Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ    (1821-1936).

Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ

1.Το σύνταγμα του 1844.

Επανάσταση της 3/9/1843          α. τα κόμματα αναλαμβάνουν ενεργότερο ρόλο,

β. σαφέστερες οι πολιτικές και ιδεολογικές τους αντιλήψεις καθώς και οι μεταξύ τους διαφορές,

γ. όλα τα κόμματα υπέρ του συντάγματος με στόχο τον περιορισμό της αυθαιρεσίας του βασιλιά.

Εθνοσυνέλευση του 1843-1844: οι ηγέτες των κομμάτων απέφυγαν τις ακραίες θέσεις και συμφώνησαν για τις συνταγματικές ρυθμίσεις (απόδειξη της δυναμικής παρουσίας των κομμάτων στην πολιτική ζωή).

Τα κόμματα συμφώνησαν στην συνταγματική κατοχύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων:

• Ισότητα απέναντι στο νόμο,
• Απαγόρευση της δουλείας,
• Απαραβίαστο το οικογενειακό άσυλο,
• Ελευθερία γνώμης και τύπου,
• Προστασία της ιδιοκτησίας,
• Δωρεάν εκπαίδευση.

Μειονέκτημα: δεν κατοχυρώθηκε το δικαίωμα του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι

εμπόδιο στην κομματική οργάνωση.

Βασιλικές εξουσίες: – συμμετοχή στην νομοθετική εξουσία,

–         αρχηγία κράτους και στρατού.

Άλλες διατάξεις:  – καθολική ψηφοφορία για τους άνδρες,

–  ορισμός εκλογικής διαδικασίας,

–  ύπαρξη Βουλής και Γερουσίας.

Δεν προβλέπονταν κόμματα.

Κόμματα – διαδικασίες: ~ προϊόν μικρής ηγετικής πολιτικής ομάδας

~ δεν ανταποκρίνονταν στις ανάγκες της κοινωνίας

~ αποτελούν παραμορφωμένη μίμηση ξένων προτύπων

~ όμως αποτελούσαν αναγκαιότητα    ο κοινοβουλευτισμός  ρίζωσε.

2.Η παρακμή των « ξενικών » κομμάτων κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας.

ΚΟΜΜΑΤΑ: στασιμότητα, αδυναμία προσαρμογής          παρακμή.

1. Ρωσικό  ή ναπαίοι (1844-1864): ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήματά του σχετικά με την προστασία της Ορθοδοξίας (λύθηκαν τα μεγάλα εκκλησιαστικά προβλήματα – όλοι οι πολιτικοί ήταν ορθόδοξοι)        απουσία θέσεων για πιο επίκαιρα θέματα: παρακμή.
2. Γαλλικό: ο Κωλέττης:α.  επεδίωκε την ενίσχυση του βασιλιά,

β.υπονόμευε τον κοινοβουλευτισμό (βία – νοθεία για την τρομοκράτηση των αντιπάλων, το 1846/47 κατείχε πέντε από τα επτά υπουργεία, απουσίαζε από τη βουλή συστηματικά  αδύνατος ο έλεγχος της εκτελεστικής εξουσίας). Μετά τον θάνατο του Κωλέττη η εσωκομματική μάχη για τη διαδοχή οδήγησε το κόμμα στην παρακμή.

1. Όθων: ευνοούσε τους κυβερνητικούς υποψηφίους στις εκλογές  σύγκρουση με την αντιπολίτευση.
2. Κριμαϊκός πόλεμος (1853-1856):

• βίαιη συμπεριφορά της Αγγλίας και Γαλλίας απέναντι στην Ελλάδα                 ( ναυτικός αποκλεισμός),
• ήττα της Ρωσίας,

Αποτέλεσμα:αναξιοπιστία, παρακμή και των τριών κομμάτων.

3.Η « νέα γενιά ».

Νέα γενιά ανθρώπων με διαφορετική νοοτροπία και καταβολές:

• η επανάσταση ανήκει στην ιστορία,
• βιώνει νέες αλλαγές (πολιτικές μεταβολές, πρωτόγνωρη οικονομική – τεχνική ανάπτυξη,)
• οικονομική – κοινωνική μεταβολή  αλλαγή της αντίληψης για τη ζωή,
• αλλαγή τρόπου ζωής
• αύξηση αστικού πληθυσμού         ( πιο κοντά στα κέντρα των αποφάσεων)
• μείωση του αναλφαβητισμού, διάδοση της παιδείας  αύξηση των κοινωνικών εντάσεων   έντονες επικρίσεις για τις δυσλειτουργίες και την καθυστέρηση ανάπτυξης αύξηση συμμετοχής στα κοινά,
• αποστασιοποίηση από τις αντιπαλότητες της προηγούμενης γενιάς, αφού δεν είχαν τις ίδιες εμπειρίες ( Τουρκοκρατία, Επανάσταση, Αντιβασιλεία, βοήθεια των Δυνάμεων ).

ΣΥΝΕΠΕΙΑ: έντονη κριτική προς τον Όθωνα: ο ίδιος και η αυλή εμπόδιζαν το πολίτευμα να αναπτυχθεί

Τέλος της δεκαετίας του 1850:

• δυσλειτουργία του πολιτικού συστήματος,
• οικονομική δυσπραγία,
• αντιπολιτευτικοί όμιλοι   αιτήματα: – ελεύθερες εκλογές,

–         φορολογική μεταρρύθμιση,

–         επενδύσεις σε έργα υποδομής

–         ίδρυση αγροτικών τραπεζών

–         απλούστερη διοίκηση

Κύριος εκφραστής αυτών των αιτημάτων ήταν ο Αλ. Κουμουνδούρος.

1862 Επανάσταση ( αξιωματικοί, άνεργοι πτυχιούχοι, ανώτερες τάξεις που ζητούσαν ενεργότερη συμμετοχή στα κοινά)  ανατροπή του Όθωνα.

4.Η Εθνοσυνέλευση του 1862-1864.

ΕΚΛΟΓΕΣ ΤΟΥ 1862 Εθνοσυνέλευση για τη σύνταξη συντάγματος. Οι αντιπρόσωποι προέρχονταν από τοπικά ψηφοδέλτια χωρίς κομματικές παρεμβάσεις ( απόδειξη της χρεοκοπίας των «ξενικών» κομμάτων).

ΠΑΡΑΤΑΞΕΙΣ: ►Πεδινοί:( Βούλγαρης) :

1. υπονόμευση των κοινοβουλευτικών θεσμών,
2. παρεμβάσεις στο στρατό → σώμα «Πραιτωριανών» για την διατήρηση στην εξουσία,
3. οπαδοί: οι διορισμένοι παράνομα στο στρατό ή στο δημόσιο, άνεργοι πτυχιούχοι, μικροκαλλιεργητές.

►Ορεινοί: ( Γρίβας – Κανάρης ): αντίσταση κατά των Πεδινών.

Οπαδοί: μικροκαλλιεργητές, κτηνοτρόφοι, έμποροι, πλοιοκτήτες.

►Το Εθνικόν Κομιτάτον: ( Επαμ. Δεληγιώργης): υποστήριζε:

– ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού – εκσυγχρονισμό – οικονομική ανάπτυξη – μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση και στο στρατό – πολιτισμική εξάπλωση στην Οθωμανική αυτοκρατορία.

►Εκλεκτικοί: ετερόκλητη παράταξη πολιτικών, λογίων, αξιωματικών.

Ανελάμβανε μεσολαβητικό ρόλο και υποστήριζε σταθερές κυβερνήσεις.

ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1864

• Συζητήθηκε μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου
• Πολίτευμα: βασιλευόμενη δημοκρατία
• Κατοχυρώθηκαν:~ η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας

~ η άμεση, μυστική, καθολική (για τους άνδρες) ψήφος με σφαιρίδια

~ η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης

~ η ελευθερία του συνέρχεσθαι και του συνεταιρίζεσθαι→ ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων.

ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΔΕΔΗΛΩΜΕΝΗΣ 1875

• Μέχρι τότε υπήρχε ασάφεια για την υποχρέωση του βασιλιά να δίνει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης σε βουλευτή του πλειοψηφούντος κόμματος .
• Χαρίλαος Τρικούπης: ο δικομματισμός είναι η μόνη λύση για την πολιτική αστάθεια.

Ο βασιλιάς οφείλει να αναθέτει την εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό που έχει τη δεδηλωμένη υποστήριξη της πλειοψηφίας των βουλευτών → τα κόμματα μειοψηφίας θα χάσουν την δυνατότητα να σχηματίζουν κυβέρνηση→ συνένωση με τα μεγάλα→ σταθερότερες κυβερνήσεις.

• Ο βασιλιάς αναγκάστηκε να υιοθετήσει την πρόταση του Τρικούπη→ τομή στην πολιτική ιστορία της χώρας.

Γ. ΔΙΚΟΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΚΣΥΓΧΡΟΝΙΣΜΟΣ (1880-1909)

1.Η εδραίωση του δικομματισμού

1875-1880: μεταβατική περίοδος: στις εκλογές (1875,1879) κανένα κόμμα δεν είχε την πλειοψηφία στη Βουλή.

1884:δικομματισμός: τα δύο κόμματα (Τρικούπη, Δηλιγιάννη) ήλεγχαν το 92,2% των εδρών στη Βουλή.

Τρικούπης: εκσυγχρονισμός:

• κράτος δικαίου,
• εξορθολογισμός της διοίκησης → χτύπημα στην ευνοιοκρατία,
• ανάπτυξη της οικονομίας και της γεωργίας,
• βελτίωση της άμυνας και της υποδομής κυρίως των συγκοινωνιών.

Προσπάθειες υλοποίησης αυτού του προγράμματος:

1)   Οργάνωση – οικονομική ανάπτυξη – φόροι – δάνεια,

2)  Προσέλκυση ιδιωτικών επενδύσεων.

Συνέπειες:

→    εξάντληση του λαού

→    επιβάρυνση του προϋπολογισμού   → πτώχευση του 1893.

2. Η οργάνωση των κομμάτων κατά το τελευταίο τέταρτο του αιώνα.

• Δεκαετία του 1880: τα κόμματα είναι πιο συγκροτημένα → μπορούσαν να επιβιώσουν και μετά τον θάνατο του ηγέτη τους ανάλογα με τη θέση τους στην πολιτική ζωή και την τακτική τους.
• Σημαντικός ο ρόλος της οικογενειοκρατίας – των πελατειακών σχέσεων – της εξαγοράς ψήφων για την κινητοποίηση των οπαδών.
• για το δύο μεγάλα κόμματα η επιλογή των πολιτών στηριζόταν στην κρίση τους – στις τοπικές επιδράσεις των κομμάτων – στα συμφέροντα κάθε κοινωνικής ομάδας.
• Κριτήριο για την τοποθέτηση υποψηφίων στα ψηφοδέλτια ήταν ο τοπικός κύκλος οπαδών ← πελατειακές σχέσεις, εξυπηρετήσεις.
• Το εκλογικό σύστημα παρείχε τη δυνατότητα να ψηφίζονται όλοι οι υποψήφιοι θετικά ή αρνητικά → 1882 και μετά ψήφιζαν με αυστηρότερα κομματικά κριτήρια → περιορισμός των ανεξάρτητων ή ένταξη τους στα μεγάλα κόμματα → ενίσχυση του ρόλου των κομμάτων.
• Υποψήφιοι βουλευτές από τα μεσαία ή ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Τα κομματικά στελέχη από τα κατώτερα στρώματα.
• Ισχυρή η κοινοβουλευτική ομάδα λόγω της απαρτίας που χρειαζόταν στη Βουλή→πίεση στην κομματική ηγεσία→υποχωρητική στις εξυπηρετήσεις και ευνοϊκές ρυθμίσεις.
• Αντίθετα με την εποχή του Όθωνα και του Βούλγαρη οι μέθοδοι εξαναγκασμού των ψηφοφόρων (π.χ. εξαγορά ψήφων). Συχνή όμως, η πατρωνία (διορισμοί – μεταθέσεις – δάνεια) και η συστηματική διαφθορά μέσω του διοικητικού μηχανισμού.
• Δεν υπήρχαν ταξικά κόμματα → οι κοινωνικοοικονομικές αντιθέσεις αμβλύνονταν με τις πελατειακές σχέσεις και με την κοινωνική κινητικότητα. Όλα τα κόμματα απευθύνονται στους αγρότες .

3. Από τη χρεοκοπία στο στρατιωτικό κίνημα στο Γουδί (1893-1909)

Διακυβέρνηση Τρικούπη → αποτυχία της προσπάθειας εκσυγχρονισμού → πτώχευση → απογοήτευση →Œαστοί, διανοούμενοι, μικροκαλλιεργητές: αναποτελεσματικότητα, γραφειοκρατία, οικονομική καχεξία, μεγάλη η απόσταση από την Ευρώπη.                 ]

→αξιωματικοί του στρατού:ανεπαρκής πολεμική προετοιμασία.

→εμπεδώθηκε η εντύπωση στον λαό ότι οι θεσμοί και τα κόμματα είναι ανίκανα να προωθήσουν τα συμφέροντα του έθνους.

1893-1897: αποτυχία και των δύο μεγάλων κομμάτων να υλοποιήσουν το πρόγραμμά τους

→τρικουπικό: δεν μπόρεσε να συνεχίσει το εκσυγχρονιστικό του πρόγραμμα

→‚δηλιγιαννικό: δεν μείωσε τους φόρους εξαιτίας της κακής οικονομικής κατάστασης

→‚αδιέξοδο.

1897: Ελληνοτουρκικός πόλεμος → ολοκληρωτική ήττα → βαθύτερη η πολιτική κρίση →  ο βασιλιάς επεβλήθηκε στο κοινοβούλιο → προσωπική πολιτική.

1897-1909: Θεοτόκης:διάδοχος του Τρικούπη: διοικητικές μεταρρυθμίσεις.

1906-1908: κοινοβουλευτική ομάδα των Ιαπώνων (Δημ. Γούναρης) → κριτική για την αδυναμία του συστήματος .

Εν τω μεταξύ λαμβάνουν χώρα διαδηλώσεις συντεχνιών και εργατικών ενώσεων → αιτήματα → φορολογικές ελαφρύνσεις

→ περιορισμός της γραφειοκρατίας.

15/8/1909: κίνημα στο Γουδί – στρατιωτικός σύνδεσμός:μυστική ένωση στρατιωτικών με αίτημα να γίνουν μεταρρυθμίσεις: Fστο στρατό, στη διοίκηση, στη δικαιοσύνη, στην εκπαίδευση, στη δημοσιονομική πολιτική.

δεν εγκαθίδρυσε δικτατορία, αλλά προώθησε τα αιτήματά του μέσω της βουλής → ψηφίστηκαν νόμοι που επέφεραν ριζικές αλλαγές.

14/9/1909: μεγάλη διαδήλωση των επαγγελματικών σωματείων της πρωτεύουσας.

Φεβρουάριος του 1909:απόφαση της βουλής για μερική αναθεώρηση του συντάγματος → προκήρυξη εκλογών → αναθεωρητική βουλή .

15/3/1909: διάλυση του Στρατιωτικού Συνδέσμου.

Δ. ΑΝΑΝΕΩΣΗ – ΔΙΧΑΣΜΟΣ (1909-1922)

1.      Το κόμμα των Φιλελευθέρων

8/8/1910: Φορέας των μεταρρυθμίσεων που προτάθηκαν το 1909 δεν ήταν κάποιο από τα παλαιά μεγάλα κόμματα, αλλά ανεξάρτητοι τοπικοί υποψήφιοι με γενικό σύνθημα την ανόρθωση: → υλοποίηση των αιτημάτων των συντεχνιών,

‚ παροχή γης στους αγρότες.

ΕΚΛΟΓΕΣ:

• πρώτη εμφάνιση των σοσιαλιστών «Κοινωνιολογική Εταιρεία».
• συνασπισμός παλαιών κομμάτων: 211 έδρες,
• ανεξάρτητοι παλαιοκομματικοί: 29 έδρες,
• ανεξάρτητοι εκσυγχρονιστές: 112 έδρες → συσπειρώθηκαν γύρω από τον Ελευθέριο Βενιζέλο (α΄ ομιλία στις 5/9/1910) → μετριοπαθείς μεταρρυθμίσεις → εξισορρόπηση των συμφερόντων όλων των κοινωνικών ομάδων → εκσυγχρονισμός.

ΘΕΣΕΙΣ: Œ κοινωνική γαλήνη,

 ελάφρυνση των κατωτέρων τάξεων,

Ž εκσυγχρονισμός του κρατικού μηχανισμού,

 στρατιωτικοί εξοπλισμοί → εθνικές διεκδικήσεις,

 αναθεώρηση του υπάρχοντος συντάγματος – όχι ψήφιση νέου,

‘ ίδρυση ενός κόμματος αρχών.

22/8/1910: ίδρυση του κόμματος των Φιλελευθέρων.

6/10/1910: εντολή σχηματισμού κυβέρνησης → προβλήματα με την εξασφάλιση της  εμπιστοσύνης της βουλής → διάλυσή της → νέες εκλογές → αντίδραση των κομμάτων → αποχή → 28/11/1910: φιλελεύθεροι 307 έδρες σε σύνολο 362.

1911    α’ εξάμηνο: 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών άρθρων του συντάγματος →

• ενίσχυση της μοναρχίας (συμμετοχή του βασιλιά στην αναθεώρηση),
• διάκριση των εξουσιών,
• ασυμβίβαστο μεταξύ στρατιωτικής και δημοσιοϋπαλληλικής ιδιότητας και βουλευτικού αξιώματος,
• μονιμότητα δικαστικών και δημοσίων υπαλλήλων.

337 νέοι νόμοι:

• διορισμός δημοσίων υπαλλήλων με διαγωνισμούς,
• κανονισμοί εργασίας σε βιοτεχνίες και βιομηχανίες,
• διανομή της γης στη Θεσσαλία,
• αναδιοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης,
• βελτίωση της διαδικασίας της απονομής δικαιοσύνης,
• αναθεώρηση του κανονισμού της βουλής → περισσότερος χρόνος στους υπουργούς για συζητήσεις.

ΕΚΛΟΓΕΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1912: (με συμμετοχή και των άλλων κομμάτων): φιλελεύθεροι 145 έδρες – υπόλοιποι 36. → οι καινοτομίες τους δημιούργησαν στο λαό πολλές ελπίδες για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων.

ΚΟΜΜΑ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ: α) προσωποπαγές → ο Βενιζέλος ήλεγχε τα πάντα (όπως ο Τρικούπης).   β) Παρά την ιδανική εικόνα των οπαδών και των στελεχών για το κόμμα τους (ότι ήταν απαλλαγμένο από μικρότητες και διχόνοιες), η ηγεσία υπολόγιζε τα κοινωνικά και τοπικά συμφέροντα καθώς και τις εσωκομματικές αντιπαλότητες.

2.      Τα αντιβενιζελικά κόμματα.

ΓΕΝΙΚΑ:

• συντηρητικά
• Απέρριπταν την επιστροφή στην προ του 1909 κατάσταση
• Διαφορές με τους φιλελευθέρους:

Œ Στο εύρος των μεταρρυθμίσεων,

 Στις μεθόδους άσκησης της πολιτικής,

• Απεχθάνονταν την διαρκή παρέμβαση του κράτους που οδηγεί στην ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας.
• Απουσία μακρόπνοης πολιτικής ~ ασχολούνται με επίκαιρα προβλήματα ~ υπεράσπιζαν τις θιγόμενες από την πολιτική των φιλελευθέρων τάξεις ~ σύγκρουση με τους φιλελευθέρους è ακόμα πιο συντηρητικές θέσεις.

ΡΑΛΛΙΚΟ ΚΟΜΜΑ:

• Αντίθετο προς τον εκσυγχρονισμό και την ισχυρή εκτελεστική εξουσία.
• Το κοινοβούλιο πρέπει να είναι ισχυρό.
• Βασιλιάς: το σύμβολο της εθνικής ενότητας εντός και εκτός συνόρων.
• Απευθύνεται στα μεσαία και κατώτερα στρώματα των πόλεων και στους μικροκαλλιεργητές αφού η πολιτική των φιλελευθέρων ευνοεί τις ανώτερες τάξεις.
• Αιτήματα : α) ενίσχυση της παραγωγής β) αύξηση των θέσεων εργασίας

α)+β)= οικονομική ανάπτυξη → χρήματα για εξοπλισμούς

→ καταπολέμηση της διαφθοράς και της πατρωνίας των κομμάτων.

• Χωρίς συγκροτημένο οικονομικό πρόγραμμα.
• ΕΘΝΙΚΟ ΚΟΜΜΑ (Κ. Μαυρομιχάλης): ~ ίδιες θέσεις με το ραλλικό ~ αξιοποίηση της πολιτικής δραστηριότητας του αρχηγού τους μετά το κίνημα του 1909 ~ υποστήριζαν την ανόρθωση που δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν οι φιλελεύθεροι.
• Γ. ΘΕΟΤΟΚΗΣ: ~ το πιο μετριοπαθές και το πιο ισχυρό αντιβενιζελικό κόμμα (έως το 1915).~ προσπαθούσε να διορθώσει τα «λάθη» των Φιλελευθέρων.~ στήριζε την αύξηση των εξοπλισμών και επεδίωκε φορολογικές ελαφρύνσεις για τους μικροεισοδηματίες.

3.      Τα αριστερά κόμματα.

• Στην αρχή: ομάδες με σοσιαλιστικές ιδέες ξένες προς την κοινωνική βάση προς την οποία απευθύνονται, με πολλές δυσκολίες συνεννόησης και κομματικής συσπείρωσης.
• «Κοινωνιολογική εταιρεία»: αριστερός μεταρρυθμιστικός σύνδεσμος διανοουμένων με στόχο την προπαγάνδιση των θέσεων τους και την ίδρυση κόμματος.
• Οργάνωση των εργατών σε ενώσεις → ίδρυση κόμματος → σταδιακή αναμόρφωση της οικονομίας και συνταγματική μεταβολή → διανομή των αγαθών ανάλογα με τις ανάγκες καθενός.
• Άλλοι στόχοι: ισότητα ευκαιριών για όλο το λαό, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής.

• 1910: ΛΑΪΚΟ ΚΟΜΜΑ (Αλ. Παπαναστασίου) → Θέσεις : αναμόρφωση του πολιτικού συστήματος, επιβολή αρχών κοινωνικής δικαιοσύνης.
• Νοέμβριος 1910: εκλογή επτά βουλευτών → κριτική υποστήριξη στους Φιλελευθέρους.

4.      Ο εθνικός διχασμός (1915-1922)

Α. Από την παραίτηση του Βενιζέλου έως τη συνθήκη των Σεβρών.

• 1912-1915: κυριαρχία του Βενιζέλου ~ αρμονική συνεργασία με τον Κωνσταντίνο ο οποίος ρύθμιζε την εξωτερική πολιτική (πράγμα αντισυνταγματικό)→ ενίσχυση αντιδημοκρατικών αξιωματικών.
• Α’ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ: δύο απόψεις:

1. Φιλελεύθεροι: συμμετοχή στον πόλεμο → εδαφικά οφέλη.
2. Βασιλιάς – στρατιωτική ηγεσία: αβέβαιη η έκβαση του πολέμου → ουδετερότητα (η κυριαρχία της Αγγλίας στη Μεσόγειο δεν του επέτρεπε να θέσει τη χώρα στο πλευρό της Γερμανίας → μυστική διπλωματία, παράνομα μέσα → υπονόμευση του πολιτικού συστήματος.

• 23/10/1915: ΠΑΡΑΙΤΗΣΗ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ →αποχή από τις εκλογές → βία, φανατισμός, μίσος.
• για τους Βενιζελικούς: οι αντίθετοι με τον πόλεμο θεωρούνταν εχθροί της δημοκρατίας και του έθνους.
• για τους Αντιβενιζελικούς: οι Βενιζελικοί ήταν βίαιοι πράκτορες της Αντάντ,  εχθροί του βασιλιά και της ενότητας του έθνους.

Η νοοτροπία – πρακτική – προπαγάνδα ήταν η ίδια ~ η σύγκρουση όμως πιο σφοδρή.

Η διαμάχη εισχωρεί στο στρατό → δημιουργία δύο αντίθετων οργανώσεων.

• 26/9/1916: ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ~ Βενιζέλος – Κουντουριώτης – Δαγκλής.

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ → συγκρούσεις με διαστάσεις εμφυλίου (17/11/1916 Νοεμβριανά)

→ ο Βασιλιάς κηρύσσεται έκπτωτος από τον Βενιζέλο και στις 29/5/1917 υπό την πίεση της Αντάντ  παραιτείται.

• 14/6/1917: ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ΟΙ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΙ →  η χώρα σε κατάσταση πολιορκίας

→ διχασμός στο στράτευμα

→ παρατάθηκε η θητεία της βουλής

→ η Ελλάδα στον πόλεμο→ ικανοποίηση εθνικών διεκδικήσεων.

• Αντιβενιζελικοί:~ υπέρ της διατήρησης των εκτός Ελλάδος Ελληνικών πληθυσμών

~ υπέρ της ευκαιριακής προσάρτησης εδαφών χωρίς θυσίες.

• 1920: ΚΟΡΥΦΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΧΑΣΜΟΥ : ~ απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου

~  δολοφονία του Ίωνος Δραγούμη.

Β. Από τη συνθήκη των Σεβρών έως την ήττα στη Μικρά Ασία.

• 10/8/1920: ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ: η Μεγάλη Ελλάδα γίνεται πραγματικότητα.
• Οι Φιλελεύθεροι προκηρύσσουν εκλογές για αναθεωρητική βουλή για να νομιμοποιήσουν τις ενέργειές τους και  να περιορίσουν τον βασιλιά.
• ΗΤΤΑ ΤΩΝ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΩΝ → αποχώρηση του Βενιζέλου στο εξωτερικό.
• ΝΕΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ (Γούναρη)  → δημοψήφισμα → επιστροφή του βασιλιά

→ διατήρηση του μετώπου.

• Η βουλή που προέκυψε από τις εκλογές ανακηρύχθηκε ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ (25/11/1921)
• 1922: ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΩΠΟΥ.

5.      Το Σοσιαλιστικό κόμμα.

• Ανεργία
• Άθλιες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των εργατών  →πολιτικοποίηση των εργατών
• Οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι

1918: ίδρυση του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδος (Σ.Ε.Κ.Ε):ΘΕΣΕΙΣ:

• δημοκρατία
• εκλογικό δικαίωμα στις γυναίκες
• αναλογικό εκλογικό σύστημα
• εθνικοποίηση των μεγάλων πλουτοπαραγωγικών πηγών
• εξωτερική πολιτική: ειρήνη , χωρίς προσάρτηση εδαφών, δικαίωμα αυτοδιάθεσης των λαών, δημοψηφίσματα για τα διαμφισβητούμενα εδάφη.

Ήταν το πιο αυστηρά οργανωμένο κόμμα. ~ Έως το 1919 τασσόταν υπέρ της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, αλλά σταδιακά υιοθέτησε την αρχή της δικτατορίας του προλεταριάτου.

~ 1924: μετονομάσθηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΚΚΕ).