Αν Απλμπαουμ*
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Το πρόβλημα με τη λέξη «εθνικισμός» είναι ότι σημαίνει διαφορετικά πράγματα για διαφορετικούς ανθρώπους (ανάλογα με τη συγκυρία). Στο σωστό πλαίσιο, ο πατριωτισμός –η αγάπη για την πατρίδα– μπορεί να είναι κάτι τρομερά θετικό. Μπορεί να εμπνεύσει τους ανθρώπους να συνεργαστούν στην υπηρεσία κοινών στόχων, να οικοδομήσουν πολιτικούς θεσμούς, να προωθήσουν την ελευθερία και τη δικαιοσύνη. Η ακραία και σοβινιστική αγάπη για την πατρίδα, όμως, οδηγεί σε μίσος για τους ξένους και στην υποψία ότι όποιοι δεν τη συμμερίζονται είναι προδότες.
Ενας βαθμός πατριωτισμού είναι αναγκαίος για να υπάρξει η δημοκρατία· αλλά η ροπή προς τον εθνικισμό πλήττει τη δημοκρατία και την κοινωνία των πολιτών, πριμοδοτεί αυταρχικούς ηγέτες και αυξάνει τον κίνδυνο του πολέμου. Αν οι πολιτικοί διαθέτουν τη σοφία για να κατανοήσουν αυτήν τη διαφορά και να καλλιεργήσουν τον πατριωτισμό εις βάρος του εθνικισμού, τότε το νέο κύμα μισαλλοδοξίας, σοβινισμού και νατιβισμού που έχει σηκωθεί μπορεί να σταματήσει.
Εχουμε ήδη παραδείγματα του πώς μπορεί να γίνει αυτό. Στη Γαλλία, ο Μακρόν έχει δείξει ότι μπορείς να κερδίσεις μια εκλογική αναμέτρηση στην Ευρώπη έναντι ενός νατιβιστή αντιπάλου ορίζοντας το εθνικό μεγαλείο ως προϊόν των εξαιρετικών νόμων και της δυναμικής κουλτούρας της χώρας, όχι του DNA των πολιτών της. Ιστορικά, αυτό έχουν κάνει και οι πρόεδροι των ΗΠΑ – έχουν επιχειρήσει να ενώσουν τους ποικίλης προέλευσης πολίτες της χώρας επικαλούμενοι τις συνταγματικές της παραδόσεις και το πνεύμα της επιχειρηματικότητας, όχι τη φυλή.
Η επάνοδος του εθνικισμού παλαιάς κοπής, που βασίζεται χοντροκομμένα στην εθνότητα ή στη φυλή, είναι μια αντίδραση απέναντι στην παγκοσμιοποίηση της πληροφορίας και του εμπορίου. Σε έναν περίπλοκο κόσμο, ο εθνικισμός αυτού του είδους αποτελεί μια γρήγορη και απλή απάντηση. Αλλά τελικά δεν είναι μια ικανοποιητική ή επιτυχημένη απάντηση. Θα προκαλέσει βία και πόνο, εμπορικούς πολέμους και ένοπλες συγκρούσεις.
Αντιθέτως, η ενίσχυση σύγχρονων, πραγματιστικών εκδοχών του πατριωτισμού μπορεί να λύσει προβλήματα και να δώσει στον κόσμο μια ευρύτερη αίσθηση υπηρεσίας ενός υψηλότερου σκοπού. Ο πατριωτισμός θα επικρατήσει του εθνικισμού· απλά μπορεί να πάρει καιρό.
* Η κ. Αν Απλμπαουμ είναι ιστορικός, συγγραφέας του βιβλίου «Το σιδηρούν παραπέτασμα» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια).
Έντυπη
