομική ευθύνη από τη στιγμή που η φύση έχει δώσει στον άνθρωπο τη δυνατότητα της συγκατάθεσης  με τη βοήθεια της λογικής. Έτσι ο άνθρωπος καθίσταται η πρωταρχική αιτία των επιθυμιών του και των πράξεων του, ακόμα κι αν αυτές είναι προδιαγεγραμμένες από το πεπρωμένο.

«Εάν η πορεία των γεγονότων είναι έλλογη, η αιτία της ανελευθερίας δεν µπορεί παρά να βρίσκεται εντός µας, στον τρόπο µε τον οποίο αποδεχόμαστε τον αναγκαίο καθορισµό. Τα πάντα εξαρτώνται από το εάν αναγνωρίζουμε ή όχι την έλλογη φύση των γεγονότων . Αν δεν είµαστε σε θέση να το κάνουµε, θα δημιουργηθεί δυσαρμονία ανάµεσα σε αυτό που είµαστε, από τη µια, και στις φιλοδοξίες και τη θέλησή µας, από την άλλη• τότε θα εμφανιστούν τα πάθη, οι ταραχές, οι φόβοι, δηλαδή όλα όσα µας καθιστούν δυστυχισμένους και µας
αφαιρούν την ελευθερία. Αν, αντιθέτως, είµαστε σε θέση να το κάνουµε.
ζούµε µέσα µας µια ήρεµη και αρµονική ζωή. Υπάρχει µια στωική ρήση που εκφράζει µε κάθε σαφήνεια την εσωτερική κατάσταση την οποία
ποιος πρέπει να κατακτήσει: «να θέλουµε αυτό που συµβαίνει» (συµπεριλαµβανοµένων και γεγονότων όπως ο θάνατός µας). Το περιεχόμενο της ρήσης συμπίπτει µε αυτό µίας άλλης: όµολογουµένως τῆ φύσει ζῆν  (να ζει κανείς σε συµφωνία µε τη φύση)». Vegetti σελ. 288.   (ερώτηση Β1)

Ο ανεμπόδιστος άνθρωπος, αυτός, στον οποίο τα πράγματα έρχονται όπως θέλει, είναι ελεύθερος. Αυτός, όμως, που μπορεί ή να τον ανακόψουν ή να τον εξαναγκάσουν ή να τον εμποδίσουν ή, παρά τη θέλησή του, να τον μπλέξουν σε κάτι, είναι δούλος. Και ποιος είναι ακώλυτος; Αυτός που δεν επιθυμεί τίποτε από τα ξένα. Και ποια πράγματα είναι ξένα; Αυτά που δεν εξαρτάται από εμάς ούτε να τα έχουμε ούτε να μην τα έχουμε· ούτε να τα έχουμε σε μια ορισμένη κατάσταση με έναν ορισμένο τρόπο. Επομένως, το σώμα είναι ξένο, τα μέρη του είναι ξένα, η περιουσία είναι ξένο πράγμα. Αν, λοιπόν, πάσχεις για κάτι από αυτά σαν να είναι δικό σου, θα τιμωρηθείς όπως αξίζει σε αυτόν που επιθυμεί ξένα πράγματα. Αυτός ο δρόμος οδηγεί στην ελευθερία, αυτή μόνο είναι η απαλλαγή από τη δουλεία, να μπορείς κάποτε με όλη σου την ψυχή να πεις το: οδήγησέ με Δία, και συ Πεπρωμένο, εκεί που από παλιά με έχετε ορίσει.

(Ἐπίκτητος, Δ΄ Διατριβή, α΄ «Περὶ ἐλευθερίας», § 128-131)

Κεχώρισαι κατά λόγον, κεχώρισαι θηρίων

Σύμφωνα με τη Στωική φιλοσοφία μέσα στην ψυχή του ανθρώπου υπάρχει το «ηγεμονικό» η διευθύνουσα αρχή ένα είδος κεντρικού οργάνου που διευθύνει τις πράξεις μας και τη συμπεριφορά μας. Το όργανο αυτό βρίσκεται στην καρδιά και σ’ αυτό συρρέουν όλες οι παραστάσεις μας. Το ηγεμονικό υπάρχει και στα ζώα, αλλά μόνο στον άνθρωπο ενεργεί και λειτουργεί με βάση τη λογική. Η ικανότητα  της λογικής αναδύεται στον άνθρωπο στην ηλικία των 14 ετών περίπου. Μέχρι τότε ο άνθρωπος ενεργεί όπως και τα ζώα, ενώ μετά από αυτή την ηλικία ο άνθρωπος μπορεί να αναγνωρίσει τη λογική τάξη που ρυθμίζει τα γεγονότα και αυτά που αφορούν εμάς αλλά και τους άλλους.

«Το πρώτο καθήκον ενός όντος είναι να διατηρείται στη φυσική του κατάσταση. Το δεύτερο να αποκτά όσα είναι σύμφωνα με τη Φύση και να αποδιώχνει όσα είναι αντίθετα. Το επόμενο στάδιο είναι η σταθερή και συνεπής επιλογή αυτού που αρμόζει και σε τέλεια συμφωνία με τη Φύση. Σε αυτό το στάδιο αρχίζει για πρώτη φορά να εμφανίζεται και να γίνεται κατανοητό αυτό που μπορεί αληθινά να ονομαστεί αγαθό. Γιατί η πρώτη οικείωση του ανθρώπου  αφορά τα πράγματα που είναι σύμφωνα με τη φύση. Μόλις όμως αποκτήσει νοητική ικανότητα ή μάλλον ἔννοιαν και δει την τάξη και την αρμονία που διέπουν τη συμπεριφορά, αποδίδει σ’ αυτήν την αρμονία πολύ μεγαλύτερη αξία από ό,τι σε όλα τα πράγματα που είχε αγαπήσει προηγουμένως.» Κικέρων De finibus (Long σελ. 296). Σε αυτό το απόσπασμα περιγράφονται τα στάδια εξέλιξης του ανθρώπου από την άλογη (ζωώδη) κατάσταση στην έλλογη και στην κατανόηση του αγαθού.

παρακολουθητικὸς γὰρ εἶ τῇ θείᾳ διοικήσει

Σε αντίθεση με όλα τα φυσικά όντα ο άνθρωπος είναι ο μόνος που έχει προικισθεί από τη φύση με την ικανότητα να κατανοεί τα κοσμικά γεγονότα και να προάγει με τις προσπάθειες του τη λογικότητα της φύσης. Ο άνθρωπος είναι εφοδιασμένος από τη φύση με «παρόρμηση προς την αρετή» και «σπέρματα γνώσης» και τα εφόδια αυτά επαρκούν για να οδηγήσουν το ανθρώπινο λογικό στην σωστή κατεύθυνση. (Long σελ. 289). (ερώτηση Β2)

Τίς οὖν ἐπαγγελία πολίτου; Μηδὲν ἔχειν ἰδίᾳ συμφέρον, περὶ μηδενὸς βουλεύεσθαι ὡς ἀπόλυτον,

«Ένας άνθρωπος αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του στωικού σύμπαντος. Οι εξωτερικές περιστάσεις ολόκληρης της ζωής του αποτελούν ένα επεισόδιο στην ζωή της καθολικής φύσης και είναι στην εξουσία του μόνο στο βαθμό που μπορεί να επιλέξει να τις αποδεχθεί ή όχι, όταν συμβαίνουν. Αν είναι πιστός Στωικός, θα τις δεχθεί πρόθυμα, κατανοώντας ότι συμβάλλουν στην ευημερία του σύμπαντος ως συνόλου.» (Long σελ 312)

«Ο κόσμος αποτελεί μια ενότητα που συγκροτήθηκε με τη συμμετοχή του πνεύματος στο οποίο οφείλει την ομοιογένεια, τη συνεκτικότητα και τη διάρκεια του στο χρόνο. Είναι ένας ζωτικός οργανισμός στον οποίο κάθε φυτικό η ζωικό μέλος βρίσκεται σε στενή αλληλουχία με τα υπόλοιπα, ώστε κάθε αλλαγή σε ένα μέλος να επιδρά στο σύνολο και κατ ’επέκταση σ’ όλα τα υπόλοιπα μέλη. (Καρακατσάνης σελ. 70 ).

ἀλλ’ ὥσπερ ἄν, εἰ ἡ χεὶρ ἢ ὁ ποὺς λογισμὸν εἶχον καὶ παρηκολούθουν τῇ φυσικῇ κατασκευῇ, οὐδέποτ’ ἂν ἄλλως ὥρμησαν ἢ ὠρέχθησαν ἢ ἐπανενεγκόντες ἐπὶ τὸ ὅλον.

Ο άνθρωπος με τον λόγο (κατά λόγον) κατανοεί και αποδέχεται την θέση του μέσα στην παγκόσμια έλλογη τάξη. Έχει ηγετική θέση, αυτό, όμως δεν του δίνει το δικαίωμα και την δυνατότητα να δρά αυτονομημένα και έξω από τα όρια που έχει θέση η ειμαρμένη. Εφόσον δεν είναι αυτός που έχει καθορίσει και ρυθμίσει την κοσμική τάξη στην ολότητά της, ο άνθρωπος δεν μπορεί να δρά «ως απόλυτος». Απόλυτα δηλαδή αυτόνομα και εντελώς ανεξάρτητα μόνο ο Λόγος μπορεί να υπάρξει.

Τη παραπάνω αντίληψη θέλει να καταστήσει κατανοητή ο Επίκτητος με την αναλογία του χεριού η του ποδιού τα οποία ως μέλη του σώματος λειτουργούν όχι αυτόνομα αλλά ενταγμένα οργανικά στο σύνολο. Συνεπώς ούτε κάνουν δικές τους αυθαίρετες επιλογές ούτε έχουν δικές τους επιθυμίες. Παρόμοια και ο άνθρωπος λειτουργεί ως οργανικό μέλος της αρμονικής συμπαντικής τάξης την οποία κατανοεί λόγω της λογικότητας του.

Στη θέση δηλαδή του χεριού και του ποδιού, τα οποία δεν μπορούν να αποκοπούν και ζήσουν ανεξάρτητα από το υπόλοιπο σώμα, πρέπει να τοποθετήσουμε τον άνθρωπο, ο οποίος δεν μπορεί να ευδαιμονήσει αποκομμένος από τον κόσμο (με την στωική σημασία). Με όπλο όμως τη λογική (λογισμόν ἔχων) μπορεί να εισδύσει νοητικά στην κοσμική τάξη (παρηκολούθουν τῇ φυσικῇ κατασκευῇ)  και έτσι δεν είναι δυνατόν να επιδιώξει ή να επιθυμήσει κάτι ασύμβατο με αυτήν.(ερώτηση Β3)

“Κατά τους στωικούς ο άνθρωπος χάρη στην ουσιαστική ομοιότητα της ψυχής του με το Λόγο του κόσμου είναι ον προορισμένο από τη φύση του για την κοινότητα. Ταυτόχρονα όμως και η εντολή του Λόγου, που απορρέει από αυτή την ομοιότητα, τον υποχρεώνει να συμπήξει κοινωνία κατά έναν τρόπο που επιδέχεται μόνο ειδικές εξαιρέσεις. Ως αμέσως προσεχής παρουσιάζεται η φιλική σχέση , η ηθική συναναστροφή ενάρετων ατόμων που τα συνδέει η κοινή δραστηριότητα για την τήρηση του ηθικού νόμου. Αλλά από αυτές τις καθαρά προσωπικές σχέσεις η στωική διδασκαλία προχωρεί αμέσως στο γενικότατο στην ολότητα των λογικών όντων. Ως μέρη του ενός κοσμικού Λόγου διαμορφώνουν θεοί και άνθρωποι μαζί ένα μεγάλο λογικό πλαίσιο ζωής, ένα πολιτικόν σύστημα, όπου κάθε άτομο είναι ένα απαραίτητο μέλος. Από εδώ απορρέει το ιδανικό πρόγραμμα εργασίας για το γένος των ανθρώπων: να διαμορφώσουν ένα λογικό βασίλειο που θα περιλαμβάνει στους κόλπους του όλα τα μέλη του.

Το ιδανικό κράτος λοιπόν των στωικών όπως το σχεδίασε ο Ζήνων (παράλληλα αλλά και σε αντίθεση προς το πλατωνικό), δεν αναγνωρίζει τους φραγμούς της εθνικότητας ή του ιστορικού κράτους. Είναι μια έλλογη συμβιωτική κοινότητα όλων των ανθρώπων μια ιδανική παγκόσμια αυτοκρατορία. Ο Πλούταρχος είχε ήδη αντιληφθεί ότι με αυτή τη θεωρία γινόταν μια λογική κατασκευή εκείνου που ιστορικά είχε ξεκινήσει με τον μεγάλο Αλέξανδρο και ολοκληρώθηκε με του Ρωμαίους. Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι αυτή την κοσμική αυτοκρατορία οι στωικοί την εννοούσαν κατά πρώτο λόγο ως πνευματική ενότητα γνώσης και βούλησης, και μόνο κατά δεύτερο λόγο ως πολιτική δύναμη.

Είναι ευνόητο ότι ο υψιπετής ιδεαλισμός των στωικών άφηνε πολύ μικρά περιθώρια για πολιτικά ενδιαφέροντα. Παρόλο που στο σοφό όχι μόνο επιτρεπόταν αλλά και του επιβαλλόταν η συμμετοχή στην πολιτική ζωή ως χρέος προς την ολότητα που έπρεπε να το εκπληρώσει ακόμη και μέσα σε τούτο τον κακό κόσμο, τελικά και τα επιμέρους πολιτεύματα αλλά και τα συγκεκριμένα ιστορικά κράτη του ήταν αδιάφορα. Γι’ αυτό η Στοά δεν έδειξε ιδιαίτερο ενθουσιασμό για κανένα από τα πολιτεύματα που διαμορφώνονταν τότε αντίθετα ακολουθώντας κάποιες απόψεις του Αριστοτέλη προτιμούσε ένα μεικτό σύστημα, περίπου σαν εκείνο που συνιστούσε ο Πολύβιος και το οποίο βασιζόταν σε μια δική του θεώρηση για τις αναγκαστικές μεταβάσεις από τη μια πολιτειακή μορφή στην άλλη. Στον κατακερματισμός της ανθρωπότητας σε κράτη οι στωικοί αντιτάσσουν την ιδέα του κοσμοπολιτισμού που απορρέει απευθείας από την αντίληψη τους για μια ηθική κοινωνική ζωή όλων των ανθρώπων. Το γεγονός ότι την αξιολογική διάκριση σε Έλληνες και σε βαρβάρους, που τη δεχόταν και ο Αριστοτέλης, την εγκατέλειψαν ως ξεπερασμένη, ανταποκρινόταν στα μεγάλα ιστορικά ρεύματα εκείνης της εποχής.

Σύμφωνα με τις ηθικές αρχές τους αδιαφορούσαν για τις εξωτερικές συνθήκες της ζωής και γι’ αυτόν το λόγο δεν ανέπτυξαν πολιτική δράση για την εισαγωγή κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Απαιτούσαν όμως να εφαρμόζονται καθολικά, ακόμη και για τα κατώτατα μέλη της ανθρώπινης κοινωνίας, ακόμη και για τα κατώτατα μέλη της ανθρώπινης κοινωνίας, τους δούλους, η δικαιοσύνη και η καθολική αγάπη για τον άνθρωπο που συνάγονται ως υπέρτατα καθήκοντα από την ιδέα του “βασιλείου του Λόγου”. Παρότι η στωική Ηθική αποκρούει την ελληνική ιδέα του εθνικού κράτους, της αξίζει η τιμή ότι μέσα σ’ αυτήν διαμορφώθηκαν κατά τον καλύτερο τρόπο οι ωριμότεροί καρποί της ηθικής ζωής της αρχαιότητας, με τους οποίους εκείνη ξεπερνούσε τον εαυτό της και προοιωνιζόταν το μέλλον. Η αυθυπόστατη αξία της ηθικής προσωπικότητας του επιμέρους στο θεϊκό νόμο του κόσμου, η ένταξη σε ένα ιδεατό πνευματικό πλαίσιο, δια του οποίου ο άνθρωπος υψώνεται πολύ πιο πέρα από τους φραγμούς της γήινης ζωής του και ακόμη η ζωντανή συναίσθηση τους χρέους που τον υποχρεώνει να διατηρεί κατά τον πιο ενεργητικό τρόπο της θέση του στην πραγματικότητα, όλα αυτά είναι τα γνωρίσματα μια κοσμοθεωρίας που έστω και αν, από επιστημονική άποψη εμφανίζεται περισσότερο ως συναρμολόγηση παρά ως κάτι ενιαίο, αποτελεί μια από τις πιο επιβλητικές και πιο καρποφόρες πνευματικές δημιουργίες στην ιστορία των ανθρώπινων ιδεών.”

WINDELBAND WILHELM, HEIMSOETH HEINZ “ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ) ΣΕΛ. 204-206”

Ερώτηση Α1

Ο άνθρωπος ανήκει στα φυσικά όντα ενταγμένος στον κόσμο ο οποίος ρυθμίζεται αδιατάρακτος από την θεϊκή λογικότητα που υπάρχει εντός του. Ο άνθρωπος όμως διαθέτει λογική προαίρεση η οποία τον καθιστά ηγετικό ον στο σύμπαν και όχι υπηρετικό και η οποία τον καθοδηγεί ώστε να κατανοήσει και να υπακούσει στην έλλογη παγκόσμια τάξη, να κατανοήσει το αγαθό και έτσι να κατακτήσει την ελευθερία την σοφία και την ευδαιμονία.

ΠΗΓΕΣ

1. A.A. Long «Η Ελληνιστική φιλοσοφία» ΜΙΕΤ
2. Mario Vegetti «Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας» Εκδόσεις Τραυλός
3. Π. Καρακατσάνης «Κείμενα Παιδείας: Η περί παιδείας φιλοσοφία των Στωικών» Εκδόσεις Ατραπός
4. U Eco – R. Fedriga «Η Ιστορία της Φιλοσοφίας» τόμος 2 ΤΟ ΒΗΜΑ.
5. Περιοδικό Εποχές Μαϊου 1963
6. WINDELBAND WILHELM, HEIMSOETH HEINZ “ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ (ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ)  Μετάφραση Σκουτερόπουλος Μ. Νικόλαος ΜΙΕΤ”