Επιστροφή σε Φυσικό περιβάλλον

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ

Ο Δεκάλογος των περιβαλλοντικών θεμάτων στην Ελλάδα

του Δρ Μιχάλη Χάλαρη,
Επιπυραγού – Χημικού PhD,
Τμηματάρχη Ασφάλειας και Υγιεινής κατά τις Επιχειρήσεις,
Διεύθυνση Υγιεινής & Ασφάλειας Α.Π.Σ.

 

 

wwf

wwf Λύσεις για την κλιματική αλλαγή

skitso-toy-ilia-makri-04-07-21-561420880

https://www.kathimerini.gr/opinion/sketches/561420883/skitso-toy-ilia-makri-04-07-21/

Κλιματική κρίση και ενέργεια: Η ηλεκτροπαραγωγή με άνθρακα

H συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα αυξήθηκε κατά 1% το 2022 (μέσος ρυθμός ανάπτυξης την τελευταία δεκαετία)

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

EΡΕΥΝΑ – ΑΝΑΛΥΣΗ: καθ. Γιάννης Μανιάτης
Με τη συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών: Ι. Βούλγαρη , Α. Μανώλη, Π. Μπιτούνη

H συνολική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από άνθρακα αυξήθηκε κατά 1% το 2022 (μέσος ρυθμός ανάπτυξης την τελευταία δεκαετία). Ενώ ο ρυθμός ανοίγματος νέων σταθμών ηλεκτροπαραγωγής με άνθρακα δεν αυξήθηκε, το 2022 (λόγω ενεργειακής κρίσης) έκλεισαν λιγότερα ανθρακικά εργοστάσια σε σχέση με κάθε έτος από το 2015 και μετά.

Επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες

Για τους επενδυτές, τα ηλιακά πάνελ και τα ηλεκτρικά Ι.Χ. είναι σχετικά ώριμα προϊόντα. Πλέον, στρέφονται και σε νέες τεχνολογίες επίλυσης δύσκολων προβλημάτων, όπως αποθήκευση ενέργειας, τρόφιμα και γεωργία, ορυκτοί πόροι κ.ά. Οι επενδύσεις στην τεχνολογία του κλίματος έφτασαν το ρεκόρ των 70,1 δισ. δολ. το 2022, άνοδος 89% σε σχέση με το 2021.

Κλιματική κρίση και ενέργεια: Η ηλεκτροπαραγωγή με άνθρακα-1

 

Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος: Αντιμετωπίζοντας τις περιβαλλοντικές προκλήσεις

Το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου γιορτάζει φέτος τα 35 χρόνια από την εισαγωγή των πρώτων φοιτητών του

ΝΑΣΟΣ ΣΤΑΣΙΝΑΚΗΣ05.06.2023 • 08:25

Το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου γιορτάζει φέτος τα 35 χρόνια από την εισαγωγή των πρώτων φοιτητών του. Με αφορμή την 5η Ιουνίου -Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος- και έχοντας διανύσει μία παραγωγική διαδρομή που οδήγησε στην αποφοίτηση 2.500 προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών, αισθανόμαστε την υποχρέωση μίας σύντομης αποτίμησης της τρέχουσας περιβαλλοντικής κατάστασης στην Ελλάδα και μίας αναφοράς στις προκλήσεις που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε.

Από το 1987 έως σήμερα, στη χώρα έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου για την προστασία του περιβάλλοντος. Η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας συνέβαλε στην κατασκευή απαραίτητων υποδομών, στην υποχρέωση εκπόνησης περιβαλλοντικών μελετών για τα δημόσια και ιδιωτικά έργα, στην παρακολούθηση της ποιότητας του περιβάλλοντος με τακτικές δειγματοληψίες και μετρήσεις, στον χαρακτηρισμό περιοχών ως προστατευόμενων.

Ενώ υπάρχει όμως σημαντική βελτίωση σε αρκετούς τομείς, υπάρχουν άλλοι στους οποίους υστερούμε είτε γιατί έχουμε θεσπίσει περιβαλλοντικούς νόμους τους οποίους εφαρμόζουμε ελλιπώς, είτε γιατί δεν έχουμε ικανό αριθμό κατάλληλα καταρτισμένων στελεχών στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, είτε γιατί δεν έχουμε επενδύσει αρκετά στην ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης.

Μεταξύ των διαφορετικών πτυχών του περιβάλλοντος, ορισμένες από τις προκλήσεις που θα πρέπει η Πολιτεία να αντιμετωπίσει το επόμενο διάστημα είναι οι παρακάτω:

  • Διαχείριση Απορριμμάτων: Εξακολουθεί να οδηγείται για ταφή μεγάλο μέρος των απορριμμάτων (>75%) ενώ τα ποσοστά ανακύκλωσης είναι εξαιρετικά χαμηλά (20%). Η κατασκευή 30 Μονάδων Επεξεργασίας Σύμμεικτων ΑΣΑ (ΜΕΑ) δημιουργεί σοβαρές επιφυλάξεις, λόγω του χαμηλού συντελεστή ανάκτησης σε καθαρά ανακυκλώσιμα υλικά και της ποιότητας του παραγόμενου κόμποστ. H σταδιακή μετεξέλιξη των ΜΕΑ σε Μονάδες Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΜΑΑ) -με έμφαση στην παραγωγή δευτερογενών απορριμματογενών καυσίμων (SRF/RDF)- θα πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή. Διαφορετικά θα παράγονται καύσιμα χαμηλής θερμογόνου δύναμης με υψηλό κόστος. Η λειτουργία κεντρικών Μονάδων Ενεργειακής Αξιοποίησης απορριμμάτων και η συν-αποτέφρωση απορριμματογενών καύσιμων σε τσιμεντοβιομηχανίες/χαλυβουργίες θα πρέπει να γίνει με θέσπιση αυστηρών περιβαλλοντικών όρων, συνεχή παρακολούθηση των αποβλήτων που οδηγούνται για αποτέφρωση και των εκπεμπόμενων ρύπων. Η χωριστή συλλογή (Διαλογή στην Πηγή) πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα.
  • Διαχείριση Αστικών Λυμάτων: Το 90% του πληθυσμού της χώρας εξυπηρετείται από Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων. Θα πρέπει να προχωρήσει η κατασκευή συστημάτων επεξεργασίας και στους μικρότερους οικισμούς (
  • Παρουσία Χημικών Ουσιών στο Περιβάλλον: Το 30% των υπόγειων υδατικών συστημάτων της χώρας βρίσκεται σε κακή κατάσταση εξαιτίας νιτρορύπανσης ή/και υφαλμύρινσης. Σύμφωνα με τη νομοθεσία παρακολουθούνται σε ετήσια βάση οι ουσίες προτεραιότητας (βαρέα μέταλλα, φυτοφάρμακα κλπ) σε πόσιμα και επιφανειακά νερά. Δεν δημοσιοποιούνται όμως τακτικά τα αποτελέσματα με συνέπεια να μην γνωρίζουμε τι ανιχνεύεται και που. Ερευνητικές εργασίες δείχνουν την παρουσία και άλλων μικρορρύπων στο ελληνικό περιβάλλον (μικροπλαστικά, PFAS, φαρμακευτικές ενώσεις). Το γεγονός ότι δεν είναι ακόμη υποχρεωτική η παρακολούθησή τους δεν σημαίνει ότι πρέπει να τις αγνοούμε.
  • Παρουσία Μικρoσωματιδίων στην Ατμόσφαιρα: H εκτεταμένη χρήση καυσόξυλων συνέβαλε κατά την τελευταία δεκαετία στη μέτρηση υψηλών συγκεντρώσεων αερολυμάτων μικρής διαμέτρου (PM2.5) στις ελληνικές πόλεις. Το πρόβλημα εστιάζεται όχι μόνο στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη αλλά και σε μικρότερες πόλεις (Πάτρα, Λάρισα, Βόλος). Εκτός των μικροσωματιδίων, εξακολουθούν να μετρούνται υψηλές τιμές διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ 2 ) στο κέντρο της Αθήνας και υψηλές τιμές όζοντος (Ο 3 ) εκτός κέντρου, κυρίως εξαιτίας της εκτεταμένης χρήσης των ΙΧ.
  • Διαχείριση και Παραγωγή Ενέργειας: Τα τελευταία 3 χρόνια η εγκατεστημένη ισχύς των αιολικών αυξήθηκε από 2.579 MW σε 3.861 MW ενώ η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών από 2.171 MW σε 2.779 MW. Η αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα αντιμετωπίζει όμως τις προκλήσεις της σταθερότητας των δικτύων, της σταθερής/αδιάκοπης παροχής ενέργειας και της κάλυψης της ενεργειακής ζήτησης. Σημαντικό είναι το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και οι οικολογικές επιπτώσεις από την ανάπτυξη ΑΠΕ, με τις ανεμογεννήτριες να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος.
  • Ενέργεια και Κλιματική Ουδετερότητα: Στο αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα του 2023, τέθηκε ως στόχος η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2030 κατά 55% σε σχέση με το 1990. Προς το παρόν η μείωση των συνολικών εκπομπών φτάνει το 30%. Υπάρχει επίσης μεγάλο περιθώριο βελτίωσης σε επιμέρους στόχους. Για παράδειγμα, ο στόχος μας για την ενεργειακή αποδοτικότητα βελτιώθηκε μόνο κατά 6% σε σχέση με αυτόν του 2020, σημαντικά λιγότερο από τη μέση βελτίωση της Ε.Ε.
  • Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών: Τον Δεκέμβριο του 2020 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τη μη θέσπιση μέτρων προστασίας στις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης του δικτύου Natura ενώ μέχρι και σήμερα ολιγωρεί στη θέσπιση επαρκών μέτρων ώστε να συμμορφωθεί με την κρίση του Δικαστηρίου. Παράλληλα, ο Περιβαλλοντικός Νόμος 4685/2020 βρίσκεται σε νομική αναντιστοιχία με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και αναμένεται να οδηγήσει σε υποβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος.
  • Βιώσιμος Τουρισμός: Θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της δραστηριότητας αντιμετωπίζοντας τις ανάγκες των επισκεπτών, των επιχειρηματιών και των κατοίκων. Προϋποθέτει τη θέσπιση πολιτικών που θα επιτρέψουν την καταγραφή του μεγέθους του αποτυπώματος της δραστηριότητας και την αξιολόγηση του κατά πόσο το αποτύπωμα αυτό επηρεάζει τον προορισμό σε ότι αφορά τις αναπτυξιακές προοπτικές, την κοινωνική ευημερία, την ποιότητα ζωής και τη διατήρηση των οικοσυστημικών λειτουργιών.
  • Μικρομεσαίες επιχειρήσεις και περιβάλλον: Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) παραμένουν ευάλωτες και ανέτοιμες στις περιβαλλοντικές διαταραχές. Η εκπόνηση μελετών καταγραφής της υφιστάμενης κατάστασης, με έμφαση σε κλάδους και γεωγραφικές περιοχές της χώρας που είναι ιδιαιτέρως ευάλωτες σε τέτοιες απειλές, θα τροφοδοτήσει με γόνιμα στοιχεία τον στρατηγικό σχεδιασμό θωράκισης των μεμονωμένων ΜΜΕ.

Κατ’ αναλογία με την προστασία της ανθρώπινης υγείας, για την προστασία του περιβάλλοντος ισχύει ότι «Το προλαμβάνειν καλύτερο του θεραπεύειν». Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων απαιτεί ενδελεχή ανάλυση, διεπιστημονική προσέγγιση και προπαντός μηδενικό εφησυχασμό.

* Ο Νάσος Στασινάκης είναι Καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής, Πρόεδρος του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

ΚΟΣΜΟΣ

Ημέρα της Γης με γιορτές και προειδοποιήσεις για κρίσιμη απειλή

Εθελοντικές δράσεις, φεστιβάλ, αλλά και διαδηλώσεις για το περιβάλλον σε όλο τον κόσμο

Ημέρα της Γης με γιορτές και προειδοποιήσεις για κρίσιμη απειλή

Η Ημέρα της Γης, που γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 22 Απριλίου σε περισσότερες από 190 χώρες, περιλάμβανε περιβαλλοντικές δράσεις όλη την περασμένη εβδομάδα σε συμμετέχουσες χώρες, ενώ μεγάλα φεστιβάλ εγκαινιάστηκαν χθες στη Ρώμη και τη Βοστώνη.

Χιλιάδες πολίτες αναμενόταν να συγκεντρωθούν σήμερα στο κέντρο του Λονδίνου, πραγματοποιώντας συμβολικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας που οργανώνει το περιβαλλοντικό κίνημα Extinction Rebellion, φιγούρα του οποίου είναι η Σουηδή ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ. Στην αμερικανική πρωτεύουσα, μεγάλη διαδήλωση για την προστασία του περιβάλλοντος πρόκειται να πραγματοποιηθεί σήμερα, με τους διοργανωτές να ζητούν από τον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν να δεσμευθεί για οριστική εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων.

Σήμερα το πρωί εθελοντές επρόκειτο να ξεκινήσουν τη μεγάλη επιχείρηση καθαρισμού της λίμνης Νταλ έξω από την πόλη Σριναγκάρ στην Ινδία. Αμερικανοί εθελοντές επρόκειτο να αναλάβουν χθες την απομάκρυνση φερτών υλικών από τις παραλίες του Κέιπ Κόραλ της Φλόριντα, που επλήγη το φθινόπωρο από καταστροφική τροπική καταιγίδα.

Την Πέμπτη, ο Αμερικανός πρόεδρος Μπάιντεν δεσμεύθηκε να ενισχύσει την κρατική χρηματοδότηση προς τις χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, προκειμένου αυτές να λάβουν μέτρα καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Μεταξύ των προγραμμάτων αυτών περιλαμβάνεται η αντιμετώπιση της παράνομης υλοτομίας στο τροπικό δάσος του Αμαζονίου. Τα σχέδια αυτά ανακοίνωσε ο Μπάιντεν κατά τη διάρκεια συνεδρίου των μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου.

Στην ομιλία του στο παραπάνω συνέδριο, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες είπε ότι «απαιτείται κβαντικό άλμα στην κλιματική δράση» προκειμένου η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη να μην υπερβεί τον 1,5 βαθμό Κελσίου. «Ο κόσμος μοιάζει αποφασισμένος να αυτοκαταστραφεί», προειδοποίησε στο βιντεοσκοπημένο μήνυμά του ο επικεφαλής του ΟΗΕ.

Της σημερινής Ημέρας της Γης προηγήθηκαν εβδομάδες ακραίων καιρικών φαινομένων σε διάφορα μέρη του κόσμου. Στην Ταϊλάνδη η θερμοκρασία έφθασε τους 45,4 βαθμούς Κελσίου, ενώ στην Ινδία 13 άνθρωποι πέθαναν από θερμοπληξία σε θρησκευτική τελετή το περασμένο Σαββατοκύριακο. Επιστήμονες προειδοποιούν ότι οι φονικοί αυτοί καύσωνες απειλούν την αγροτική παραγωγή της Ινδίας, καθώς και τη δημόσια υγεία της χώρας. Οι παγκόσμιες θερμοκρασίες αναμένεται να σημειώσουν φέτος νέα ρεκόρ, εν μέρει εξαιτίας του περιοδικού μετεωρολογικού φαινομένου Ελ Νίνιο.

ΚΟΣΜΟΣ

Έρευνα-Ανάλυση: Η κατανομή των εκπομπών αερίων

Από τους συνολικά 58 δισ. τόνους ετήσιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, οι 33 δισ. τόνοι CO2 σχετίζονται με την ενέργεια

Έρευνα-Ανάλυση: Η κατανομή των εκπομπών αερίων

Eρευνα – Ανάλυση: καθ. Γιάννης Μανιάτης
Με τη συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών: Ι. Βούλγαρη, Α. Μανώλη, Α. Χατζηγεωργιάδη

Από τους συνολικά 58 δισ. τόνους ετήσιων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, οι 33 δισ. τόνοι CO2 σχετίζονται με την ενέργεια. Σημαντικές ποσότητες εκπομπών μεθανίου (84 φορές πιο επιβαρυντικό από το CO2) αναλογούν σε γεωργία και χωματερές, καθώς και σε αλλαγές χρήσεων γης. Η απανθρακοποίηση του ηλεκτρισμού (κυρίως από άνθρακα) και των μεταφορών (κυρίως από πετρέλαιο) αποτελεί κορυφαία προτεραιότητα στη μάχη κατά της κλιματικής κρίσης.

Ο κίνδυνος από τις μπαταρίες λιθίου

Από το 2019 καταγράφονται στην πόλη της Νέας Υόρκης μπαταρίες που έχουν «σκάσει», προκαλώντας θανάτους και τραυματισμούς. Από 28 συμβάντα φωτιάς σε μπαταρίες λιθίου με 16 τραυματισμούς το 2019, εκτινάσσονται το 2022 σε 216 συμβάντα (επταπλασιασμός), με 147 τραυματισμούς (εννεαπλασιασμός) και 6 θανάτους. Τους δύο πρώτους μήνες του 2023, έχουν ήδη παρατηρηθεί 30 συμβάντα, με 40 τραυματισμούς και 2 νεκρούς.Έρευνα-Ανάλυση: Η κατανομή των εκπομπών αερίων-1

Oι πράσινες επενδύσεις των τραπεζών

Οι κορυφαίες παγκόσμιες τράπεζες επενδύουν σε ενέργεια χαμηλών εκπομπών, μειώνοντας διαχρονικά τις επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα. Μέχρι το 2030 προβλέπεται ο δείκτης επένδυσης να είναι 4 προς 1 (χαμηλές εκπομπές προς ορυκτά καύσιμα). Η τράπεζα με τις μεγαλύτερες πράσινες επενδύσεις το 2021 ήταν η JPMorgan Chase με 42,3 δισ. δολάρια έναντι 56,9 δισ. δολαρίων σε ορυκτά καύσιμα. Ακολουθούν Bank of America και Citigroup. Η τράπεζα με τον μεγαλύτερο δείκτη (1,7) επενδύσεων στα πράσινα σε σχέση με τα ορυκτά είναι η BNP Paribas.Έρευνα-Ανάλυση: Η κατανομή των εκπομπών αερίων-2

Το αποτύπωμα των Ι.Χ. και οι εναλλακτικές

Σύμφωνα με το Seattle Subway (και όχι μόνο), για να μετακινηθούν 1.000 άτομα απαιτούνται 625 αυτοκίνητα, ενώ, αντιθέτως, στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς απαιτούνται μόλις 15 λεωφορεία είτε ένας συρμός μετρό με 4 βαγόνια. Πέραν του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και της κυκλοφοριακής συμφόρησης που προκαλούν τα 625 αυτοκίνητα για τα 1.000 άτομα, επιπλέον χρειάζονται για το παρκάρισμά τους, τόσο στην αφετηρία όσο και στον τελικό προορισμό, 40+40=80 στρέμματα πολύτιμου αστικού χώρου. Έρευνα-Ανάλυση: Η κατανομή των εκπομπών αερίων-3

Οι δαπάνες για τα συστήματα τροφίμων

Οι παγκόσμιες εκπομπές αερίων (κυρίως μεθάνιο) του αγροτικού τομέα αγγίζουν το 33% του συνόλου. Κάθε χρόνο δαπανώνται 528 δισεκατομμύρια δολάρια δημόσιο χρήμα σε αγροτικές πρακτικές, οι οποίες έχουν ζημιογόνες επιπτώσεις στο περιβάλλον και στο κλίμα. Αντιθέτως, απαιτούνται μόνο 300-350 δισεκατομμύρια δολάρια ανά έτος για την υλοποίηση πρακτικών μετασχηματισμού των συστημάτων τροφίμων σε φιλικά προς το περιβάλλον. Έρευνα-Ανάλυση: Η κατανομή των εκπομπών αερίων-4

Οι παγκόσμιες τεκτονικές μετατοπίσεις

Στις 15 Νοεμβρίου 2022, ο παγκόσμιος πληθυσμός έφτασε τα 8 δισ. Η Ινδία θα ξεπεράσει πληθυσμιακά την Κίνα το 2025, με κορύφωση το 2064 (1,7 δισ. κατοίκους), όταν την ίδια περίοδο η Κίνα αναμένεται να έχει περίπου 1,2 δισ. κατοίκους. Το ασφαλιστικό σύστημα της Κίνας ήδη αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα. Στο τέλος του 2023, η ινδική οικονομία θα είναι ίση με την οικονομία της Μεγάλης Βρετανίας και κατά 20% μεγαλύτερη το 2027.Έρευνα-Ανάλυση: Η κατανομή των εκπομπών αερίων-5

ΚΟΣΜΟΣ

Έρευνα-Ανάλυση: Πολλαπλάσιες οι τιμές ενέργειας

Έρευνα-Ανάλυση: Πολλαπλάσιες οι τιμές ενέργειας

Eρευνα – Ανάλυση: καθ. Γιάννης Μανιάτης
Με τη συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών: Ι. Βούλγαρη, Α. Ανδρεσάκη, Σ. Γαντζούλα

Στις ευρωπαϊκές αγορές, οι τιμές ενέργειας το πρώτο εξάμηνο του 2022 ήταν περίπου 3-4 φορές υψηλότερες από τον μέσο όρο των ετών 2016-2021, κυρίως λόγω της τεράστιας αύξησης των τιμών του φυσικού αερίου. Στην Αμερική υπήρξε μείωση της τιμής της ενέργειας το 2022 σε σχέση με το 2021. Οι τιμές θα κρατηθούν ψηλά και στις αρχές του 2023, θα μειωθούν στα μέσα του έτους, αλλά θα παραμένουν διαρκώς πολλαπλάσιες σε σχέση με την περίοδο 2016-2021.Έρευνα-Ανάλυση: Πολλαπλάσιες οι τιμές ενέργειας-1

Μειωμένη η παραγωγή από ΑΠΕ

Σύμφωνα με την ετήσια μελέτη που εκπόνησε η Shell, η παραγωγή ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Ευρώπη μειώθηκε κατά 3%, παρά τη συνολική αύξηση της δυναμικότητας των ΑΠΕ κατά 6%. Συνολικά στην Ευρώπη το τελευταίο έτος παρατηρήθηκε πτώση στην παραγωγή ενέργειας από φυσικό αέριο, υδροηλεκτρικά και αιολικά, ενώ ταυτόχρονη αύξηση παρουσίασαν ο άνθρακας και η πυρηνική ενέργεια.Έρευνα-Ανάλυση: Πολλαπλάσιες οι τιμές ενέργειας-2

Στην Ευρώπη το 74% του LNG των ΗΠΑ

Κατά τη διάρκεια των πρώτων τεσσάρων μηνών του 2022 οι Ηνωμένες Πολιτείες εξήγαγαν το 74% του υγροποιημένου φυσικού αερίου τους (LNG) στην Ευρώπη, ενώ το 2021 οι εξαγωγές διαμορφώνονταν σε ποσοστό της τάξης του 34%. Αντίθετα, κατά τα έτη 2020 και 2021 η Ασία ήταν ο κύριος προορισμός των εξαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) των ΗΠΑ (περίπου 50%).Έρευνα-Ανάλυση: Πολλαπλάσιες οι τιμές ενέργειας-3

Το 2207 το 100% από ανανεώσιμες

Τον τελευταίο μισό αιώνα οι Ανανεώσιμες πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) αποτελούν μόνο το 13%-14% της παγκόσμιας ενέργειας. Από το 2010 έως σήμερα το ποσοστό των ΑΠΕ ανέβηκε στο 15,7%, με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας να εκτιμά ότι το 2050 θα αγγίξει το 28%, ενώ η ολοκληρωτική παραγωγή ενέργειας μέσω ΑΠΕ (100%) δεν πρόκειται να πραγματοποιηθεί πριν από το 2207(!).Έρευνα-Ανάλυση: Πολλαπλάσιες οι τιμές ενέργειας-4

Αυξάνονται οι ροές αερίου από τα FSRU

Οι εγκαταστάσεις FSRU της ΒΔ Ευρώπης ενδέχεται να ξεπεράσουν τη Ρωσία στους όγκους φυσικού αερίου που αποστέλλονται στο δίκτυο, ήδη από τις αρχές του 2023 (με περίπου 50 mcm/ημέρα). Η εγκατάσταση νέων πλωτών τερματικών σταθμών σε όλη την Ευρώπη επιταχύνει τη διαδικασία ανόδου του LNG, με τα θαλάσσια φορτία να εξελίσσονται γρήγορα σε ουσιαστικό εργαλείο για τη διατήρηση της ισορροπίας προσφοράς/ζήτησης στην περιοχή.Έρευνα-Ανάλυση: Πολλαπλάσιες οι τιμές ενέργειας-5

Σενάρια για το φυσικό αέριο έως το 2040

Στο σενάριο μηδενικών εκπομπών, η ζήτηση του φυσικού αερίου πρέπει να μειωθεί στα 3.000 bcm μέχρι το 2040· συγκεκριμένα, η μείωση αφορά 1.500 bcm σε ηλεκτρισμό, 1.000 bcm σε βιομηχανία και 500 bcm σε μεταφορές και κτίρια. Στο σενάριο δηλωμένων πολιτικών, το φυσικό αέριο θα αυξηθεί ξεπερνώντας τα 4.500 bcm (πάνω από 2.500 bcm σε ηλεκτρισμό, 1.000 bcm σε βιομηχανία και τα υπόλοιπα 1.000 bcm σε μεταφορές και κτίρια).Έρευνα-Ανάλυση: Πολλαπλάσιες οι τιμές ενέργειας-6

 

ΚΟΣΜΟΣ

Έρευνα-Ανάλυση: Στην κορυφή εκπομπών CO2 οι ΗΠΑ

Έρευνα-Ανάλυση: Στην κορυφή εκπομπών CO2 οι ΗΠΑ

Eρευνα – Ανάλυση: καθ. Γιάννης Μανιάτης
Με τη συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών: I. Βούλγαρη, A. Μανώλη, M. Χατζηγεωργιάδη

Οι δύο όψεις του ιδίου νομίσματος. Ενώ στις διαχρονικά σωρευτικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα (CO2), οι τρεις χώρες με τις μεγαλύτερες εκπομπές είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (με 270,6 Gt), η Κίνα (253,4 Gt) και η Ρωσία (96,6 Gt), στις κατά κεφαλήν εκπομπές προηγούνται η Σαουδική Αραβία και οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής με (17,6 Gt/κάτοικο). Ακολουθούν από κοντά ο Καναδάς και η Αυστραλία, με πρώτη ευρωπαϊκή χώρα τη Γερμανία (10,4 Gt/κάτοικο). Τελευταία στην κατάταξη βρίσκεται η Κίνα (6,4 Gt/κάτοικο).

Έρευνα-Ανάλυση: Στην κορυφή εκπομπών CO2 οι ΗΠΑ-1

 

Το 9,35% της γης του Κονγκό σε ξένους

Ως «αρπαγή γης» εννοούμε την αγορά, ενοικίαση ή παραχώρηση γης μικροϊδιοκτητών ή φυσικού περιβάλλοντος, από ξένες εταιρείες για εμπορικούς σκοπούς. Οι μεγαλύτερες σε έκταση αρπαγές γης σημειώνονται στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, κυρίως από την Κίνα. Ινδονησία, Καμερούν και Ουκρανία ακολουθούν σε έκταση. Τα μεγαλύτερα ποσοστά αρπαγής γης όμως εμφανίζονται σε Λιβερία (14,6%), Καμερούν (7,9%) και Λάος (7,4%). Πριν από τη ρωσική εισβολή, η Ουκρανία είχε συμφωνίες γης που κάλυπταν πάνω από 30 εκατ. στρέμματα ή 5,5% της έκτασής της.Έρευνα-Ανάλυση: Στην κορυφή εκπομπών CO2 οι ΗΠΑ-2

Ζημιές 2,5 τρισ. δολ. από καταστροφές

Το σύνολο των φυσικών καταστροφών που καταγράφηκαν το 2019 (820) ήταν τετραπλάσιο σε σχέση με εκείνο πριν από 40 χρόνια. Επικρατούν οι υδρολογικές και μετεωρολογικές καταστροφές. Την πρώτη 10ετία του αιώνα, μόνο δύο φορές το κόστος καταστροφών ξεπέρασε τα 200 δισ. δολ. Την προηγούμενη 10ετία, τα μόλις 2 χρόνια έγιναν 7 στα 10. Συνολικά είχαμε ζημιές 2,5 τρισ. δολ. παγκοσμίως (2011-2020), ενώ μόλις 1,6 τρισ. δολ. το 2001-2010.Έρευνα-Ανάλυση: Στην κορυφή εκπομπών CO2 οι ΗΠΑ-3

Στη γεωργία η χρήση 70% γλυκού νερού

Η παραγωγή τροφίμων προκαλεί το 26% των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η γεωργία καταλαμβάνει το 50% των κατοικήσιμων χρήσεων γης, χρησιμοποιεί το 70% του γλυκού νερού και προκαλεί το 78% της μόλυνσης γλυκού νερού και ωκεανών. Η βιομηχανία κάνει χρήση του 19% του γλυκού νερού και τα νοικοκυριά το 11%. Το 94% της παγκόσμιας βιομάζας θηλαστικών είναι κτηνοτροφικά ζώα και το 71% των πτηνών είναι πουλερικά.Έρευνα-Ανάλυση: Στην κορυφή εκπομπών CO2 οι ΗΠΑ-4

Οι πωλήσεις ένδυσης και το περιβάλλον

Μετά την πανδημία η εταιρεία H&M αύξησε τις πωλήσεις της κατά 5,7%. Η ποσοστιαία μεγαλύτερη αύξηση έγινε σε ΗΠΑ (34,9%), Ρωσία (31,2%) και Μεγ. Βρετανία (15,5%). Αντιθέτως, υπήρξε μείωση σε Γερμανία και Γαλλία. Οι επικίνδυνες συνθήκες εργασίας, οι χαμηλές αμοιβές (σε Κίνα, Μπανγκλαντές, Ινδία) και η χρήση συνθετικών ινών (πολυεστέρας), καθώς και η υπερβολική παραγωγή, παραμένουν τα άλυτα προβλήματα υποβάθμισης του περιβάλλοντος.Έρευνα-Ανάλυση: Στην κορυφή εκπομπών CO2 οι ΗΠΑ-5

Η κλωστοϋφαντουργία ρυπαίνει

O πολυεστέρας ξεπερνάει κατά πολύ το βαμβάκι ως κύρια υφαντική ίνα. Τα επόμενα 10 χρόνια η ετήσια παραγωγή του πολυεστέρα θα αυξηθεί κατά 47%. Ανθεκτικότητα, ευελιξία υλικού και φθηνότερη τιμή τα συγκριτικά του πλεονεκτήματα σε σχέση με το βαμβάκι. Το 2015 η χρήση του προκάλεσε εκπομπές 282 δισ. τόνων CO2 (τριπλάσιες από του βαμβακιού). Το 35% των μικροπλαστικών στους ωκεανούς προέρχεται από κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα.Έρευνα-Ανάλυση: Στην κορυφή εκπομπών CO2 οι ΗΠΑ-6

ΑΠΟΨΕΙΣ

Ο κόσμος, σε νέο μεγάλο άλμα

Ολες οι κινήσεις του Πούτιν, εκβιασμοί, ομηρίες, δολιοφθορές, επιθέσεις σε ουκρανικούς ενεργειακούς σταθμούς, συνεργούν για να πλήξουν παγιωμένες συντεταγμένες της ζωής στην Ευρώπη. Να εξουθενώσουν πολίτες εν ειρήνη και μαχόμενους στα ουκρανικά πεδία, να εξαναγκάσουν δυνάμεις σε παραίτηση ή παράδοση. Επιταχύνοντας μεταβάσεις… Oμως οι αλλαγές στην ενέργεια μεταμορφώνουν βαθιά τις κοινωνίες.

Η ιστορία της ανθρώπινης προόδου, από τον τροφοσυλλέκτη στον χρήστη έξυπνου κινητού, είναι η ιστορία της ενέργειας. Με τον έλεγχο της φωτιάς και την εκμετάλλευση των ορυκτών καυσίμων ο homo sapiens ελευθέρωσε τεράστιες ποσότητες ενέργειας που συσσωρεύτηκαν πολύ πριν εμφανιστεί το είδος. Οι ενεργειακές μεταβάσεις καθοδήγησαν την ανθρώπινη περιπέτεια, ανέδειξαν προσωπικότητες που ανέτειλαν και έδυσαν, επιχειρήσεις που μεσουράνησαν και έσβησαν, έθνη που ηγεμόνευσαν ως παγκόσμιες δυνάμεις και παρήκμασαν. Η σημερινή ενεργειακή βόμβα εξωθεί σε ανατροπές, στην περιθωριοποίηση των κυρίαρχων ορυκτών καυσίμων (παρέχουν το 78% της παραγόμενης ενέργειας) από τις ανανεώσιμες πηγές. Πόσο δραματικά θα μεταβάλει αυτό τη ζωή μας;

Κάθε ενεργειακή μετάβαση ήταν και μια επανάσταση που μεταμόρφωνε τη ζωή στη Γη. Τώρα αυτή είναι μονόδρομος.

Στην αρχή, τα πάντα κινούσε η ανθρώπινη δύναμη. Μετά, το νερό – τους πρώτους νερόμυλους κατασκεύασαν οι αρχαίοι Ελληνες. Στον Μεσαίωνα, ένας μύλος και μια χούφτα άνθρωποι άλεθαν το αλεύρι που έθρεφε μια πόλη. Η τιμή του ψωμιού έπεσε, η ζωή πολλών βελτιώθηκε. Οι ανεμόμυλοι, που έφτασαν από την Περσία και την Κίνα στην Ευρώπη το 1150, έδωσαν σε περισσότερους ανθρώπους πρόσβαση σε θέσεις ελέγχου και εξουσίας. Oμως το κάρβουνο ήταν που πυροδότησε την πρώτη πολιτισμική έκρηξη, όταν άρχισε να εξορύσσεται και να καίγεται μαζικά τον 16ο αι. στην Αγγλία. Μείωσε την πίεση στα δάση, το κόστος της θέρμανσης των σπιτιών, την τιμή των μεταλλικών προϊόντων, έφερε πληθυσμούς από την ύπαιθρο στις πόλεις, πληθώρα αγαθών και ραγδαία ανάπτυξη. Αλλαξε τη μηχανική, την τεχνολογία, ευκόλυνε τη μετακίνηση των ανθρώπων –με ατμάμαξες και ατμόπλοια–, το εμπόριο. Παρήγαγε πλούτο. Και τρομακτική ρύπανση. Η πρόοδος απάλυνε, αλλά δεν εκρίζωσε το κακό. Με το κάρβουνο, πρώτα φωτίστηκαν οι πόλεις· το νυχτερινό άστυ με τα αβέβαια –σαν την ανθρώπινη συνείδηση– αντιφεγγίσματα του γκαζιού μεταμορφώθηκε σε ηλεκτρικό κήπο. Μετά κινήθηκαν τρένα και πλοία. Τέλος δούλεψε η βιομηχανία. Το φθηνό ρεύμα βελτίωσε τις συνθήκες εργασίας, γέμισε τα σπίτια σίδερα, ανεμιστήρες, θερμοσίφωνες, κουζίνες, ψυγεία, πλυντήρια, μεταμόρφωσε την επικοινωνία· από τον τηλέγραφο έγινε το άλμα στο τηλέφωνο, στο ραδιόφωνο, στην τηλεόραση, στο Διαδίκτυο.

Ο κινητήρας εσωτερικής καύσης και η μαζική παραγωγή αυτοκινήτων απογείωσαν τη ζήτηση για πετρέλαιο, που μετά διείσδυσε στην ηλεκτροπαραγωγή και σε άλλες χρήσεις. Οι ανησυχίες για τα αποθέματά του και το σοκ της εκτίναξης της τιμής του το 1973 άνοιξαν ευρύτερα τις πύλες σε φυσικό αέριο, πυρηνική ενέργεια, γεωθερμία, στη δύναμη του νερού, του ανέμου, του ήλιου, στα βιοκαύσιμα, στη βιομάζα, στο υδρογόνο, στην έξυπνη ενέργεια. Η κλιματική κρίση έδειξε τον μονόδρομο προς τις ΑΠΕ. Μόνο που τώρα έπρεπε να γίνει αλλιώς. Η πικρή γνώση από τις προηγούμενες, χαοτικές και απρόβλεπτες μεταβάσεις επέβαλε σχέδιο. Εγιναν σχέδια, που συνάντησαν τοίχους. Λόμπι, επενδυτική αδράνεια, κοινωνική άρνηση στη μείωση της ζήτησης την οποία προϋποθέτουν τα νέα συστήματα. Δυσεπίλυτο παρέμενε το ενεργειακό τρίλημμα: μηδενικές εκπομπές, ενεργειακή ασφάλεια, χαμηλές τιμές. Ωσπου ήρθε ο πόλεμος στην Ουκρανία.

Τη νέα μετάβαση ενδέχεται να καθοδηγήσει, αυτή τη φορά, η κοινωνία. Η συνέχιση της τρυφηλούς ζωής του κινητού και της άμοχθης μέρας προαπαιτεί άφθονη φθηνή ενέργεια. Οι λύσεις είναι στο τραπέζι. Oπως παράλληλη λειτουργία διαφορετικών ΑΠΕ, συρρίκνωση της παραγωγής μεγάλης κλίμακας, αύξηση της τοπικής παραγωγής ενέργειας και αποθήκευσή της. Μεταβατική χρήση ορυκτών καυσίμων χωρίς την κατασκευή νέων υποδομών (δεν τηρείται). Συνεργασία και κοινή χρήση δεδομένων. Τέταρτη βιομηχανική επανάσταση και τεχνολογίες που ειδοποιούν για ζητήματα πριν αυτά προκύψουν, που περιορίζουν το κόστος των ΑΠΕ, συμβάλλουν στην εξοικονόμηση ενέργειας (έξυπνοι θερμοστάτες κ.λπ.), αυξάνουν την πρόσβαση υπανάπτυκτων περιοχών στην ανανεώσιμη ενέργεια… Οι κοινωνίες κινούν βουνά όταν αποφασίσουν να ελέγξουν τη μοίρα τους. Ωστε να μην καταλήξει σύντομα η ανθρώπινη παρουσία μόνο ένα επεισόδιο στη μακρά πορεία αποκατάστασης της ενεργειακής ισορροπίας του πλανήτη.

Ζητείται κλιματική φιλοδοξία και… εφαρμογή

11.11.2022, 06:50 ΤΟ ΒΗΜΑ

Τις επόμενες περίπου δύο εβδομάδες θα διεξάγεται στην πόλη Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου η 27η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική κρίση, ή αλλιώς COP27, όπου οι ηγέτες των χωρών του κόσμου θα μαζευτούν προκειμένου να συζητήσουν για την αντιμετώπιση της παγκόσμιας κλιματικής κρίσης με την επίτευξη του στόχου του 1,5°C. Στην περσινή, κρίσιμη COP26 στη Γλασκώβη, οι κυβερνήσεις έπρεπε να καλύψουν τρία μεγάλα κενά:

– το κενό φιλοδοξίας στους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου,

– το κενό στη χρηματοδότηση της κλιματικής δράσης ειδικά προς τα αναπτυσσόμενα κράτη και

– το κενό στους κανόνες για την επίτευξη και παρακολούθηση της προόδου που απαιτείται για να τεθεί ο κόσμος σε μια πορεία προς ένα ασφαλές μέλλον.

Τα κενά αυτά δυστυχώς δεν καλύφθηκαν, καθώς το τελικό κείμενο που συμφωνήθηκε απείχε πολύ από το να είναι αυτό που χρειάζονται η ανθρωπότητα και ο πλανήτης. Χαρακτηριστικά, η αρχική δυναμική της COP26 (ήταν η πρώτη Διάσκεψη στην ιστορία των διαπραγματεύσεων για το κλίμα όπου διατυπώθηκε ανοιχτά η ανάγκη για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και για τερματισμό των επιδοτήσεών τους, όπως και η αναγνώριση της ανάγκης να αυξηθούν οι επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια, διασφαλίζοντας παράλληλα μια δίκαιη μετάβαση, αναφέρονταν στο τελικό κείμενο της απόφασης) αποδυναμώθηκε ως αποτέλεσμα της στάσης μόνο μιας χώρας, της Ινδίας. Και ενώ οι συμμετέχοντες δεσμεύθηκαν για ετήσια αναθεώρηση των εθνικών σχεδίων τους, μόνο 24 από τις σχεδόν 200 χώρες υπέβαλαν εγκαίρως τα σχέδιά τους για τη φετινή διάσκεψη.

Η φετινή COP πραγματοποιείται σε ένα ταραχώδες πλαίσιο γεωπολιτικών εντάσεων και αυξημένης εστίασης στην ενεργειακή ασφάλεια σε όλον τον κόσμο. Οι χώρες που συμμετέχουν καλούνται να ενωθούν και να αναλάβουν φιλόδοξες και εφαρμόσιμες λύσεις. Η αποστολή τους είναι ιδιαίτερα κρίσιμη, καθώς η κλιματική κρίση οδηγεί στη ραγδαία απώλεια βιοποικιλότητας, η οποία με τη σειρά της τροφοδοτεί την κλιματική κρίση και κάθε χρονιά που χάνεται κινδυνεύουν ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ανά τον κόσμο ανεξαιρέτως.

Η κλιματική κρίση και η απώλεια της βιοποικιλότητας είναι «δίδυμες κρίσεις» που μοιάζουν με κινούμενη άμμο και χρήζουν άμεσων και προσεκτικών παρεμβάσεων για την αντιμετώπισή τους. Επομένως, για να πετύχει η COP27 θα πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στα εξής:

– Δημιουργία ταμείου αποζημιώσεων των πλουσιότερων ανεπτυγμένων χωρών υπέρ των πιο φτωχών αναπτυσσόμενων, που επιβαρύνονται.

– Yιοθέτηση ισχυρού προγράμματος εργασιών για τον μετριασμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που, μέσα από πολιτική, οικονομική και θεσμική κινητοποίηση, θα προτεραιοποιεί τη μεταμόρφωση όλων των τομέων και την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.

– Τουλάχιστον διπλασιασμός των οικονομικών ροών για την προσαρμογή στην κλιματική κρίση και δέσμευση του 50% της διαθέσιμης κλιματικής χρηματοδότησης για δράσεις προσαρμογής.

– Κλιμάκωση της ανάπτυξης παραγωγής καθαρής ενέργειας και μέτρων ενεργειακής απόδοσης τόσο από χώρες όσο και από εταιρείες προς αυτούς τους στόχους.

– Αναγνώριση της κρίσιμης συμβολής της φύσης στην επίτευξη του στόχου του 1,5°C και στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας στις κλιματικές επιπτώσεις.

– Συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών σε όλες τις Διασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική κρίση.

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει τις ίδιες προκλήσεις με τις περισσότερες χώρες του κόσμου, αν όχι και μεγαλύτερες, καθώς λόγω της θέσης μας στη Μεσόγειο οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης θα αλληλοεπιδεινώνονται ολοένα και περισσότερο. Ομως, η χώρα έχει να κλείσει πολλά κενά σε επίπεδο θεσμών και πολιτικών, αλλά και σε υποδομές για να αντεπεξέλθει στην κρίση και να επιτύχει την απαιτούμενη κλιματική ανθεκτικότητα. Αυτά τα κενά επισημαίνουμε σε έκθεση που θα δώσουμε στη δημοσιότητα τις ερχόμενες ημέρες, η οποία έχει τίτλο «Πολιτικά και θεσμικά κενά προς την κλιματική ουδετερότητα». Ο εθνικός κλιματικός νόμος που ψηφίστηκε νωρίτερα μέσα στη χρονιά είναι βήμα στη σωστή κατεύθυνση, αλλά πολύ μακριά από την αναγκαία φιλοδοξία για να πετύχουμε τον στόχο του 1,5°C.

Χωρίς ταχείς μετασχηματισμούς στους τομείς της ενέργειας, των τροφίμων, των μεταφορών και της χρήσης γης και χωρίς την εξάλειψη της εξάρτησής μας από τα ορυκτά καύσιμα (συμπεριλαμβανομένου του ορυκτού αερίου), οι γεωπολιτικές εντάσεις και οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης μόνο θα επιδεινωθούν. Στην COP27 οι ηγέτες του πλανήτη θα πρέπει να δείξουν φιλοδοξία αλλά, ακόμα περισσότερο, να υποστηρίξουν έμπρακτα τις δεσμεύσεις τους για πολιτικές και μέτρα που θα εξασφαλίσουν ένα ασφαλές και βιώσιμο μέλλον για τον πλανήτη και τους ανθρώπους. Οπως έχει ήδη ειπωθεί από ηγέτες της διεθνούς κοινότητας, είμαστε η πρώτη γενιά που γνωρίζει ότι καταστρέφουμε τον πλανήτη και η τελευταία που μπορεί να κάνει πραγματικά κάτι για αυτό.

Ο κ. Αλέξανδρος Μουλόπουλος είναι υπεύθυνος τομέα για το Κλίμα και την Ενέργεια, WWF Ελλάς.

 

Η μεγάλη ευκαιρία για καθαρή ενέργεια

09.11.2022, 04:54 ΤΟ ΒΗΜΑ

ΗΣύνοδος των Ηνωμένων Εθνών για το Κλίμα που στην Αίγυπτο (COP27) ξεκινά ουσιαστικά από το μηδέν σε σχέση με τις αποφάσεις της αντίστοιχης Συνόδου στη Γλασκώβη το 2021. Αλλωστε η έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, που μόλις πρόσφατα δημοσιεύθηκε (26.10.2022), αναφέρει τη σοβαρή υστέρηση στην υλοποίηση των στόχων των κρατών αλλά και των δεσμεύσεων που απλόχερα προσφέρθηκαν στη Γλασκώβη. Παράλληλα επισημαίνει ότι η εφαρμογή των τρεχόντων σχεδίων των κρατών θα οδηγήσει σε αύξηση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα κατά 11% το 2030, την ίδια ώρα που θα χρειαζόταν μείωση κατά 45% ώστε να επιτευχθεί ο βασικός στόχος της Συμφωνίας των Παρισίων, δηλαδή να συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας κάτω του 1,5 βαθμού Κελσίου.

Στο ίδιο διάστημα, δηλαδή μεταξύ των δύο Συνόδων των Ηνωμένων Εθνών, καταγράφεται μια οργανωμένη προσπάθεια πλουτοπαραγωγικών χωρών και πολυεθνικών εταιρειών να διατηρήσουν τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο και φυσικό αέριο) στην παγκόσμια αγορά («the comeback of the carbon lobby») αλλά και να επωφεληθούν από ρυθμίσεις που απαλλάσσουν από τη φορολογία τα υπερβολικά κέρδη (windfall taxes) που παράγονται λόγω της αύξησης των τιμών ενέργειας όπως προέκυψε από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση που ακολούθησε. Χαρακτηριστική είναι η πρόσφατη είδηση ότι μεγάλη πολυεθνική εταιρεία ορυκτών καυσίμων στη Μεγάλη Βρετανία απαλλάχθηκε από τη φορολογία εσόδων 30 δισ. δολαρίων ΗΠΑ καθώς επένδυσε αντίστοιχο ποσό για την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου (δηλαδή ορυκτών καυσίμων που συμβάλλουν στην κλιματική κρίση!) στη Βόρεια Θάλασσα.

Στο επίπεδο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι τρέχουσες εκτιμήσεις αναφέρουν αύξηση για το 2022 των εκπομπών ισοδύναμου διοξειδίου του άνθρακα κατά 3% λόγω και των μέτρων (εισαγωγή υγροποιημένου φυσικού αερίου LNG, συνέχιση λειτουργίας σταθμών άνθρακα) που δρομολογήθηκαν για την αποκατάσταση της ενεργειακής ασφάλειας λόγω της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Παράλληλα διαπιστώνεται ότι η συγκράτηση των εκπομπών σε αυτό το ποσοστό αύξησης οφείλεται σε δράσεις εξοικονόμησης ενέργειας αλλά και στην αυξημένη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Με άλλα λόγια, αναδεικνύεται μια δυναμική για τη σταδιακή στροφή σε καθαρή και φθηνή ενέργεια, χωρίς δηλαδή εξαρτήσεις από εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, εξορύξεις αλλά και αγωγούς που επεκτείνονται σε χιλιάδες χιλιόμετρα απόσταση καθιστώντας την ασφάλεια του εφοδιασμού εξαιρετικά ευάλωτη.

Ενα θετικό μήνυμα είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση παραμένει, παρά τις διαφωνίες της το τελευταίο διάστημα, το πιο σταθερό σύστημα σε ό,τι αφορά τη μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου (κατά 31% μεταξύ 1990 και 2020), ενώ ο στόχος μείωσης κατά 55% για το 2030 παραμένει κεντρική πολιτική προτεραιότητα. Ενα επίσης θετικό μήνυμα είναι η εκτίμηση του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (10/2022) ότι η ενεργειακή κρίση διαμόρφωσε μια σημαντική δυναμική υπέρ της καθαρής ενέργειας σε παγκόσμιο επίπεδο, δυναμική βέβαια που απομένει να αποδειχθεί ότι θα συνεχιστεί.

Αν η Σύνοδος της Αιγύπτου έχει κάποιες πιθανότητες να είναι επιτυχημένη, θα είναι αν προσεγγίσει το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης όχι ως περιβαλλοντικό και μόνο, όπως συχνά αντιμετωπίζεται, αλλά ως βαθύτατα γεωπολιτικό, πολιτικό, αναπτυξιακό, οικονομικό, ενεργειακό και κοινωνικό.

Ο μετασχηματισμός άλλωστε που απαιτείται προϋποθέτει γεωπολιτικές αποφάσεις που θα διαμορφώνουν συνθήκες καλής γειτονίας των χωρών (βλ. Μέση Ανατολή) και πολιτικές αποφάσεις που ξεπερνούν πολλούς εκλογικούς κύκλους. Προϋποθέτει επίσης εξειδικευμένα σχέδια προσαρμογής στις – συχνότερες και εντονότερες – επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής ώστε να στηριχθούν αναπτυξιακοί τομείς όπως η γεωργία και ο τουρισμός, αλλαγές στην οικονομική πολιτική ώστε να διαμορφώνονται κίνητρα για εμπροσθοβαρείς κλιματικά φιλικές επενδύσεις και να αποφεύγονται οριζόντιες επιδοτήσεις που εν τέλει οδηγούν στην αύξηση της ενεργειακής κατανάλωσης καθώς και ένα πλέγμα δράσεων για τη στήριξη των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων, που δέχονται άλλωστε τα σοβαρότερα πλήγματα από την κλιματική κρίση.

Κυρίως όμως προϋποθέτει τη στροφή σε οικονομίες σχεδόν μηδενικού άνθρακα σταδιακά μέχρι το 2050 (με ενδιάμεσους σταθμούς το 2030 και το 2040), δηλαδή χωρίς κάρβουνο, λιγνίτη, πετρέλαιο και φυσικό αέριο αλλά μέσα από το τετράπτυχο «εξοικονόμηση ενέργειας – ανανεώσιμες πηγές ενέργειας – αποθήκευση – διασυνδέσεις», τη γενικευμένη ηλεκτροκίνηση και ηλεκτροδότηση (αρκεί βέβαια να είναι με καθαρή ενέργεια…) και πράσινο υδρογόνο που έρχεται με ταχύτητα στο ενεργειακό ισοζύγιο.

Η Σύνοδος όμως έχει μία ακόμα σημαντική πρόκληση να επιλύσει, πρόκληση που συχνά αναφέρεται ως «κλιματική δικαιοσύνη»: την έλλειψη συμφωνίας μεταξύ των αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων χωρών για την αποκατάσταση των ζημιών που προκάλεσε η κλιματική κρίση. Οι πρώτες (συμπεριλαμβανομένης και της Κίνας πλέον) ευθύνονται για την κλιματική κρίση. Οι δεύτερες έχουν μικρό ή και αμελητέο σε ορισμένες περιπτώσεις μερίδιο ευθύνης, είναι όμως περισσότερο τρωτές στις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης, ενώ οι οικονομίες τους είναι εξαιρετικά ασθενείς και ευάλωτες για να δικαιολογήσουν αναπτυξιακές δραστηριότητες που δεν θα βασίζονται στα ορυκτά καύσιμα.

Το μήνυμα του δύσκολου 2022 είναι ότι (ίσως) τελικά η κλιματική κρίση δεν θα αντιμετωπιστεί τόσο από τις (έωλες συχνά) δεσμεύσεις των κρατών για κλιματικές δράσεις αλλά κυρίως από την ανάγκη για ενεργειακή ασφάλεια, δηλαδή καθαρή και φθηνή ενέργεια που θα διασφαλίζει παράλληλα επάρκεια και αυτονομία, σε έναν κόσμο μάλιστα που γίνεται όλο και πιο περίπλοκος.

Ο κ. Κώστας Καρτάλης είναι καθηγητής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της ΕΕ για την κλιματική αλλαγή.

* οι απόψεις που εκφράζονται σε αυτό το άρθρο είναι προσωπικές.

ΑΠΟΨΕΙΣ

Στερεύουν τα νερά της λησμοσύνης

Ποτάμια του κόσμου στερεύουν και μαζί τους ο «χρυσός» των ημερών, η ενέργεια. Οι υπερπολύτιμες εναλλακτικές πηγές της φθίνουν. Υδροηλεκτρικοί σταθμοί σε Νορβηγία, Ιταλία, Ισπανία απώλεσαν την κινητήρια ορμή των ποταμών. Στη Γαλλία, 29 από τα 56 πυρηνικά εργοστάσια δεν λειτουργούν καθώς αδυνατούν να ψύξουν τους αντιδραστήρες τους με το λιγοστό ποταμίσιο νερό. Στην Ολλανδία, η χαμηλή στάθμη των υδάτινων οδών εμποδίζει τα πλοία να μεταφέρουν άνθρακα σε χαλυβουργεία και ηλεκτροπαραγωγικούς σταθμούς.

Στην ξερή κοίτη των ποταμών ξεπροβάλλουν ράκη της ανθρώπινης περιπέτειας. Αναδύονται βόμβες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου (Ιταλία), γερμανικά πολεμικά ναυάγια φορτωμένα με εκρηκτικά (Σερβία), πετρώματα με χαραγμένα πάνω τους παλιά συμβάντα ξηρασίας (Γερμανία), μεσαιωνικά μηνύματα στις πέτρες της πείνας, όπως εκείνη με τη φράση «Αν με δεις, τότε κλάψε» που μνημονεύει 13 ξηρασίες σε διάστημα 600 ετών (Τσεχία), σκελετοί πλοίων, βυθισμένες μεσαιωνικές εκκλησίες, μεγαλιθικά μνημεία (Ισπανία), πλημμυρισμένα ιστορικά χωριά (Πορτογαλία), αρχαίες γέφυρες (Βρετανία), ίχνη δεινοσαύρων ή γιγαντιαία φαράγγια από πορτοκαλί ψαμμίτη (ΗΠΑ), ναοί του Βούδα (Κίνα). Πλωτές κατοικίες ισορροπούν πάνω σε ξερές κοίτες (Ολλανδία). Οι ποταμοί Κολοράντο, Γιαντζί, Ρήνος, Ελβας, Δούναβης, Πάδος, Λίγηρας, Τάγος, οι λίμνες Μεντ και Μπρένετς βρίσκονται σε απελπιστικά χαμηλά επίπεδα. Ζώα ποτίζονται με νερό βρύσης καθώς ρυάκια και πηγές στερεύουν, σολομοί αδυνατούν να προσεγγίσουν υψηλότερα σημεία ποταμών και να αναπαραχθούν, αγελάδες παράγουν λιγότερο γάλα, σοδειές λιγοστεύουν (το σιτάρι φέτος κατά τέσσερα εκατομμύρια τόνους), καλλιέργειες ξεριζώνονται προκειμένου να επιβιώσουν άλλες, πηγάδια σπιτιών στεγνώνουν, υπόγεια ύδατα υποχωρούν.

Οσο πιο επίμονα η ξηρασία απειλεί τον πολιτισμό, τόσο το νερό επανεκτιμάται, μεταμορφώνεται και πάλι στο καθαρτήριο ζων ύδωρ.

Δεν ζούμε ακόμη με αυτούς τους πόνους, όμως μας αφορούν. Δεν εξαιρούμαστε από το ενιαίο της κλιματικής ταραχής. Κάθε ώση από τις παρυφές προς το μάτι του κυκλώνα επαληθεύει τις πλανητικές απειλές. Τι κάνουμε;

Η ξηρασία, λέγεται, είναι η αιτία της εξάπλωσης του είδους. Σφοδρές λειψυδρίες 135.000 χρόνια πριν εξώθησαν τους πρώιμους ανθρώπους της Αφρικής να μεταναστεύσουν, 4.500 χρόνια πριν προκάλεσαν την πτώση των Φαραώ, 1.200 χρόνια πριν, την καταστροφή του πολιτισμού των Μάγια. Πυροδοτούσαν επί αιώνες λιμούς, λοιμούς, ξεριζωμούς σε Βόρεια και Νότια Αμερική, Ασία, Ευρώπη, Αφρική… Οι παλαιοκλιματολόγοι διαβάζουν τα αποτυπώματα των μεγάλων καταστροφικών συμβάντων στους δακτυλίους απολιθωμένων και μη κορμών, στα ιζήματα των πυθμένων λιμνών. Ιστορίες μεγάλης δίψας είναι γραμμένες ανεξίτηλα παντού. Ομως φανερώνονται συνήθως στις κρίσεις, μόλις το ρευστό της συντήρησης του κόσμου υποχωρήσει. Οταν η στάθμη του και πάλι ανέβει, τα νερά της λησμοσύνης, όπου ξεπλένεται όλη η πρότερη αντίξοη ζωή, διαγράφουν τα αποδεικτικά των βιωμένων δραμάτων. Οπως αναφέρει ο Στάινμπεκ στα «Ανατολικά της Εδέμ», «Πάντα στα χρόνια της μεγάλης ξηρασίας οι άνθρωποι ξεχνούσαν τα χρόνια της ευημερίας, και στις καλές εποχές της βροχής λησμονούσαν τις δύσκολες άνυδρες ημέρες. Πάντα έτσι γινόταν». Οι Ηριδανοί, οι Ιλισοί, τα υδραγωγεία του κόσμου θα γεμίσουν και πάλι, και ξανά θα στεγνώσουν. Ομως η ξηρασία θα προκύπτει όλο και πιο συχνά, όλο και περισσότερο θα κρατεί. Οσο πιο επίμονα αυτή θα απειλεί τη ζωή, όσο θα οδηγεί τις κοινωνίες σε παρακμή, τόσο το νερό, το ύψιστο κοινωνικό αγαθό, θα μεταμορφώνεται και πάλι στο εξαγνιστικό καθαρτήριο ζων ύδωρ. Από ύλη προς τεχνοκρατική διαχείριση, υγρό υπό επιτήρηση, βιομηχανικό προϊόν που καταναλώνεται ανεξέλεγκτα δημιουργώντας –πέραν των περιβαλλοντικών ανεπίστρεπτων επιπτώσεων– και μια αφανή ανισότητα μεταξύ εκείνων που το σπαταλούν και όσων το στερούνται ολοκληρωτικά, θα γίνεται το λάλον στοιχείο που ζωοδοτεί. Οσο θα λιγοστεύει, θα αποκτά και πάλι την ικανότητα να καθρεφτίζει το νερό των ονείρων. Θα μετατρέπεται στο σφύζον γάργαρο κελαρυστό νερό που ξεπηδάει από τους αιώνες, στη φυσική αρχή των πάντων, των έμβιων όντων και της κίνησης, στην προϋπόθεση της ζωής, στο κατά Σαουμπέργκερ –Αυστριακό φυσιοδίφη– αίμα της γης.

Οι Νύμφες έπαψαν εδώ και χιλιετίες να κατοικούν στα ύδατα των ποταμών, των λιμνών, των κρηνών, όμως αυτά παραμένουν η αιώνια ροή του εκδηλωμένου κόσμου, ο στύλος της αστικής ζωής, της ανθρώπινης ευημερίας. Το υπενθυμίζουν τραγικά τα στεγνά ποτάμια. Οπως έλεγε η Εμιλι Ντίκινσον, «το νερό μαθαίνεται από τη δίψα».

ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Ο καθηγητής Λουκάς Γ. Χριστοφόρου στην «Κ»: Γιατί να μην έχει η Ελλάδα το δικό της Κοζλοντούι;

Μιλάει στην «Κ» ο διεθνώς καταξιωμένος καθηγητής Φυσικής και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών Λουκάς Γ. Χριστοφόρου

Θα μπορούσε η Ελλάδα του κοντινού μέλλοντος να αποκτήσει πυρηνικό εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας; Η Επιτροπή Ενέργειας της Ακαδημίας Αθηνών προέβη προ ολίγων εβδομάδων σε μια εισήγηση με θέμα «Προοπτικές για την πυρηνική ενέργεια στο μείγμα ηλεκτροπαραγωγής», η οποία έγινε δεκτή από την πλειοψηφία της Ακαδημίας. Για την εισήγηση αυτή εργάστηκαν πολλά μέλη της επιτροπής υπό την προεδρία του Λουκά Γ. Χριστοφόρου, ο οποίος είναι τακτικό μέλος της Ακαδημίας από το 2001. Το συμπέρασμα ήταν ότι «η πυρηνική ενέργεια από τη σχάση θεωρείται σήμερα μια ασφαλής, ευέλικτη και πράσινη μορφή ενέργειας κατάλληλη για το ενεργειακό μείγμα ηλεκτροπαραγωγής της Ελλάδας».

Η θέση αυτή θεωρείται μάλλον αιρετική, αν σκεφτούμε ότι η ελληνική κοινή γνώμη και το πολιτικό σύστημα απορρίπτουν την πυρηνική ενέργεια. Oμως, ο κ. Χριστοφόρου είναι ένας από τους πλέον διακεκριμένους επιστήμονες στον κόσμο στο πεδίο του και η γνώμη του έχει βαρύτητα. Eργάστηκε στις HΠA, ως ερευνητής στο Oak Ridge National Laboratory (1963-1994) και στο National Institute of Standards and Technology (1995-2001), και ως καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Τενεσί (1964-1997). Δίδαξε ως καθηγητής και επιστημονικός συνεργάτης σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Aμερικής, της Eυρώπης και της Iαπωνίας. Η «Κ» επικοινώνησε με τον κ. Χριστοφόρου και έθεσε τα ζητήματα που προκύπτουν.

«Η πυρηνική ενέργεια είναι πράσινη ενέργεια», λέει ο κ. Χριστοφόρου χωρίς περιστροφές. «Κάποτε ήλθε στο εργαστήριό μου στην Αμερική ο Τζέιμς Λάβλοκ, ο θεμελιωτής της θεωρίας της Γαίας και συμφώνησε ότι η πυρηνική ενέργεια είναι πράσινη ενέργεια». Ο κ. Χριστοφόρου όχι μόνο δεν αμφισβητεί την αξία των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλά επισημαίνει ότι η ενεργειακή στρατηγική της Ευρώπης και της χώρας μας η οποία στοχεύει στη μετάβαση σε ένα ενεργειακό σύστημα με μηδενικό αποτύπωμα αερίων του θερμοκηπίου, δεν μπορεί παρά να επιφυλάσσει κυρίαρχη θέση στις ΑΠΕ. Προσθέτει, όμως, πως δεν είναι σίγουρο ότι μπορούν οι ΑΠΕ να είναι η μοναδική πρωτογενή ενεργειακή πηγή.

52 νέοι αντιδραστήρες

Στο πλαίσιο αυτό, σε πολλές χώρες του κόσμου προωθείται η ανάπτυξη της πυρηνικής ενέργειας στο πεδίο της ηλεκτροπαραγωγής. Η Γαλλία επεκτείνει το πρόγραμμα παραγωγής ηλεκτρισμού από πυρηνική ενέργεια ενώ με τη Φινλανδία αυξάνουν το ποσοστό της ηλεκτρικής ενέργειας που θα προέρχεται από πυρηνική ενέργεια στο 25% και στο 60% αντίστοιχα. Παγκοσμίως βρίσκονται σήμερα υπό κατασκευήν 52 νέοι αντιδραστήρες. Η πυρηνική ενέργεια το 2018 συνεισέφερε περισσότερο από το 10% της παγκόσμιας ηλεκτρικής παραγωγής, με 441 πυρηνικούς αντιδραστήρες σε 30 χώρες, συνολικής δυναμικότητας 400 GW.

Η πυρηνική ενέργεια είναι πράσινη. Καθήκον μας να προετοιμαστούμε. Καμία χώρα δεν μπορεί να περιοριστεί σε έναν-δύο τύπους ενέργειας.

«Πυρηνικά εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας αναπτύσσονται δίπλα μας. Πρέπει να ανταποκριθούμε προς όφελος της κοινωνίας μας», τονίζει ο κ. Χριστοφόρου. «Είναι καθήκον της Ελλάδας να προετοιμαστεί. Καμία χώρα δεν μπορεί να περιοριστεί σε έναν-δύο τύπους ενέργειας». Η πυρηνική ενέργεια προϋποθέτει πολυετή προετοιμασία –σε τεχνικό και θεσμικό επίπεδο– πριν χτιστεί το πρώτο εργοστάσιο. Η προετοιμασία, όχι ιδιαίτερα δαπανηρή, πρέπει να γίνει έτσι ώστε π.χ. σε 10 χρόνια να έχει η χώρα ευχέρεια επιλογών. Ο κ. Χριστοφόρου διευκρινίζει ότι η Επιτροπή Ενέργειας δεν εισηγείται την ένταξη της πυρηνικής ενέργειας στον ενεργειακό σχεδιασμό, αλλά υποστηρίζει ότι πρέπει να γίνουν όλες οι προκαταρκτικές ενέργειες που θα προσφέρουν στην Ελλάδα το θεσμικό και τεχνολογικό υπόβαθρο έτσι ώστε να αξιολογηθεί το ενδεχόμενο μιας τέτοιας εξέλιξης, πάντοτε σε σχέση και με όσα γίνονται σε γειτονικές χώρες.

Η συζήτηση για την πυρηνική ενέργεια δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει τα προβλήματα και τους κινδύνους που τη συνοδεύουν. Πυρηνικά ατυχήματα, διαχείριση αποβλήτων, σεισμοί και άλλες φυσικές καταστροφές και ασφαλώς το υψηλό κόστος κατασκευής αντιδραστήρων. Οι απαντήσεις του κ. Χριστοφόρου είναι καθησυχαστικές. «Ο κύκλος της πυρηνικής ενέργειας σχάσεως είναι σήμερα ασφαλής. Στη Φουκουσίμα είχαν τοποθετήσει την ψυκτική διαδικασία έξω από τον αντιδραστήρα, αλλά πιο πάνω, στον λόφο ήταν γραμμένο επάνω σε ένα ξύλο: “Μην χτίσετε τίποτα πιο κοντά στον ωκεανό”. Είχαν συμβεί κι άλλα τσουνάμι στο παρελθόν και είχαν καταγραφεί στην ιστορία της Ιαπωνίας. Τα ατυχήματα στο Three Mile Island στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ το 1979 και στο Τσερνόμπιλ το 1986 ήταν παρεμφερή ατυχήματα. Αλλά τολμώ να πω ότι κανένας δεν πέθανε από το ατύχημα στο Three Mile. Η ραδιενέργεια που διέρρευσε εκεί ήταν πολύ χαμηλή. Το συμπέρασμα είναι πως όταν λάβεις τα μέτρα σου, τότε ακόμη κι αν γίνει ατύχημα, θα είναι ελεγχόμενο και δεν θα κινδυνεύσουν άνθρωποι. Σήμερα τίποτα δεν γίνεται πλέον χωρίς την έγκριση της Διεθνούς Επιτροπής Ατομικής Ενέργειας. Προσθέστε ότι εδώ και χρόνια χρησιμοποιούνται αντιδραστήρες σε πλοία και υποβρύχια χωρίς καμία διαρροή».

Νέες τεχνολογίες

Σε ό,τι αφορά τους σεισμούς, επισημαίνεται ότι οι αντιδραστήρες χτίζονται με βάση τις ανώτατες προβλέψεις αντοχής. Και σε ό,τι αφορά τα απόβλητα, πέρα από την ασφαλή εναπόθεσή τους σε ειδικά δοχεία μέσα σε κατάλληλης σύστασης πετρώματα, εξελίσσονται σήμερα μέθοδοι μεταστοιχείωσης σε άλλα ισότοπα. Η τεχνολογία έχει προχωρήσει τόσο ώστε ήδη σήμερα χρησιμοποιούνται αντιδραστήρες τέταρτης γενιάς, ενώ σύντομα θα λειτουργήσουν μικροί αρθρωτοί αντιδραστήρες, οι οποίοι θα μεταφέρονται και θα τοποθετούνται όπου χρειάζεται ενέργεια, π.χ. σε ένα εργοστάσιο. Και όπου χρειάζεται περισσότερη ενέργεια θα συνδέονται περισσότεροι του ενός αντιδραστήρες, αρθρωτά. Στο μέλλον μπορεί να χρησιμοποιούνται οι αντιδραστήρες τετηγμένων μετάλλων οι οποίοι βασίζονται στον κύκλο του θορίου. Τα κοιτάσματα θορίου είναι περίπου τριπλάσια εκείνων του ουρανίου και επαρκούν για 1.000 χρόνια για χρήση σε αντιδραστήρες. Τα απόβλητα των αντιδραστήρων αυτών είναι πολύ λιγότερα από εκείνα των σημερινών.

Τέλος, ένα πυρηνικό εργοστάσιο απαιτεί μεγάλο κόστος κατασκευής (ακόμη και 20 δισ. ευρώ) αλλά το κόστος λειτουργίας για έναν κύκλο λειτουργίας (περίπου 40 έτη) είναι μικρό σε σχέση με άλλα συστήματα ηλεκτροπαραγωγής. Επιπλέον, το κόστος των επενδύσεων στην πυρηνική ενέργεια μειώνεται συνεχώς. Επειτα από όλα αυτά, ο κ. Χριστοφόρου θέτει το εξής απλό ερώτημα. «Η Ελλάδα αγοράζει σήμερα ηλεκτρική ενέργεια που παράγεται στο πυρηνικό εργοστάσιο του Κοζλοντούι της Βουλγαρίας, το οποίο έχει εκσυγχρονιστεί με βάση τις διεθνείς απαιτήσεις ασφαλείας. Δηλαδή, εισάγουμε ηλεκτρισμό που προέρχεται από ένα πυρηνικό εργοστάσιο που βρίσκεται 150 χιλιόμετρα από τα σύνορά μας. Γιατί να μην είχαμε ένα δικό μας;».

ΕΡΕΥΝΕΣ

Μαύρη χρονιά για το μέλλον του πλανήτη

Οπισθεν ολοταχώς σε όλες τις δράσεις και τα μέτρα για την προστασία του

Σήμερα συµπληρώνεται μισός αιώνας από τη Διάσκεψη της Στοκχόλμης, την πρώτη διεθνή σύνοδο κορυφής με αντικείμενο την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά δεν υπάρχει καθόλου κέφι για εορτασμούς, ούτε για αναδρομές στην ιστορία των περιβαλλοντικών κατακτήσεων από την εποχή του Ολαφ Πάλμε και της Ιντιρα Γκάντι έως σήμερα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επισκιάσει κάθε ενδιαφέρον για την οικολογική κρίση, και η πορεία συνοψίζεται ως όπισθεν ολοταχώς.

Οι αντίπαλοι της προστασίας του περιβάλλοντος, όσοι μιλούν για αειφορία και πράσινους στόχους αλλά στην ουσία ωφελούνται από το τωρινό μη βιώσιμο μοντέλο υπερεκμετάλλευσης της φύσης, έχουν βρει το τέλειο πρόσχημα. Επενδύσεις που είχαν μπει στον πάγο ως αντιπεριβαλλοντικές τώρα επανέρχονται στο προσκήνιο, μέτρα ρύθμισης έτοιμα προς ψήφιση αναβάλλονται, επιτρέποντας τη συνέχιση του πάρτι εις βάρος του κοινού μέλλοντος του πλανήτη.

Πρόεδροι και πρωθυπουργοί που εξελέγησαν με περιβαλλοντική πλατφόρμα, πολιτικές ηγεσίες που θα έπρεπε να εστιάζουν την προσοχή και τις δυνάμεις τους στην ανάπτυξη ενός νέου μοντέλου, αφιερώνουν όλο τους το ενδιαφέρον στη διαχείριση του πολέμου στην Ουκρανία και των επιπτώσεών του για την οικονομία και την κοινωνία. Ακριβώς τη στιγμή που οι ισχυρές χώρες καλούνταν να κινητοποιήσουν σημαντικούς οικονομικούς πόρους για να αποτρέψουν την επιταχυνόμενη πορεία προς την οικολογική καταστροφή, ανοίγουν διάπλατα οι κρουνοί της χρηματοδότησης για όπλα, πολεμικό υλικό και πάσης φύσεως άλλα έξοδα σχετιζόμενα με τον πόλεμο.

Η οικολογική κρίση λαμβάνει δύο βασικές μορφές, την κλιματική κρίση και την κρίση της βιοποικιλότητας. Βιοποικιλότητα είναι, με απλά λόγια, η ασύλληπτη ποικιλία των μορφών ζωής στον πλανήτη, αυτή η πλούσια βιβλιοθήκη της ζωής που, σύμφωνα με την πιο παραστατική περιγραφή, καταστρέφεται πριν προλάβουμε να διαβάσουμε τις πρώτες σελίδες του πρώτου βιβλίου. Η διατήρηση της ποικιλίας των ειδών δεν έχει νόημα μόνο για τους μελετητές εντόμων με τους μεγεθυντικούς φακούς, αλλά για κάθε άνθρωπο που ενδιαφέρεται για τη συνέχιση της ζωής στον πλανήτη. Κάθε φορά που ένα οικοσύστημα δέχεται πιέσεις (και οι πιέσεις στις μέρες μας είναι πάρα πολλές), η τεράστια ποικιλία των ειδών φροντίζει ώστε να υπάρξει κάποιο είδος που αντέχει και το οποίο συνεχίζει να προσφέρει τις υπηρεσίες του χωρίς να διαταραχθεί ο κύκλος της φύσης.

Το φθινόπωρο, ο ΟΗΕ διοργανώνει στην Κίνα διεθνή σύνοδο για τη βιοποικιλότητα, με στόχο να πιεστούν οι χώρες του πλανήτη να υιοθετήσουν δεσμευτικά μέτρα για την προστασία της. Είναι ένα ζήτημα κορυφαίας σημασίας που περνάει στα ψιλά, ενώ η φωνή οικολογικών οργανώσεων και ευαισθητοποιημένων πολιτών αγνοείται μπροστά στα επείγοντα ζητήματα που θέτει η διαχείριση του πολέμου. Ακόμη και τα «πράσινα» κόμματα μοιάζουν αυτή την περίοδο να ενδιαφέρονται περισσότερο για το πώς θα νικηθεί ο Πούτιν παρά για το πώς θα προωθηθεί η πράσινη ατζέντα.

Στις συνθήκες αυτές, δεν είναι μόνον οι βιομηχανίες οπλικών συστημάτων που τρίβουν τα χέρια τους με την επ’ αόριστον παράταση των συγκρούσεων στην Ουκρανία.

Το κόστος της ενέργειας και των αγροδιατροφικών προϊόντων χρησιμοποιείται ως Δούρειος Ιππος αντιπεριβαλλοντικών πολιτικών.

Οι πετρελαϊκές

Η πετρελαϊκή βιομηχανία, ο βασικός υπαίτιος για την κλιματική κρίση, καταγράφει φέτος κέρδη-ρεκόρ και βάζει υποθήκη για ακόμη περισσότερες εξορύξεις στο μέλλον, καθώς τα μορατόριουμ στις νέες εξορύξεις, που είχαν τεθεί σε ισχύ σε σειρά χωρών, καταρρίπτονται το ένα μετά το άλλο. Η βιομηχανία γεωργικών φαρμάκων, που πλουτίζει από τη διασπορά δηλητηρίων στο έδαφος και στο νερό, πέτυχε τον Μάρτιο να αναβληθεί η κατάθεση του πακέτου νομοθετικών πρωτοβουλιών της Ε.Ε. για τη φύση, που περιλαμβάνει μέτρα για να περιοριστεί η αλόγιστη χρήση γεωργικών φαρμάκων.

Και στις δύο περιπτώσεις, ένα άμεσο πρόβλημα (η εκτόξευση του κόστους της ενέργειας και των αγροδιατροφικών προϊόντων σήμερα) χρησιμοποιείται για να υιοθετηθούν, υπό το κράτος εκτάκτου ανάγκης, υποτιθέμενες λύσεις που όχι μόνον είναι σε εντελώς λάθος κατεύθυνση από περιβαλλοντικής σκοπιάς, αλλά και δεν πρόκειται να αποδώσουν παρά μόνον ύστερα από χρόνια. Με λίγα λόγια, οι εταιρείες βρίσκουν πάτημα στην απόγνωση που προξενούν οι αυξήσεις των τιμών σήμερα για να διαμορφώσουν το αύριο με βάση τα δικά τους συμφέροντα. Για την Ευρώπη, το ζητούμενο πλέον δεν είναι η απεξάρτηση από το αέριο ή το πετρέλαιο γενικώς, αλλά η απεξάρτηση από το ρωσικό αέριο και πετρέλαιο ειδικώς. Αυτό συνεπάγεται νέες επενδύσεις σε υποδομές ορυκτών καυσίμων, για εισαγωγές ενέργειας από τις ΗΠΑ, τον Περσικό και από τα νέα κοιτάσματα της Αφρικής.

Μαύρη χρονιά για το μέλλον του πλανήτη-2
Φωτ. SHUTTERSTOCK

Η αγρανάπαυση

Ως προς τα αγροτικά προϊόντα, η έκτακτη άδεια να καλλιεργηθούν οι εκτάσεις σε αγρανάπαυση και να ξεριζωθούν οι φυσικοί φράχτες ανάμεσα στα χωράφια με το σκεπτικό της αύξησης της παραγωγής έχει επικριθεί από σειρά οργανώσεων ως άνευ ουσιαστικής σημασίας για τη διατροφική ασφάλεια. Είναι όμως ένα μέτρο αρεστό στη χημική βιομηχανία, το οποίο οι κυβερνήσεις έλαβαν προκειμένου οι υπουργοί Γεωργίας να είναι σε θέση να ανακοινώσουν ότι κάτι κάνουν.

Η ανάγκη να υποστηρίξει δημοσίως ότι λαμβάνει μέτρα φαίνεται ότι καθοδηγεί και τον Αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος πήρε πίσω τις προεκλογικές υποσχέσεις για πλούσιο πακέτο στήριξης κλιματικών δράσεων. Οταν κατηγορήθηκε πως ανοίγει και πάλι δημόσια γη σε εξορύξεις, ενώ είχε δεσμευθεί ότι δεν θα το κάνει, απάντησε επισημαίνοντας ότι αυτή τη φορά είναι διαφορετικά, απλώς και μόνο γιατί τα δικαιώματα που θα εισπράττει το δημόσιο θα αυξηθούν από το 12,5% στο 18,75%.

 

 

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

O επίτροπος Περιβάλλοντος στην «Κ»: Η «Βίβλος» της Ε.Ε. για τη σωτηρία της φύσης

Oπως εξηγεί σε συνέντευξή του στην «Κ» ο Ευρωπαίος επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας, Λιθουανός Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους, μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα είναι ότι η νέα νομοθεσία δεν θα αφορά μόνο τις περιοχές Natura, αλλά και γεωργικά, δασικά, ακόμα και αστικά οικοσυστήματα

Eνα νέο κανονισμό για την αποκατάσταση της φύσης πρόκειται να προτείνει μέσα στο επόμενο διάστημα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Εφόσον η νέα νομοθεσία εγκριθεί από τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε., τα κράτη-μέλη θα κληθούν μέσα σε δύο χρόνια να αποφασίσουν ποια σημαντικά οικοσυστήματά τους έχουν υποβαθμιστεί και να υποβάλουν σχέδια δράσης για το πώς θα τα αποκαταστήσουν. Oπως εξηγεί σε συνέντευξή του στην «Κ» ο Ευρωπαίος επίτροπος Περιβάλλοντος, Ωκεανών και Αλιείας, Λιθουανός Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους, μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα είναι ότι η νέα νομοθεσία δεν θα αφορά μόνο τις περιοχές Natura, αλλά και γεωργικά, δασικά, ακόμα και αστικά οικοσυστήματα. Προτεραιότητα (και χρηματοδότηση) θα δοθεί σε όσα οικοσυστήματα μπορούν να βοηθήσουν στη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ή στην αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών, όπως οι πλημμύρες. Μήπως η Ελλάδα θα έπρεπε να ξεκινήσει να μελετά πώς θα αποκαλύψει και πάλι τα «κρυμμένα» ποτάμια των πόλεών της;

– Ποια είναι η κατάσταση των οικοσυστημάτων στην Ε.Ε. και ειδικότερα στην Ελλάδα;

– Η κατάσταση τόσο στην Ελλάδα όσο και γενικότερα στην Ε.Ε. δεν είναι καλή και το πρόβλημα είναι πως όταν η φύση υποφέρει, υποφέρουμε τελικά και εμείς. Οι ανθρώπινες δραστηριότητες προκαλούν μαζική μεταμόρφωση των φυσικών τοπίων. Οι γεωργικές και δασοκομικές πρακτικές γίνονται όλο και πιο έντονες και τα αποθέματα γλυκού νερού όλο και πιο σπάνια. Η αξιολόγηση του 2018 αποκάλυψε ότι το 81% των προστατευόμενων οικοτόπων της Ε.Ε. βρίσκεται σε κακή κατάσταση, ενώ το 36% επιδεινώνεται και μόνο το 9% βελτιώνεται. Περίπου το 84% των τυρφώνων –οικοσυστημάτων που έχουν καθοριστική σημασία για τη δέσμευση και την αποθήκευση άνθρακα και το φιλτράρισμα του νερού– βρίσκεται σε κακή κατάσταση.

Η γενική κατάσταση των δασών της Ε.Ε. είναι κακή, ενώ τα γεωργικά οικοσυστήματα είναι από τα πλέον απειλούμενα. Την τελευταία δεκαετία, το 71% των πληθυσμών των ψαριών και το 60% των αμφιβίων έχουν υποστεί μείωση. Τα θαλάσσια οικοσυστήματα αντιμετωπίζουν οξείες προκλήσεις από την κλιματική κρίση, την εξάντληση της βιοποικιλότητας, την υπερεκμετάλλευση, τη ρύπανση και τα χωροκατακτητικά είδη. Στην Ελλάδα, οι μισοί οικότοποι και το 35% των ειδών βρίσκονται σε καλή κατάσταση, δηλαδή σε καλύτερη από τον μέσο όρο της Ε.Ε., και το 77% των αναπαραγόμενων ειδών πτηνών παρουσίασαν βραχυπρόθεσμες αυξητικές ή σταθερές τάσεις πληθυσμών. Ωστόσο, τα οικοσυστήματα επιδεινώνονται ολοένα και περισσότερο. Αν δεν αντιστρέψουμε αυτές τις τάσεις και δεν αρχίσουμε να αποκαθιστούμε τα οικοσυστήματά μας ακόμη και σε αυτή τη δεκαετία, θα υπονομεύσουμε τα ίδια τα θεμέλια όχι μόνο της ευημερίας μας αλλά και της ζωής στη Γη για τις μελλοντικές γενιές.

– Πώς ενημερώνεται η Επιτροπή από τα κράτη-μέλη για την κατάσταση των οικοσυστημάτων τους; Η Ελλάδα, για παράδειγμα, έχει καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για την πλημμελή εφαρμογή της Οδηγίας για τους οικοτόπους, άρα δεν έχει σαφή εικόνα.

– Τα κράτη-μέλη υποχρεούνται να υποβάλλουν κάθε έξι χρόνια έκθεση σχετικά με την πρόοδο που έχει σημειωθεί στην εφαρμογή των Οδηγιών για τους οικοτόπους και τα πτηνά. Οι εκθέσεις αυτές αποτελούν το «κλειδί» για τη μέτρηση των επιδόσεων των κρατών-μελών. Με τη βοήθεια του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος, η Επιτροπή συγκεντρώνει στη συνέχεια όλα τα δεδομένα από τις εθνικές εκθέσεις, προκειμένου να δει πόσο καλά τα πάνε τα προστατευόμενα είδη και οι οικότοποι σε ολόκληρη την Ε.Ε.

Πιο συγκεκριμένα, για την περίπτωση που αναφέρετε: Η Ελλάδα πρέπει να προστατεύσει πλήρως το δίκτυο Natura 2000. Τον Δεκέμβριο του 2020, το Δικαστήριο καταδίκασε την Ελλάδα επειδή δεν είχε θεσπίσει κατάλληλους στόχους και μέτρα διατήρησης σε όλες τις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης. Χωρίς τέτοιους στόχους και μέτρα, η Ελλάδα δεν μπορεί να διασφαλίσει ότι τα έργα σχεδιάζονται με τρόπο που να μην τίθενται σε κίνδυνο οι οικότοποι και τα είδη που υπάρχουν στις εν λόγω περιοχές.

Η κάθε χώρα θα πρέπει να προσδιορίσει ποια οικοσυστήματά της έχουν πρόβλημα και να καταρτίσει ένα σχέδιο αποκατάστασης.

Υπήρξε καλή πρόοδος σε αυτό το θέμα. Η Ελλάδα έχει αρχίσει να επεξεργάζεται τη νομοθεσία για την αντιμετώπισή του, θέτοντας σε λειτουργία φορείς διαχείρισης για όλες τις περιοχές Natura 2000 και ιδρύοντας έναν κεντρικό οργανισμό – τον Οργανισμό Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής. Αυτό το νέο σύστημα διακυβέρνησης δεν έχει ακόμη τεθεί σε εφαρμογή και δεν έχει καταστεί πλήρως λειτουργικό.

– Γιατί η Επιτροπή εστιάζει στην αποκατάσταση των οικοσυστημάτων;

– Η Ευρώπη προσπαθεί εδώ και δεκαετίες να σταματήσει την απώλεια της βιοποικιλότητας. Συλλογικά έχουμε αποτύχει. Τώρα βρισκόμαστε σε μια κατάσταση όπου η προστασία της φύσης δεν είναι αρκετή. Πρέπει να την αποκαταστήσουμε. Αυτό σημαίνει ενεργά μέτρα για να την επαναφέρουμε στην υγεία της. Η επαναφορά των υποβαθμισμένων οικοσυστημάτων στη ζωή –με τη φύτευση δέντρων, για παράδειγμα, με την επανασύνδεση των ποταμών με τις πλημμυρικές τους εκτάσεις ή απλώς με το να δίνουμε στη φύση χώρο για να ανακάμψει– αυξάνει τα οφέλη που προσφέρουν για τον άνθρωπο και τον πλανήτη, συμπεριλαμβανομένης της οικονομίας και της κοινωνίας μας.

Τα οφέλη αυτά περιλαμβάνουν σταθερό κλίμα, καθαρό αέρα, προμήθειες νερού και τροφίμων, και προστασία από καταστροφές και ασθένειες. Τα φυσικά οικοσυστήματα είναι σημαντικά για τη σωματική και την ψυχική υγεία μας. Χωρίς αποκατάσταση, δεν μπορούμε να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στον 1,5° C και να προσαρμοστούμε στην κλιματική αλλαγή. Χωρίς αποκατάσταση δεν θα υπάρξει επισιτιστική ασφάλεια. Επιτρέψτε μου απλώς να αναφέρω ότι το 75% των καλλιεργειών εξαρτάται από τους επικονιαστές.

– Πώς θα προσδιοριστούν αυτά τα οικοσυστήματα από κάθε χώρα;

– Τα κράτη-μέλη θα πρέπει να επιτύχουν τους στόχους αποκατάστασης ανάλογα με το εθνικό τους έδαφος και τις ιδιαιτερότητές τους. Αυτό συνεπάγεται τη μέτρηση και την παρακολούθηση της κατάστασης των οικοσυστημάτων και τη θέσπιση μέτρων για την επίτευξη των στόχων. Κορυφαία προτεραιότητα θα έχουν τα οικοσυστήματα με τις μεγαλύτερες δυνατότητες απομάκρυνσης και αποθήκευσης άνθρακα και πρόληψης ή μείωσης των επιπτώσεων φυσικών καταστροφών, όπως οι πλημμύρες.

Ο νέος νόμος θα διασφαλίσει ότι όλοι οι προστατευόμενοι από την Ε.Ε. οικότοποι και τα είδη θα βρίσκονται σε πορεία ανάκαμψης έως το 2030, αλλά υπερβαίνει και τις περιοχές που προστατεύονται στο πλαίσιο του δικτύου Natura 2000. Η πρόταση καλύπτει επίσης τα γεωργικά, δασικά και αστικά οικοσυστήματα. Τα κράτη-μέλη αναμένεται να υποβάλουν στην Επιτροπή εθνικά σχέδια αποκατάστασης δύο χρόνια μετά την έναρξη ισχύος του κανονισμού, τα οποία θα δείχνουν πώς θα επιτύχουν τους στόχους. Τα σχέδια αυτά θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στον σχεδιασμό και στην ιεράρχηση των δραστηριοτήτων, καθώς και στη διοχέτευση οικονομικών και άλλων πόρων από πηγές της Ε.Ε. και άλλων κρατών-μελών.

Θα πρέπει επίσης να παρακολουθούν και να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με την πρόοδό τους. Ο μηχανισμός παρακολούθησης και αναθεώρησης της στρατηγικής της Ε.Ε. για τη βιοποικιλότητα θα επιτρέπει την τακτική αξιολόγηση της προόδου και τον καθορισμό διορθωτικών μέτρων, εάν χρειάζεται.

Η επένδυση σε υγιή ποτάμια, τα δελφίνια, ο οξύρρυγχος και το χέλι

Το ενδιαφέρον για την αποκατάσταση ποταμών αυξάνεται σε όλη την Ε.Ε., σημειώνει ο Ευρωπαίος επίτροπος Περιβάλλοντος. Επισημαίνει, δε, ότι δράσεις αποκατάστασης ποταμών μπορούν να υποστηριχθούν από πλήθος κοινοτικών χρηματοδοτικών εργαλείων.

– Τα προγράμματα αποκατάστασης ποταμών αυξάνονται στην Ευρώπη. Εάν η Ελλάδα, για παράδειγμα, αποφασίσει να αποκαλύψει τα κύρια ποτάμια της Αθήνας (και τα δύο έχουν τώρα καλυφθεί από λεωφόρους) πώς θα χρηματοδοτηθεί αυτό; Πόσο πιθανό είναι να δούμε τέτοια μεγάλα έργα;

– Τα ποτάμια στην Ευρώπη είναι σε μεγάλο βαθμό κατακερματισμένα. Η άρση των εμποδίων για την αποκατάσταση της φυσικής ροής και της συνδεσιμότητάς τους βοηθά τα οικοσυστήματα γλυκού νερού να ευδοκιμήσουν και διευκολύνει τη μετανάστευση απειλούμενων ειδών, όπως ο οξύρρυγχος και το ευρωπαϊκό χέλι. Η επένδυση σε υγιή ποτάμια αποφέρει επίσης πολλά οφέλη που σχετίζονται με τις υπηρεσίες οικοσυστήματος, όπως η προστασία από τις πλημμύρες, ο καθαρισμός του νερού και οι ευκαιρίες αναψυχής. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων γλυκού νερού αποτελεί ένα βασικό στοιχείο της Στρατηγικής Βιοποικιλότητας 2030, όπου έχουμε θέσει ως στόχο την αποκατάσταση 25.000 χιλιομέτρων ποταμών που θα έχουν ελεύθερη ροή.

Παρατηρούμε πράγματι ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για την αποκατάσταση των ποταμών: με την αύξηση των ξηρασιών και των πλημμυρών και την κρίση βιοποικιλότητας που αντιμετωπίζουμε, η ανάγκη αποκατάστασης των φυσικών λειτουργιών των οικοσυστημάτων και των λεκανών απορροής των ποταμών μας γίνεται όλο και πιο επιτακτική. Τα υφιστάμενα και τα μελλοντικά νομικά μέσα της Ε.Ε. παρέχουν επίσης τα εργαλεία και την πολιτική ώθηση για αυξημένες προσπάθειες αποκατάστασης των ποταμών. Η Επιτροπή βοηθά ήδη τα κράτη-μέλη να επιτύχουν αυτόν τον στόχο. Τα βοηθάμε να εντοπίσουν και να ιεραρχήσουν τα εμπόδια που θα μπορούσαν να αρθούν και να εντοπίσουν πιθανές πηγές χρηματοδότησης.
Αρκετά μέσα της Ε.Ε. θα μπορούσαν να κινητοποιηθούν για τη χρηματοδότηση έργων αποκατάστασης ποταμών. Το πρόγραμμα Life για το περιβάλλον και τη δράση για το κλίμα, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης, το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ευρωπαϊκό Ταμείο Θάλασσας, Αλιείας και Υδατοκαλλιέργειας. Η Επιτροπή δημοσίευσε τον Δεκέμβριο του 2021 έγγραφο καθοδήγησης με τίτλο «Στρατηγική για τη βιοποικιλότητα 2030 – άρση εμποδίων για την αποκατάσταση των ποταμών», το οποίο περιλαμβάνει ένα κεφάλαιο σχετικά με τα χρηματοδοτικά μέσα που έχουν χρησιμοποιηθεί και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για έργα αποκατάστασης ποταμών.

– Πώς μπορούμε να πιέσουμε για την αποκατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, π.χ. ενάντια στη μείωση των ιχθυαποθεμάτων, όταν το μεγαλύτερο ποσοστό των θαλασσών είναι διεθνή ύδατα; Ποιο είναι το νόημα, για παράδειγμα, να περιορίσει η Ελλάδα την αλιεία στα εθνικά ύδατα, όταν τεράστια αποθέματα θα αλιεύονται λίγα μίλια μακριά;

– Η αποκατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος σημαίνει πρώτα απ’ όλα μείωση των επιπτώσεων της αλιείας στο θαλάσσιο περιβάλλον. Μπορείτε να το προσεγγίσετε αυτό από πολλές οπτικές γωνίες και με διαφορετικούς τρόπους. Πρώτον, μπορείτε να ορίσετε αυστηρά προστατευόμενες και καλά διαχειριζόμενες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές στις οποίες θα απαγορεύονται οι πιο επιζήμιες τεχνικές αλιείας, όπως για παράδειγμα η αλιεία με τράτα βυθού. Αυτό θα επέτρεπε την αποκατάσταση των οικοσυστημάτων του βυθού και των ψαριών, που εξαρτώνται από τα οικοσυστήματα αυτά για να τραφούν και να αναπαραχθούν.

Δεύτερον, μπορείτε να επιταχύνετε την υιοθέτηση πιο «επιλεκτικών» (σ.σ. στο ψάρεμα) εργαλείων στον αλιευτικό στόλο. Η επιστήμη έχει αποδείξει ότι μπορείτε να διατηρήσετε τα μεγαλύτερα ψάρια (που παράγουν περισσότερους απογόνους) και να μειώσετε τα «παρεμπίπτοντα» αλιεύματα ευαίσθητων ειδών, όπως για παράδειγμα τα δελφίνια. Πρόκειται για μια επένδυση για το κοινό μας μέλλον και θα ήθελα η αλιευτική βιομηχανία να αποτελέσει μέρος της λύσης.

Εχετε απόλυτο δίκιο όταν λέτε ότι τα ελληνικά αλιευτικά σκάφη εκμεταλλεύονται κυρίως τα διεθνή ύδατα. Η διασφάλιση ότι όλοι οι παίκτες ακολουθούν τους ίδιους κανόνες αποτελεί προτεραιότητα για μένα. Η Ε.Ε. συμμετέχει ενεργά στο διεθνές όργανο που διαχειρίζεται την αλιεία στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα, τη Γενική Επιτροπή Αλιείας για τη Μεσόγειο (GFCM). Τα τελευταία δύο χρόνια, η Επιτροπή αυτή παρήγαγε μια σειρά δεσμευτικών συστάσεων για τη διατήρηση και τη βιώσιμη χρήση των έμβιων θαλάσσιων πόρων στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα. Η στρατηγική της για το 2030 κινείται προς την ίδια κατεύθυνση με τον επερχόμενο νόμο μας για την αποκατάσταση της φύσης όσον αφορά τη διατήρηση της αλιείας και των οικοσυστημάτων.

Το εκλαμβάνω ως ένα πολύ σαφές σημάδι ότι οι 22 χώρες-μέλη και η Ε.Ε. είναι ομοϊδεάτες και ότι όλοι οι αλιείς στη Μεσόγειο (της Ε.Ε. και μη) θα πρέπει να παίζουν με τους ίδιους κανόνες.

Και για έντομα

– Θα έχει η πρόταση της Επιτροπής νομικά δεσμευτικούς στόχους; Πότε θα εκδοθεί η νέα νομοθεσία;

– Εδώ και δεκαετίες, η Ε.Ε. προσπαθεί να σταματήσει τη μείωση της βιοποικιλότητας και την υποβάθμιση των οικοσυστημάτων. Παρά κάποιες επιτυχίες, η συνολική εικόνα παραμένει κακή και οι τρέχουσες προσεγγίσεις αποτυγχάνουν να αποδώσουν. Η επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής επιδεινώνει το πρόβλημα και οι εθελοντικές δεσμεύσεις των κρατών δεν αρκούν. Γι’ αυτό η Επιτροπή υποβάλλει τώρα νέα πρόταση με νομικά δεσμευτικούς στόχους και νομικές υποχρεώσεις για την αποκατάσταση της φύσης. Η πρόταση θα συνδυάζει έναν γενικό στόχο αποκατάστασης στις χερσαίες και θαλάσσιες περιοχές της Eνωσης με ορισμένους δεσμευτικούς στόχους αποκατάστασης για συγκεκριμένους οικοτόπους και είδη. Μιλάμε για στόχους για τα δασικά, αστικά, γεωργικά και θαλάσσια οικοσυστήματα, για τα έντομα επικονίασης και τη συνδεσιμότητα των ποταμών.

ΚΟΣΜΟΣ

Έρευνα-Ανάλυση: Υπερκατανάλωση φυσικών πόρων

Eρευνα – Ανάλυση: καθ. Γιάννης Μανιάτης
Με τη συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών: Γιώργου Ντούλα, Αικατερίνης Προύντζου, Ιωάννας Σεβδαλή

Φέτος, η ημέρα εξάντλησης των πόρων της Γης με βάση το πώς τους χρησιμοποιεί η ανθρωπότητα είναι η 28η Ιουλίου. Δηλαδή, στους επτά μήνες του 2022 θα έχουμε καταναλώσει το σύνολο των πόρων που μας προσφέρει η Γη μέσα σε ένα έτος. Τους υπόλοιπους πέντε μήνες θα καταναλώνουμε πόρους από έναν ανύπαρκτο «άλλον» πλανήτη, μια ανύπαρκτη «δεύτερη» Γη. Αν όλη η ανθρωπότητα κατανάλωνε όσο το Κατάρ, τότε οι πόροι θα εξαντλούνταν στις 10 Φεβρουαρίου.Έρευνα-Ανάλυση: Υπερκατανάλωση φυσικών πόρων-1

Υπολείπεται η παραγωγή των στόχων

Η κλιματική φιλοδοξία για υλοποίηση του Σεναρίου Βιώσιμης Ανάπτυξης δημιουργεί ασφυκτικές πιέσεις για πολύ μεγαλύτερες παραγωγές των ορυχείων χαλκού, λιθίου και κοβαλτίου. Στον χαλκό απαιτείται η προβλεπόμενη παραγωγή των 20 εκατ. τόνων να αυξηθεί στους 25 εκατ. τόνους, στο λίθιο οι 900.000 τόνοι πρέπει να ξεπεράσουν κατά πολύ τους 2.500.000 τόνους, ενώ στο κοβάλτιο οι 200.000 τόνοι πρέπει να διπλασιασθούν στους 400.000 τόνους.Έρευνα-Ανάλυση: Υπερκατανάλωση φυσικών πόρων-2

«Πράσινες» θέσεις εργασίας

Για να υλοποιηθούν οι δεσμεύσεις των κρατών-μελών για αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη κάτω των 2° C μέχρι το τέλος του αιώνα θα πρέπει μέχρι το 2040 τα 100 GW εγκατεστημένης ισχύος φωτοβολταϊκών να έχουν υπερτριπλασιαστεί και να ξεπεράσουν τα 300 GW, με τη σημαντικότερη συμβολή να ανήκει στις αναδυόμενες οικονομίες Κίνας και Ινδίας, ενώ ΗΠΑ και Ευρώπη παραμένουν σχεδόν στους ίδιους με σήμερα ρυθμούς. Η ενεργειακή μετάβαση μπορεί να προσφέρει στις κοινωνίες επιπλέον 85 εκατ. θέσεις εργασίας, άμεσα και έμμεσα.Έρευνα-Ανάλυση: Υπερκατανάλωση φυσικών πόρων-3

283 δισ. δολ. η ζημία των καταστροφών

Πακιστάν, Αλγερία, Ινδία, Αυστραλία, Καναδάς, Τουρκία είναι μόνο μερικές από τις χώρες που τα τελευταία πέντε χρόνια βίωσαν θερμοκρασίες άνω των 49° C. Συνέπεια αυτών των έντονων κυμάτων καύσωνα αλλά και της πλήρους ανατροπής των φυσιολογικών ατμοσφαιρικών συνθηκών λόγω των εκπομπών αερίων ρύπων είναι και η πρόκληση τεράστιου κόστους φυσικών καταστροφών το 2021 (άγγιξαν τα 283 δισ. δολ.), σε συνδυασμό με τις απώλειες σε εκατοντάδες ανθρώπινες ζωές, λόγω τυφώνων, πλημμυρών, καταιγίδων και καυσώνων.Έρευνα-Ανάλυση: Υπερκατανάλωση φυσικών πόρων-4

Η επίδραση της Κίνας στη διεθνή οικονομία

Η Κίνα έχει το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού και παράγει το 13% του παγκόσμιου Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Ομως, ταυτόχρονα καταναλώνει τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών, με κυριότερες το τσιμέντο (60%), το αλουμίνιο (54%), το νικέλιο (50%), τον άνθρακα (49%), τον χαλκό (48%), αλλά και τον σίδηρο (46%). Ακολουθούν σε κατανάλωση το ρύζι (30%), ο χρυσός (23%), το καλαμπόκι (22%), το σιτάρι (17%), το ουράνιο (13%) και το πετρέλαιο (12%). Σε κάθε περίπτωση, η οποιαδήποτε επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης της Κίνας έχει σημαντικότατες επιπτώσεις στο σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας.Έρευνα-Ανάλυση: Υπερκατανάλωση φυσικών πόρων-5

Ευρωπαϊκή αυτονομία σε πρώτες ύλες

Η δημιουργία μεγάλων εγκαταστάσεων ανανεώσιμων πηγών της τάξης των 500 MW (μεγαβάτ), τόσο σε φωτοβολταϊκά πάνελ όσο και σε χερσαία και θαλάσσια αιολικά πάρκα, απαιτεί πολλά εκατομμύρια τόνους πρώτων υλών· όπως για παράδειγμα γυαλί, σίδηρο, τσιμέντο, αλουμίνιο, σιλικόνη, χαλκό, χάλυβα και άλλα. Αν τα κράτη της Ευρώπης θέλουν να συνεχίσουν να είναι στην πρώτη γραμμή εγκατάστασης υποδομών για την πράσινη ενέργεια, θα πρέπει να διασφαλίσουν την απρόσκοπτη τροφοδοσία τους με όλες αυτές τις πρώτες ύλες, ώστε να μην εξαρτώνται σε τόσο σημαντικό βαθμό από τις εισαγωγές από τρίτες χώρες.Έρευνα-Ανάλυση: Υπερκατανάλωση φυσικών πόρων-6

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Ζερεφός: Η εξοικονόμηση ενέργειας, το Α και το Ω

Η πορεία προς την απεξάρτηση από τα ορυκτά και τα εισαγόμενα καύσιμα

Ενώ η ενεργειακή κρίση πλήττει βαριά τα νοικοκυριά και την οικονομία, η απεξάρτηση από τα ορυκτά και τα εισαγόμενα καύσιμα, με στροφή στον καθολικό εξηλεκτρισμό από ανανεώσιμες πηγές και την εξοικονόμηση ενέργειας αναδεικνύονται σε πυλώνες του ενεργειακού μέλλοντος. «Ειδικά στις σημερινές συνθήκες υπάρχει απόλυτη ανάγκη απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα και την εισαγόμενη ενέργεια. Το σύνθημά μας πρέπει να είναι εξηλεκτρισμός και εξοικονόμηση. Το μέλλον είναι ηλεκτρικό· για να το πούμε απλά, πρέπει να βάλουμε πρίζες παντού! Οσο για την εξοικονόμηση, αυτή είναι το Α και το Ω», λέει στην «Κ» ο καθηγητής Χρήστος Ζερεφός, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και επόπτης του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας. «Τόσα χρόνια οι επιστήμονες χτυπάμε συναγερμό. Μας έλεγαν θα χάσει η οικονομία. Τώρα βλέπουμε τα αποτελέσματα».

«Το ηλεκτρικό ρεύμα πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Ελλάδα έχει τεράστιες δυνατότητες. Είναι η χώρα με τους δύο ήλιους. Ο ήλιος το καλοκαίρι μάς δίνει 500 watt/τ.μ. κι άλλο τόσο ο άνεμος στο κεντρικό Αιγαίο. Εχουμε μια καλή θέση σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσον αφορά την ανάπτυξη της ηλιακής και της αιολικής ενέργειας, αλλά υπάρχουν κι άλλες ΑΠΕ. Πρέπει να τις αναπτύξουμε όλες: τη γεωθερμία για θέρμανση και ψύξη, τα υδροηλεκτρικά, που έμειναν κάπως πίσω λόγω της αστάθειας των βροχοπτώσεων, την ενέργεια από τα θαλάσσια κύματα», συμπληρώνει. Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό, προγράμματα σαν το «Εξοικονομώ» πρέπει να αναπτυχθούν πολύ. «Η μόνωση σε όλα τα κτίρια πρέπει να γίνει εθνική υπόθεση. Τα νοικοκυριά πληρώνουν σήμερα πανάκριβα τις ακατάλληλες οικοδομές, ενώ η κλιματική αλλαγή κάνει τη ζωή πιο δύσκολη σε μη μονωμένα κτίρια. Στην Αθήνα η μέση θερμοκρασία έχει ανέβει 2 βαθμούς Κελσίου το καλοκαίρι τα τελευταία 40 χρόνια».

Αντίστοιχη τόλμη χρειάζεται και στην αυτοκίνηση, λέει στην «Κ» ο κ. Ζερεφός. «Το μεγάλο εμπόδιο στα ηλεκτρικά αυτοκίνητα είναι η καθυστέρηση στην υποδομή για φόρτιση. Πρέπει να μπουν πρίζες παντού: στους δήμους, στα γκαράζ, στα σπίτια, στα βενζινάδικα με ένα μεγάλο πρόγραμμα “Ηλεκτροδοτώ”»!

Οι εγχώριες δυνατότητες για απεξάρτηση από ορυκτά και εισαγόμενα καύσιμα είναι πολύ μεγάλες, σημειώνει ο καθηγητής, αναφερόμενος και σε σχετική ημερίδα που διοργάνωσε η Ακαδημία. «Δεν μπορούμε να υπολογίζουμε στην πυρηνική ενέργεια, καθώς δεν υπάρχει απάντηση για τη διάθεση των πυρηνικών αποβλήτων», σημειώνει ο κ. Ζερεφός. «Η πυρηνική σχάση δεν έχει ακόμα δώσει απτά αποτελέσματα. Ισως στο μέλλον υπάρξουν νέες τεχνολογίες».

«Σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο έχουν παρουσιαστεί κρίσεις εφοδιασμού, για γεωπολιτικούς ή οικονομικούς λόγους. Δεν είναι ασφαλείς πηγές τροφοδοσίας. Αντίθετα, οι ΑΠΕ είναι ασφαλείς, εφόσον τεχνικά συμπληρωθούν κατά τις στιγμές που δεν είναι διαθέσιμες. Στρατηγικός στόχος παραμένει η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, με υποκατάσταση των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου από εγχώριες πηγές ΑΠΕ και εξοικονόμηση ενέργειας», λέει στην «Κ» ο Παντελής Κάπρος, ομότιμος καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

Ζερεφός: Η εξοικονόμηση ενέργειας, το Α και το Ω-1

Ο κ. Κάπρος τονίζει πως «κεντρικό σημείο της ενεργειακής μας πολιτικής πρέπει να είναι η αντιμετώπιση του κινδύνου της κλιματικής αλλαγής. Επιμένουμε στον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας, άρα δεν υπάρχει άλλος δρόμος από την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, με δύο πυλώνες: ΑΠΕ και εξοικονόμηση ενέργειας. Το φυσικό αέριο θα εξαφανιστεί σε 15 έτη και θα υποκατασταθεί από αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας και υδρογόνο».

«Με τις ΑΠΕ θα εξηλεκτρίσουμε μεταφορές και θέρμανση. Ο εξηλεκτρισμός αποτελεί απόλυτη προτεραιότητα, καθώς το ηλεκτρικό ρεύμα είναι πολύ πιο αποδοτικό από άλλες μορφές. Η συνολική ανάγκη για ενέργεια δεν θα αυξηθεί, χάρις στην εκτεταμένη εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια κυρίως, αλλά και στη βιομηχανία και τις μεταφορές. Τα κτίρια μπορούν να γίνουν μέχρι και παθητικά, δηλαδή με μηδενική ή ελάχιστη κατανάλωση ενέργειας. Ενα ηλεκτρικό αυτοκίνητο καταναλώνει τρεις φορές λιγότερη ενέργεια από το αντίστοιχο με πετρέλαιο. Συνολικά η Ε.Ε. έχει θέσει στόχο για 40% και 50% σε σχέση με το 2005», επισημαίνει ο κ. Κάπρος.

«Το ηλεκτρικό ρεύμα πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Η Ελλάδα έχει τεράστιες δυνατότητες. Είναι η χώρα με τους δύο ήλιους».

Τι πρέπει να γίνει

Για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, πέρα από το σοβαρό ζήτημα του σχεδιασμού της χρήσης γης, το μεγάλο στοίχημα, σύμφωνα με τον καθηγητή του ΕΜΠ, είναι «η αναβάθμιση και επέκταση του δικτύου χαμηλής και μέσης τάσης. Ιδεωδώς θα πρέπει να μπορούμε να εγκαταστήσουμε φωτοβολταϊκά πάνελ στις ταράτσες όλων των βιομηχανικών και εμπορικών κτιρίων – και όχι μόνο. Επιπλέον απαιτείται ενίσχυση και των δικτύων υψηλής τάσης για να μπορεί να μεταφερθεί σε άλλες περιοχές το παραγόμενο ρεύμα. Για τους σκοπούς αυτούς απαιτούνται μεγάλες επενδύσεις».

Σύμφωνα με τον κ. Κάπρο, «θα υπάρχουν στο μέλλον ορισμένες χρήσεις, όπως αεροπλοΐα, ναυτιλία, οδικές μεταφορές με μεγάλα οχήματα και μεγάλες αποστάσεις ή ορισμένες βιομηχανικές λειτουργίες, που δεν θα μπορούν να καλυφθούν από ηλεκτρικό ρεύμα. Εκεί θα χρησιμοποιήσουμε “πράσινα καύσιμα”, όπως πράσινο υδρογόνο, βιομεθάνιο και πράσινα συνθετικά καύσιμα, όπως μεθάνιο, αμμωνία, ντίζελ, κηροζίνη, τα οποία παράγονται από υδρογόνο με δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα».

«Με όλα αυτά που γίνονται το τελευταίο διάστημα η μετάβαση στην ανθρακική ουδετερότητα γίνεται ακόμα πιο αναγκαία», τονίζει στην «Κ» ο Σεβαστιανός Μοιρασγεντής, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, συμπληρώνοντας μάλιστα πως στη σημερινή κρίση «οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι οι μόνες τεχνολογίες που οδηγούν σε μείωση της τιμής του ηλεκτρικού ρεύματος. Εχουν γίνει πιο φθηνές». Στο μεσοδιάστημα της πορείας προς την πλήρη απανθρακοποίηση, ο κ. Μοιρασγεντής σημειώνει πως ειδικά στις μέρες μας είναι πιο ορθολογική μια ορισμένη αξιοποίηση του λιγνίτη στις πιο σύγχρονες μονάδες παραγωγής από την κατασκευή νέων υποδομών για το πανάκριβο και εισαγόμενο φυσικό αέριο. «Η τιμή του λιγνίτη σήμερα, ακόμα και με την επιβάρυνση του κόστους των δικαιωμάτων εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, είναι φθηνότερη από το φυσικό αέριο».

«Βεβαίως στο μέλλον δεν υπάρχει θέση για καμία μορφή υδρογονάνθρακα, ούτε για τον λιγνίτη ούτε για το φυσικό αέριο. Η επιλογή είναι οι ανανεώσιμες πηγές. Μέχρι το 2030 οι ΑΠΕ πρέπει να δίνουν το 36% της συνολικής ακαθάριστης κατανάλωσης ενέργειας, όχι μόνο του ηλεκτρικού ρεύματος, ενώ το 2050 θα είναι στο επίπεδο του 90%», σημειώνει ο ερευνητής του Αστεροσκοπείου.

Για να λειτουργήσει όμως το σύστημα απαιτείται η ενίσχυση των συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας όταν υπάρχει περίσσεια, η οποία να χρησιμοποιείται όταν η απόδοση των ΑΠΕ δεν είναι επαρκής. «Αποθήκευση ενέργειας μπορεί να γίνει με πολλούς τρόπους. Σε υδροηλεκτρικούς σταθμούς με χρήση αντλιοταμίευσης, στις διαρκώς εξελισσόμενες μπαταρίες και με παραγωγή υδρογόνου με ηλεκτρόλυση και χρήση της ενέργειας που “περισσεύει” από τις ΑΠΕ», τονίζει ο κ. Μοιρασγεντής.

«Ενα Ι.Χ. για τον καθένα; Αμφίβολο»

«Το πρωταρχικό ερώτημα για το ενεργειακό μέλλον είναι εάν χρειαζόμαστε όλη αυτή την ενέργεια που σήμερα καταναλώνουμε. Δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε την κλιματική και ενεργειακή κρίση χωρίς μια πολύ μεγάλη εξοικονόμηση ενέργειας και αυτό απαιτεί άλλη στάση ζωής. Μπορεί να αντέξει το μέλλον τεράστια σπίτια ή Ι.Χ. αυτοκίνητο για κάθε μέλος της οικογένειας; Αμφίβολο. Χρειάζεται μια βαθιά πολιτιστική αλλαγή», τονίζει ο κ. Σεβαστιανός Μοιρασγεντής. Η αντίληψη αυτή, κατά τη γνώμη του, πρέπει να σφραγίσει και τις πολιτικές εξοικονόμησης ενέργειας, κάτι που μέχρι τώρα λείπει. «Δεν αρκεί, για παράδειγμα, να λέμε για ηλεκτρικά αυτοκίνητα. Το θέμα είναι πώς θα μειωθούν οι μετακινήσεις Ι.Χ. Απαιτείται άλλος σχεδιασμός για την πόλη, ποιοτικά μέσα μαζικής μεταφοράς, πιθανόν ανάπτυξη της τηλεργασίας και άλλα ανάλογα», συμπληρώνει ο ερευνητής του Αστεροσκοπείου.

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Θα καλλιεργούμε και στις ταράτσες

Οι αρχιτέκτονες της Συμφωνίας του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή, Κριστιάνα Φιγκέρες και Τομ Ρίβετ-Κάρνακ, στην «Κ»

«Ξεκινάει ένας από τους μεγαλύτερους μετασχηματισμούς της ανθρωπότητας», λένε στην «Κ» η Κριστιάνα Φιγκέρες και ο Τομ Ρίβετ-Κάρνακ, συγγραφείς του βιβλίου «Το μέλλον που επιλέγουμε» (εκδ. Ικαρος), για τη δεκαετία που διανύουμε. Η αρχιτέκτονας της Συμφωνίας του Παρισιού για την Κλιματική Αλλαγή και ο πολιτικός της σύμβουλος και πρώην βουδιστής μοναχός είναι αισιόδοξοι για τις δεσμεύσεις των χωρών στο Παρίσι και στη Γλασκώβη, αλλά εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους όταν βλέπουν καθυστερήσεις στην εφαρμογή τους. Στο βιβλίο περιγράφουν πώς θα μοιάζει ο κόσμος εάν συνεχίσουμε τις ζωές μας σαν να μην συμβαίνει τίποτα. Σε πολλά μέρη, γράφουν, ο αέρας θα είναι καυτός, βαρύς, γεμάτος με αιωρούμενα σωματίδια, όπως ήταν για πολλές μέρες στην Αθήνα κατά τη διάρκεια των πυρκαγιών του καλοκαιριού.

– Πώς θα μοιάζει, λοιπόν, η Ελλάδα το 2050 αν ενταθεί η κλιματική κρίση;

– Αν δεν κάνουμε τίποτα για να περιοριστεί η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη στο 1,5 βαθμό Κελσίου, τότε οι ξηρασίες και οι φωτιές που σημειώθηκαν πρόσφατα στην Ελλάδα θα γίνουν πιο συχνές και πιο έντονες, καταστρέφοντας πολύ περισσότερες ζωές και περιουσίες. Οι επιστημονικές αναφορές που είδαμε από το IPCC (σ.σ. Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος του ΟΗΕ) το δείχνουν πολύ καθαρά.

– Αν όμως η ανθρωπότητα καταφέρει και μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, όπως επιτάσσει η Συμφωνία του Παρισιού, τι αλλαγές θα δούμε στη ζωή μας;

– Ξεκινάει τώρα ένας από τους μεγαλύτερους μετασχηματισμούς της ανθρωπότητας. Θα υπάρξουν πολλές αλλαγές στη ζωή μας, που θα περιλαμβάνουν βιώσιμες πόλεις, καθαρότερο αέρα, καλύτερες δουλειές και πιο βιώσιμα συστήματα τροφής, πράγματα που θα βελτιώσουν την υγεία μας και θα μας βοηθήσουν να οικοδομήσουμε μια ανθεκτικότητα στις μελλοντικές κλιματικές επιπτώσεις.

– Πώς θα αλλάξουν τομείς όπως η ενέργεια, οι μεταφορές, η γεωργία;

– Η παραγωγή ενέργειας θα αλλάξει τελείως, από τα ορυκτά καύσιμα σε ανανεώσιμες πηγές με αποθήκευση σε μπαταρίες. Οι μεταφορές θα γίνουν όλες ηλεκτρικές, με μεγαλύτερη διαθεσιμότητα και ασφάλεια στα μέσα μεταφοράς που θα είναι δημόσια και κοινά. Η παραγωγή τροφής, από τη βιομηχανική γεωργία, θα μεταφερθεί στην αναγεννητική γεωργία που θρέφει το έδαφος και δεν το σκοτώνει. Θα καλλιεργούμε σε κάθε διαθέσιμο μέρος: σε ταράτσες, μπαλκόνια, σε πρώην πάρκινγκ αυτοκινήτων, σε κήπους και στα δικά μας κτήματα.

– Τι λέτε σε όσους εναντιώνονται στα πάρκα αιολικής ενέργειας;

– Θα λέγαμε να δουν τις καταστροφικές επιπτώσεις των εργοστασίων που παράγουν τα ορυκτά καύσιμα (λιγνιτωρυχεία, εργοστάσια ηλεκτρικής ενέργειας, κοιτάσματα πετρελαίου και αερίου) στο περιβάλλον, στην υγεία και στα δάση: αυτές είναι πολύ πιο σημαντικές από εκείνες που μπορεί να προκαλέσει ένα αιολικό πάρκο. Τα ορυκτά καύσιμα πρέπει να αντικατασταθούν σταδιακά σύμφωνα με ό,τι καλύτερο έχουμε επιστημονικά εάν θέλουμε ένα βιώσιμο μέλλον και πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να προχωρήσουμε παρακάτω. Η αξιοποίηση του αιώνιου ανέμου και του ήλιου, της δύναμης των κυμάτων, που υπάρχουν σε αφθονία στην Ελλάδα, είναι ο δρόμος προς ένα ασφαλέστερο μέλλον ευημερίας. Τον άνεμο, τον ήλιο και τα κύματα δεν χρειάζεται να τα εξορύξουμε από το έδαφος και το κόστος παραγωγής τους είναι μηδενικό.

Τον άνεμο, τον ήλιο και τα κύματα δεν χρειάζεται να τα εξορύξουμε από το έδαφος και το κόστος παραγωγής τους είναι μηδενικό.

– Στο βιβλίο περιγράφετε τη δύσκολη διαδικασία μέχρι να φτάσετε στη Συμφωνία του Παρισιού. Σας ικανοποιεί ο τρόπος που εφαρμόζεται;

– Με βάση τη Συμφωνία του Παρισιού, κάθε χώρα αποφασίζει τις δεσμεύσεις και είναι υπεύθυνη για την εφαρμογή τους. Αυτό ήταν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα της συμφωνίας, που αντικατοπτρίζει το γεγονός ότι κάθε χώρα είναι διαφορετική. Ωστόσο, όπως και αρκετοί ακόμη, είμαστε δυσαρεστημένοι με την έλλειψη ρυθμού όταν έρχεται η ώρα της πράξης. Δεν κάνουμε πως δεν βλέπουμε ότι οι συγκεντρώσεις εκπομπών αερίων στην ατμόσφαιρα συνεχίζουν και ανεβαίνουν. Αλλά η καμπύλη των μελλοντικών εκπομπών έχει πτωτική τάση χάρη στη μεγάλη άνοδο της καθαρής ενέργειας και της Συμφωνίας του Παρισιού. Οι δεσμεύσεις των χωρών του κόσμου να μειώσουν τις εκπομπές και να φτάσουν στο μηδέν –συμπεριλαμβανομένης και της κοινής δήλωσης των ΗΠΑ και της Κίνας στο COP26– είναι ενδείξεις της πιο συναρπαστικής και καινοτόμου δεκαετίας στην ανθρώπινη ιστορία. Ο ενάρετος κύκλος της πολιτικής, της τεχνολογίας και της οικονομίας βρίσκεται σε εξέλιξη και θα επιταχυνθεί χάρη στη Συμφωνία του Παρισιού.

– Η κλιματική κρίση θα αλλάξει και το οικονομικό μοντέλο;

– Οπωσδήποτε πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο που αξιολογούμε σήμερα την οικονομική ανάπτυξη, όπως δείχνουμε στο βιβλίο, και να δούμε τους εαυτούς μας περισσότερο ως πολίτες παρά ως καταναλωτές, αν θέλουμε να υπερβούμε την κρίση. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα ζήσουμε μια ζωή χωρίς οικονομική δραστηριότητα, το «κλειδί» είναι να δούμε σε τι δίνουμε αξία, καθώς αυτό οδηγεί την κατανάλωση. Υπάρχουν πολλές φανταστικές εναλλακτικές στο κυρίαρχο μοντέλο μέτρησης της προόδου βασισμένες στο ΑΕΠ, όπως η κυκλική οικονομία, η «οικονομία του ντόνατ» ή της ευημερίας.

– Υπάρχει ανάγκη και για μια αλλαγή νοοτροπίας;

– Ναι, και γι’ αυτό προτείνουμε στο βιβλίο τρεις νοοτροπίες-κλειδιά: την Πεισματική Αισιοδοξία, την Ατελείωτη Αφθονία και τη Ριζική Αναγέννηση. Οι στιγμές μάς καλούν να υπερβούμε τα όρια που θέτουμε στους εαυτούς μας σχετικά με το πόσο γρήγορα μπορούμε να αλλάξουμε και σε τι βαθμό. Εχουμε μια μεγάλη γκάμα εργαλείων που μπορούν να μας βοηθήσουν, όπως υψηλή τεχνολογία, στοχευμένες χρηματοδοτήσεις και αποτελεσματική πολιτική. Τώρα πρέπει να καταλάβουμε ότι δεν υπάρχει όριο στο τι μπορούμε να επιτύχουμε αν το αποφασίσουμε, ατομικά και κυρίως συλλογικά. Το αδύνατο δεν είναι ένα γεγονός, είναι μια στάση. Μόνο μια συμπεριφορά. Η ικανότητα του ανθρώπου για αλληλεγγύη, όραμα και δημιουργικότητα είναι 100% ανανεώσιμη και δεν τελειώνει ποτέ. Καθένας από εμάς μπορεί να γίνει καταλύτης αλλαγών.

– Υπάρχει κάποια συσχέτιση ανάμεσα στην αντίδραση της ανθρωπότητας απέναντι στην πανδημία και στην κλιματική αλλαγή; Είναι η διεθνής συνεργασία για το εμβόλιο μια ένδειξη ότι όταν δουλεύουμε πραγματικά μαζί, τα πράγματα αλλάζουν;

– Αναμφίβολα. Η πανδημία έδειξε το πόσο εύθραυστοι είμαστε όλοι, αλλά και πόσο δυνατοί, συμπονετικοί και καινοτόμοι μπορούμε να γίνουμε όταν συνεργαζόμαστε.

tha-kalliergoyme-kai-stis-taratses0
ΚΡΙΣΤΙΑΝΑ ΦΙΓΚΕΡΕΣ – ΤΟΜ ΡΙΒΕΤ-ΚΑΡΝΑΚ Το μέλλον που επιλέγουμε μτφρ. Νίκος Ρούσσος, εκδ. Ικαρος.
ΑΠΟΨΕΙΣ

Κανονικότητα, ανθεκτικότητα, βιωσιμότητα

Tην περασμένη εβδομάδα άνοιξαν τα σχολεία, σε μια προσπάθεια να επανέλθουμε στην εκπαιδευτική κανονικότητα, αν και οι φόβοι για διασπορά του κορωνοϊού από τις σχολικές τάξεις στα νοικοκυριά είναι βάσιμοι. Ηδη από τον Μάιο του 2021 είχαν δρομολογηθεί, ως τρόποι επανόδου στην οικονομική και εργασιακή κανονικότητα, η έναρξη της θερινής τουριστικής περιόδου, η απελευθέρωση των υπερτοπικών μετακινήσεων και η άρση της απαγόρευσης για πολλές εμπορικές δραστηριότητες.
Ωστόσο, το περιεχόμενο της «κανονικότητας» αμφισβητείται. Δεν έχει να κάνει με την επάνοδο στις γνώριμες ρουτίνες της σχολικής ζωής ή της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών. Η επάνοδος αυτή αφορά την κανονικότητα της καθημερινής ζωής. Σε ένα δεύτερο επίπεδο, ο όρος «κανονικότητα» έχει πολιτικοποιηθεί. Μάλιστα έχει καταλάβει δυσανάλογα μεγάλο μέρος της «δημόσιας ατζέντας» σε βάρος πιο κρίσιμων και λιγότερο ρευστών όρων, όπως η κοινωνική ανθεκτικότητα και η περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Πράγματι, σήμερα, μεγάλο μέρος της αντιπολίτευσης θεωρεί ότι κανονικότητα σημαίνει την κατάσταση κοινωνικής απόγνωσης και διολίσθησης στον πολιτικό αυταρχισμό, οι οποίες –πάντοτε κατά την αντιπολίτευση– προέκυψαν μετά την αλλαγή κυβέρνησης το 2019. Αλλοι πάλι θεωρούν ότι ως προς τα στοιχειώδη η κανονικότητα αποκαταστάθηκε ακριβώς το 2019. Και τούτο γιατί πριν από τότε είχαν λάβει χώρα ποικίλοι πειραματισμοί, όπως, μεταξύ άλλων, παιχνίδια με το νόμισμα της χώρας, με τον αριθμό των επιτρεπόμενων ιδιωτικών τηλεοπτικών καναλιών ή με τη μαζική ποινική στοχοποίηση πρώην πρωθυπουργών και υπουργών. Οπότε, το περιεχόμενο της κανονικότητας υπήρξε και συνεχίζει να είναι αντικείμενο κομματικών διαμαχών, η έκβαση των οποίων κρίνεται περιοδικά με τις εθνικές εκλογές. Εως τις επόμενες εκλογές, η μεν κυβέρνηση θα θεωρεί ότι σταδιακά επαναφέρει τη χώρα στην κανονικότητα μετά τους πειραματισμούς του 2015-2019, ενώ η αντιπολίτευση θα ισχυρίζεται ότι η κυβέρνηση αποσυναρμολογεί την κανονικότητα με σειρά νόμων για την εκπαίδευση, τις εργασιακές σχέσεις κ.ο.κ.

Οι διαμάχες για το περιεχόμενο της κανονικότητας αντανακλούν την ύπαρξη βαθύτερων ανοικτών ζητημάτων, τα οποία, σε αντίθεση με πολλές άλλες χώρες της Ε.Ε., στην Ελλάδα δεν έχουν επιλυθεί. Είναι σοκαριστική η περιοδική ελληνική επικέντρωση σε θεμελιακά διλήμματα του 20ού αιώνα: φιλελεύθερη δημοκρατία έναντι άλλων ριζοσπαστικών εκδοχών της δημοκρατίας ή έναντι της πλήρους κατάλυσής της. Οικονομία της αγοράς έναντι της ασφυκτικά σχεδιασμένης, αν όχι κρατικοποιημένης, οικονομίας. Ισότητα δικαιωμάτων έναντι διακριτικής μεταχείρισης κατά διαφόρων μειονοτήτων, όπως μεταναστών, ομοφυλοφίλων κ.ά.

Το φαινόμενο ερμηνεύεται με την παρουσία στο εκλογικό σώμα ρευμάτων και την εκπροσώπηση στην ελληνική Βουλή κομμάτων ενός ασυνήθους για τα ευρωπαϊκά μέτρα ιδεολογικού φάσματος: από εκπροσώπους του ναζισμού έως εκπροσώπους του σταλινισμού (π.χ., στη Βουλή το 2012-2019). Και σήμερα ακόμα πολιτικά κόμματα, εφημερίδες και δίκτυα πολιτών επανέρχονται με απρόβλεπτη, αλλά ανησυχητική συχνότητα, σε ζητήματα λυμένα με τον έναν ή τον άλλον τρόπο προ πολλών δεκαετιών ή ρυθμισμένα σε επίπεδο εθνικής νομοθεσίας και διεθνών συνθηκών. Σχετικά παραδείγματα είναι αφενός η ηρωοποίηση των ηττημένων της μάχης της Αθήνας του 1944 (του «Δεκέμβρη»), αφετέρου η πολύ πρόσφατη διακήρυξη 160 «προσωπικοτήτων» κατά της ισότητας των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων και των υπόλοιπων πολιτών. Ολα αυτά δεν αφήνουν χώρο στη δημόσια σφαίρα για επεξεργασία ζητημάτων του 21ου αιώνα, όπως είναι η κοινωνική ανθεκτικότητα και η περιβαλλοντική βιωσιμότητα.

Η ανθεκτικότητα αφορά την ικανότητα της κοινωνίας να διατηρεί ένα αξιοπρεπές επίπεδο ευημερίας παρά το ότι αντιμετωπίζει περιοδικούς κινδύνους, όπως καθοδική κοινωνική κινητικότητα, αύξηση της φτώχειας και των ανισοτήτων εισοδήματος και πλούτου, πτώση του επιπέδου σωματικής και ψυχικής υγείας. Πολιτικοί επιστήμονες και κοινωνιολόγοι (P.A. Hall, M. Lamont κ.ά.) μάς λένε ότι οι πιο ανθεκτικές κοινωνίες είναι εκείνες με συγκριτικά δικαιότερη κατανομή εισοδήματος και μικρότερες ανισότητες ως προς τις συνθήκες ζωής και εργασίας, τάσεις οι οποίες αντανακλώνται σε υψηλότερη ικανοποίηση των πολιτών από τη ζωή.

Μας λένε επίσης ότι υπάρχουν δημόσιες πολιτικές που μπορούν να αντιμετωπίσουν τους παραπάνω περιοδικούς κινδύνους, αλλά αυτές δεν είναι οι παλιές, γνωστές πολιτικές όπως, π.χ., η γενική αύξηση των κοινωνικών δαπανών. Τέτοια αύξηση, εφόσον τροχοδρομηθεί στις υφιστάμενες ράγες της κοινωνικής προστασίας, μπορεί απλώς να επιτείνει παλιές στρεβλώσεις. Δηλαδή μπορεί να προστατεύσει ακόμα περισσότερο τις σχετικά καλά προστατευμένες ομάδες του πληθυσμού (π.χ., τους συνταξιούχους) σε βάρος των απροστάτευτων (π.χ., των νέων, των ανέργων ή των επισφαλώς εργαζομένων). Αποτελεσματικότερες «ενέσεις» κοινωνικής ανθεκτικότητας είναι η κοινωνική δικτύωση μέσω οικογένειας, φίλων και συναδέλφων, οι ευθέως αναδιανεμητικές πολιτικές της κυβέρνησης και η συμπερίληψη των κοινωνικών εταίρων στη λήψη των αποφάσεων. Παρά την προφανή σημασία της, ιδίως σε μια χώρα που δεν έχει συνέλθει ακριβώς από την πρόσφατη οικονομική κρίση, η κοινωνική ανθεκτικότητα δεν είναι επίμαχο ζήτημα της δημόσιας σφαίρας.

Τελευταία, η περιβαλλοντική βιωσιμότητα έχει αναδειχθεί σε τέτοιο ζήτημα, αλλά μας απασχολεί με τη γνωστή περιοδικότητα (φωτιές το καλοκαίρι, πλημμύρες τον χειμώνα). Δεν έχει τη μόνιμη θέση που θα της άξιζε στη «δημόσια ατζέντα». Από τους πολλούς, τεχνικούς ορισμούς της βιωσιμότητας, ο απλούστερος είναι ένας που την ορίζει ως τη δυνατότητα να ζεις στον πλανήτη, χωρίς να καταστρέφεις το φυσικό περιβάλλον του σήμερα ή του αύριο. Ακριβέστερα, η βιωσιμότητα σημαίνει τη λειτουργία της οικονομίας με τρόπο ώστε να παρέχει μεν ποιότητα ζωής στους κατοίκους του πλανήτη, αλλά να επιτρέπει τη διατήρηση και ανανέωση των φυσικών πόρων.
Το ότι η περιβαλλοντική βιωσιμότητα είναι εύθραυστη, αν όχι ανέφικτη, διαπιστώνεται πλέον σε εβδομαδιαία βάση. Ανακοινώθηκε, για παράδειγμα, την εβδομάδα που πέρασε ότι τα τελευταία 40 χρόνια διπλασιάστηκαν οι ημέρες κατά τις οποίες η θερμοκρασία ξεπερνά τους 50 βαθμούς Κελσίου σε μία ή περισσότερες περιοχές του πλανήτη (26 ημέρες το 2019 έναντι 13 ημερών το 1980, Ινστιτούτο Περιβαλλοντικής Μεταβολής της Οξφόρδης). Εικάζεται βάσιμα ότι η περιβαλλοντική καταστροφή θα επηρεάσει περισσότερο ορισμένες περιοχές (π.χ., τη Μεσόγειο και τις χώρες γύρω από αυτή) από άλλες. Και ότι θα επιδεινώσει τις συνθήκες ζωής των φτωχότερων έναντι των πλουσιότερων κατοίκων κάθε χώρας και συνολικά τους πληθυσμούς των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών έναντι εκείνων των αναπτυγμένων χωρών της Δύσης.
Δηλαδή, αν χαθεί το στοίχημα της βιωσιμότητας, θα υπονομευθεί και η κοινωνική ανθεκτικότητα και σε δεύτερο χρόνο θα αποσυναρμολογηθεί ξανά η κανονικότητα. Εντέλει, παρά την πανδημία που επιμένει, είναι εύλογο να επιθυμεί κανείς την επαναφορά της κανονικότητας της καθημερινής ζωής. Αυτή όμως η μέριμνα θα πρέπει να συνδυαστεί με τις προτεραιότητες της κοινωνικής ανθεκτικότητας και της βιωσιμότητας.

* Ο κ. Δημήτρης Α. Σωτηρόπουλος είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ.

 

ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

Παγκόσμιος συμβιβασμός μεταξύ συμφερόντων και περιβάλλοντος

Η σύνοδος κορυφής για το κλίμα COP26 χαρακτηρίστηκε ως η «τελευταία ευκαιρία» που έχει η ανθρωπότητα για να σωθεί ο πλανήτης. Υστερα από δύο χρόνια προετοιμασίας και 13 ημέρες σκληρών διαπραγματεύσεων, οι συμμετέχοντες στη συνδιάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα στη Γλασκώβη μάλλον δεν κατάφεραν να αδράξουν την ευκαιρία. Τα σχέδια για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής εξακολουθούν να μην είναι αρκετά φιλόδοξα. Η διάσκεψη πέτυχε εν μέρει μια σημαντική νίκη στην επίλυση των κανόνων σχετικά με την αγορά άνθρακα, αλλά έκανε ελάχιστα για να κατευνάσει τις ανησυχίες των ευάλωτων χωρών σχετικά με τη χρηματοδότηση για το κλίμα από τις πιο πλούσιες χώρες. Η COP26 κατέληξε σε έναν παγκόσμιο συμβιβασμό που αντανακλά τη λεπτή ισορροπία μεταξύ των συμφερόντων και των προσδοκιών των σχεδόν 200 εμπλεκόμενων κρατών. Σύμφωνα με προκαταρκτικές αναλύσεις, το Σύμφωνο της Γλασκώβης υπολείπεται των αποφασιστικών μέτρων που απαιτούνται για να διατηρηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας στον 1,5° C πάνω από την προβιομηχανική εποχή μέχρι το τέλος του αιώνα.

Ωστόσο, δεν ήταν άσκοπη. Το επίκεντρο των συνομιλιών δεν ήταν η καθιέρωση μιας νέας συνθήκης, αλλά η οριστικοποίηση αυτής που συμφωνήθηκε στο Παρίσι το 2015 και η αξιοποίησή της με τον περαιτέρω περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ρίχνοντας την καμπύλη της θερμοκρασίας του πλανήτη πιο κοντά σε επίπεδα που δεν απειλούν τη ζωή μας. Οι περισσότερες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ, της Κίνας και της Ε.Ε., ανακοίνωσαν νέους, πιο φιλόδοξους στόχους για τη μείωση των εκπομπών, ενώ η Ινδία ανακοίνωσε πρόσθετα μέτρα. Την Τετάρτη, οι ΗΠΑ και η Κίνα δήλωσαν ότι θα συνεργαστούν από κοινού για να επιβραδύνουν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Είναι μια δυνητικά σημαντική κίνηση για τις δύο χώρες, οι οποίες παρήγαγαν από κοινού περίπου το 40% των παγκόσμιων εκπομπών το 2019, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη.

pagkosmios-symvivasmos-metaxy-symferonton-kai-perivallontos0

Οι χώρες συμφώνησαν να επικεντρωθούν στον πιο φιλόδοξο στόχο της Συμφωνίας του Παρισιού (να αποτρέψουν την υπερθέρμανση του πλανήτη να ξεπεράσει τον 1,5 βαθμό) και δεσμεύτηκαν για πρώτη φορά να περιορίσουν τη χρήση άνθρακα και τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων, αν και οι αρχικές προτάσεις υποβαθμίστηκαν σημαντικά. Ως μέρος της συμφωνίας, σε μια προσπάθεια για τη δημιουργία πιο φιλόδοξων στόχων, θα ζητηθεί από τους μεγάλους ρυπαντές του πλανήτη να παρουσιάσουν νέους στόχους στη διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα το 2022 στην Αίγυπτο. Εκτός από τις επίσημες διαπραγματεύσεις, άλλες συμφωνίες έθεσαν τα θεμέλια για την προώθηση πιο άμεσης δράσης στις μελλοντικές COP, για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου και την ανάσχεση της αποψίλωσης των δασών. Η δέσμευση για το μεθάνιο από περισσότερα από 100 κράτη σημαίνει ότι τα έθνη πρέπει να μειώσουν συλλογικά τις εκπομπές μεθανίου κατά τουλάχιστον 30% σε σχέση με τα επίπεδα του 2020 έως το 2030. Ωστόσο, ο θετικός αντίκτυπος της δέσμευσης υπονομεύεται σε μεγάλο βαθμό από το ότι οι χώρες με τις μεγαλύτερες εκπομπές μεθανίου στον κόσμο –Κίνα, Ρωσία και Ινδία– δεν έχουν ακόμη υπογράψει τη συμφωνία.

Περιμένοντας τα 100 δισ.

Οι χώρες συμφώνησαν για πρώτη φορά να περιορίσουν τη χρήση άνθρακα και τις επιδοτήσεις ορυκτών καυσίμων.

Παρά την τεράστια ανάγκη και την πίεση για παροχή χρηματοδότησης για το κλίμα δεν υπήρξε σημαντική πρόοδος στις διαπραγματεύσεις. Οι ανεπτυγμένες χώρες δεν έχουν ακόμη εκπληρώσει την υπόσχεσή τους να κινητοποιήσουν 100 δισ. δολάρια ετησίως έως το 2030, προκειμένου να βοηθήσουν τις αναπτυσσόμενες χώρες να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή και να μειώσουν τις εκπομπές τους. Η COP26 απέτυχε να εφαρμόσει μηχανισμό χρηματοδότησης, επομένως τέτοιες χρηματοοικονομικές ροές παραμένουν εθελοντικές. Οι κύριοι αντίπαλοι ήταν οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Ε.Ε. –και οι τρεις ιστορικά υπεύθυνοι για την κλιματική αλλαγή– φοβούμενοι ότι μια τέτοια αναγνώριση θα μπορούσε να οδηγήσει σε αγωγές και αιτήματα για οικονομικές αποζημιώσεις.

Η COP26 συμφώνησε, πάντως, στο πολυαναμενόμενο άρθρο 6 της Συμφωνίας του Παρισιού, το οποίο καθορίζει τη λειτουργία των διεθνών αγορών άνθρακα σχετικά με το πώς μπορούν οι χώρες να συνεργαστούν διασυνοριακά για να επιτύχουν τους κλιματικούς τους στόχους. Ενας τρόπος για να γίνει αυτό είναι μια χώρα που έχει υπερβεί τον κλιματικό στόχο της να μπορεί να πουλήσει τις εκπομπές που απέτρεψε σε μια χώρα που υστερεί. Ενας άλλος τρόπος είναι μέσω των αντισταθμίσεων άνθρακα χάρη σε έργα μείωσης των εκπομπών στο εξωτερικό. Για να λειτουργήσουν όλα αυτά αποτελεσματικά, το άρθρο 6 περιλαμβάνει πλέον κοινούς κανόνες για την αποφυγή διπλής καταμέτρησης των πιστώσεων εκπομπών και έκλεισε παραθυράκια, όπως η μεταφορά πιστώσεων που είχαν αποκτηθεί στο παρελθόν βάσει του Πρωτοκόλλου του Κιότο.

Μια μικρή προσαύξηση στις συναλλαγές άνθρακα θα πάει σε ένα ταμείο για να βοηθήσει τις φτωχές χώρες να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή, αλλά πολλοί ήλπιζαν ότι η εισφορά θα εφαρμοστεί ευρύτερα, κατηγορώντας τις ΗΠΑ για το αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης. Οι χώρες συμφώνησαν τελικά σε αρκετές τροποποιήσεις στους κανόνες σχετικά με το πώς και πόσο συχνά πρέπει να αναφέρουν τι κάνουν για να μειώσουν τις εκπομπές τους. Τα έθνη αναμένεται πλέον να υποβάλλουν εκθέσεις κάθε 5 αντί κάθε 10 χρόνια, καθώς η μεγαλύτερη διαφάνεια και η συχνότερη αναφορά είναι σημαντικά για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης.

Μόνο η Ε.Ε. είχε σχέδιο στη Γλασκώβη

Ο Λιθουανός επίτροπος Περιβάλλοντος, Αλιείας και Θαλασσών Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους μιλάει στην «Κ»

Η «επόμενη µέρα» της διεθνούς διάσκεψης στη Γλασκώβη έχει εξίσου μεγάλη σημασία με τη συμφωνία που επετεύχθη κατά τη διάρκειά της, καθώς το κύριο ζήτημα είναι η εφαρμογή της, υποστηρίζει ο Λιθουανός επίτροπος Περιβάλλοντος, Αλιείας και Θαλασσών Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους. Σε συνέντευξή του στην «Κ», με αφορμή την επίσκεψή του στη χώρα μας, ο κ. Σινκεβίτσιους υποστηρίζει ότι η ταχεία ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πλέον είναι και θέμα ενεργειακής ασφαλείας της Ευρώπης, σημειώνοντας ωστόσο ότι η συνέχιση της χρήσης του φυσικού αερίου είναι ένας αναγκαίος συμβιβασμός, τουλάχιστον μεταβατικά. Τέλος, υποστηρίζει την αλλαγή μοντέλου διαχείρισης των δασών και παραδέχεται ότι η Ε.Ε. θα πρέπει να αυξήσει τη σχετική χρηματοδότηση.

– Ποια είναι η άποψή σας για τη συμφωνία που επετεύχθη στην COP26;

– Φυσικά και θα μπορούσαν να έχουν επιτευχθεί περισσότερα, ειδικά στο θέμα της απεξάρτησης από τον άνθρακα που άλλαξε στο τελικό κείμενο από «σταδιακή κατάργηση» σε «σταδιακή μείωση». Αυτό ήταν κάπως απογοητευτικό, καθώς ήδη στην καθημερινότητά μας αναφερόμαστε στον άνθρακα σαν κάτι που ανήκει στο παρελθόν. Γενικά όμως η COP έθεσε μια φιλόδοξη ατζέντα, η οποία στο τέλος της ημέρας δεν εξαρτάται τόσο από το τελικό κείμενο, όσο από το τι θα επακολουθήσει. Δηλαδή την εφαρμογή των διαφορετικών δεσμεύσεων και των σχεδίων, τη χρηματοδότηση κ.λπ.

– Είστε λοιπόν αισιόδοξος για την εφαρμογή της, έως την επόμενη COP στην Αίγυπτο;

– Νομίζω ότι πρέπει να κρατήσουμε το momentum. Η COP26 απέδειξε ότι έχουμε ολοένα και περισσότερους υποστηρικτές της «πράσινης ατζέντας», περισσότερους που πιστεύουν, που θέλουν να προχωρήσουν. Πρέπει να συνεχίσουμε να ενισχύουμε αυτές τις δυνάμεις, να μην παραιτηθούμε. Είμαι πολύ υπερήφανος για την τοποθέτηση της Ε.Ε., είχαμε μια συνεκτική θέση από την αρχή. Ο αντιπρόεδρος της Ε.Ε., Φρανς Τίμερμανς, έκανε εξαιρετική δουλειά, πιέζοντας όσο μπορούσε περισσότερο για μια συμφωνία στη σωστή κατεύθυνση. Επιπλέον η Ε.Ε. ήταν η μόνη από τους συμμετέχοντες που όχι μόνο είχε δεσμεύσεις, αλλά και ένα συνεκτικό σχέδιο και μια νομοθεσία που να το υποστηρίζει.

– Από την άλλη πλευρά, ενώ η COP βρισκόταν σε εξέλιξη, η Επιτροπή παρουσίασε μια σειρά από έργα κοινού ενδιαφέροντος, ανάμεσα στα οποία και 30 έργα φυσικού αερίου. Δεν υπάρχει μια αντίφαση στην ευρωπαϊκή πολιτική;

– Πρέπει να είμαστε ρεαλιστές, ώστε να διασφαλίσουμε την παροχή ενέργειας στους πολίτες. Από την αρχή είπαμε ότι το φυσικό αέριο θα είναι μαζί μας για ένα διάστημα, ως μια προσωρινή λύση μέχρι να καταργήσουμε σταδιακά όλους τους υδρογονάνθρακες και να αναπτύξουμε επαρκώς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Πρέπει να κάνουμε ό,τι περνά από το χέρι μας για να προχωρήσει ταχύτερα η ανάπτυξη των ΑΠΕ. Εξάλλου, η πρόσφατη αύξηση στις τιμές του φυσικού αερίου αποδεικνύει πόσο επικίνδυνο είναι να εξαρτιόμαστε από τρίτες χώρες. Ελπίζω ότι τα όποια έργα φυσικού αερίου θα είναι μεταβατικά και θα υποστηρίξουν την απανθρακοποίηση της οικονομίας μας, διασφαλίζοντας την παροχή ενέργειας στις βιομηχανίες και τα σπίτια μας.

Παράλληλα πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί, ώστε η μετάβαση της οικονομίας μας να είναι διάφανη και συμπεριληπτική, ώστε και οι πολίτες να αντιληφθούν την Πράσινη Συμφωνία ως μια θετική αλλαγή στις ζωές τους. Ας μην ξεχνάμε ότι κάποιοι πολιτικοί προσπάθησαν να εκμεταλλευτούν τη δυσαρέσκεια των πολιτών για τις αυξήσεις και να τις αποδώσουν στην Πράσινη Συμφωνία, παρότι αυτές οφείλονται αποκλειστικά στο φυσικό αέριο και άλλες εξελίξεις στην αγορά ενέργειας. Η υποστήριξη των πολιτών στη μετάβαση στη νέα οικονομία είναι απαραίτητη.

Νομίζω ότι πρέπει να κρατήσουμε το momentum. Η COP26 απέδειξε ότι έχουμε ολοένα και περισσότερους υποστηρικτές της «πράσινης ατζέντας», περισσότερους που πιστεύουν, που θέλουν να προχωρήσουν.

– Την προηγούμενη εβδομάδα επισκεφθήκατε τις καμένες περιοχές στην Πάρνηθα. Στον ευρωπαϊκό νότο αυξάνονται οι φωνές επιστημόνων και άλλων ειδικών υπέρ μιας νέας προσέγγισης, όπου η έμφαση θα δίνεται στη διαχείριση δασών και όχι στην καταστολή πυρκαγιών. Ποια είναι η θέση σας;

– Συμφωνώ απόλυτα. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι αν ξεσπάσει μια πυρκαγιά, όμως πρέπει να αυξήσουμε την ανθεκτικότητα των δασών μας. Στην Πάρνηθα είδα με τα μάτια μου τις καταστροφικές επιπτώσεις των πυρκαγιών σε αυτό το μοναδικό φυσικό περιβάλλον, τόσο κοντά στην Αθήνα. Συζητήσαμε με την κυβέρνηση, με επιστήμονες, με περιβαλλοντικές οργανώσεις για το τι πρέπει να γίνει – και η συζήτηση αφορούσε περισσότερο την αύξηση της ανθεκτικότητας των ελληνικών δασών, παρά τον εξοπλισμό της χώρας με περισσότερα πυροσβεστικά αεροπλάνα και οχήματα. Επειτα από αυτές τις συζητήσεις, αισιοδοξώ ότι η Ελλάδα θα εφαρμόσει όλες τις προβλέψεις της νέας ευρωπαϊκής στρατηγικής, για να προστατεύσει τα δάση της στο μέλλον. Η νέα στρατηγική αφορά όλα τα ζητήματα που μας απασχολούν, από τη χρήση ειδών που θα είναι περισσότερο ανθεκτικά στην κλιματική αλλαγή, έως τι πρέπει να γίνει για μια ολιστική διαχείριση των δασών ως οικοσυστήματα.

– Ομως πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο σε έκθεσή του αξιολόγησε την ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δάση ως θετική, αλλά ελάχιστα αποτελεσματική. Επιπλέον ανέδειξε το ζήτημα της υποχρηματοδότησης των δασών.

– Η ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δάση αναθεωρήθηκε πρόσφατα, το καλοκαίρι. Επομένως δεν έχει εφαρμοστεί. Αυτό στο οποίο πρέπει οπωσδήποτε να παρέμβουμε είναι η χρηματοδότηση και η αύξηση των προγραμμάτων που θα εφαρμοστούν. Η Ελλάδα έχει πολλά επιτυχημένα προγράμματα Life, όπως το Life Forest που βοηθάει να χτιστούν συνεργασίες, να αναπτυχθούν δεξιότητες, να υπάρχει διάχυση της γνώσης για τα δασικά οικοσυστήματα στην Ελλάδα.

– Αυτά όμως είναι μεμονωμένα προγράμματα. Αν συγκρίνει κανείς τους πόρους που δίνονται μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (που είναι η κύρια πηγή χρηματοδότησης για τα δάση) για την ανάπτυξη της υπαίθρου με εκείνους για τη διαχείριση των δασών, θα δούμε ότι οι δεύτεροι αντιστοιχούν μόλις στο 3% των πρώτων.

– Στη νέα προγραμματική περίοδο έχουμε αυξήσει τη χρηματοδότηση για ζητήματα διαχείρισης των δασών. Από την άλλη πλευρά, πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι η απορρόφηση πόρων για τα δάση στην ΚΑΠ είναι χαμηλή και πρέπει να εργαστούμε με τις χώρες, με τις τοπικές κυβερνήσεις για να διασφαλίσουμε την αύξησή της. Δυσκολεύομαι να πω ότι οι κοινοτικοί πόροι δεν είναι αρκετοί, όταν βλέπω ότι οι διαθέσιμες χρηματοδοτήσεις δεν αξιοποιούνται και τελικά διατίθενται σε άλλες δράσεις. Ελπίζω ότι στο μέλλον θα διδαχθούμε από τα λάθη μας.

– Τελευταία ερώτηση: η Επιτροπή προετοιμάζει μια νέα πολιτική για την προστασία του εδάφους. Ποια είναι η φιλοδοξία;

– Να δημιουργήσουμε το ίδιο πλαίσιο προστασίας για το έδαφος όπως για τον αέρα, το νερό, το θαλάσσιο περιβάλλον. Ελπίζουμε ότι θα έχουμε έτοιμη μια ολοκληρωμένη νομοθετική πρόταση έως το 2023.

 Αθήνα και Ι.Χ.

– Κατά την επίσκεψή σας στην Αθήνα συζητήσατε και θέματα που αφορούν στο αστικό περιβάλλον. Πιστεύετε ότι η ελληνική πρωτεύουσα θα έπρεπε να λάβει πιο γενναία μέτρα για τον περιορισμό του αυτοκινήτου;

– Νομίζω ότι ήδη υπάρχει ένα επιτυχημένο μέτρο περιορισμού των μισών οχημάτων, ο δακτύλιος. Θα προτιμούσα, πάντως, να μιλήσω γενικά για τις ευρωπαϊκές πόλεις. Θα πρέπει να λαμβάνονται τολμηρές αποφάσεις, ιδίως όταν υπάρχουν επαρκώς ανεπτυγμένο δίκτυο συγκοινωνιών, κατάλληλο κλίμα και τοπογραφία για ποδήλατο. Νομίζω ότι με το πέρασμα του χρόνου οι πολίτες θα πιέζουν ολοένα και περισσότερο για τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος.

 

 

Η κλιματική κρίση επηρεάζει ήδη το 85% των ανθρώπων

Καύσωνες, καταστροφή καλλιεργειών κ.α.

i-klimatiki-krisi-epireazei-idi-to-85-ton-anthropon-561542698

Το βιώνουμε πλέον εμπειρικά, το αποδεικνύουν περίτρανα και οι μελέτες. Από κάθε άποψη η κλιματική κρίση είναι ήδη εδώ. Νέα έρευνα που δημοσιεύθηκε στις αρχές της εβδομάδας στο περιοδικό Nature Climate Change ανέλυσε δεδομένα από 100.000 φαινόμενα παγκοσμίως που συνδέονται με την υπερθέρμανση του πλανήτη – από πλημμύρες και κύματα καύσωνα μέχρι καταστροφές στις καλλιέργειες και απότομες αλλαγές στις θερμοκρασίες. Το συμπέρασμα είναι μια απεγνωσμένη έκκληση για άμεση δράση, καθώς περίπου το 85% του παγκόσμιου πληθυσμού έχει ήδη επηρεαστεί από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, έχοντας βιώσει καιρικά φαινόμενα που επιδεινώθηκαν από τις επιπτώσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας στο περιβάλλον.

«Διαθέτουμε πλέον μια τεράστια βάση τεκμηρίων που αποδεικνύει περίτρανα πώς η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις κοινωνίες μας και τα οικοσυστήματά μας», ανέφερε στην Washington Post ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης, Μαχ Κάλαχαν, από το Ερευνητικό Ινστιτούτο Mercator που εδρεύει στο Βερολίνο. «Η κλιματική αλλαγή είναι ορατή και αισθητή σχεδόν παντού στον κόσμο», συμπλήρωσε, τονίζοντας πως έχει ήδη επηρεάσει πάνω από το 80% της χερσαίας έκτασης του πλανήτη μας. Κύριο χαρακτηριστικό της μελέτης του Κάλαχαν και της ομάδας του ήταν η αξιοθαύμαστη έκτασή της. Οι επιστήμονες μελέτησαν εξονυχιστικά σχεδόν κάθε έρευνα που δημοσιεύθηκε από το 1951 έως το 2018 και αναφερόταν στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής – ένα επίτευγμα που έγινε δυνατό χάρη στη βοήθεια υπολογιστικών συστημάτων και των πρόσφατων αλμάτων στη μηχανική μάθηση. Η ολιστική αυτή προσέγγιση επέτρεψε στους μελετητές να προσδιορίσουν το πού επικεντρώνονται οι μέχρι σήμερα έρευνες, καθώς και τα πεδία στα οποία παραμένουν σημαντικά χάσματα στην κατανόηση των επιπτώσεων της ανθρώπινης δραστηριότητας στο κλίμα και στον πλανήτη.

Ενα πρώτο, αναμενόμενο συμπέρασμα αφορά τη μεγάλη αύξηση του αριθμού των ερευνών που καταπιάστηκαν με την κλιματική αλλαγή τα τελευταία χρόνια – αποτέλεσμα των ολοένα και πιο αισθητών επιπτώσεών της. Ο Κάλαχαν και η ομάδα του ανακάλυψαν πως από το 1951 μέχρι το 1990 είχαν δημοσιευθεί μονάχα 1.500 αντίστοιχες μελέτες, ενώ μόνο την τελευταία πενταετία δημοσιεύθηκαν πάνω από 80.000. Στην ανασκόπησή τους οι συγγραφείς της μελέτης προσδιόρισαν επίσης τις τάσεις που επικρατούν όσον αφορά τη διαθεσιμότητα συγκεκριμένων δεδομένων και τη μελέτη συγκεκριμένων οικοσυστημάτων. Συμπέραναν πως η συντριπτική πλειονότητα των μελετών επικεντρώθηκαν στην έρευνα των επιπτώσεων σε χερσαία οικοσυστήματα, καθώς και σε οικοσυστήματα γλυκού νερού, πιθανώς μια συνέπεια της άρρηκτης σύνδεσης των συστημάτων αυτών με την ανθρώπινη παραγωγική δραστηριότητα. Από την άλλη, τα λιγότερα δεδομένα που διαθέτουμε αφορούν τον αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στα βουνά, το χιόνι και τα επίπεδα πάγου, μια έλλειψη που εξηγείται από τη μη παρουσία ανθρώπων σε αυτές τις περιοχές· προκαλεί όμως ανησυχία, καθώς στους πόλους του πλανήτη παρατηρούνται, συνήθως, οι πιο τρομακτικές συνέπειες της αλλαγής της θερμοκρασίας.

Χάσμα αποτίμησης

Ισως το σημαντικότερο συμπέρασμα από τη συνολική μελέτη των ερευνών για την κλιματική αλλαγή αφορά το «χάσμα της αποτίμησής της», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο Κάλαχαν. Σημειώνει πως η ανισότητα στη χρηματοδότηση των ερευνών οδηγεί στη δυσανάλογη καταγραφή των επιπτώσεων σε πλούσιες χώρες, ενώ στα φτωχότερα κράτη η μελέτη βρίσκεται σημαντικά πίσω. Ετσι, οι χώρες υψηλού εισοδήματος, και κυρίως τα κράτη της Βόρειας Αμερικής και της Ευρώπης, έχουν διπλάσιο αριθμό αποδεικτικών στοιχείων που αποδίδουν τις αλλαγές στο κλίμα στην ανθρώπινη δραστηριότητα συγκριτικά με χώρες χαμηλού εισοδήματος. Φυσικά, αυτό δεν αντανακλά την πραγματικότητα της κλιματικής κρίσης, διότι τα φτωχότερα κράτη επηρεάζονται ακόμα περισσότερο λόγω της έλλειψης σχεδίων ετοιμότητας και καταπολέμησης των φυσικών καταστροφών, που ολοένα και πληθαίνουν σε κάθε γωνιά του πλανήτη.

Οι επιπτώσεις στην υγεία

Υπό το πρίσμα της υγείας προσπάθησε να αντικρίσει το υπαρξιακό ζήτημα της κλιματικής κρίσης ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, σε έκκληση που απηύθυνε προς τους ηγέτες του πλανήτη λίγες μόλις ημέρες πριν από την παγκόσμια διάσκεψη για το κλίμα COP26. «Η καύση ορυκτών καυσίμων μάς σκοτώνει και η κλιματική αλλαγή είναι η μεγαλύτερη απειλή για την υγεία που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα», δήλωσε χαρακτηριστικά ο Οργανισμός τη Δευτέρα – μια τολμηρή αναφορά δεδομένου ότι διανύουμε ακόμα την πανδημία του κορωνοϊού. Προηγουμένως, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε αναφέρει πως περίπου 13,7 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως, δηλαδή το ένα τέταρτο του παγκόσμιου συνόλου, προκλήθηκαν από περιβαλλοντικές αιτίες, όπως είναι η ατμοσφαιρική ρύπανση και η έκθεση σε χημικά. Η Μαρία Νέιρα, διευθύντρια του τμήματος Περιβάλλοντος, Κλιματικής Αλλαγής και Υγείας του Οργανισμού, δήλωσε χαρακτηριστικά πως περίπου το 80% των θανάτων από ατμοσφαιρική ρύπανση ενδέχεται να αποφευχθεί μέσω της συμμόρφωσης με τις οδηγίες του ΟΗΕ.

Πολιτική οικολογία ή βιομηχανική καινοτομία;

Πρόσφατα βρέθηκα σε μια συζήτηση για τη λειψυδρία στις μεσογειακές χώρες, που θα γίνει χειρότερη καθώς θα λιγοστεύουν οι βροχές εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής. Είπα ότι για εμένα που δεν είμαι ειδικός μια προφανής απάντηση είναι η αφαλάτωση, αλλά με νέα τεχνολογία, που θα καταναλώνει λιγότερη ενέργεια και θα διαχειρίζεται καλύτερα το παραπροϊόν της, το αλάτι.

Κάποιοι στην παρέα, που υποστηρίζουν τα πολιτικά κινήματα της οικολογίας, μου επιτέθηκαν, λέγοντας ότι τέτοια προβλήματα δεν αντιμετωπίζονται με βιομηχανικές καινοτομίες. Μόνο η εξοικονόμηση νερού και η καλύτερη διαχείριση των υδατολεκανών είναι λύση. Λίγες ημέρες αργότερα, ο Χρήστος Ζερεφός, που είναι ειδικός, είπε: «Η αφαλάτωση με χρήση καθαρής ενέργειας θα λύσει το πρόβλημα της λειψυδρίας».

Δεν ξέρω ποιος έχει δίκιο στο συγκεκριμένο θέμα, αλλά το επεισόδιο με έβαλε σε σκέψεις: γιατί απεχθάνονται τις τεχνολογικές λύσεις μερικοί οικολόγοι; Και γιατί, από την άλλη μεριά, πολλοί από εμάς δεν πιστεύουμε ότι τέτοια ζητήματα λύνονται με πολιτικά και κοινωνικά κινήματα; Ποια τα υπέρ και τα κατά της κάθε προσέγγισης;

Η μία πλευρά, η πολιτική οικολογία, επιδιώκει να αλλάξει τις κοινωνικές συμπεριφορές: κάθε πολίτης να καταναλώνει λιγότερα ή διαφορετικά προϊόντα, κάθε αγρότης να εξοικονομεί νερό στο χωράφι του, όλοι να σεβόμαστε νέους κανόνες συμπεριφοράς. Τους κανόνες εν μέρει θα τους επιβάλει το κράτος, όταν κυβερνήσουν οι κατάλληλες δυνάμεις, και εν μέρει θα τους ενστερνιστούν οι πολίτες, που θα πεισθούν με δημόσιο διάλογο και με τη σωστή παιδεία.

Στις δημοκρατίες όμως υπάρχουν όρια στη συμμόρφωση, όταν οι κανόνες σημαίνουν στέρηση ή αν δεν τιμωρούνται οι παραβάτες. Μπορεί μια κυβέρνηση να αυξήσει τιμωρητικά το κόστος του νερού για άρδευση και να βάλει αυστηρή φύλαξη στις γεωτρήσεις, αλλά αυτό θα έχει πολιτικό κόστος. Θα κερδίσει η αντιπολίτευση, και όταν έρθει στην εξουσία θα χαλαρώσουν οι κανόνες –εκτός αν το νερό είναι πια τόσο σπάνιο που θα πρόκειται για μέτρα εκτάκτου ανάγκης, όχι για κανόνες ευημερίας.

Τα κράτη δεν επρόκειτο ποτέ να δεσμευθούν ότι θα μειώσουν τους ρύπους μόνο με περιοριστικά μέτρα, αν δεν υπήρχαν οι εναλλακτικές τεχνολογίες.

Είναι ακόμη πιο δύσκολο να συμμορφωθεί μια ολόκληρη χώρα για να σώσει τον πλανήτη από τα αέρια του θερμοκηπίου, όταν δεν υπάρχει πλανητική κυβέρνηση για να επιβάλει κανόνες σε όλες τις άλλες χώρες. Γιατί να δεχτούν οι ψηφοφόροι στη Θεσσαλονίκη βαριά φορολογία στο πετρέλαιο θέρμανσης, αν στο Τέξας και στη Σαγκάη συνεχίζουν να καίνε ανενόχλητοι; Τα κράτη δεν επρόκειτο ποτέ να δεσμευθούν ότι θα μειώσουν τους ρύπους μόνο με περιοριστικά μέτρα, αν δεν υπήρχαν οι εναλλακτικές τεχνολογίες του φωτοβολταϊκού, της ανεμογεννήτριας και της ηλεκτροκίνησης.

Η άλλη πλευρά, που βλέπει τις λύσεις στην τεχνολογία, γνωρίζει ότι τις καινοτομίες που θα μας σώσουν τις αναπτύσσουν μικρές ομάδες σε ερευνητικά εργαστήρια και σε επιχειρήσεις –πολλές μικρές ομάδες πότε συνεργαζόμενες και πότε ανταγωνιζόμενες. Δεν τις αναπτύσσει το κράτος γενικά, ή η κοινωνία, ή ένα πολιτικό κίνημα. Αυτό που μπορεί να κάνει το κράτος είναι να κατευθύνει πόρους προς τα κατάλληλα πεδία αναζήτησης, είτε με δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα είτε με κίνητρα και αντικίνητρα για τους ιδιώτες παραγωγούς. Και για να το κάνει, πρέπει να υπάρχει στήριξη από τους πολίτες, που θα προτιμούν είκοσι ανεμογεννήτριες από ένα φουγάρο της ΔΕΗ.

Η πολιτική οικολογία είναι χρήσιμη όταν βοηθά να διαμορφωθεί μια τέτοια πολιτική, αλλά μέχρι εκεί. Oταν αντιστρατεύεται την τεχνολογική πρόοδο και τις επενδύσεις που θα την αξιοποιήσουν, και όταν στρέφεται εναντίον του καπιταλισμού και γίνεται σύμμαχος των διαφόρων Μαδούρο της υφηλίου, τότε οδηγεί άθελά της στην οικολογική καταστροφή.

Η λύση και σε αυτό το μεγάλο πρόβλημα, όπως σε πολλά άλλα, είναι στον συνδυασμό κρατικής πολιτικής και ιδιωτικής πρωτοβουλίας, σε ένα περιβάλλον ελεύθερου διαλόγου και δημοκρατικής λογοδοσίας. Δηλαδή κάπου ανάμεσα στο φιλελεύθερο κέντρο και στη σοσιαλδημοκρατία.

* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.

 

 

 

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η χώρα μας έχει δύο ήλιους

Ο καθηγητής Χρήστος Ζερεφός εξηγεί στην «Κ» πώς η Ελλάδα θα μείνει όρθια μέσα στην κλιματική κρίση

i-chora-mas-echei-dyo-ilioys-561466327

Ενα παιδί που γεννιέται σήμερα θα μπορεί να ζει στην Ελλάδα του 2070 ή η κλιματική κρίση θα έχει πλήξει τη χώρα σε τέτοιο βαθμό ώστε θα έχει προκαλέσει μαζική μετανάστευση; Μπαίνω στην Ακαδημία Αθηνών για να μάθω από τον γραμματέα της Ακαδημίας και εθνικό εκπρόσωπο για την κλιματική αλλαγή, καθηγητή Χρήστο Ζερεφό, τη σκληρή αλήθεια για το μέλλον, αλλά και τις λύσεις που επιτρέπουν αισιοδοξία. Στο γραφείο του μας παρακολουθούν δύο προτομές. Ο Δάντης αριστερά, μπορεί να εκληφθεί ως μια υπόμνηση για την Κόλαση του πρόσφατου καύσωνα και του ορατού μέλλοντος, αλλά και για το Καθαρτήριο των πολιτικών για το κλίμα. Ο Παλαμάς δεξιά, φέρνει στο μυαλό τον «Δωδεκάλογο του Γύφτου» ως κείμενο εθνικής ψυχανάλυσης.

Ακουμπώ τα χαρτιά μου στο γραφείο του Παλαμά, που δώρισε στην Ακαδημία ο ποιητής, καθώς το 1930 ήταν πρόεδρος της Ακαδημίας. Το εθνικό κειμήλιο είναι σήμερα το γραφείο του γραμματέα της Ακαδημίας. Παρατηρώ ότι τα παράθυρα δεν εξοικονομούν ενέργεια. «Δεν μας επιτρέπεται να τα αλλάξουμε λόγω του κανονισμού του κτιρίου», εξηγεί ο κ. Ζερεφός. «Ομως ο κλιματισμός της Ακαδημίας σύντομα θα στηρίζεται στη γεωθερμία». Μαθαίνω ότι η πρώτη γεώτρηση, σε βάθος 140 μέτρων, αρχίζει τον Σεπτέμβριο. «Η γη έχει σταθερή θερμοκρασία. Τον χειμώνα θα θερμαίνει το κτίριο και το καλοκαίρι θα το ψύχει».

Ο Χρήστος Ζερεφός παίρνει μια έκφραση ενθουσιασμού όταν μιλάει για την επιστήμη, δείγμα ότι εξακολουθεί να την αντιμετωπίζει με το δέος και την πίστη ενός νέου. Το βλέμμα του θυμίζει αρχαίο μάντη. Γεννήθηκε στο Κάιρο, διέπρεψε στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, έγινε καθηγητής στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μέλος της Νορβηγικής Ακαδημίας μία δεκαετία πριν από το 2007, όταν έγινε μέλος της Ελληνικής.

Οι χρησμοί του, πάντα τεκμηριωμένοι με επιστημονικά ευρήματα, είναι δισυπόστατοι. Εκθέτουν τα προβλήματα με τέτοιο τρόπο ώστε να εμπεριέχουν τις λύσεις τους. Σύντομα θα δημοσιοποιηθεί η επικαιροποίηση της έκθεσης για την κλιματική αλλαγή της Τράπεζας της Ελλάδος, την εκπόνηση της οποίας συντόνισε το 2011 ως διευθυντής του Κέντρου Ερεύνης Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας. Προσπαθώ να «κλέψω» κάποια νέα ευρήματα πριν ανακοινωθούν.

Η θερμοκρασία

«Διαπιστώνουμε ότι οι αυξήσεις της θερμοκρασίας για την περίοδο 2050-2100 θα είναι μεγαλύτερες από αυτές που περιμέναμε το 2011. Οι αυξήσεις του 2021 είναι λίγο μεγαλύτερες από αυτές που περιμέναμε το 2011, αλλά όσο θα περνούν τα χρόνια η αύξηση θα είναι μη γραμμική», εξηγεί. Στην Αττική η θερμοκρασία καταγράφεται από το 1858, ενώ υπάρχουν σταθμισμένα στοιχεία από το 1880. Η πρώτη εβδομάδα του Αυγούστου 2021 έσπασε κάθε ρεκόρ. Η δεκαετία 2010-2020 ήταν η πιο θερμή στην ιστορία της σύγχρονης μετεωρολογίας.

Οδεύουμε προς την ερημοποίηση της χώρας; «Υπό ακραίες συνθήκες θα ερημοποιηθεί το 40% της χώρας, αλλά θα παραμείνουν εύκρατες μεγάλες περιοχές. Η ζωή θα είναι κανονική στη Βόρειο Ελλάδα, στη Δυτική Ελλάδα, στα Ιόνια νησιά, στη δυτική Κρήτη, σε νησιά όπως η Μήλος, η Νάξος και η Νίσυρος. Οι υδάτινοι πύργοι, τα βουνά και τα όρη που συγκεντρώνουν νερό θα διασώσουν περιοχές από την ξηρασία, ενώ τα ορεινά μέρη θα έχουν αέρα και χαμηλότερες θερμοκρασίες, προστατεύοντας έτσι τους ανθρώπους από τους καύσωνες. Στην Ανατολική Ελλάδα έχουμε σαράντα εκατοστά νερό τον χρόνο, ενώ στη Δυτική Ελλάδα, ένα μέτρο. Στη Δυτική Ελλάδα βρέχει όσο και στο Παρίσι».

Βεβαίως, ουδείς μπορεί να εγγυηθεί ότι το «Παρίσι» της Δυτικής Ελλάδας και η ορεινή χώρα δεν θα πληγούν από ακραίους χειμώνες ή ότι τα δάση δεν θα καούν, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν δέντρα για να συγκρατούν και να εναποθέτουν στο υπέδαφος τα ύδατα των βροχοπτώσεων. Πάντως δεν θα επικρατούν συνθήκες τόσο δύσκολες όπως αυτές στην Πελοπόννησο και στην Αττική.

Αναρωτιέμαι αν η 100ετία 1950-2050 μπορεί να αποδειχθεί ως παρένθεση στην ιστορία της Αττικής. Μετά το 2050 μπορεί να προκληθεί αντιστροφή του γιγαντιαίου κύματος αστυφιλίας λόγω της κλιματικής αλλαγής; Ο κ. Ζερεφός είναι σκεπτικός. «Οι Αττικάνθρωποι δεν θα φύγουν. Θα μάθουν να ζουν σε αυξημένες θερμοκρασίες. Θα αναβάλλουν τις δουλειές τους για επόμενες και μεθεπόμενες ημέρες, όπως έκαναν στις αρχές Αυγούστου, και αυτό θα γίνεται λίγο πιο συχνά. Σκεφτείτε ότι μέχρι το 1987 δεν είχε συμβεί κανένας ισχυρός καύσωνας. Ο πρώτος αυτός μεγάλος καύσωνας μας οδήγησε να αναζητήσουμε λύσεις κλιματισμού για το καλοκαίρι. Μέχρι τότε δεν είχαμε air condition ούτε στα νοσοκομεία. Ο επόμενος μεγάλος καύσωνας, που συνέβη το 2007, συνέπεσε με ισχυρά μελτέμια που προκάλεσαν τις φονικές πυρκαγιές. Και τώρα, 14 χρόνια μετά, συνέβη αυτό το δράμα. Αν ο επόμενος καύσωνας έρθει έπειτα από 10 ή 8 χρόνια, θα το δούμε. Αλλά θα έρθει. Πόσο έτοιμοι θα είμαστε;».

Αριστοτέλης και αφαλάτωση

Ρωτώ αν μπορούμε να εξασφαλίσουμε ενεργειακή επάρκεια μετά το τέλος των ορυκτών καυσίμων. Η απάντηση είναι ένα κατηγορηματικό «ναι». «Η Ελλάδα έχει δύο ήλιους στο Αιγαίο το καλοκαίρι. Ο ήλιος προσφέρει ενέργεια πεντακοσίων βατ ανά τετραγωνικό και ο άνεμος στο κεντρικό Αιγαίο μάς δίνει άλλο τόσο. Εχουμε επίσης τα κύματα και τη γεωθερμία. Μπορούμε να οδεύσουμε σε ένα καθαρότερο μέλλον, σε πόλεις πιο σιωπηλές, που θα μας δώσουν μια ανάσα σκέψης». Και το νερό; «Η αφαλάτωση με χρήση καθαρής ενέργειας θα λύσει το πρόβλημα της λειψυδρίας. Ξέρετε ότι η αφαλάτωση ανακαλύφθηκε από τους Ελληνες; Ο Αριστοτέλης τοποθέτησε στη θάλασσα μια υδρία από πηλό και διαπίστωσε ότι το νερό που περνούσε μέσα από τα τοιχώματα της υδρίας ήταν καθαρό. Γιατί; Γιατί το μόριο του άλατος είναι πιο βαρύ και δεν περνάει».

Το «Πρόγραμμα Τσιγγουνιά»

Στο μέλλον θα παράγουμε μόνοι μας την ενέργεια που καταναλώνουμε; Πώς έχει οργανώσει ο κ. Ζερεφός το σπίτι του; «Προτείνω σε όλους αυτό που αποκαλώ “Πρόγραμμα Τσιγγουνιά”. Καταναλώνω λιγότερα φυσικά αποθέματα. Λιγότερο νερό. Εξοικονομώ ενέργεια. Κλείνω τις χαραμάδες στα παράθυρα. Παράγω λιγότερα σκουπίδια, γιατί και αυτά δημιουργούν αέρια του θερμοκηπίου». Η ατομική ευθύνη πρέπει να συμπληρώσει τις συλλογικές αποφάσεις. Ο κ. Ζερεφός οδηγεί από το 2003 υβριδικό αυτοκίνητο. Η μπαταρία του φορτίζεται όταν λειτουργεί ο βενζινοκινητήρας. Επαναφορτίζεται με την κινητική ενέργεια, όπως και με κάθε φρενάρισμα. Στο σπίτι του στο Ντράφι έχει εγκαταστήσει πάνελ έκτασης 60 τ.μ., σαν έναν μεγάλο ηλιακό θερμοσίφωνα, που εξασφαλίζει ζεστό νερό για τη θέρμανση τον χειμώνα. Καλύπτεται έτσι το 1/3 των αναγκών θέρμανσης. Σκέπτεται να εγκαταστήσει ηλιακά πάνελ για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Μέσα στα τελευταία 15 χρόνια έχει υπολογίσει ότι έχει κάνει απόσβεση των επενδύσεων για την αγορά του αυτοκινήτου και για την εγκατάσταση των ηλιακών συστημάτων. Το «Πρόγραμμα Τσιγγουνιά» είναι απαραίτητο γιατί τα φυσικά αποθέματα λιγοστεύουν παντού στον πλανήτη. «Στο σχολείο μάς πήγαιναν εκδρομή στην Οαση Φαράν έξω από την Αγία Αικατερίνη του Σινά. Εκεί το νερό ανέβλυζε μέσα στους φοίνικες. Επέστρεψα το 2000 και μου είπαν ότι πλέον αντλούσαν το νερό από βάθος 15 μέτρα. Πέρυσι συνάντησα τον Αρχιεπίσκοπο του Σινά και μου είπε ότι το νερό έχει φτάσει τα 30 μέτρα. Εχει υποχωρήσει ο υδροφόρος ορίζοντας σε ολόκληρη τη Γη. Το αλμυρό νερό ανεβαίνει και το γλυκό υποχωρεί…».

Τι είναι αυτό που δεν ξέρουμε ότι δεν ξέρουμε

Η λειψυδρία που κράτησε 30 χρόνια κατέβαλε τις Μυκήνες, που έπεσαν στους Δωριείς κοντά στο 1100 π.Χ. Οι Μυκηναίοι στηρίζονταν στην ελιά και μέσα στην ξηρασία έχασαν τα πάντα. Ο κ. Ζερεφός μιλάει για τις μελέτες του αρχαιολόγου Anthony Snodgrass, αλλά και για την Οδύσσεια. «Η Οδύσσεια περιέχει όλα τα φυσικά φαινόμενα στη γη και στη θάλασσα. Είναι η καλύτερη κλιματολογία που έχει γραφτεί ποτέ». Το νερό είναι ο κεντρικός παράγοντας της εξίσωσης της επιβίωσης. Και η απάντηση για την εξασφάλισή του είναι η αφαλάτωση.

«Να μπουν από τώρα τα χέρια στις τσέπες κι εκεί να μην υπάρχουν καβούρια. Αυτό πρέπει να γίνει για να εξασφαλιστεί η επιβίωση», λέει χωρίς περιστροφές. Ποιο θα είναι το γεωπολιτικό αποτύπωμα της κλιματικής αλλαγής; Πώς θα επηρεάσει η κλιματική κρίση την Τουρκία; «Οι καύσωνες στην Τουρκία θα είναι μεγαλύτεροι από τους καύσωνες στην Ελλάδα. Αλλά οι Τούρκοι έχουν κι αυτοί βουνά. Στα βουνά θα βρουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης από τις κοιλάδες και τα παράλια. Παράλληλα, η απαξίωση των ορυκτών καυσίμων θα αμβλύνει τις εντάσεις στο Αιγαίο».

Αυτό βέβαια δεν είναι σίγουρο. Η μεγάλη συζήτηση για τα κοιτάσματα και τους αγωγούς φυσικού αερίου που γίνεται σήμερα μπορεί σύντομα να μοιάζει ξεπερασμένη, μπορεί όμως και όχι. «Μπορεί να εμφανιστούν νέες τεχνολογίες που να αφαιρούν τον άνθρακα από το αέριο, διατηρώντας την εύφλεκτη φύση του», εικάζει ο κ. Ζερεφός. «Είναι μια υπόθεση που θυμίζει Ιούλιο Βερν. Μιλάμε δηλαδή για κάτι που δεν είναι εφικτό τώρα, αλλά μπορεί να είναι εφικτό στο μέλλον». Και όσο για τη γεωργική παραγωγή, η νέα γεωργία ακριβείας υποστηριζόμενη από ψηφιακά μέσα αναμένεται να εξασφαλίσει τις προσαρμογές που απαιτούνται για να μην πληγεί η αγροτική παραγωγή. Δεν είναι δηλαδή όλα μαύρα. Ακόμη και αν τα ακραία φαινόμενα αυξηθούν πολύ μέσα στις επόμενες δεκαετίες, υπάρχουν στρατηγικές προσαρμογής. Υπόθεση Ιουλίου Βερν είναι και οι θεωρητικές προς το παρόν εφαρμογές γεωμηχανικής, για την απορρόφηση του υπερβάλλοντος διοξειδίου του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και την εναπόθεσή του στη γη. «Είναι ριψοκίνδυνες επιλογές με άγνωστες παρενέργειες στη γη και στο κλίμα, αλλά πρέπει να δοκιμαστούν με προσοχή».

Ο υπουργός Αμυνας των ΗΠΑ την εποχή της επίθεσης στο Ιράκ, Ντόναλντ Ράμσφελντ, είχε πει: «Υπάρχουν πράγματα που γνωρίζουμε, πράγματα που γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε και πράγματα που δεν γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε». Τι υποψιάζεται ο κ. Ζερεφός ότι μπορεί να μη γνωρίζει ότι δεν γνωρίζει; Ποια μπορεί να είναι η «παράφρων μεταβλητή»; Χαμογελάει.

«Υπάρχουν πολλοί μηχανισμοί που η φύση κρύβει και τους οποίους ανακαλύπτουμε σιγά σιγά. Εως τον 18ο αιώνα ο άνθρωπος πίστευε ότι υπάρχουν μόνο τέσσερα στοιχεία, πυρ, αήρ, γη και ύδωρ. Σήμερα μιλάμε για τη θεωρία των χορδών. Ο ρυθμός των ανακαλύψεων επιταχύνεται διαρκώς, αλλά πάντα θα υπάρχουν εκείνα που δεν γνωρίζουμε ότι δεν γνωρίζουμε. Ο Φουριέ, τεχνικός σύμβουλος του Ναπολέοντα, μίλησε πρώτος για το φαινόμενο του “θερμού σπιτιού” και ο Αρένιους αξιοποίησε τη θεωρία του για να εξηγήσει ότι το διοξείδιο του άνθρακα συγκρατεί τη θερμότητα στην ατμόσφαιρα και έτσι η Γη δεν είναι ένας ψυχρός πλανήτης. Ομως η διαρκής αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα λόγω της καύσης των ορυκτών καυσίμων διαμορφώνει μια ατμόσφαιρα που συγκρατεί όλο και περισσότερη θερμότητα». Η θερμική μεταβολή επιδρά στα φυσικά φαινόμενα. Ακραία φαινόμενα (καύσωνες ή καταιγίδες) οξύνονται με τρόπο μη γραμμικό.

Τα άλματα στη φύση

«Τα συστήματα της φύσης είναι μη γραμμικά. Υπάρχουν άλματα από μια κατάσταση σε μιαν άλλη. Η μετάβαση πέρα από ένα άλμα, πέρα από ένα κατώφλι, μπορεί να ενεργοποιήσει μηχανισμούς που δεν θα μπορούσε να προβλέψει κανείς. Παλαιότερα δεν συζητούσαμε για την τήξη των πάγων, για πυρκαγιές στη Σιβηρία ή για την επιβράδυνση του Ρεύματος του Κόλπου του Μεξικού που ρυθμίζει το κλίμα σε όλη τη Γη. Σήμερα όμως είναι μια πραγματικότητα».

Ο κ. Ζερεφός μελέτησε τη σημασία του όζοντος. «Η διατριβή μου αφορούσε την αλληλεπίδραση όζοντος και κλίματος. Τότε ήμασταν μόνο σαράντα οζονάνθρωποι στον κόσμο και τώρα είμαστε χιλιάδες. Οι ουσίες που κατέστρεφαν το στρώμα του όζοντος καταργήθηκαν όταν πείστηκαν οι επιχειρηματίες ότι υπάρχουν υποκατάστατα και ότι το κόστος γι’ αυτά θα βαρύνει τον καταναλωτή. Με το διοξείδιο του άνθρακα δεν μπόρεσε να γίνει κάτι ανάλογο, γιατί αφορά την ενέργεια, που βρίσκεται στην καρδιά της οικονομίας και στο κέντρο της κουλτούρας του εμπορίου. Ο Δίας τιμώρησε τον Προμηθέα που έδωσε στον άνθρωπο τη φωτιά και η φύση μπορεί τώρα να τιμωρήσει τον άνθρωπο που πλήττει τη γη με τη φωτιά». Και ερχόμαστε στην παιδεία, που για τον κ. Ζερεφό είναι μείζον ζήτημα: «Στην Ελλάδα γεννήθηκε όχι μόνον η Δημοκρατία, αλλά η φιλοσοφία και οι επιστήμες.

Πρέπει να αξιοποιήσουμε την ελληνική παιδεία για τη δική μας νοητική εξέλιξη». Μπορεί δηλαδή να συμβάλει η ελληνική παιδεία για την επιβίωση στην εποχή της κλιματικής κρίσης; «Ναι, γιατί στην ελληνική παιδεία υπάρχουν όλα τα στοιχεία της αρετής».

 

 

 

 

 

ΑΠΟΨΕΙΣ

Η Ευρώπη κοντά στο νήμα για το κλίμα

«Η Ευρώπη θα πάει εκεί που θα την πάμε εμείς οι Ευρωπαίοι» είχε πει προ καιρού η Ελένη Αρβελέρ. «Παντού ή πουθενά». Στην υποδειγματική κορυφή ή στα τάρταρα των ακραίων φαινομένων, προσθέτουμε. Μια ακόμη Ευρώπη προβάλλει, δίπλα στις άλλες, η Ευρώπη της κλιματικής αλλαγής. Διότι η Ευρώπη δεν είναι μία, όπως εξηγεί η Αρβελέρ. Δεν είναι μόνο η θεσμικά οργανωμένη Ε.Ε. που παραλείπει τη Νορβηγία, τη Ρωσία, την Ελβετία, τα δυτικά Βαλκάνια, το Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι και η Ευρώπη του Ντε Γκωλ που εκτείνεται από τον Ατλαντικό ώς τα Ουράλια, η Ευρώπη του παλλόμενου συνταρακτικού μωσαϊκού των ανθρώπων, η πολιτιστική Ευρώπη που λόγω πνευματικής συγγένειας περικλείει την αμερικανική ήπειρο, την Αυστραλία, τη Νέα Ζηλανδία, τη Νότιο Αφρική. Τέλος, είναι η Ευρώπη του κρίσιμου παρόντος που συνθλίβεται ανάμεσα σε ένα μακραίωνο παρελθόν και στη βιαστική επικαιρότητα του μέλλοντος. Αυτή η Ευρώπη, η δεύτερη πατρίδα του καθενός μας, βρίσκεται πλέον οριστικά μέσα στον κοινό θερμικό θόλο, που ενώνει με έναν ακόμη τρόπο τις μοίρες όλων.

Η πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ ορίζει καθαρά τις δραματικές ευρωπαϊκές συντεταγμένες: αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,2° C (στη βιομηχανική Γερμανία κατά 1,6° C), αύξηση της στάθμης της θάλασσας, συχνοί καύσωνες, μειωμένες βροχοπτώσεις, παρατεταμένες ξηρασίες, ερημοποίηση, μεγα-πυρκαγιές στη Μεσόγειο. Κόσμοι υπό εξαφάνιση. Κλιματικοί εσωτερικοί μετανάστες – 700.000 Ευρωπαίοι έχουν εκτοπιστεί λόγω κλίματος την τελευταία δεκαετία. Πόσοι από τους πληγέντες της Εύβοιας θα επιστρέψουν στις εστίες τους; Πολλοί (400 στις 1.000 οικογένειες που έχασαν οικείους και σπίτια) δεν επέστρεψαν στο γαλλικό Λα-Φοτ-σουρ-Μερ, το οποίο επλήγη το 2010 από εκτεταμένες πλημμύρες λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας. Ελάχιστοι Μολδαβοί επέστρεψαν στο Cotul Morii, που καταστροφικές πλημμύρες το έσβησαν από τον χάρτη. Εντεκα σφοδρές ξηρασίες από το 1990 έως 2019 έδιωξαν από τη Μολδαβία εκατοντάδες χιλιάδες κατοίκους της.

Η μάχη κατά της κλιματικής κρίσης είναι μια μάχη κοινή, που δεν χωράει τους συνήθεις διαγκωνισμούς για την οχύρωση στην καλύτερη θέση. Είμαστε συγκοινωνούντα δοχεία. Απόλυτες οι συμμετρίες στο μοίρασμα του πυρός. Αν ο κοινός πολιτισμός δεν εμπόδισε ποτέ τα αλληλοφαγώματα, το κοινό συμφέρον της επιβίωσης μας ενώνει όλους.

Είναι μια νέα συνθήκη που θυμίζει τις απαρχές της Ενωσης, όταν οικοδομούνταν υψηλές κοινές αξίες. Η σημερινή Ευρώπη οικοδομείται και πάλι πάνω σε μια ανανεωμένη ιδέα, την κοινή περιβαλλοντική αγωγή. Πέρα από τους δρομολογημένους όρους της Πράσινης Συμφωνίας. Δηλαδή, την προσαρμογή στις νέες κλιματικές συνθήκες, αφού η υπερθέρμανση είναι μη αναστρέψιμη· τη μετάβαση στην κενή περιεχομένου –έως τώρα– βιώσιμη ανάπτυξη· τη δέσμη «Fit for 55» (μείωση ρύπων κατά 55% έως το 2030), την πλέον φιλόδοξη στρατηγική στην ιστορία της Ε.Ε., με τεράστιο αντίκτυπο στην καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων· τον στόχο του μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών έως το 2050· την επιβολή φόρων επί των εκπομπών CO2 στις εισαγωγές αγαθών, και άλλα που θα δημιουργήσουν προστριβές και εντάσεις στο ευρωπαϊκό «εργαστήριο» απανθρακοποίησης.

Η γεωπολιτικά αποδυναμωμένη Ευρώπη, που δεν επηρεάζει πια δραματικά τα παγκόσμια δρώμενα, βλέπει την κλιματική κρίση ως μια ευκαιρία να κάνει τη μεγάλη διαφορά, να αδράξει τα παγκόσμια ηνία, να εγκαταστήσει μια νέα περιβαλλοντική ηθική στο πλανητικό μας χωριό που κατήργησε ιεραρχίες, σύνορα, ιδιωτική ζωή, να φέρει στην επιφάνεια την Ευρώπη του Στράβωνα, όπως την αποκαλεί η Αρβελέρ, δηλαδή τον τόπο των συνετών και λογικών ανθρώπων… Και μέχρι στιγμής προηγείται. Αποτελεί τον μεγαλύτερο χορηγό για το κλίμα στον κόσμο, καθώς στηρίζει συστηματικά τις αναπτυσσόμενες χώρες στην πράσινη μετάβαση. Πρωτοπορεί στη δέσμευση κονδυλίων για το κλίμα (30% των συνολικών δαπανών), πρωτοτυπεί με τη διάχυση των πράσινων δράσεων σε όλο το φάσμα της πολιτικής… Θα εφαρμοστούν αυτές αναίμακτα ή θα διχάσουν τα κράτη-μέλη με διαφορετικά επίπεδα πλούτου; Μηχανισμοί κοινωνικά ισορροπημένης και δίκαιης μετάβασης έχουν προβλεφθεί. Θα λειτουργήσουν; Θα σπάσουν –με το μαστίγιο ή το καρότο– οι μονώσεις των συμφερόντων και της βολής;

Από τα πιο δύσκολα στοιχήματα –δεδομένης της υπολογίσιμης μερίδας αρνητών– είναι η βαθύτερη κατανόηση της συμβολής μας στην επιτάχυνση της κλιματικής αλλαγής, στη διασάλευση των –σταθερών για χιλιετίες– δομών της φύσης. Δεδομένα, που ακόμη αδυνατούν να διαστείλουν τον νου στις διαστάσεις των κόσμων που πεθαίνουν.

 

 

 

 

 

ΑΠΟΨΕΙΣ

Ασκήσεις καινοτομίας και συνυπευθυνότητας

Οι πρώτες ημέρες του Αυγούστου έδωσαν πικρή πρόγευση για τις επερχόμενες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα. Φάνταζε μακρινή, μα δεν είναι πια. Οι εικόνες κατέγραψαν αδυναμίες στην αντιμετώπιση πρωτόγνωρων φαινομένων, παρόμοιων με άλλες χώρες, επιβεβαιώνοντας τη δύναμη της κλιματικής… απειλής.

Η κρίση συνέπεσε με τη δημοσίευση της επιστημονικής μελέτης του φαινομένου από τον ΟΗΕ. Βασικό συμπέρασμα, το κρίσιμο όριο θερμοκρασιακής αύξησης του 1,5 βαθμού Κελσίου που σηματοδοτεί άσχημα, αλλά όχι ακόμη καταστροφικά αποτελέσματα. Η μελέτη θέτει ένα απλό αλλά ταυτόχρονα δύσκολο ερώτημα: είναι ικανή η παγκόσμια κοινότητα να «κρατήσει» την αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από το όριο;

Το ερώτημα φαντάζει ρητορικό εάν κάποιος αφουγκραστεί τις αποκλίνουσες απόψεις που διατυπώνονται. Συμπολίτες και συνάνθρωποι συγκρούονται ως προς την αλήθεια των επιστημονικών συμπερασμάτων, τη συμμετοχή κρατών, φορέων και ανθρώπων, τις προτεινόμενες πολιτικές και τα αντίστοιχα επιχειρησιακά σχέδια. Αρκετοί προσπερνούν τις διαφωνίες ως σποραδικές, θυμικές ή μικροπολιτικές αντιπαραθέσεις. Επιφανειακές αναγνώσεις που χάνουν την ουσία ενός προβλήματος, όχι τόσο επιστημονικού αλλά κυρίως κοινωνιολογικού.

Η κλιματική απειλή είναι πολυπαραμετρικό και πολύπλοκο πρόβλημα, χωρίς εύκολες απαντήσεις. Ουσιαστικά, προκύπτει από δύο παράγοντες: την ανυπαρξία άμεσων και πρακτικών λύσεων και την ασυμφωνία κατεύθυνσης και εφαρμογής ανάμεσα στους διαφορετικούς και ανεξάρτητους φορείς.

Συνεπώς, οι όποιες προσεγγίσεις προϋποθέτουν καινοτομία ως προς τις λύσεις και συμφωνία (και συνυπευθυνότητα) ως προς τους στόχους και την εφαρμογή. Μια τέτοια συνδιαμόρφωση, αποδοχή και επιδίωξη κοινών (αλλά αβέβαιων) στόχων, αλλά και η θέσπιση, τήρηση και υποστήριξη κοινών κανόνων και δράσεων, καθιστούν την επίλυση θεμελιωδώς δύσκολη και απελπιστικά χρονοβόρα! Μια άσκηση management για «δύσκολους λύτες».

Πρωταρχικά, είναι σημαντικό να κατανοηθεί η αποτελεσματικότητα της τεχνοκρατικής προσέγγισης στο πρόβλημα. Προφανώς ο σχεδιασμός λύσεων βασίζεται στην επιστημονική έρευνα και στην τεχνολογική καινοτομία. Νέα υλικά, ενεργειακές διαδικασίες και κυκλικές (circular) πρακτικές διαχείρισης αποβλήτων σε καταναλωτικό και βιομηχανικό επίπεδο περιγράφουν βραχυπρόθεσμες και μεσοπρόθεσμες δράσεις. H τεχνοκρατική προσέγγιση δεν είναι, όμως, από μόνη της ικανή συνθήκη. Οι καινοτόμοι δράσεις απαιτούν ευρύτερες συνεργασίες χωρίς κλειστές διοικητικά ομάδες, με την ενεργή συμμετοχή φορέων «πρώτης γραμμής» (frontline). Eτσι επιτυγχάνεται η προώθηση καινοτόμων ιδεών και ξεπερνιούνται κατεστημένες συμπεριφορές.

Παράλληλα, πρέπει να αποφευχθεί η αρνητική κοινωνική απόκριση σε τεχνοκρατικές προσεγγίσεις. Η «στεγνή» και εξειδικευμένη ορολογία, και η «ελιτίστικη» παρουσίαση των τεχνοκρατικών πολιτικών περιορίζουν συχνά την αποδοχή τους. Ειδικά όταν αυτές συγκρούονται με αντιλήψεις και πρακτικές ετών, δημιουργώντας έλλειμμα εμπιστοσύνης ανάμεσα στους αποδέκτες και στους επιτελικούς διαμορφωτές των πολιτικών. Μια πρόκληση που περιγράφει η Gillian Tett των Financial Times στο βιβλίο «Anthro-Vision». Eτσι, καθίσταται απαραίτητη η «μετάφραση» των τεχνοκρατικών κατευθύνσεων σε δράσεις συμβατές με τις κοινωνικές αξίες και νόρμες. Ελιτίστικες λογικές του «δεν ξέρουν αυτοί» δημιουργούν τριβές και υπονομεύουν την απαραίτητη συμμετοχή ρισκάροντας το αποτέλεσμα.

Τέλος, καθίσταται αναγκαία η θέσπιση μηχανισμών διακυβέρνησης και διαχείρισης των δράσεων πέρα και πάνω από συγκεκριμένες ομάδες, όπως υποστήριξε πρόσφατα ο Μ. Ιακωβίδης («Κ», 8/8/2021). Μηχανισμοί που συνθέτουν απόψεις και δημιουργούν συνυπευθυνότητα μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών, π.χ. μια ανεξάρτητη αρχή ή η θέσπιση της αντιμετώπισης της κλιματικής απειλής ως κεντρικού μοχλού αξιολόγησης, χρηματοδότησης και λογοδοσίας σε όλες τις κρατικές και διακρατικές βαθμίδες. Στενά (μικρο)πολιτικά παίγνια δεν κομίζουν, μακροπρόθεσμα, κέρδη από ζητήματα όπως η κλιματική απειλή.

Οι καταστροφές του Αυγούστου ανοίγουν μια χρήσιμη συζήτηση. Οι στάχτες από τις φωτιές επιτάσσουν (αυτο)κριτική στάση απέναντι στην απειλή, απαιτώντας τη δημιουργία μετώπου συνυπευθυνότητας για να βρεθούν οι καινοτόμοι απαντήσεις στην κλιματική απειλή. Μικρόψυχες και κοντόφθαλμες αντιπαραθέσεις δεν βοηθούν. Η ευκαιρία είναι μεγάλη. Oπως και η ελπίδα.

* Ο κ. Στέλιος Καβαδίας είναι καθηγητής της έδρας Margaret Thatcher στην Επιχειρηματική Καινοτομία και Ανάπτυξη στο Judge Business School του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ.

 

 

 

Κλιματική αλλαγή – Ώρα μηδέν για τον πλανήτη

Τα θλιβερά πορίσματα της έρευνας η οποία συντάχθηκε από 234 επιστήμονες 60 και πλέον χωρών από όλον τον κόσμο – Η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι αυτή που θερμαίνει ατμόσφαιρα, ωκεανούς και ξηρά

18.08.2021, 06:00  ΤΟ ΒΗΜΑ

Κλιματική αλλαγή – Ώρα μηδέν για τον πλανήτη | tovima.gr

Οι επιστήμονες δεν θα μπορούσαν να είναι ποτέ πιο σίγουροι και κατηγορηματικοί. Ο κίνδυνος της οικολογικής καταστροφής βρίσκεται προ των πυλών.

Σε αυτό το συμπέρασμα καταλήγει η μνημειώδης έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, που συνέπεσε χρονικά με τις εφιαλτικές πυρκαγιές σε ΗΠΑ, Ελλάδα, Ιταλία και Τουρκία, τις φονικές πλημμύρες σε Γερμανία και Κίνα και τους παρατεταμένους, ισχυρούς καύσωνες των τελευταίων εβδομάδων σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η τελευταία ανάλογη μελέτη είχε εκπονηθεί πριν από οκτώ χρόνια, συνεπώς η τωρινή έκθεση είναι το απόσταγμα μιας βαθύτερης κατανόησης των κλιματικών αλλαγών που είναι ήδη εμφανείς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης.

Με αφετηρία τη σημερινή εικόνα του πλανήτη, διαπιστώνεται με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο ότι είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα αυτή που θερμαίνει ατμόσφαιρα, ωκεανούς και ξηρά.

Θλιβερά πορίσματα

Πέντε είναι τα σημεία-κλειδιά που καταγράφονται στην έρευνα η οποία συντάχθηκε από 234 επιστήμονες από 60 και πλέον χώρες από όλο τον κόσμο και περιγράφει πώς έχει η κατάσταση τώρα.

▪ Η παγκόσμια θερμοκρασία στην επιφάνεια του εδάφους ήταν 1,09 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη τη δεκαετία 2011-2020 σε σχέση δεκαετία μεταξύ 1850-1900.

▪ Τα τελευταία πέντε χρόνια ήταν τα πιο καυτά που έχουν καταγραφεί από το 1850.

▪ Ο πρόσφατος ρυθμός αύξησης της στάθμης της θάλασσας έχει σχεδόν τριπλασιαστεί σε σύγκριση με το 1901-1971.

▪ Ο ανθρώπινος παράγοντας είναι «πιθανότατα» (90%) η βασική αιτία της παγκόσμιας υποχώρησης των παγετώνων από τη δεκαετία του 1990 και της μείωσης του πάγου της Αρκτικής.

▪ Είναι «σχεδόν βέβαιο» ότι τα ακραία φαινόμενα υψηλών θερμοκρασιών, συμπεριλαμβανομένων των καυσώνων, έχουν γίνει πιο συχνά και πιο έντονα από τη δεκαετία του 1950, ενώ οι ψυχρές εισβολές ανά τον κόσμο έχουν γίνει λιγότερο συχνές και λιγότερο έντονες.

Τι μας περιμένει

Ισάριθμες και οι παρατηρήσεις για το τι μέλλει γενέσθαι:

▪ Η παγκόσμια θερμοκρασία θα αυξηθεί κατά 1,5 βαθμό πάνω από τα επίπεδα του 1850-1900 έως το 2040, όποιο κι αν είναι το σενάριο εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

▪ Η Αρκτική είναι πιθανό να μην έχει πρακτικά πάγους τον Σεπτέμβριο τουλάχιστον μία φορά έως το 2050, σύμφωνα με όλα τα μοντέλα.

▪ Θα αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισης ακραίων φαινομένων, «πρωτοφανών στις ιστορικές καταγραφές», ακόμα και στο επίπεδο παγκόσμιας θέρμανσης των 1,5 βαθμών Κελσίου.

▪ Ακραία γεγονότα που αφορούν τη στάθμη της θάλασσας και που συνέβαιναν μία φορά ανά αιώνα στο πρόσφατο παρελθόν, θα συμβαίνουν τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο σε πάνω από τις μισές τοποθεσίες μέτρησης της παλίρροιας.

▪ Πιθανότατα θα αυξηθούν οι συνθήκες που ευνοούν πυρκαγιές σε πολλές περιοχές της υφηλίου.

«Αυτή η έκθεση είναι ένας κόκκινος συναγερμός για την ανθρωπότητα. Τα καμπανάκια είναι εκκωφαντικά και τα στοιχεία αδιαμφισβήτητα: οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την καύση ορυκτών καυσίμων και την αποψίλωση των δασών πνίγουν τον πλανήτη μας και θέτουν δισεκατομμύρια ανθρώπους σε άμεσο κίνδυνο» σχολίασε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες.

Παρά τις ζοφερές προβλέψεις, η έκθεση καταλήγει ότι ο άνθρωπος προλαβαίνει έστω και την ύστατη ώρα να αποτρέψει το σενάριο του ολέθρου, αν τις επόμενες δεκαετίες γίνουν όσα πρέπει. Καθοριστικό ρόλο θα έχουν πρωτίστως οι πλούσιες και ισχυρές χώρες, που ούτως ή άλλως κουβαλούν μεγαλύτερο μερίδιο ευθύνης.

Το επόμενο κρίσιμο ραντεβού θα δοθεί στη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή στη Γλασκώβη τον προσεχή Νοέμβριο και εκεί οι 197 συμμετέχουσες χώρες θα πρέπει να έρθουν με συγκεκριμένες προτάσεις στο τραπέζι.

«Δεν είναι η πρώτη γενιά παγκόσμιων ηγετών που προειδοποιούνται από τους επιστήμονες για τη σοβαρότητα της κλιματικής κρίσης, αλλά είναι οι τελευταίοι που έχουν το περιθώριο να τους αγνοήσουν» προειδοποιεί ο επικεφαλής επιστήμονας της Greenpeace Nταγκ Παρ στην εφημερίδα «Guardian».Την ώρα που η έκθεση του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή εκπέμπει μήνυμα συναγερμού λέγοντας ότι ο πλανήτης έχει φτάσει στο χειρότερο σημείο, η Κίνα χαράσσει τη δική της πολιτική κόντρα στις εκκλήσεις για αλλαγή πλεύσης εδώ και τώρα. Οι ειδικοί συμφωνούν ότι σε περίπτωση που ο μεγαλύτερος ρυπαντής (αρνητική πρωτιά που κατέχει από το 2006) δεν μειώσει τις εκπομπές ρύπων, είναι αδύνατον ο κόσμος να κερδίσει τον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής.

Η στρατηγική της χώρας έγινε γνωστή στην πρόσφατη Συνδιάσκεψη Κορυφής για τη Γη που συγκάλεσε ο αμερικανός πρόεδρος Μπάιντεν τον περασμένο Απρίλιο. Ο Σι Τζινπίνγκ απέρριψε το προτεινόμενο από τις ΗΠΑ σχέδιο για σταδιακή μείωση στο 50% εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ως το 2030.

Ο λόγος που η χώρα του δεν μπορεί να εναρμονιστεί με τα υπόλοιπα κράτη, όπως εξήγησε, είναι ότι ο πληθυσμός των 1,4 δισεκατομμυρίων και η εκρηκτική ανάπτυξη της βιομηχανίας δημιουργούν πολύ διαφορετικές ενεργειακές ανάγκες.

Κώστας Συνολάκης

«Να προσαρμοστούμε στη νέα πραγματικότητα»

 

«Αυτό που χρειάζεται είναι να προσαρμόσουμε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες στη νέα πραγματικότητα» είπε στο «Βήμα» ο κ. Κώστας Συνολάκης, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Με δεδομένο ότι η κλιματική αλλαγή θα φέρει έντονα φαινόμενα όπως προβλέπουν οι επιστήμονες, τι πρέπει να γίνει σε επίπεδο πρόληψης για τις υποδομές, τα συστήματα ενέργειας, τις καλλιέργειες, τις παράκτιες περιοχές;

«Αυτό που χρειάζεται είναι να προσαρμόσουμε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες στη νέα πραγματικότητα. Στην Ελλάδα, η Εθνική Επιστημονική Επιτροπή και την Κλιματική Αλλαγή έχει εισηγηθεί μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα στο -55% σε σχέση με τις εκπομπές το 1990, και κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050, δηλαδή θα απορροφούμε “τεχνικά” ή με δάση όσο διοξείδιο παράγουμε.
Οσον αφορά την ενέργεια, το πρώτο βήμα έγινε στη χώρα μας με την ανακοίνωση της απολιγνιτοποίησης μέχρι το 2025. Σε ενδιάμεσο χρόνο, δηλαδή μέχρι το 2040, το πολύ, το ενδιάμεσο καύσιμο θα είναι το φυσικό αέριο, μετά θα επικρατήσουν οι ανανεώσιμες πηγές και το υδρογόνο. Οσον αφορά τις μεταφορές, για τα επιβατικά αυτοκίνητα θα είναι ηλεκτρικά, τα μέσα μαζικής μεταφοράς θα χρησιμοποιούν υδρογόνο ή βιοκαύσιμα.

Ενα μεγάλο θέμα είναι η ναυτιλία, και εδώ χρειάζονται πρωτοβουλίες από τον ελληνικό εφοπλισμό. Στις περισσότερες οικιστικές κατασκευές θα επικρατήσει το ξύλο, ή η πέτρα, εκτός αν βρεθούν τεχνολογίες που να κάνουν την παραγωγή τσιμέντου λιγότερο ρυπογόνα, ή βρεθούν τρόποι άμεσης απορρόφησης του διοξειδίου που εκλύεται κατά τη διαδικασία παραγωγής.

Η προσαρμογή στις παράκτιες περιοχές θα είναι πιο δύσκολη. Στην ανακοίνωση του ΟΗΕ αυτής της εβδομάδας διαφαίνεται αύξηση της μέσης στάθμης της θάλασσας κατά 15-30 εκ. μέχρι το 2050, ό,τι και να κάνουμε. Σκεφτείτε μια αμμώδη παραλία με κλίση 1 στα 100 όπως οι περισσότερες παραλίες μας. Στην καλύτερη περίπτωση το ενεργό πλάτος της παραλίας θα μειωθεί κατά 15 μέτρα, όταν πολλές παραλίες μας είναι ήδη μόλις 10 μέτρα, και θα επιταχυνθεί η διάβρωση.

Αν δεν αρχίσουμε άμεσα τον εμπλουτισμό, δηλαδή τροφοδότηση των παραλιών με άμμο που παίρνουμε από τα βαθιά νερά, μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, οι περισσότερες ακτές της Ελλάδας θα προστατεύονται με κρηπιδότοιχους, όπως τώρα το Φάληρο – που ήταν κάποτε ποταμίσιο δέλτα με φυσικές παραλίες. Κανένας δεν θέλει οι παραθαλάσσιες περιοχές μας να κρύβονται πίσω από τείχη το 2050 για να προστατευτούμε από τις ακραίες καταιγίδες.

Οι καλλιέργειες και οι αναδασώσεις είναι οι μόνες άμυνές μας στην ερημοποίηση. Ενα μεγάλο ζητούμενο της αποτελεσματικής διαχείρισης κατά την κλιματική κρίση είναι η διατήρηση των εδαφών, δηλαδή του χώματος. Με τις μεγαπλημμύρες που μας επιφυλάσσονται – παράδειγμα το τι έγινε στην Γερμανία – ένα ποσοστό της καλλιεργήσιμης γης θα εξαφανιστεί. Η επανεξέταση της κτηνοτροφίας είναι εξίσου σημαντική, τα ζώα ελευθέρας βοσκής και οι αγελάδες παράγουν πολύ μεθάνιο που είναι ακόμη πιο καταστροφικό για το κλίμα από το διοξείδιο του άνθρακα.

Μαζί με όλες αυτές τις προσαρμογές που αποφασίζονται πριν από εμάς για εμάς, χρειάζεται να αναλάβουμε και τις προσωπικές μας ευθύνες και να μειώσουμε την υπερκατανάλωση, να ανακυκλώνουμε, να επαναχρησιμοποιούμε προϊόντα και να απαιτούμε τα προϊόντα που χρησιμοποιούμε να παράγονται και να μεταφέρονται με πράσινη ενέργεια. Θυμάστε το σλόγκαν ότι για το προϊόν αυτό δεν χρειάστηκαν τεστ σε ζώα, κάτι ανάλογο χρειάζεται και εδώ, φέρ’ ειπείν “με το προϊόν αυτό δεν αυξήθηκαν οι εκπομπές διοξειδίου”.

Χρειάζεται να καταλάβουμε ότι όπως και με την πανδημία που η εξάπλωση εξαρτάται από εμάς, έτσι και με την κλιματική αλλαγή μπορούμε σαν άτομα να συμβάλουμε πολύ περισσότερο απ’ ό,τι φανταζόμαστε στη σταθεροποίηση του κλίματος».

Στη χώρα μας έχουμε δει τα τελευταία χρόνια πολύ ακραία φαινόμενα, από τις φονικές πλημμύρες στη Μάνδρα και την τραγωδία στο Μάτι, μέχρι τις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές σε Εύβοια, Πελοπόννησο και Βορειοανατολική Αττική. Πόσο πιο συχνά μπορεί
να είναι αυτά τα φαινόμενα στο μέλλον και πόσο πιο καταστροφικά;

«Η ερώτησή σας είναι εξαιρετική αλλά μάλλον αναπάντητη – πριν από μία δεκαετία, τα υπάρχοντα κλιματικά μοντέλα υποδείκνυαν ότι ακραίοι καύσωνες διαρκείας όπως εφέτος στον Καναδά και στη Σιβηρία, αλλά και στην Ελλάδα, και ακραίες πλημμύρες όπως στη Γερμανία μπορεί να συνέβαιναν μετά το 2040. Αυτό που διαφαίνεται είναι ότι ακραία φαινόμενα με επαναλειψιμότητα κάθε 50 χρόνια, μπορεί να συμβαίνουν κάθε 25 χρόνια και κάποτε ίσως και κάθε πέντε χρόνια, με εντάσεις που ενώ μεν μπορούμε να υπολογίσουμε, δεν γνωρίζουμε αν τις υπολογίζουμε με την ακρίβεια που πιστεύαμε, γιατί τα κλιματικά δεδομένα αλλάζουν.

Αυτό που καταλαβαίνουμε καλά πλέον είναι ότι θα πρέπει να αναθεωρήσουμε αυτό που χαρακτηρίζουμε σαν ακραίο φαινόμενο – η παλιά επιστημονική έννοια του ακραίου ήταν ένα φαινόμενο που θα συναντούσε κανείς ίσως μία φορά στη ζωή του, φυσικά δεν μπορούμε πλέον να χαρακτηρίσουμε ακραίο κάτι που γίνεται κάθε δέκα χρόνια ή λιγότερο.

Αυτό που πρέπει να αναγνωρίσουμε είναι ότι υπάρχουν σημεία καμπής στο κλίμα, που αν ξεπεραστούν οι επιπτώσεις δεν είναι προβλέψιμες. Κάτι ανάλογο συνέβη στην πανδημία, από ένα σημείο και μετά η εξέλιξή της δεν ήταν προβλέψιμη, ευτυχώς που κυκλοφόρησαν τα εμβόλια. Την τελευταία φορά που υπήρχαν παρόμοιες συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα όπως τώρα, δεν υπήρχαν άνθρωποι.
Δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα εξαφανιστούμε σαν είδος, σαν ζώα είμαστε ιδιαίτερα ευκαιριακά και προσαρμοστικά, ζούμε από τον αρκτικό κύκλο μέχρι τον Ισημερινό. Αυτό που φοβούμαι είναι ότι η ποιότητα της ζωής όσων ανθρώπων επιβιώσουν – αν τα πιο δυσοίωνα σενάρια για την κλιματική αλλαγή για το 2100 συμβούν – θα είναι πολύ χειρότερη από τη δική μας».

Χρήστος Ζερεφός

«Να υιοθετήσουμε την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ»

«Να υιοθετήσουμε τις αποφάσεις των Παρισίων, την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, αλλά και τις επιμέρους προτάσεις τις οποίες έχουν κάνει οι 13 μελέτες για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή» λέει στο «Βήμα» ο κ. Χρήστος Ζερεφός, εθνικός εκπρόσωπος για την Κλιματική Αλλαγή στο UNFCC (United Nations Climate Change) o οποίος έχει αναλάβει την επισκόπηση των μελετών του IPCC.
{ERT}
Από τη χώρα μας από ποιες περιοχές αντλήσατε τις πληροφορίες σας για την εκπόνηση αυτής της μελέτης και τι είδους πληροφορίες; Υπάρχουν ειδικές αναφορές για την Ελλάδα στην έκθεση αυτή;{ERT}
«Από την πλευρά της χώρας μας έχουμε συνεισφέρει μέσω του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, διά του εκπροσώπου μας κ. Κυριάκου Ψύχα. Ως προς το γενικότερο υπόβαθρο που αφορά στη Μεσόγειο και ειδικότερα στη χώρα μας, οι δημοσιεύσεις ελλήνων εμπειρογνωμόνων αλλά και η συμμετοχή του καθηγητή του ΑΠΘ Πρόδρομου Ζάνη εξασφάλισαν τη μεταφορά γνώσης που αποκτήθηκε κατά την εκπόνηση της μελέτης της Επιτροπής για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής της Τραπέζης της Ελλάδος. Η μελέτη αυτή βρίσκεται υπό επικαιροποίηση εντός των προσεχών μηνών. Οι αναφορές είναι στην Ευρώπη και στη Μεσόγειο γενικότερα».
{ERT}
Oι επιστήμονες προειδοποιούσαν εδώ και τουλάχιστον τρεις με τέσσερις δεκαετίες για την υπερθέρμανση του πλανήτη και τις συνέπειές της. Γιατί δεν άκουγε κανείς; Γιατί οι κυβερνήσεις έχασαν τόσα χρόνια; Τι έφταιξε;{ERT}
«Το ζήτημα είναι πολιτικό και δεν είμαι εις θέσιν να σας δώσω απάντηση. Απλώς είναι ένα μείγμα δυσκολιών πολιτικών, οικονομικών και λοιπών συμφερόντων τα οποία αναχαίτισαν την ορμή που είχε λάβει η ομάδα της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), στην οποία συμμετείχα στο παρελθόν και δυστυχώς δεν μπορέσαμε να ξεπεράσουμε αυτές τις δυσκολίες σε διεθνές επίπεδο».

{ERT}Ο ρόλος της Ελλάδας από εδώ και πέρα ποιος πρέπει να είναι; Τι καλούμαστε αλλά και τι μπορούμε ως χώρα να κάνουμε για να ανατρέψουμε αυτή την πορεία προς την κλιματική καταστροφή;{ERT}
«Είναι να υιοθετήσουμε τις αποφάσεις των Παρισίων, την Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, αλλά και τις επιμέρους προτάσεις τις οποίες έχουν κάνει οι 13 μελέτες για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή οι οποίες ήδη έχουν κατατεθεί στο ΥΠΕΝ. Από πλευράς μείωσης του αποτυπώματος του άνθρακα, ήδη έχει ανακοινωθεί η σταδιακή και πλήρης απεξάρτηση από τον λιγνίτη και ελπίζω ότι τα χρονοδιαγράμματα θα τηρηθούν, τόσο εκείνα μέχρι το 2030 όσο και εκείνα μετά το 2050».

 

 

ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

Εικοσαετία «θερμών» καιρικών επεισοδίων με ανοδική τάση

Οι απειλές από σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις λόγω καιρικών φαινομένων είναι εμπρός μας

eikosaetia-thermon-kairikon-epeisodion-me-anodiki-tasi-561472096

Συγκλονισμένοι παρακολουθούμε την ατελείωτη καταστροφή περιβαλλοντικού και κοινωνικού πλούτου από τις πυρκαγιές φέτος, αλλά δυστυχώς οι απειλές από σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις λόγω καιρικών φαινομένων είναι εμπρός μας. Στην καμένη γη που αφήνουν οι δασικές φωτιές και στο καυτό περιβάλλον της κλιματικής κρίσης εμφανίζονται ολοένα και συχνότερα καιρικά επεισόδια που έχουν σημαντικές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις στη χώρα μας, συχνά σοβαρές καταστροφές και θανάτους. Το πιο χαρακτηριστικό και επικίνδυνο φαινόμενο είναι οι πλημμύρες, που ξεσπούν κυρίως τους φθινοπωρινούς μήνες και γίνονται ακόμα πιο επικίνδυνες λόγω και της αποψίλωσης των δασών.

Την περίοδο 2000-2019 καταγράφηκαν 471 καιρικά επεισόδια στην Ελλάδα, τα οποία προκάλεσαν 675 καιρικά φαινόμενα (μερικά επεισόδια μπορούν να προκαλέσουν άνω του ενός καιρικού φαινομένου, όπως πλημμύρα και κεραυνούς) με κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Το 32% εξ αυτών είχαν βαριές επιπτώσεις τουλάχιστον σε πέντε νομούς της χώρας, προκαλώντας καταστροφές ή και θανάτους, το 37% είχαν σημαντικές επιπτώσεις σε δίκτυα και υποδομές τουλάχιστον σε 2-4 νομούς και μία μεγάλη πόλη (άνω των 100.000 κατοίκων), και το 31% είχε μικρές επιπτώσεις, κυρίως στις συγκοινωνίες και τις επικοινωνίες, εντοπισμένες σε ένα νομό. Το 61,4% των φαινομένων αφορά πλημμύρες. Τα στοιχεία προέρχονται από μελέτη ερευνητών του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών (Κ. Παπαγιαννάκη, Α. Σαλονικίδη, Β. Κοτρώνη και Κ. Λαγουβάρδος). Η τάση συνεχίστηκε και το 2020 με 24 καιρικά επεισόδια, ενώ το 2021 είχαν καταγραφεί 17 μέχρι τις 11 Αυγούστου.

Το ΙΕΠΒΑ δημιούργησε μια βάση δεδομένων (https://meteo.gr/weather_cases.cfm), προσβάσιμη στο κοινό, όπου αποθηκεύονται στοιχεία που αφορούν πλημμύρες, κεραυνική δραστηριότητα, χαλαζοπτώσεις, χιόνι/παγετό, ανεμοθύελλες, ανεμοστρόβιλους και καύσωνες. Στη βάση δεδομένων δεν περιλαμβάνονται πυρκαγιές, που δεν αποτελούν καιρικό φαινόμενο, και άρα δεν υπάρχει αναφορά στα καταστροφικά αποτελέσματα πυρκαγιών, όπως το 2007, στο Μάτι και αλλού.

Στην 20ετή καταγραφή παρουσιάζεται μια τάση ανόδου της συχνότητας εμφάνισης καιρικών επεισοδίων με αρνητικές κοινωνικοοικονομικές συνέπειες, η οποία συνάδει με την πορεία εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής. Οι μελετητές υπογραμμίζουν πως «βασική αιτία της αύξησης των καταγεγραμμένων απωλειών από καιρικά φαινόμενα αποτελεί το σύγχρονο μοντέλο οργάνωσης των κοινωνιών, με την έντονη συσσώρευση ανθρώπινου και οικονομικού δυναμικού σε αστικά κέντρα, χωρίς τον προαπαιτούμενο σχεδιασμό των υποδομών». Ειδικά για τη χώρα μας σημειώνουν πως «η Ελλάδα βιώνει συχνά επεισόδια με αρκετά σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις, λόγω της γεωμορφολογίας, των κοινωνικοοικονομικών χαρακτηριστικών της, των ανεπαρκών υποδομών της και της κακοδιαχείρισης που έχει υποστεί ο φυσικός πλούτος της χώρας».

Οπως τονίζεται, στην Ελλάδα οι πλημμύρες είναι το πιο συχνό είδος φυσικών καταστροφών που σχετίζονται με τον καιρό, γεγονός στο οποίο συμβάλλουν δραστικά, μεταξύ άλλων, η εκτεταμένη καταστροφή δασικής βλάστησης, η αύξηση του συντελεστή απορροής λόγω ανθρωπογενών παρεμβάσεων στις λεκάνες απορροής και η έλλειψη τεχνικών έργων για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πιο επικίνδυνοι μήνες για την απώλεια ζωών λόγω πλημμύρας είναι οι φθινοπωρινοί και οι χειμερινοί μήνες. Κατά τη διάρκεια της εικοσαετίας οι περισσότερες απώλειες εμφανίζονται τον Νοέμβριο, με βασικό συμβάν την πλημμύρα στη Μάνδρα Αττικής (Νοέμβριος 2017) με 24 νεκρούς. Οσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των επεισοδίων, οι πιο επιβαρυμένες περιοχές είναι η Αττική, η Θεσσαλονίκη, η Ηλεία και τα Χανιά, με 162, 72, 58 και 48 επεισόδια αντίστοιχα. Από τα 162 επεισόδια στην Αττική, τα 70 είχαν σοβαρές κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις, προκαλώντας και 53 θανάτους, αυξημένο συγκριτικά μερίδιο. «Δεν είναι τυχαίο ότι ο Νομός Αττικής, όπου διαμένει περίπου το 35% του συνολικού πληθυσμού, επηρεάστηκε από το 1/4 των επεισοδίων. Ως η πλέον πυκνοκατοικημένη και σημαντικότερη βιομηχανική και εμπορική περιφέρεια της Ελλάδας, και έχοντας υποστεί εκτεταμένη αποδάσωση και αστικοποίηση, η Αττική αποτελεί μια ιδιαίτερα ευάλωτη περιοχή σε έντονα καιρικά φαινόμενα», σημειώνουν οι ερευνητές του Αστεροσκοπείου. Πόσο δραματικά επιβεβαιώνονται αυτές οι εκτιμήσεις μετά τις φετινές καταστροφικές πυρκαγιές στην Αττική και τι καθήκοντα δημιουργούν…

Οσον αφορά τις απώλειες ανθρώπινων ζωών, αυτές φτάνουν τις 214 την 20ετία 2000-2019. Το μεγαλύτερο μέρος οφείλεται σε πλημμύρες, καθώς 130 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους σε πλημμυρικά φαινόμενα. Επίσης, 38 άνθρωποι σκοτώθηκαν από κεραυνούς.

Το κοντινό παρελθόν προειδοποιεί για τις απειλές του άμεσου μέλλοντος. Ακούει κανείς;

 

ΑΠΟΨΕΙΣ

Τα οικονομικά μυστικά της κλιματικής αλλαγής

Η τελευταία έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) είναι το τελευταίο παράθυρο δράσης της ανθρωπότητας, πριν η κατάσταση γίνει μη αντιστρεπτή. Ηδη, η παγκόσμια θερμοκρασία αυξήθηκε κατά 1,1 βαθμούς (1850-2020) και η σημερινή πορεία δείχνει προς αύξηση 3,5-4 βαθμούς στο τέλος του αιώνα.

Οι διακρατικές, κλιματικές και ταξικές ανισότητες έχουν δυστυχώς κορυφωθεί. Το 0,8% του πληθυσμού κατέχει το 45% του παγκόσμιου πλούτου, στη διάρκεια της πανδημίας αύξησε κατά $4 τρισ. (54%) τον πλούτο του, ενώ το φτωχότερο 50% του παγκόσμιου πληθυσμού κατέχει λιγότερο από το 1% του παγκόσμιου πλούτου. Οι πλουσιότεροι του 1% εξέπεμψαν (1990-2015) πάνω από διπλάσιο διοξείδιο άνθρακα, από το φτωχότερο 50%. Η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς θα οδηγήσει 1,2 δισ. ανθρώπους να «ζουν» σε συνθήκες Σαχάρας. Κάθε χρόνο το 45% των φρούτων και λαχανικών (όσο 1,7 τρισ. μήλα), το 20% των γαλακτοκομικών, το 35% των αλιευόμενων ψαριών (όσο 3 δισ. σολομοί), το 30% των σιτηρών (όσο 763 δισ. πακέτα μακαρόνια) πετιούνται σε χωματερές.

Ο παγκόσμιος πληθυσμός το 2050, με την αναμενόμενη αύξηση κατά 2 δισ. ανθρώπων σε Αφρική και Ινδία, θα φθάσει συνολικά τα 10 δισ. κατοίκους. Στην Ε.Ε. και την Ιαπωνία, η μεσαία τάξη, που σήμερα αποτελεί το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού, αυξάνει κατά 0,5% κάθε χρόνο, ενώ στα 3 δισ. κατοίκων της Κίνας και της Ινδίας αυξάνει κατά 6%. Η μεσαία τάξη της Ασίας σύντομα θα αποτελεί το 85% της παγκόσμιας μεσαίας τάξης, δημιουργώντας νέα, τεράστια ζήτηση περισσότερων, ποιοτικά αναβαθμισμένων υπηρεσιών και αγαθών.

Με απλά λόγια, είναι ψέμα ότι βρισκόμαστε όλοι στην ίδια (κλιματική) βάρκα. Η αλήθεια είναι ότι βρισκόμαστε όλοι στην ίδια (κλιματική) καταιγίδα, αλλά κάποιοι (λίγοι) βρίσκονται σε κρουαζιερόπλοιο και κάποιοι (πολύ περισσότεροι) βρίσκονται σε σωσίβια βάρκα.

Ευρωπαϊκή Ενωση και ΗΠΑ φιλοδοξούν το 2050 να έχουν ουδέτερο ισοζύγιο άνθρακα, ενώ για το ίδιο έχει δεσμευτεί ο μεγαλύτερος ρυπαντής του κόσμου, η Κίνα, για το 2060 (παρά το γεγονός ότι μέχρι το 2035 θα αυξάνει τις εκπομπές – IPCC).

Προκειμένου να παραμείνει η παγκόσμια θερμοκρασία κάτω των 2° C πρέπει οι εκπομπές διοξειδίου άνθρακα να μειώνονται κατά 6% κάθε χρόνο, ενώ για κάτω του 1,5° C η ετήσια μείωση πρέπει να είναι 9%-10%. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα παγκόσμια λειτουργούν ή κατασκευάζονται πάνω από 5.600 εργοστάσια άνθρακα, με μέσο χρόνο ζωής 30-40 έτη.

Η σημερινή εγκατεστημένη ισχύς ηλεκτρισμού των 7.566 GW (28% άνθρακας, 23% αέριο, 15% υδροηλεκτρικά, 11% φωτοβολταϊκά, 8% αιολικά) το 2050 σχεδόν θα έχει τριπλασιαστεί, φθάνοντας τα 20.391 GW, με σχεδόν 60% ανανεώσιμα (38% φωτοβολταϊκά, 20% αιολικά), 15% αέριο και από 7% το καθένα υδροηλεκτρικά και άνθρακας.

Για την παραγωγή πράσινου υδρογόνου (που θεωρείται το «καύσιμο» του μέλλοντος), σε ποσοστό 25% της παγκόσμιας τελικής κατανάλωσης ενέργειας, θα απαιτηθεί μια έκταση όση περίπου η Ινδία για εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών και αιολικών.

Για παγκόσμια θερμοκρασία κάτω των 2° C θα απαιτηθούν νέες επενδύσεις 78-130 τρισ. δολ. έως το 2050. Οι επενδύσεις μέχρι το 2030, από τις σημερινές των $1,7 τρισ./έτος, πρέπει να εκτοξευτούν στα $5 τρισ./έτος. Ομως, στο δεύτερο τρίμηνο του 2021 όλες οι κυβερνήσεις επένδυσαν μόλις $380 δισ. σε μέτρα καθαρής ενέργειας, όσο το 2% των συνολικών χρηματοδοτήσεων για αντιμετώπιση της COVID-19.

Τα συνολικά κονδύλια που επενδύονται σήμερα στην καθαρή ενέργεια αποτελούν μόλις το 35% των αναγκαίων.

Είναι πλέον εμφανές ότι η αναγκαιότητα επενδύσεων ιδιαίτερα αυξημένων ποσών σε «πράσινες» δράσεις Μετριασμού, Προσαρμογής και Ανθεκτικότητας απαιτεί νέες, εξαιρετικά γενναιόδωρες χρηματοδοτήσεις σε παγκόσμιο επίπεδο, σε ανεπτυγμένες και υπό ανάπτυξη χώρες.

Η απάντηση μπορεί να δοθεί μόνο μέσα από τη διαμόρφωση ενός σύγχρονου, παγκόσμιου, κλιματικού Bretton Woods, κατά το ανάλογο της συμφωνίας πριν από 77 χρόνια των νικητών του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην ομώνυμη διάσκεψη, το 1944, οι 44 συμμαχικές νικήτριες δυνάμεις αποφάσισαν τη σταθερή συναλλαγματική ισοτιμία των νομισμάτων, ώστε χωρίς χρηματοπιστωτικές αναταράξεις να προχωρήσει η μεταπολεμική διεθνής ανάπτυξη. Τώρα, το παγκόσμιο, κλιματικό Bretton Woods πρέπει με συντονισμό από τις ισχυρές οικονομίες να διευρύνει τους στόχους των μεγάλων χρηματοπιστωτικών οργανισμών, όπως ΔΝΤ, Παγκόσμια Τράπεζα, ΕΚΤ κ.ά., ώστε να μπορούν να χρηματοδοτούν εκτός από κράτη, επιπλέον μεγάλα projects Κυκλικής Οικονομίας και Απανθρακοποίησης σε όλο τον πλανήτη.

Κάποια μικρά, διστακτικά βήματα γίνονται. Σε πρόσφατη μελέτη του Official Monetary and Financial Institution περιλαμβάνονται αναφορές για: 1. συμπερίληψη της εκτίμησης του Κλιματικού Κινδύνου στα stress tests, ως χρηματοοικονομικού κινδύνου, 2. συμπερίληψη των χρηματοοικονομικών κινδύνων στις δημόσιες αξιολογήσεις και ανακοινώσεις τραπεζικών ιδρυμάτων και ασφαλιστικών εταιρειών, 3. θεσμοθέτηση κριτηρίων αειφορίας (ESG) για πράσινες χρηματοδοτήσεις των εμπορικών τραπεζών.

H ΕΚΤ δρομολόγησε πρόσφατα διαδικασίες για αξιολόγηση α) των κινδύνων μετάβασης σε ένα πράσινο παραγωγικό μοντέλο, και β)των κινδύνων από πρόκληση φυσικών καταστροφών.

Σε αυτήν την παγκόσμια προσπάθεια διαμόρφωσης του κλιματικού Bretton Woods και πραγματικής αντιμετώπισης της επερχόμενης κλιματικής κατάρρευσης, η Ελλάδα μπορεί να αναλάβει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες. Εχουμε τη διεθνή αξιοπιστία, αφού ήδη από το 2014 είμαστε στις πέντε πρώτες χώρες παγκοσμίως σε κατά κεφαλήν παραγωγή πράσινης ενέργειας, ενώ το σημερινό πρόγραμμά μας για κλιματική ουδετερότητα είναι από τα πιο φιλόδοξα της Ε.Ε.

* Ο καθηγητής Γιάννης Μανιάτης είναι πρώην υπ. Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.

 

 

 

 

 

 

ΚΟΙΝΩΝΙΑ

Τα γεωπολιτικά μυστικά της κλιματικής κρίσης

Τα μηνύματα είναι σαφή εδώ και αρκετές δεκαετίες και οξύνονται τα τελευταία χρόνια

Η πανδημία της CΟVID-19 έπιασε απροετοίμαστη την ανθρωπότητα, με αποτέλεσμα τους πρώτους μήνες να μην υπάρχουν ούτε οι ελάχιστες αναγκαίες ποσότητες σε μάσκες και αναπνευστήρες. Η λόγω χαμηλού κόστους παραγωγή μόνο στην Κίνα ανέδειξε τόσο τις αδυναμίες και την έλλειψη προνοητικότητας της Δύσης όσο και χαρακτηριστικά σημεία αδυναμίας του υφιστάμενου μοντέλου παγκοσμιοποίησης. Ενα μοντέλο που είναι πια αποδεκτό ότι πρέπει να μετασχηματιστεί από τη δομή του Shareholder Capitalism (καπιταλισμός των μετόχων, με αποκλειστικό ενδιαφέρον το κέρδος) σε Stakeholder Capitalism (καπιταλισμός των συμ-μετόχων, δηλαδή ισότιμο ενδιαφέρον για περιβάλλον, κοινωνία, μετόχους).

Ομως, η ήδη παρούσα κλιματική κρίση, με πολλαπλάσιες αρνητικές συνέπειες σε σχέση με την πανδημία, δεν επιτρέπεται να μας πιάσει ξανά «αδιάβαστους». Τα μηνύματα είναι σαφή εδώ και αρκετές δεκαετίες και οξύνονται τα τελευταία χρόνια. Η Washington Post και το περιοδικό της Οξφόρδης BiοScience δημοσιοποίησαν πρόσφατα μελέτη την οποία υπογράφουν 14.000 επιστήμονες από 188 χώρες, σύμφωνα με την οποία από τα 31 «ζωτικά» σημεία του πλανήτη που εξασθενούν, τα 18 βρίσκονται ήδη σε αρνητικά σημεία ρεκόρ: Τα αέρια του θερμοκηπίου, μετά την κατά περίπου 7% μείωση στη διάρκεια του 2020, βρίσκονται πλέον ξανά στα ύψη, το πάχος των παγετώνων μειώνεται κατά 31% πιο γρήγορα από ό,τι πριν από 15 χρόνια και στην αποψίλωση δασών ο Αμαζόνιος σημειώνει ήδη αρνητικό υψηλό 12ετίας.

Η Μεσόγειος, και προφανώς η Ελλάδα, είναι από τις περιοχές που θα πληγούν περισσότερο από άλλες, από περισσότερους και πιο έντονους καύσωνες και ταυτόχρονα από περισσότερες και πιο έντονες πλημμύρες. Ηδη, φαινόμενα που τα αναμέναμε τα επόμενα 30 χρόνια, εμφανίζονται πλέον στη χώρα σήμερα.

Η κλιματική κρίση είναι βέβαιο ότι θα πλήξει πολύ περισσότερο τις φτωχότερες χώρες, καθώς και τα φτωχότερα κοινωνικά στρώματα των ανεπτυγμένων κοινωνιών, διαμορφώνοντας έτσι την τραγική «τριπλή αδικία»: τις χειρότερες συνέπειες θα τις υποστούν οι πιο ευάλωτοι, οι λιγότερο υπεύθυνοι για τη δημιουργία τους, αυτοί που οι ήδη αβίωτες συνθήκες τους θα γίνουν ακόμα χειρότερες.

Σύμφωνα με τη World Bank (2018), τα επόμενα χρόνια, λόγω κλιματικής αλλαγής, οι κλιματικοί μετανάστες από τη Λατινική Αμερική, τη ΝΑ Ασία και την Υποσαχάρια Αφρική (περιοχή Σαχέλ) θα ξεπεράσουν τα 140 εκατομμύρια. Οι συνέπειες για Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία είναι προφανείς. Την ίδια στιγμή, καμία από τις ανεπτυγμένες χώρες του G20 δεν είναι συνεπής με τις δεσμεύσεις της σε σχέση με τη Συμφωνία των Παρισίων. Οι πιο συνεπείς στις δεσμεύσεις είναι Γερμανία και Γαλλία (70%) και οι λιγότερο συνεπείς είναι Ρωσία και Σαουδική Αραβία (20%). Το σχετικό διάγραμμα του BloombergNEF (2021) είναι χαρακτηριστικό.

Η πολυπαραμετρική παγκόσμια εξίσωση

Η Ε.Ε., πρωτοπόρος σε παγκόσμιο επίπεδο, φιλοδοξεί να γίνει κλιματικά ουδέτερη έως το 2050. Στο ενδιάμεσο, για την επόμενη δεκαετία, φιλοδοξεί μέχρι το 2030 να υλοποιήσει το περίφημο «fit for 55», που σημαίνει κατά 55% μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε σχέση με το 1990. Ολα αυτά σε μια παγκόσμια κοινότητα στην οποία εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 θα έχουν διπλασιαστεί τα μεγέθη της παγκόσμιας οικονομίας, θα έχουν προστεθεί άλλα 2 δισ. κάτοικοι στον πλανήτη (φθάνοντας συνολικά τα 10 δισ., κυρίως σε Αφρική και Ινδία), ενώ ταυτόχρονα θα πρέπει να έχει μειωθεί και η ενεργειακή κατανάλωση κατά 8%.

Για να έχουμε μια αίσθηση μεγέθους των δυσκολιών του παγκόσμιου αυτού εγχειρήματος, να θυμηθούμε ότι όλο το 2020, στη διάρκεια των παγκόσμιων εγκλεισμών με το σταμάτημα μετακινήσεων, παραγωγής κ.ά., η συνολική μείωση του διοξειδίου του άνθρακα δεν ξεπέρασε το 7%, ενώ, σύμφωνα με τον παγκόσμιο οργανισμό ενέργειας ΙΕΑ, για να υπάρξει κλιματική ουδετερότητα έως το 2050 θα πρέπει να υπάρχει μέση ετήσια παγκόσμια μείωση των εκπομπών κατά 6,7%(!) για όλα τα επόμενα 30 χρόνια.

Η παγκόσμια αυτή εξίσωση είναι η πιο πολυπαραμετρική, με τους περισσότερους αγνώστους και τις περισσότερες αβεβαιότητες που κλήθηκε ποτέ να επιλύσει η ανθρωπότητα, και μάλιστα στον συγκλονιστικά ελάχιστο ιστορικό χρόνο των μόλις 30 ετών.

Προκειμένου να διατηρηθεί η αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κάτω των 2° C εκτιμάται ότι στον τομέα της ενέργειας θα χρειαστούν επενδύσεις 78-130 τρισ. δολαρίων έως το 2050. Με άλλα λόγια, από το σημερινό 1,5 τρισ. δολάρια/χρόνο, να φθάσουμε σε υπερδιπλασιασμό, με μέσο όρο 3-4 τρισ./χρόνο!

Δεδομένης της παγκόσμιας κατεύθυνσης all green electricity σε όλους τους τομείς (ενέργεια, μεταφορές, κατασκευές κ.ά.), θα πρέπει οι εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών και αιολικών πάρκων που απαιτούνται για το πρασίνισμα των ηλεκτρικών συστημάτων να τετραπλασιαστούν σε σχέση με το παγκόσμιο ρεκόρ που επιτεύχθηκε το 2020.

Ετσι, για τα επόμενα 10 χρόνια, πρέπει η παραγωγή πράσινου υδρογόνου να 100πλασιαστεί, οι πωλήσεις ηλεκτρικών οχημάτων να 20πλασιαστούν και οι επενδύσεις σε πράσινη ηλεκτρική ενέργεια (παραγωγή και δίκτυα) να 4πλασιαστούν. Το αντίστοιχο διάγραμμα του ΙΕΑ είναι επίσης χαρακτηριστικό.

ta-geopolitika-mystika-tis-klimatikis-krisis0

Η γεωπολιτική των πρώτων υλών

Η νέα διοίκηση Μπάιντεν στις ΗΠΑ συμβαδίζει πλέον σε κλιματικές φιλοδοξίες με την Ε.Ε., γεγονός που δημιουργεί σοβαρές προοπτικές αισιοδοξίας για την επίτευξη των φιλόδοξων παγκόσμιων κλιματικών στόχων.

Ο δίδυμος διεθνής μετασχηματισμός προς οικονομίες πράσινων και ψηφιακών παραγωγικών μοντέλων, εκτός από την αναγκαία πολιτική βούληση, εκτός από τον πακτωλό των αναγκαίων δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, εξαρτάται επιπλέον και από ένα συντελεστή εξαιρετικά σημαντικής γεωπολιτικής σημασίας: την ύπαρξη, εξόρυξη, επεξεργασία και διανομή των αναγκαίων κρίσιμων ορυκτών πρώτων υλών (κΟΠΥ). Τα επόμενα χρόνια εκτιμάται ότι θα απαιτηθεί ο εξαπλασιασμός στην εξόρυξη κΟΠΥ, όπως: χαλκός, πυρίτιο, κοβάλτιο, νικέλιο, σπάνιες γαίες κ.ά.

Η μέχρι σήμερα κατά 40% εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να μετασχηματιστεί σε αντίστοιχη εξάρτηση από την Κίνα ή κάποιες άλλες χώρες οι οποίες διαθέτουν τα αντίστοιχα κοιτάσματα. Οι πρώτες ύλες πρέπει να διατίθενται διεθνώς με αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους, με επάρκεια, με αξιοποίηση ανακύκλωσης και ασφαλώς σε τιμές προσιτές, διαφορετικά το επιπλέον κόστος θα το πληρώσει ο τελικός καταναλωτής.

Τρία χαρακτηριστικά παραδείγματα δείχνουν το μέγεθος του προβλήματος:

1. Ενα συμβατικό αυτοκίνητο απαιτεί για την κατασκευή του 30 kg κΟΠΥ, ενώ ένα ηλεκτρικό αυτοκίνητο, που είναι το μέλλον της αυτοκίνησης, απαιτεί υπερεξαπλάσιες ποσότητες της τάξεως των 200 kg/όχημα.

2. Τo 70% των φωτοβολταϊκών panels κατασκευάζεται στην Κίνα και ένα άλλο επιπλέον 15% σε χώρες της ΝΑ Ασίας, από κινεζικές εταιρείες. Κατά συνέπεια, το 85% της παγκόσμιας παραγωγής φωτοβολταϊκών βρίσκεται σε κινεζικά χέρια.

3. Η εξάρτηση της Ευρώπης από εισαγωγές κρίσιμων πρώτων υλών γίνεται ακόμη πιο δυσεπίλυτη λόγω της υπερσυγκέντρωσης των πρώτων υλών σε συγκεκριμένες χώρες. Το 98% των εισαγωγών στην Ε.Ε. σπάνιων γαιών (π.χ. για offshore αιολικά) γίνεται από την Κίνα, το 98% εισαγωγών βορικού άλατος (χημική βιομηχανία) από την Τουρκία, το 78% εισαγωγών λιθίου (μπαταρίες) από τη Χιλή, το 71% της πλατίνας (ηλεκτρικός εξοπλισμός) από τη Νότια Αφρική, το 68% του κοβαλτίου (μπαταρίες) από το Κογκό (όπου μάλιστα υπάρχει και η τραγική έξαρση της εξοντωτικής και προφανώς παράνομης παιδικής εργασίας) και το 64% του βωξίτη (αλουμίνιο) από τη Γουινέα.

Για να μην κλαίμε στο χυμένο γάλα

Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες (Ε.Ε., ΗΠΑ, Ιαπωνία, Καναδάς κ.ά.) πρέπει να συνειδητοποιήσουν ότι το όραμα για έναν βιώσιμο πλανήτη χωρίς κλιματικές καταστροφές και το όραμα για σύγχρονα ψηφιακά και πράσινα οικονομικά και παραγωγικά μοντέλα στηρίζεται στη χωρίς εξαρτήσεις τροφοδοσία των οικονομιών τους με τις αναγκαίες πρώτες ύλες για την κατασκευή των αναγκαίων εξοπλισμών. Με άλλα λόγια, συνιστά υπαρξιακή προτεραιότητα όλων των αναπτυξιακών σχεδιασμών των φιλελεύθερων δημοκρατιών η διαμόρφωση, ο συντονισμός και η άσκηση ενιαίων στρατηγικών, προμήθειας και επεξεργασίας, των κρίσιμων για τη μετάβαση ορυκτών πρώτων υλών, στο πλαίσιο πάντα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ).

Η αδιαμφισβήτητη αυτή αναγκαιότητα μπορεί να θεωρηθεί αδύνατο να επιτευχθεί και –όπως πολλές φορές έχει κάνει η Δύση, σε πολλά γεωστρατηγικά θέματα– να στρουθοκαμηλίσει κρύβοντας το κεφάλι της στην άμμο, αρκούμενη στην ύπαρξη πολλών κονδυλίων για την αγορά έτοιμου και εισαγόμενου πράσινου και ψηφιακού εξοπλισμού (από ημιαγωγούς και μπαταρίες μέχρι smartphones και ηλεκτρικά αυτοκίνητα), αγνοώντας τις πηγές και τις αλυσίδες τροφοδοσίας πρώτων υλών για την κατασκευή αυτού του εξοπλισμού.

Στους βολεμένους χειροκροτητές των εύκολων κοντόφθαλμων λύσεων θέλω να θυμίσω ένα σημαντικό ευρωπαϊκό επίτευγμα συνεργασίας. Αναφέρομαι στην εξαιρετικά επιτυχημένη συνεργασία γαλλικών, γερμανικών, ισπανικών, αγγλικών και άλλων ευρωπαϊκών εταιρειών της αεροναυπηγικής στη δημιουργία της Airbus, η οποία αποτελεί έναν από τους δύο μεγάλους παγκόσμιους παίκτες (μαζί με την Boeing) στην παραγωγή κορυφαίων ποιοτικών αεροσκαφών.

Για να μην κλαίμε αργότερα πάνω από το χυμένο γάλα, ας διδαχθούμε από τις δικές μας καλές πρακτικές.

* Ο κ. Γιάννης Μανιάτης είναι πρώην υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής.

 

 

 

 

 

 

 

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Δεν είναι χολιγουντιανό σενάριο

den-einai-choligoyntiano-senario-561453382

Φονικές πλημμύρες στη δυτική Γερμανία, 49,5° Κελσίου στον Καναδά, καύσωνας σε πολλές περιοχές της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Στην «Κοιλάδα του Θανάτου» στην Καλιφόρνια οι Αρχές ανέφεραν ότι η θερμοκρασία έφτασε στους 54,4° Κελσίου. Τα ρεκόρ υψηλών θερμοκρασιών στο Φοίνιξ της Αριζόνας και στο Λας Βέγκας της Νεβάδας σπάνε το ένα μετά το άλλο.

Οι σκηνές στο μετρό της κινεζικής πόλης Τσεντσόου είναι απίστευτες, σαν ταινία καταστροφής που η υπερβολή στο σενάριο σου προκαλεί όχι τρόμο, αλλά ακατάσχετο γέλιο. Μόνο που δεν πρόκειται για ταινία…

Οι καταρρακτώδεις βροχές είχαν ως αποτέλεσμα ακραίες πλημμύρες και στο μετρό της πρωτεύουσας της επαρχίας η στάθμη του νερού έφτασε σε τόσο υψηλό επίπεδο που οι επιβάτες των συρμών μετά βίας κρατούσαν τα κεφάλια τους έξω από το νερό. «Εάν η κλιματική αλλαγή μπορεί να παρομοιαστεί με έναν καρχαρία, τότε το νερό θα είναι τα δόντια του», λένε οι επιστήμονες, και με εικόνες σαν κι αυτές φαίνεται ότι έχουν απόλυτο δίκιο.

«Σχεδόν 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη κατοικούν σε περιφέρειες οι οποίες αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο να πληγούν από πλημμυρικά φαινόμενα, σύμφωνα με τα στοιχεία και τις εκτιμήσεις του οργανισμού The Nature Conservancy. Επιπλέον, το 25% της συνολικής καλλιεργήσιμης γης του πλανήτη, όπερ σημαίνει το 45% στην Ινδία και το 31% στην Κίνα, εντοπίζεται σε τέτοιου είδους περιοχές».

Ομως δεν χρειάζεται να ταξιδέψουμε εκτός συνόρων για να καταλάβουμε ότι κάτι δεν πάει καλά. Το νιώθουμε κι εδώ, στα μέρη μας, με τον αφόρητο, μακρύ καύσωνα των τελευταίων ημερών. Οι πλημμύρες, οι καύσωνες, η ξηρασία, οι καταιγίδες έχουν πλέον πρωτοφανή ένταση και διάρκεια. Οι ίδιοι οι επιστήμονες δηλώνουν εντυπωσιασμένοι από το πόσο έξω έχουν πέσει στις προβλέψεις τους, από το πόσο μικρότερα είναι τα προηγούμενα ρεκόρ.

Η κλιματική αλλαγή δεν είναι σαν την πανδημία. Δεν αναχαιτίζεται με εμβόλια, δεν αντιμετωπίζεται με φάρμακα. Χρειάζεται αλλαγή φιλοσοφίας, δραστικά μέτρα, αποφάσεις εδώ και τώρα, καθώς απ’ ό,τι φαίνεται δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια.

Ο πλανήτης «φλέγεται» και τα σενάρια για το τι μπορεί να συμβεί μελλοντικά δεν θα τα γράψει το Χόλιγουντ.

 

 

 

ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

Ο πλανήτης Γη σε κατάσταση βρασμού

Οι εκδηλώσεις της κλιματικής αλλαγής γίνονται ολοένα και πιο ακραίες – Στον Αρκτικό Κύκλο η θερμοκρασία έφτασε τους 48° C

«Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγραφεί το ιστορικό γεγονός» του καύσωνα στην περιοχή του Βανκούβερ στον Καναδά, γράφτηκε στον επίσημο λογαριασμό του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού στο Twitter στις 30 Ιουνίου, σχολιάζοντας το ασύλληπτο επίπεδο των 49,5° C στον οικισμό Λίτον την προηγούμενη μέρα. Ηταν η τρίτη συνεχόμενη μέρα που η ανώτερη θερμοκρασία στο Λίτον συνέτριβε το αντίστοιχο ρεκόρ του Καναδά. Πρωτοφανή είναι επίσης τα κύματα καύσωνα και ξηρασίας που καίνε το Σιάτλ και το Πόρτλαντ των ΗΠΑ. Συγκλονίζει και μόνο το άκουσμα πως σε περιοχές της Σιβηρίας, εντός του Αρκτικού Κύκλου, καταγράφηκαν θερμοκρασίες εδάφους 48° C! Η υπό εξέλιξη κλιματική κρίση μετατρέπει σε καμίνι τους θερινούς μήνες, απειλώντας να αλλάξει ακόμα και την έννοια του καλοκαιριού. Καλός καιρός δεν σημαίνει καύσωνας…

Εχοντας μόλις βγει από τον πρώτο, πρώιμο και παρατεταμένο «δικό μας» φετινό καύσωνα αξίζει να σημειωθεί πως η Ελλάδα και ευρύτερα η περιοχή της Μεσογείου θεωρούνται μια εύθραυστη κλιματικά ζώνη, που μπορεί να επηρεαστεί ιδιαίτερα από την κλιματική απορρύθμιση. Ο καύσωνας των προηγούμενων ημερών αποτελεί ένα δείγμα φαινομένων που μπορεί να επικρατήσουν τα επόμενα χρόνια. Σε μια ενδιαφέρουσα δημοσίευση προ ολίγων ημερών, ερευνητές του Ινστιτούτου Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ) του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών σημείωναν: «Οι καύσωνες δεν είναι ασυνήθιστοι στη χώρα μας, όμως παραδοσιακά εμφανίζονται τον Ιούλιο και τον Αύγουστο. Οι καύσωνες του Ιουνίου είναι ιδιαίτερα ασυνήθιστοι –τουλάχιστον μέχρι πρόσφατα– και μπορούμε να τους χαρακτηρίσουμε “πρώιμους” καύσωνες». Οι ερευνητές επισημαίνουν πως μετά τον καταστροφικό καύσωνα του 2007 (κατά τη διάρκειά του εκδηλώθηκε η πυρκαγιά που κατέκαψε τον Εθνικό Δρυμό της Πάρνηθας) «οι καύσωνες του Ιουνίου επαναλαμβάνονται συχνότερα, όπως το 2010 (ο πιο πρώιμος καύσωνας, 15-18/6), το 2016, το 2017 αλλά και ο φετινός, γεγονός που καταδεικνύει ότι οι “πρώιμοι” καύσωνες τείνουν να γίνουν πλέον “κανονικότητα”». Την επιμέλεια του σχετικού άρθρου έχουν η δρ Δήμητρα Φουντά, διευθύντρια ερευνών ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ, ο δρ Γιώργος Καταβούτας, επιστημονικός συνεργάτης ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ, ο Φραγκίσκος Πιέρρος MSc ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ και ο καθηγητής Νίκος Μιχαλόπουλος, διευθυντής ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ.

Βεβαίως, καύσωνες και μάλιστα πολύ έντονοι έχουν σημειωθεί και στο παρελθόν μήνα Ιούνιο. Το 1916 (19-23 Ιουνίου) ένα ισχυρότατο κύμα καύσωνα έπληξε Στερεά Ελλάδα και Πελοπόννησο οδηγώντας σε θερμοκρασίες έως 43° C (Αθήνα, Λαμία, Λάρισα, Μεσολόγγι κ.α.) αλλά και 45° C (Καλαμάτα). «Η θερμοκρασία των 43° C που σημειώθηκε στις 21/6/1916 αποτέλεσε το απόλυτο ρεκόρ μέγιστης θερμοκρασίας στον κλιματικό σταθμό του ΕΑΑ στο Θησείο για περίπου έναν αιώνα, όταν καταρρίφθηκε κατά τη διάρκεια του ισχυρού καύσωνα που έπληξε τα Βαλκάνια τον Ιούνιο του 2007. Ο σταθμός του Θησείου κατέγραψε 44,8° C στις 26/6/2007, θερμοκρασία που αποτελεί πλέον το ρεκόρ όλων των εποχών στον συγκεκριμένο σταθμό (από τα τέλη του 19ου αιώνα που υπάρχουν καταγραφές)», αναφέρουν οι ερευνητές του ΕΑΑ. Ρεκόρ όλων των εποχών σημειώθηκε επίσης στις 26 Ιουνίου 2007 στη Νέα Φιλαδέλφεια με 46,2° C. Ο καύσωνας του Ιουνίου του 2007 ήταν ο ισχυρότερος καύσωνας της μεταπολεμικής περιόδου την Ελλάδα αυτόν τον μήνα. Ακολούθησαν οι καύσωνες του Ιουνίου του 1982 (μέγιστες θερμοκρασίες στη Νέα Φιλαδέλφεια 44,6° C και στα Τρίκαλα Θεσσαλίας 43,8° C) και του Ιουνίου του 2014, με μέγιστες θερμοκρασίες στην Κάτω Τιθορέα 42,7° C, στην Πυργέλα Αργους 42,3° C και στο αεροδρόμιο Ελ. Βενιζέλος 40,6° C. Ισχυρός και πολυήμερος ήταν και ο καύσωνας του Ιουνίου 2016, με μέγιστες θερμοκρασίες στη Σπάρτη 43,4° C, στις Μοίρες Ηρακλείου 43,2° C και στη Θήβα 42,9° C. Στην Αθήνα η μέγιστη θερμοκρασία έφθασε τους 41° C, σύμφωνα με το πολύτιμο αρχείο του μετεωρολόγου Δημήτρη Ζιακόπουλου.

40άρια τον Μάιο

Στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής παρουσιάζεται διεύρυνση της περιόδου που εκδηλώνονται περιστατικά καύσωνα. Ας μην ξεχνάμε πως πέρυσι σημειώθηκε το πολύ σπάνιο φαινόμενο του καύσωνα του Μαΐου, με 40άρια στις 15 Μαΐου 2020! Η προοπτική διεύρυνσης των ημερών με καύσωνα στην Ελλάδα έχει αναδειχθεί και σε παλαιότερες μελέτες, όπως για παράδειγμα στη μεγάλη έρευνα του Αστεροσκοπείου για λογαριασμό του WWF Ελλάς και με αντικείμενο τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής την περίοδο 2020-2050. Σε αυτή σημειωνόταν πως οι κάτοικοι πόλεων όπως η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, η Λαμία και η Λάρισα θα υπόκεινται μέχρι και σε 20 περισσότερες ημέρες καύσωνα. Oσον αφορά μια σειρά τουριστικών περιοχών, υπήρχε η εκτίμηση πως οι ημέρες καύσωνα θα αυξηθούν από 5 έως και 15, ενώ θα αυξηθούν περαιτέρω και οι νύχτες όπου η θερμοκρασία δεν θα πέφτει κάτω από τους 20° C, κυρίως στις νησιωτικές περιοχές, όπως η Ρόδος και τα Χανιά, αυξάνοντας τη δυσφορία. Τα μοντέλα πρόβλεψης επιβεβαιώνονται…

Oλα αυτά δεν είναι χωρίς συνέπειες. «Επιδημιολογικές έρευνες δείχνουν ότι οι πρόωροι καύσωνες συσχετίζονται με μεγαλύτερα ποσοστά θνησιμότητας/νοσηρότητας, κυρίως λόγω έλλειψης εγκλιματισμού του πληθυσμού. Επίσης, οι όψιμοι καύσωνες προς το τέλος του καλοκαιριού αυξάνουν τον κίνδυνο πρόκλησης δασικών πυρκαγιών, λόγω της παρατεταμένης ξηρασίας που έχει προηγηθεί. Σε πολλές χώρες, οι καύσωνες θεωρούνται ως τα πλέον καταστροφικά φυσικά φαινόμενα σε ό,τι αφορά στις επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία, στα οικοσυστήματα και στο περιβάλλον», σημειώνουν οι ερευνητές του ΕΑΑ στο πρόσφατο άρθρο τους. Και προειδοποιούν: «Οι μελλοντικές εκτιμήσεις από τα κλιματικά μοντέλα δεν είναι ιδιαίτερα ευοίωνες, καθώς προβλέπουν περαιτέρω αύξηση στη συχνότητα, διάρκεια και ένταση των καυσώνων».

Λίβας κατά κύματα από την Αφρική

Δώδεκα μέρες κράτησε ο μακρόσυρτος και πρώιμος καύσωνας, ο πρώτος του φετινού καλοκαιριού. Το φαινόμενο εκδηλώθηκε σε δύο φάσεις. Ξεκίνησε την επομένη της θερινής ισημερίας (21 Ιουνίου), την Τρίτη 22/6, και έφτασε σε μια πρώτη κορύφωση Παρασκευή – Σάββατο 25-26 Ιουνίου. Και σε αυτήν την πρώτη φάση εκδηλώθηκαν ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες, όπως στα Αρφαρά Μεσσηνίας 42,9 C, στην Αγία Τριάδα Φθιώτιδας 42,2 C, στη Στυλίδα 41,8 C και στα Τρίκαλα 41,7 C. Στην Κέρκυρα το θερμόμετρο στις 25 Ιουνίου έδειξε 39,7 C, που είναι η μέγιστη θερμοκρασία Ιουνίου τα τελευταία δέκα χρόνια (στον σταθμό του Αστεροσκοπείου).Καθώς διατηρούνταν υψηλές θερμοκρασίες στο ενδιάμεσο, εκδηλώθηκε ένα δεύτερο, πιο ισχυρό, κύμα ζέστης από την Τετάρτη 30/6, με κορύφωση την Πέμπτη 1η Ιουλίου και ολοκλήρωση του φαινομένου την Παρασκευή 2 Ιουλίου. Την Πέμπτη «άναψε» μεγάλο μέρος της χώρας. Αποκαλυπτικό ήταν το γεγονός πως σε 78 μετεωρολογικούς σταθμούς του Αστεροσκοπείου σε όλη τη χώρα (από τους 430) καταγράφηκαν θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών Κελσίου, ενώ κατά τόπους το θερμόμετρο ξεπέρασε τους 43 και 44 βαθμούς.Οι υψηλότερες θερμοκρασίες της 1ης Ιουλίου σημειώθηκαν στα Χανιά (περιοχή Νεροκούρος) με 44,3 C, στο Aργος 43,8 C, στα Ψαχνά Ευβοίας 43,3 C, στην Τανάγρα 43,2 C, στην Αυλίδα και τη Βατερή Ευβοίας 43C, στη Θήβα (Νέα Οδός), στο Λευκοχώρι Φθιώτιδας και στη Χαλκίδα 42,9 C, και σε Μακρακώμη, Σπάρτη και Στυλίδα 42,8 C.

«Ηταν ένας καύσωνας με μεγάλη διάρκεια, από τους μεγαλύτερους των τελευταίων ετών, που έδωσε σε δύο φάσεις υψηλές θερμοκρασίες. Προκλήθηκε από την εισβολή κατά κύματα θερμών αερίων μαζών από την Αφρική, μέσω νότιων και νοτιοδυτικών ανέμων, σε συνδυασμό με την κυκλοφορία των συστημάτων στην Ευρώπη και την ευρύτερη περιοχή», σημείωσε στην «Κ» ο Κώστας Λαγουβάρδος, διευθυντής Ερευνών στο Αστεροσκοπείο Αθηνών και υπεύθυνος του meteo.gr.

o-planitis-gi-se-katastasi-vrasmoy0

Ας ελπίσουμε ότι δεν θα γίνουμε (θερινή) Σιβηρία και Καναδάς…

Συγκλονίζουν οι πρωτοφανείς συνθήκες καύσωνα που εξελίσσονται στη Βρετανική Κολομβία του δυτικού Καναδά, σε βορειοδυτικές περιοχές των ΗΠΑ αλλά και σε τμήματα της Σιβηρίας πάνω από τον Αρκτικό Κύκλο! Πρόκειται για τόπους που χαρακτηρίζονται από ψυχρό κλίμα και σήμερα αντιμετωπίζουν καυτές θερμοκρασίες. Τμήματα δρόμων αποσαθρώνονται, καλώδια λιώνουν, δασικές πυρκαγιές καίνε για μήνες, άνθρωποι ταλαιπωρούνται και πεθαίνουν αιφνιδίως. Η κλιματική κρίση είναι εδώ και δεν αστειεύεται. Στο απίστευτο επίπεδο των 49,5° C έφτασε την Τρίτη η θερμοκρασία του αέρα στον οικισμό Λίτον (47° C τη Δευτέρα), περίπου 260 χιλιόμετρα βορειοανατολικά του Βανκούβερ, σημειώνοντας εθνικό ρεκόρ υψηλής θερμοκρασίας για τον Καναδά, ένα ρεκόρ απίστευτο για τα εκεί δεδομένα. Στον… χιονοδρομικό σταθμό Ουίσλερ, βόρεια του Βανκούβερ, η θερμοκρασία έφτασε στους 42° C βαθμούς. Τραγικές ήταν οι συνέπειες στην ανθρώπινη υγεία.

Τουλάχιστον 134 αιφνίδιοι θάνατοι σημειώθηκαν στο μεγάλο καναδικό λιμάνι, με τους περισσότερους να συνδέονται με το πρωτοφανές κύμα ζέστης. Ενώ για το Βανκούβερ οι φυσιολογικές για την εποχή θερμοκρασίες ήταν 21° C, τις προηγούμενες ημέρες ξεπερνούσαν συχνά τους 30° C, ενώ στην ευρύτερη περιφέρεια διαμορφώθηκαν αφόρητες συνθήκες.

Ισχυρός καύσωνας πλήττει και τις περιοχές των ΗΠΑ νοτίως του Βανκούβερ. Στους 46,1° C έφτασε η θερμοκρασία στο αεροδρόμιο του Πόρτλαντ το απόγευμα της Δευτέρας, στους 41,6° C στο αντίστοιχο του Σιάτλ. Ας σημειωθεί πως στην περιοχή αυτή οι υψηλότερες για την εποχή θερμοκρασίες δεν ξεπερνούσαν τους 25-26° C βαθμούς. Καθώς οι πόλεις αυτές δεν αντιμετώπιζαν υψηλές θερμοκρασίες, οι κατοικίες δεν διαθέτουν κλιματιστικά. Οι τιμές των δωματίων σε ξενοδοχεία με κλιματισμό απογειώθηκαν, φυσικά για τους έχοντες. Ταυτόχρονα εκδηλώνονται μεγάλη ξηρασία και δασικές πυρκαγιές. Ακόμα πιο εξωφρενικές είναι οι θερμοκρασίες της επιφάνειας του εδάφους που καταγράφηκαν από τους δορυφόρους Copernicus Sentinel-3. Σε πολλές περιοχές οι θερμοκρασίες εδάφους (δεν πρέπει να συγχέονται με τις θερμοκρασίες του αέρα πάνω από το έδαφος) ξεπερνούσαν τους 45° C, με αποκορύφωμα τους 56° C στο Kamloops (Καναδάς) και τους 63° C στο Wenatchee (ΗΠΑ). Σύμφωνα με τους μετεωρολόγους, το πρωτοφανές κύμα καύσωνα συνδέεται με το φαινόμενο «θόλος ζέστης», δηλαδή παγίδευση θερμού αέρα στην περιοχή λόγω υψηλών πιέσεων. Η ύπαρξη τόσο θερμών αερίων μαζών οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου και στην κλιματική αλλαγή. Πρωτοφανής είναι η κατάσταση και στη Σιβηρία, όπου καταγράφηκε θερμοκρασία εδάφους 48° C (!) τη Δευτέρα 21 Ιουνίου στο Βερκογιάνσκ, εντός του Αρκτικού Κύκλου.

Eνα χρόνο πριν είχε επίσης καταγραφεί ρεκόρ θερμοκρασίας εδάφους στην ίδια περιοχή, αλλά ήταν 38° C. Aνοδος 10 βαθμών σε μόνο ένα έτος… Η Μόσχα πλήττεται από ένα πρωτοφανές στην ιστορία της κύμα καύσωνα, με θερμοκρασία 34,7° C, που είχε να καταγραφεί μήνα Ιούνιο 120 και πλέον χρόνια.

Στα τέλη Μαΐου, το Αρκτικό Συμβούλιο (απαρτίζεται από τις οκτώ χώρες της Αρκτικής) σημείωσε πως η περιοχή θερμαίνεται τρεις φορές ταχύτερα από τον μέσο όρο του πλανήτη. Πολύ ανησυχητικές είναι οι εξελισσόμενες δασικές πυρκαγιές στη Σιβηρία για τρίτη συνεχόμενη χρονιά. Σε μερικές περιοχές τροφοδοτούνται από «πυρκαγιές ζόμπι», που σιγοκαίνε τύρφη όλο τον χρόνο!

 

 

 

 

 

 

ΚΟΣΜΟΣ

Κλίμα και βιοποικιλότητα, μια διπλή και σύνθετη μάχη

Οι δύο κρίσεις πρέπει να αντιμετωπιστούν μαζί και όχι η μία εις βάρος της άλλης, προειδοποιούν οι επιστήμονες

Ορισμένες περιβαλλοντικές λύσεις είναι διπλά κερδοφόρες, συμβάλλοντας στον έλεγχο της υπερθέρμανσης του πλανήτη και προστατεύοντας τη βιοποικιλότητα. Ωστόσο, άλλες αντιμετωπίζουν τη μία κρίση εις βάρος της άλλης. Η καλλιέργεια δέντρων στα λιβάδια, για παράδειγμα, μπορεί να καταστρέψει τη φυσική χλωρίδα και την πανίδα ενός πλούσιου οικοσυστήματος, ακόμη και αν τα νέα δέντρα απορροφούν τελικά τον άνθρακα. Αν ο κόσμος δεν σταματήσει να αντιμετωπίζει την κλιματική αλλαγή και την κατάρρευση της βιοποικιλότητας ως ξεχωριστά ζητήματα, κανένα από τα δύο προβλήματα δεν θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά, σύμφωνα με έκθεση που δημοσιεύθηκε την Πέμπτη. Η έκθεση αυτή είναι η πρώτη συνεργασία μεταξύ της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) και της Διακυβερνητικής Πλατφόρμας Επιστημονικής Πολιτικής για τη Βιοποικιλότητα και τις Υπηρεσίες Οικοσυστήματος (IPBES). «Τα δύο ζητήματα είναι πιο βαθιά αλληλένδετα από ό,τι πιστεύαμε αρχικά», δήλωσε ο πρόεδρος της επιστημονικής διευθύνουσας επιτροπής που συνέταξε την έκθεση, Χανς-Οτο Πούρτνερ. Είναι επίσης άρρηκτα συνδεδεμένα με την ανθρώπινη ευημερία, αλλά οι παγκόσμιες πολιτικές στοχεύουν συνήθως αποκλειστικά το ένα ή το άλλο, οδηγώντας σε απρόβλεπτες συνέπειες.

Εδώ και πολλά χρόνια, επιστήμονες και υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μελέτησαν και προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν την κλιματική κρίση, προειδοποιώντας τον κόσμο για τους κινδύνους από τα αέρια του θερμοκηπίου που συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα από τη Βιομηχανική Επανάσταση λόγω της καύσης ορυκτών καυσίμων. Ταυτόχρονα, μια άλλη ομάδα ερεύνησε και προσπάθησε να αντιμετωπίσει την κρίση της βιοποικιλότητας, που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την εξαφάνιση και την κατάρρευση του οικοσυστήματος. Ο κύριος ένοχος εδώ είναι η απώλεια ενδιαιτημάτων λόγω της εντατικής γεωργίας και της υπεραλίευσης.

Οι δύο ομάδες έχουν λειτουργήσει σε μεγάλο βαθμό αυτόνομα, ωστόσο, τα θέματά τους συνδέονται με κάτι στοιχειώδες: τον άνθρακα. Το ίδιο χημικό στοιχείο που σχηματίζει το διοξείδιο του άνθρακα, το μεθάνιο και την αιθάλη –ουσίες οι οποίες παγιδεύουν τη θερμότητα– αποτελεί επίσης θεμελιώδη δομικό λίθο του φυσικού κόσμου. Βοηθά στη διαμόρφωση του ιστού των φυτών και των ζώων και είναι αποθηκευμένο σε δάση, υγρότοπους, λιβάδια και στον πυθμένα των ωκεανών. Μια άλλη βασική σύνδεση μεταξύ του κλίματος και της βιοποικιλότητας είναι το γεγονός ότι οι άνθρωποι έχουν δημιουργήσει καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης και στα δύο μέτωπα, χρησιμοποιώντας τους πόρους του πλανήτη με μη βιώσιμους τρόπους.
Την τελευταία εικοσαετία, η κλιματική κρίση επισκίασε σε μεγάλο βαθμό την κρίση της βιοποικιλότητας, ίσως επειδή η απειλή της ήταν πιο εμφανής. Ωστόσο, η ισορροπία μπορεί να αλλάξει, καθώς οι επιστήμονες προειδοποιούν πως η μείωση της βιοποικιλότητας μπορεί να οδηγήσει σε κατάρρευση του οικοσυστήματος, απειλώντας την τροφή και την παροχή νερού της ανθρωπότητας. Οι επιχειρήσεις και οι χώρες αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο τη φύση ως έναν τρόπο αντιστάθμισης των εκπομπών τους, όπως, για παράδειγμα, με τη φύτευση δέντρων για την απορρόφηση του άνθρακα.

Η σαβάνα Σεράντο

Στη Βραζιλία, σε τμήματα της σαβάνας Σεράντο, η οποία φιλοξενεί αμέτρητα είδη και αποθηκεύει μεγάλες ποσότητες άνθρακα, φυτεύτηκαν μονοκαλλιέργειες ευκαλύπτου και πεύκου σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί ένας παγκόσμιος στόχος αναδάσωσης. Το αποτέλεσμα όμως, κατά τις δύο ομάδες, είναι μια «επικείμενη οικολογική καταστροφή», επειδή οι καλλιέργειες καταστρέφουν το φυσικό οικοσύστημα και τα μέσα διαβίωσης των τοπικών κοινοτήτων, συμπεριλαμβανομένων των αυτοχθόνων λαών. Οι κλιματικές παρεμβάσεις τείνουν να βλάπτουν τη βιοποικιλότητα περισσότερο από ό,τι την ευεργετούν και πρέπει να υπάρξουν κάποιες αντισταθμίσεις. Σύμφωνα με την έκθεση, με την προστασία και την αποκατάσταση της φύσης μπορούμε να προστατεύσουμε τη βιοποικιλότητα, να περιορίσουμε την αύξηση της θερμοκρασίας, να βελτιώσουμε την ανθρώπινη ευημερία και ίσως να προστατευθούμε από τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής, όπως οι έντονες πλημμύρες και οι καταιγίδες. Ενα παράδειγμα για το πώς η προστασία και η αποκατάσταση της φύσης μπορεί να βοηθήσει είναι η περιοχή Κασαμάντσε της Σενεγάλης. Εκεί, οι τοπικές κοινότητες αποκατέστησαν τα μαγκρόβια δάση και υιοθέτησαν βιώσιμα αλιευτικά μέτρα, βελτιώνοντας τα αλιεύματά τους, φέρνοντας πίσω τα δελφίνια και 20 διαφορετικά είδη ψαριών στα νερά της περιοχής, αποθηκεύοντας άνθρακα και προστατεύοντας τις ακτές τους, δήλωσε η περιβαλλοντική ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο Ρούτγκερς και μία από τους συγγραφείς της έκθεσης, Πάμελα Μακέλγουι.

Παράλληλα, στα βουνά του Ινδοκαυκάσου στη νότια Ασία, ένα πρόγραμμα διατηρεί μια περιοχή περίπου στο μέγεθος του Βελγίου, αποκαθιστώντας δάση και λιβάδια, προστατεύοντας τις απειλούμενες λεοπαρδάλεις του χιονιού και τα ελάφια, ενώ διατηρεί ταυτόχρονα τον άνθρακα μακριά από την ατμόσφαιρα. Οι άνθρωποι –1,3 εκατομμύριο– που ζουν στην περιοχή που εκτείνεται σε τμήματα του Νεπάλ, της Ινδίας και της αυτόνομης περιφέρειας του Θιβέτ, έχουν δει αυξημένα εισοδήματα νοικοκυριών μέσω του τουρισμού και της βιώσιμης γεωργίας. Οι αστικές περιοχές μπορούν επίσης να κάνουν τη δική τους προσπάθεια, φυτεύοντας γηγενή δέντρα, δημιουργώντας χώρους πρασίνου και προστατεύοντας τα παράκτια οικοσυστήματα.

 

 

 

ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

Κλιματική κρίση: το μέλλον είναι τώρα

Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ είχε χαρακτηρίσει το κάλεσμά του για τα ανθρώπινα δικαιώματα ως την επιταγή του τώρα: «Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το γεγονός ότι το αύριο είναι σήμερα. Μας καλεί η κατεπείγουσα ανάγκη τού τώρα. Στo αιώνιο ερώτημα της ύπαρξής μας απέναντι στην ιστορία, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να έχουμε αργήσει. Δεν μπορούμε να σταθούμε απαθείς ή αδιάφοροι. Τώρα είναι η στιγμή της δυναμικής δράσης». Πιστεύω ακράδαντα ότι αντίστοιχο είναι και το κάλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Το αύριο είναι σήμερα.

Αυτό ακριβώς εξέφρασε το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο τον περασμένο μήνα, κρίνοντας τον κλιματικό νόμο της χώρας του αντισυνταγματικό, στη βάση ότι δεν διασφαλίζει τα δικαιώματα των επόμενων γενεών. Είναι τομή να αποφασίζει ο δικαστής για τα δικαιώματα ανθρώπων που δεν έχουν ακόμα γεννηθεί. Αυτή όμως είναι και η βάση της αειφορίας, η οποία δεν αποτελεί πλέον μια γενική έννοια, αλλά αναφαίρετο δικαίωμα με νομική βάση. Η υφήλιος καλείται να λύσει ένα πρόβλημα που την απειλεί υπαρξιακά και συμμετρικά. Σε μεγάλο βαθμό βιώνουμε ήδη τις επιπτώσεις του, με την υπερθέρμανση του πλανήτη, τις ακραίες φυσικές καταστροφές που πλήττουν έντονα τη χώρα μας, την απειλή για τη βιοποικιλότητα της Ελλάδας και της φυσικής υδάτινης προέκτασής της, της Μεσογείου.

Το κάλεσμα έρχεται ορμητικά, μετά την αντιμετώπιση μιας άλλης μεγάλης παγκόσμιας απειλής, της πανδημίας. Απαιτείται ξανά παγκόσμια επαγρύπνηση, η οποία θα μετουσιωθεί σε εθνικές δράσεις. Σε αυτό ακριβώς θα έπρεπε να αποσκοπεί και ο νέος κλιματικός νόμος της χώρας μας. Η αρχική συναίνεση που εκφράστηκε από τα συστημικά κόμματα πρέπει να μετουσιωθεί σε μία σειρά από δράσεις για το παρόν και το μέλλον, σε ένα νέο πλαίσιο βάσει του οποίου η επιβάρυνση στο κλίμα θα πρέπει να εξισούται με τις θετικές δράσεις για αυτό, που πλέον ονομάζουμε net zero. Ακριβώς όπως ένας σώφρων γονέας δεν θα φόρτωνε με χρέη τα παιδιά του, έτσι πρέπει σαν πολίτες τού τώρα να αναλογιστούμε τη στάση μας απέναντι στο περιβάλλον, βάζοντας σαν κύριο γνώμονα τι κληροδοτούμε στις επόμενες γενιές.

Για να κάνει τη διαφορά ο κλιματικός νόμος θα πρέπει να έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά: πρώτον, να είναι φιλόδοξος και, δεύτερον, να φέρει κοντά του όλη την κοινωνία. Ως προς το πρώτο, είναι σημαντικό οι φιλόδοξοι στόχοι να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένοι για τον μετασχηματισμό στην κλιματική ουδετερότητα και να τίθεται επίσης το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα διαμορφωθεί η πολιτική για την επίτευξή τους. Αν τα άρθρα του νόμου οδηγούν απλά σε σημειακές αλλαγές στο πώς λειτουργούμε σήμερα, θα υποβαθμιστούν σύντομα σε ένα δευτερεύον ζήτημα για όλους, και τελικά δεν θα επιτευχθούν καν. Θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, προγραμματίζουμε και ζούμε. To ζητούμενο δεν είναι να χρησιμοποιούμε όλοι 10% λιγότερο το αυτοκίνητο ή το αεροπλάνο, αλλά να αλλάξουμε τον τρόπο επικοινωνίας με τους δικούς μας, τους συνεργάτες μας και το πώς αντιλαμβανόμαστε τις μεταφορές μας. Οχι απλά να πούμε ότι καταναλώνουμε λιγότερο, αλλά να καταναλώνουμε και εξυπνότερα, στρεφόμενοι π.χ. σε προϊόντα εταιρειών που έχουν αναλάβει δεσμεύσεις μηδενικού άνθρακα, συμβάλλοντας με την κάθε πράξη μας στο θετικό περιβαλλοντικό ισοζύγιο.

Οι ακτιβιστές και η επιχειρηματική καινοτομία έθεσαν πρώτοι ψηλά τον πήχυ. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ, μια Σουηδή έφηβη, προκαλεί τους παγκόσμιους ηγέτες να σκεφτούν ριζικά διαφορετικά. Ο Ελον Μασκ, ένας Νοτιοαφρικανός serial entrepreneur, ταράζει τα θεμέλια της παγκόσμιας αυτοκινητοβιομηχανίας, της ενεργειακής παραγωγής και της διαστημικής τεχνολογίας. Πολλές κυβερνήσεις και εταιρείες υπερθεματίζουν πλέον σε δεσμεύσεις κλιματικής ουδετερότητας. Αρχίζει να τίθεται θέμα υλοποίησης και εφαρμοσιμότητας των φιλόδοξων εξαγγελιών. Ο αρχικός ενθουσιασμός μπορεί να μετατραπεί σε ένα μεγάλο εμπόδιο, όπως δείχνουν οι αντιδράσεις των αγορών με τη ραγδαία άνοδο των τιμών των πρώτων υλών τους τελευταίους μήνες. Η χρηματοδότηση των εξαγγελιών μπορεί να καταστεί ανέφικτη αν δεν υπάρχουν υλοποιήσιμα επιχειρηματικά σχέδια και προτεραιότητες.

Οι κρατικές παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι καίριες και στοχευμένες, αφήνοντας πάντα χώρο στην ιδιωτική πρωτοβουλία, στη συνεργασία έρευνας/επιχειρηματικότητας/κυβερνήσεων. Σε αυτό το πεδίο γίνονται και μπορούν να γίνουν ακόμα μεγαλύτερα άλματα. Κινητήριος μοχλός είναι οι νέες τεχνολογίες, αλλά και η ραγδαία άνοδος του ενδιαφέροντος των πράσινων επενδυτών, προερχόμενων από τον πιο καινοτόμο κλάδο του χρηματοπιστωτικού τομέα, των private equity και venture capital funds. Μείζον ζήτημα, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί το πώς θα κινητοποιηθεί και θα συστρατευθεί στο κάλεσμα αυτό η κοινωνία. Υπάρχουν μαθήματα από τις επιτυχίες και τις προκλήσεις ενός άλλου μεγάλου εγχειρήματος των τελευταίων δεκαετιών, της Ενωμένης Ευρώπης, ίσως το λαμπρότερο και πιο φιλόδοξο από πλευράς συνεργασίας και ειρήνης των λαών του τελευταίου αιώνα. Ενέπνευσε γενιές, χάρισε στην ήπειρό μας τη μακροβιότερη περίοδο ειρήνης και ευημερίας. Εθεσε φιλόδοξους στόχους οικονομικής, πολιτικής, αμυντικής και πολιτιστικής ένωσης, που πολλοί τους κατέκριναν αρχικά ως ανέφικτους. Ξεπέρασε πολλούς από αυτούς. Ομως την τελευταία εικοσαετία γνώρισε και τη μεγάλη πρόκληση της αποστασιοποίησης του εμπνευσμένου της οράματος από τον πολίτη και την καθημερινότητά του, συχνά καταλήγοντας έρμαιο του λαϊκισμού. Και αυτό θα πρέπει να είναι και το μεγάλο δίδαγμα για την κλιματική αλλαγή.
Υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη επικοινωνία, εκπαίδευση, διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες. Ο οδικός χάρτης του κλιματικού νόμου πρέπει να περάσει απαραίτητα από την κοινωνία των πολιτών. Θα πρέπει να θεσπίζει ισχυρούς διαρκείς μηχανισμούς που υπηρετούν τον διακυβερνητικό συντονισμό και την πολιτική συνεννόηση, την επιστημονική αξιολόγηση και την ενεργή και ουσιαστική διάδραση με την κοινωνία και την αγορά.

Αλλιώς το μεγάλο όραμα θα γίνει βορά στο επόμενο κύμα λαϊκισμού που καραδοκεί πάντα σε περιόδους μεγάλων αλλαγών, ειδικά μετά την πανδημία σε μια ούτως ή άλλως εκτεταμένη περίοδο όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Τα πρώτα βήματα στη χώρα μας είναι πολύ θετικά. Η λιγνιτική μετάβαση δείχνει τον δρόμο, καθώς το σχέδιο αποτελεί πρότυπο δίκαιης μετάβασης στην Ε.Ε. Εγινε με τρόπο που συμπεριλαμβάνει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, επιχειρηματικούς, περιφερειακούς, ακαδημαϊκούς, και σε διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες. Ελαβε υπόψη ότι η επόμενη μέρα στην Πτολεμαΐδα και στη Μεγαλόπολη θα πρέπει να στηρίζεται τόσο στην πράσινη ενέργεια, όσο και σε νέες οικονομικές δραστηριότητες έξυπνης γεωργίας, ηλεκτροκίνησης, μεταποίησης, νεοφυούς επιχειρηματικότητας και βιώσιμου τουρισμού, ώστε να δημιουργηθεί πλεόνασμα θέσεων εργασίας σε σχέση με αυτές που χάνονται από τη λιγνιτική παραγωγή.

Παράλληλα, η ελληνική κυβέρνηση θα αξιοποιήσει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης με πάνω από 30% των κονδυλίων για τη χώρα μας στοχευμένα στην πράσινη ανάπτυξη. Η υλοποίηση της λιγνιτικής μετάβασης και η διανομή των ευρωπαϊκών πόρων θα πρέπει να γίνουν με την ίδια προνοητικότητα και ισορροπία. Αντίστοιχη όμως είναι και η σημασία του σχεδιασμού για την εκπαίδευση και την επικοινωνία στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία. Για το τι σημαίνει κλιματική αλλαγή και γιατί πρέπει όλοι να δράσουμε. Η διαβούλευση για τον κλιματικό νόμο θα πρέπει να είναι ευρεία, εφαλτήριο ενός συνεχούς διαλόγου με τον πολίτη. Σε ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα, ας μη βρεθούμε αντιμέτωποι ξανά με διχαστικά διλήμματα και περιττές ανατροπές, όταν το διακύβευμα είναι η ποιότητα ζωής η δική μας, αλλά κυρίως των παιδιών μας. Ενας ελληνικός κλιματικός νόμος που τοποθετεί το σύνολο της οικονομίας στις ράγες της κλιματικής ουδετερότητας όσο πιο έγκαιρα γίνεται, και δεν φοβάται να θέσει υψηλούς στόχους και να καινοτομήσει στα ζητήματα της διαφάνειας, ουσιαστικής συμμετοχής και διακομματικής στήριξης αυτής της πορείας, μπορεί να προβάλει διεθνώς τη χώρα μας ως πρωταθλήτρια στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής.

Το μέλλον είναι τώρα: η πρόκληση της 26ης Διάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή των Ηνωμένων Εθνών στη Γλασκώβη είναι ευκαιρία να απαντηθεί από την Ελλάδα με ένα άλμα προόδου που μπορεί να συμπαρασύρει και άλλες χώρες σε μια θετική πορεία προς τη σωτηρία του πλανήτη από την κλιματική κρίση.

* Ο κ. Βασίλης Αντωνιάδης είναι Senior Partner της BCG και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου της Πρότασης Κλιματικού Νόμου για την Ελλάδα της WWF και άλλων οργανώσεων.

 

 

 

 

 

ΑΠΟΨΕΙΣ

Το αβυσσαλέο κόστος της επιλεκτικής τύφλωσης

Η κλιματική αλλαγή είναι από εκείνα τα μεταθέσιμα αδιέξοδα, που λόγω συνεχούς αναφοράς μάς γίνονται οικεία, χρόνιες καταστάσεις από τις οποίες οι περισσότεροι αποσυνδεόμαστε. Ανακτούμε επαφή μόνο όταν κάποιο καμπανάκι χτυπήσει εκκωφαντικά (π.χ. από τον ΟΗΕ), ή οι επιπτώσεις γίνουν αναπόδραστα ορατές – θαλάσσια βλέννα. Ομως και πάλι, στον κόσμο της επιλεκτικής τύφλωσης, τα αντιμετωπίζουμε ως έκτακτα δεινά, που μόνο προσωρινά ταράσσουν τη γραμμή της ατέρμονης ανθρώπινης ύπαρξης.

Μπορεί ήδη να ξεχάστηκε, όμως για λίγο θορύβησε η έκθεση του ΟΗΕ περί των αναπότρεπτων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. Πολλοί πιστεύαμε ότι η κλιματική αλλαγή θα αποκλιμακωθεί αν οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου μηδενιστούν έως το 2050, με ριζικές αλλαγές σε μεταφορές, ενέργεια, βιομηχανία, γεωργία, στέγαση, διαχείριση αποβλήτων. Ο ΟΗΕ υπενθυμίζει ότι η ζημιά έχει ήδη συντελεστεί και τα καταστροφικά επακόλουθα βαίνουν επιταχυνόμενα, ανεξαρτήτως ρυθμού μείωσης των αέριων ρύπων. Το έλεγαν οι επιστήμονες από τον περασμένο αιώνα. «Και τώρα να μηδενίσουμε τις εκπομπές, οι βλάβες που επιφέραμε στο περιβάλλον θα συνεχίσουν να επηρεάζουν τον πλανήτη για τα επόμενα 1.000 χρόνια…». Βέβαια, οι επιπτώσεις θα είναι υπερδιπλάσιες, εφιαλτικές αν δεν υποχωρήσουν οι εκπομπές.

Τα παιδιά που γεννήθηκαν φέτος, λέει ο ΟΗΕ, στα 30 τους θα ζουν σε μια άλλη Γη. Πόσο διαφορετική, πόσο ερημωμένη, πόσο ζεστή, θα καθοριστεί από εμάς. Το βέβαιο είναι ότι θα υπάρχουν λιγότεροι πάγοι, θερμότεροι ωκεανοί, υψηλότερη στάθμη της θάλασσας, περισσότεροι εκτοπισμένοι, συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα. Προδιαγεγραμμένη η σωτήρια πορεία: αλλαγή τρόπου ζωής, ώστε να συγκρατηθεί η άνοδος της θερμοκρασίας στους 2 βαθμούς Κελσίου. Και όχι μόνο. Προσαρμογή των υποδομών στις νέες συνθήκες, οικοδόμηση ανθεκτικότερων κοινωνιών.

Η βλέννα στη Θάλασσα του Μαρμαρά, στην Ιμβρο, στην Τένεδο, στη Λήμνο δεν λησμονήθηκε ακόμη. Ο εφιαλτικός υπερτροφισμός των υδάτων, προϊόν σειράς παραγόντων –θερμότερα νερά ένεκα κλιματικής αλλαγής, ρύπανση από ανεπεξέργαστα βιομηχανικά, γεωργικά και αστικά απόβλητα, διαταραχές στην αλατότητα των νερών κ.ά.– έχει πνίξει τον Μαρμαρά από τον Ιανουάριο. Εχει καταδυθεί σε βάθος 30 μέτρων, στα Δαρδανέλλια σε βάθος 17 μ., έχει παγώσει αλιεία και τουρισμό, σκοτώνει θαλάσσια είδη που ασφυκτιούν χωρίς οξυγόνο και δεν διαλύεται εύκολα, παρά τις επίμονες επιχειρήσεις καθαρισμού.

Αν με τη θαλάσσια βλέννα τρομάξαμε, το βλέμμα μας παραμένει κοντόθωρο εν γένει πάνω στην όχι και τόσο βραδυφλεγή κλιματική αλλαγή. Τα στοιχεία δεν μας καρφώνουν σαν μαχαίρι, αν και δραματικά: 6 τρισεκατομμύρια τόνοι αλπικού πάγου και 28 τρισ. τόνοι θαλάσσιου πάγου έλιωσαν από το 1994, παύοντας να αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία, με συνέπεια την περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας, και ανεβάζοντας τη στάθμη της θάλασσας κατά 21 εκατοστά.

Επιπλέον, η στρατόσφαιρα μειώθηκε κατά 400 μέτρα, μετατοπίστηκε ο άξονας περιστροφής της Γης, σε 30 χρόνια χάθηκαν 1,8 δισ. στρέμματα δάσους –μόνο μέσα α’ εξάμηνο του 2021 αποψιλώθηκαν 25 εκατ. στρ.–, κάθε μέρα εξαφανίζονται 140 είδη. Οι ωκεανοί –ρυθμιστές του κλίματος– απορροφούν το 90% της περίσσειας θερμότητας και το 50% του περίσσειου διοξειδίου του άνθρακα, που αυξάνουν την οξύτητα και μειώνουν το οξυγόνο στο νερό, τροποποιώντας τις συντεταγμένες της θαλάσσιας ζωής.

Οι επιστημονικές και τεχνολογικές πράσινες καινοτομίες, τα αδιανόητα θαυμαστά επιτεύγματα, ενδέχεται ώς έναν βαθμό να επουλώσουν τις πληγές στη σφαίρα που μας κρατά στη ζωή, όμως δεν αρκούν δίχως εκ βάθρων πολιτικοοικονομικές αλλαγές. Ηγέτες χωρών-ρυπαντών, που δεν διανοούνται εαυτούς σε ρόλο ενόχου, ολιγωρούν ως προς τις δεσμεύσεις για περιορισμό των εκπομπών, αφανίζοντας στρουθοκαμηλικά τα ζωτικά μας ταμεία, τα ταμεία του μέλλοντος. Λαμβάνουν αποφάσεις για την ευημερία άλλων, των επόμενων, σαν η ζωή να σταματά μετά τη δική τους ψευδαισθησιακή και βιοφθόρα ζωή. Ομως, ζωή είναι και ο σεβασμός στη διάρκεια, ο χρόνος που ξεπερνάει τον πεπερασμένο προσωπικό χρόνο.

Θα έρθει βέβαια σύντομα κάποια στιγμή που δεν θα αντιμετωπίζουμε πια το περιβάλλον σαν ένα παιχνίδι με σπάγκους, που τους τραβάμε και εθελοτυφλούμε, δεν θα μπορούμε να εκδιπλώσουμε την αμφιλογία μας, να περπατήσουμε υπεροπτικά μέσα στα ερείπια· δεν θα υφίσταται δυνατότητα διαφυγής. Η μετοίκηση στα άστρα ακόμη αργεί. Και οι κυβερνήσεις της Γης θα υποχρεωθούν να λάβουν σαρωτικά μέτρα επιβίωσης στον θερμό πλανήτη. Πληρώνοντάς τα αδρά.

 

 

 

ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ

«Χωματερή» πλαστικών η Μεσόγειος

Με έκταση 1% των παγκοσμίων θαλασσών και ωκεανών, «διαθέτει» το 55% των πλωτών πλαστικών σωματιδίων του πλανήτη

chomateri-plastikon-i-mesogeios-561356776

Η Μεσόγειος διαθέτει περιοχές σπάνιας ομορφιάς και μεγάλο πλούτο ζωής. Αν και αποτελεί το 1% της έκτασης των παγκόσμιων θαλασσών και ωκεανών, διαθέτει το 10% της παγκόσμιας θαλάσσιας βιοποικιλότητας. Την ίδια ώρα, όμως, μετατρέπεται ταχέως σε μια πλωτή «χωματερή» πλαστικών απορριμμάτων, καθώς υπολογίζεται πως στα κύματά της… λικνίζεται το 55% των πλωτών πλαστικών σωματιδίων του πλανήτη και το 7% των μικροπλαστικών. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, 229.000 τόνοι πλαστικών απορριμμάτων διαρρέουν κάθε χρόνο στη Μεσόγειο (εκ των οποίων το 6% μικροπλαστικά, δηλαδή μικρότερα των 5 χιλιοστών). Η πολύ άσχημη αυτή κατάσταση πρέπει να αντιμετωπιστεί τάχιστα, πριν η καταστροφή της Μεσογείου γίνει ανεπίστρεπτη.

Στο πλαίσιο του Μεσογειακού Σχεδίου Δράσης του Προγράμματος Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP/MAP) και ενόψει της συνόδου για τη Μεσόγειο που θα πραγματοποιηθεί τον Δεκέμβριο στη Βαρκελώνη, ο ανεξάρτητος συμβουλευτικός οργανισμός Eunomia Research & Consulting, που ειδικεύεται σε θέματα περιβάλλοντος, πραγματοποίησε έρευνα ειδικά για την αντιμετώπιση του προβλήματος ρύπανσης από τα πλαστικά μπουκάλια μιας χρήσης, τα πλαστικά δοχεία τροφίμων και άλλα πλαστικά προϊόντα που χρησιμοποιούνται άπαξ και πετιούνται, όπως καπάκια, καλαμάκια και φίλτρα τσιγάρων. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από το Περιφερειακό Κέντρο Δράσης για Βιώσιμη Κατανάλωση και Παραγωγή (SCP/RAC) και εξέτασε την παραγωγή, κατανάλωση και διαχείριση μέχρι το τέλος του κύκλου ζωής των ειδών μιας χρήσης σε τέσσερις μεσογειακές χώρες και πιο συγκεκριμένα στην Ελλάδα, την Αίγυπτο, το Μαρόκο και το Μαυροβούνιο.

Οι ερευνητές της Eunomia εργάστηκαν με βάση μοντέλο που είχαν διαμορφώσει για τη Γενική Διεύθυνση Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, προσπαθώντας να «μοντελοποιήσουν» και υπολογίσουν τα οφέλη και τα κόστη από κάθε σχετική παρέμβαση. Η έρευνα δεν επικεντρώθηκε στις πλαστικές σακούλες, καθώς για αυτές έχουν ληφθεί μέτρα –τουλάχιστον στις χώρες-μέλη της Ε.Ε.–, τα οποία βρίσκονται σε πορεία υλοποίησης. Εξάλλου, όπως έχουν δείξει παλιότερες έρευνες για τα απορρίμματα που ρυπαίνουν τις παραλίες και τις θάλασσες ζώνες της Μεσογείου υπάρχει εκτεταμένη παρουσία από πλαστικά μαχαιροπίρουνα, πιάτα, δίσκους, καλαμάκια, αποτσίγαρα, καπάκια διάφορα, πλαστικά μπουκάλια, πλαστικές τσάντες, μπατονέτες, περιτυλίγματα γλυκών και μπαστουνάκια από παγωτά ή γλειφιτζούρια, πλαστικά είδη μεταξύ 2,5 και 50 εκατοστών (αταξινόμητα), κορδόνια και διάφορα θραύσματα από πλαστικό κυρίως, αλλά και γυαλί. Τα ευρήματα αυτά υπογραμμίζουν το γεγονός πως ειδικά στη Μεσόγειο, τα θαλάσσια σκουπίδια προέρχονται ή σχετίζονται άμεσα με είδη μιας χρήσης, που αφορούν μάλιστα πρακτικές μιας «πλαστικής» αναψυχής, χωρίς να περιορίζονται στις πλαστικές σακούλες. Σε άλλες περιοχές του κόσμου η παρουσία απορριμμάτων προερχόμενων από την αλιεία είναι πολύ πιο έντονη.

Οι ερευνητές της Eunomia σημειώνουν επίσης πως και τα μικροπλαστικά αποτελούν σημαντική πηγή ρύπανσης των ακτών της Μεσογείου και προς το παρόν δεν υπάρχουν μέτρα πολιτικής για την αντιμετώπιση του προβλήματος, ενώ και οι έρευνες σε εθνικό επίπεδο για τις πηγές, τους τύπους και τις οδούς αυτής της ρύπανσης παραμένουν περιορισμένες. Μια περαιτέρω μελέτη για τα μικροπλαστικά κρίνεται απαραίτητη.
Ποια μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν για την αντιμετώπιση των χειμάρρων πλαστικών μιας χρήσης που ρυπαίνουν τις μεσογειακές ακτές; Μεταξύ των συστάσεων που διατυπώνει η Eunomia για τις κατευθυντήριες γραμμές περιφερειακής πολιτικής περιλαμβάνονται: Η βελτίωση της συλλογής και του διαχωρισμού των αποβλήτων, ιδίως κατά μήκος παράκτιων περιοχών και υδάτινων οδών. Η απαγόρευση πλαστικών και μη αντικειμένων μιας χρήσης. Η εφαρμογή συστήματος εγγύησης επιστροφής (Deposit Refund Systems – DRS) για τις πλαστικές φιάλες. Η εφαρμογή εθνικών συστημάτων πόσιμου νερού. Εκστρατείες πληροφόρησης του κοινού. Η μεγιστοποίηση της διαλογής των πλαστικών από τα υπολείμματα αποβλήτων, έτσι ώστε να περιοριστούν οι ποσότητες που πηγαίνουν για υγειονομική ταφή ή ανάκτηση ενέργειας.

Ιδιαίτερη σημασία έχει μια επισήμανση που αφορά την υποτιθέμενη αντικατάσταση των πλαστικών ειδών μιας χρήσης από άλλα εναλλακτικά, επίσης μιας χρήσης, αλλά υποτίθεται «φιλικά προς το περιβάλλον», όπως το «βιοαποδομήσιμο» πλαστικό. Τα υλικά αυτά «δεν θεωρούνται αξιόπιστες εναλλακτικές λύσεις».

chomateri-plastikon-i-mesogeios0

Το… παράδειγμα της μπίρας

Υπάρχουν «εκτεταμένες παρανοήσεις» σχετικά με τις επιλογές διαχείρισης στο τέλος της ζωής τους, «οι οποίες στην πραγματικότητα είναι περιορισμένες και δεν παρουσιάζουν κανένα πρόσθετο όφελος σε σχέση με τα πλαστικά μιας χρήσης, εκτός από πολύ λίγες περιπτώσεις». Η έρευνα υπογραμμίζει πως μόνο η αξιοποίηση ειδών πολλαπλής χρήσης μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των απορριμμάτων στο θαλάσσιο και επίγειο περιβάλλον. Η έρευνα της Eunomia προχώρησε ιδιαίτερα σε υπολογισμό του κοινωνικοοικονομικού και περιβαλλοντικού αντικτύπου ορισμένων μέτρων. Ενα από αυτά που εξετάστηκαν ιδιαίτερα ήταν η εφαρμογή συστήματος εγγύησης επιστροφής (DRS) για τα πλαστικά μπουκάλια, κάτι που ισχύει σήμερα για μεγάλο μέρος των γυάλινων φιαλών (π.χ. μπουκάλια μπίρας). Το σύστημα αυτό σημαίνει πως το προϊόν επιβαρύνεται με ένα τέλος, το οποίο δίδεται πίσω στον καταναλωτή όταν επιστρέψει το πλαστικό μπουκάλι για ανακύκλωση. Σύμφωνα με την εκτίμηση της έρευνας, το σύστημα αυτό μπορεί να αναδειχθεί ως το πιο επιτυχημένο από τα μέτρα μείωσης των θαλάσσιων πλαστικών απορριμμάτων, καθώς ενδέχεται να αποτρέψει σε ετήσια βάση 16.000 τόνους θαλάσσιων απορριμμάτων έως το 2030, καθώς και να εξοικονομήσει την εκπομπή 620.000 τόνων ισοδύναμου CO2, συμβάλλοντας στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής.

Επίσης, η ανάπτυξη των συστημάτων διευρυμένης ευθύνης παραγωγού (Extended Producer Responsibility, EPR), που καθιστούν τις βιομηχανίες παραγωγής και τις εταιρείες εισαγωγής-διανομής οικονομικά υπεύθυνες για την αποφυγή δημιουργίας απορριμμάτων και τη διαχείρισή τους, εκτιμάται πως μπορεί να αποτρέψει ακόμα 10.000 τόνους θαλάσσιων σκουπιδιών. Υπολογίζεται πως μπορεί να αυξηθεί κατά 50% η συλλογή των ειδών που καλύπτονται από συστήματα EPR, μειώνοντας αντίστοιχα τη θαλάσσια ρύπανση. Αθροιστικά αυτές οι δύο παρεμβάσεις μπορούν να αποτρέψουν 26.000 τόνους πλαστικών να πέσουν στη Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τη μελέτη, τα συστήματα DRS μπορούν να δημιουργήσουν 11.500 θέσεις εργασίας και να εξοικονομήσουν 15 εκατομμύρια ευρώ σε κόστος διαχείρισης αποβλήτων, ενώ πολλαπλάσιο είναι το όφελος από τη μείωση του λεγόμενου εξωτερικού περιβαλλοντικού κόστους, δηλαδή του κόστους από τη ρύπανση, καθώς φτάνει τα 2,2 δισεκατομμύρια ευρώ για το DRS και 1,4 δισ. ευρώ για το EPR. Ολα αυτά βεβαίως μένουν να εξεταστούν ενόψει της επόμενης συνόδου για τη Μεσόγειο στη Βαρκελώνη.

 

 

 

 

Σε κίνδυνο δελφίνια και φάλαινες

Δραματική μείωση του πληθυσμού δεκάδων ειδών που ζουν στις ευρωπαϊκές θάλασσες – Η έκθεση της οργάνωσης Ocean Care

Τα κητώδη (φάλαινες, δελφίνια, φώκαινες) των ευρωπαϊκών θαλασσών απειλούνται πολύ περισσότερο από όσο αντίστοιχα είδη σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Την ίδια στιγμή, η Ευρώπη διαθέτει το πιο προχωρημένο και ολοκληρωμένο ρυθμιστικό πλαίσιο για την προστασία τους. Αυτό το παράδοξο διερευνά η τελευταία αναλυτική έκθεση με τίτλο «Υπό πίεση» που συνέταξε η διεθνής οργάνωση για την προστασία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων Ocean Care.

Στο παρελθόν οι θάλασσες έσφυζαν από ζωή, κοπάδια πολλών εκατοντάδων δελφινιών παρουσιάζονταν τακτικά στους ναυτικούς, ήταν ορατά από τις ακτές και έβρισκαν τον δρόμο τους στις καλλιτεχνικές απεικονίσεις των αρχαίων πολιτισμών. Το πώς φθάσαμε από αυτή την εικόνα στη ζοφερή πραγματικότητα του να κινδυνεύει με εξαφάνιση ακόμη και το κοινό δελφίνι και κυρίως, το πού θα βρισκόμαστε σε λίγα χρόνια, αν δεν αλλάξει κάτι, είναι μία ιστορία που γεννά έντονους προβληματισμούς. Κάποιες από τις απειλές είναι εύκολα διαχειρίσιμες. Τη δεκαετία 2010-2020, φαλαινοθήρες στη Νορβηγία, τα Νησιά Φερόες, την Ισλανδία και τη Γροιλανδία σκότωσαν 52.966 κητώδη, μεταξύ άλλων κοινές φάλαινες, πτεροφάλαινες, σταχτοδέλφινα, φώκαινες, ναρβάλ, μπελούγκες, όρκες. Το κυνήγι έχει ξεφύγει από το πλαίσιο της παραδοσιακής δραστηριότητας που ήταν θεμελιώδης για την επιβίωση των κατοίκων του αρκτικού κύκλου και διεξάγεται κυρίως για εμπορικούς λόγους. Τα περισσότερα κητώδη εξάγονται στην Ιαπωνία, όπου υπάρχει ακόμη ζήτηση για το κρέας της φάλαινας, ή σερβίρονται στους τουρίστες, ενώ το λίπος τους και ο σκελετός τους γίνονται πρώτες ύλες για πολλές χρήσεις, ακόμα και για σουβενίρ. «Οι επιστημονικές έρευνες που θα εκτιμούσαν κατά πόσον αυτό το κυνήγι διεξάγεται με βιώσιμο τρόπο απουσιάζουν», αναφέρει η έρευνα της Ocean Care, η οποία πάντως υποστηρίζει ότι ο δραστικός περιορισμός του κυνηγιού των κητωδών είναι το πιο απλό από τα μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την προστασία τους.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι απειλές είναι πολύ πιο σύνθετες. Ο πιο αξιόπιστος οδηγός για την κατάσταση των ειδών εκπονείται από την IUCN, τη Διεθνή Ενωση για τη Βιολογία Διατήρησης των Ειδών. Σε τακτά χρονικά διαστήματα, επιστήμονες ειδικοί σε κάθε τομέα, εξετάζουν όλες τις διαθέσιμες μελέτες και κατατάσσουν τα είδη σε ένα φάσμα που κυμαίνεται από το «δεν μας ανησυχεί» ώς το «εξαφανίστηκε». Διατρέχοντας την κόκκινη λίστα της IUCN για τα κητώδη στην Ευρώπη, διαπιστώνουμε ότι κινδυνεύουν δεκάδες είδη, ενώ από τους τρεις πληθυσμούς και υποπληθυσμούς που βρίσκονται στο τελευταίο σκαλί, ένα βήμα πριν από την εξαφάνιση (Critically Endangered Status), ο ένας ζει στην Ελλάδα. Πρόκειται για το κοινό δελφίνι (delphinus delphis) του Κορινθιακού Κόλπου. Τα άλλα δύο είδη που διατρέχουν άμεσο κίνδυνο εξαφάνισης στην Ευρώπη είναι οι όρκες στα στενά του Γιβραλτάρ και οι φώκαινες (porpoise – μικρά κητώδη που συχνά συγχέονται με δελφίνια) στη Βαλτική θάλασσα.

se-kindyno-delfinia-kai-falaines0

Διαφορετικά είδη δελφινιών επιλέγουν άλλη τροφή και επιδεικνύουν διαφορετική συμπεριφορά. Ετσι, την ίδια στιγμή που στον Κορινθιακό Κόλπο υπάρχει ένας μεγάλος και υγιής πληθυσμός περίπου 1.300 ζωνοδέλφινων (και ένας μικρότερος πληθυσμός μετακινούμενων ρινοδέλφινων), δεν έχουν απομείνει παρά 22 κοινά δελφίνια, καθώς τα είδη αντιδρούν εντελώς διαφορετικά στις περιβαλλοντικές πιέσεις. Προκειμένου να επιβιώσουν, τα κοινά δελφίνια του Κορινθιακού έχουν εγκαταλείψει τα ρηχά, όπου κανονικά γευματίζουν με σαρδέλες και γάβρους, τροφή που έχει λιγοστέψει εξαιτίας της υπεραλίευσης. Αναγκάζονται να ζουν στα βαθιά, σχηματίζοντας κοινά κοπάδια με τα ζωνοδέλφινα και ζευγαρώνοντας μαζί τους. Το περίγραμμα του πτερυγίου κάθε δελφινιού και οι χρωματισμοί στο σώμα του διαφέρουν, έτσι αν κανείς περάσει αρκετό χρόνο παρατηρώντας και φωτογραφίζοντας όλα τα δελφίνια μιας περιοχής, μπορεί να τα αναγνωρίσει σχεδόν ένα προς ένα.

Ο επιστήμονας που το έκανε αυτό, αφιερώνοντας 21 χρόνια στην μελέτη των δελφινιών της Ελλάδας, πρώτα στο Ιόνιο και εν συνεχεία στον Κορινθιακό είναι ο Ιταλός θαλάσσιος βιολόγος Τζοβάνι Μπεάρτσι. Τα μοντέλα που προέκυψαν από τη δουλειά του Μπεάρτσι, της Νίνα Λουίζα Σαντοστάζι, ειδικής στη μελέτη πληθυσμών ζώων στο πανεπιστήμιο Σαπιέντσα της Ρώμης και του Γάλλου ειδικού στη δημογραφία ζώων, Ολιβιέ Ζιμενέ είναι άκρως ανησυχητικά. Στην τελευταία έρευνα (Santostazi et al, 2020 στην επιθεώρηση Ecological Modeling), οι επιστήμονες εκτιμούν ότι οι πιθανότητες εξαφάνισης του πληθυσμού των κοινών δελφινιών στον Κορινθιακό μέσα στα επόμενα 16 χρόνια είναι πολύ μεγάλες. Η εξαφάνιση θα προέλθει μέσα από την επικράτηση υβριδίων ζωνοδέλφινων-κοινών δελφινιών, ενώ ήδη τα υβρίδια είναι διπλάσια από τα εναπομείναντα κοινά δελφίνια. «Είναι πολύ πιθανό τα κοινά δελφίνια να εξαφανιστούν», εκτιμά ο Μπεάρτσι. «Τα υβρίδια δεν είναι κάτι καλό για ένα είδος, σίγουρα όχι στην έκταση που συμβαίνει».

Η επιστημονική πρόβλεψη ισχύει «αν δεν αλλάξει τίποτα». Συνολικά, ο Μπεάρτσι παρατηρεί με θλίψη ότι τα ζώα που επιβιώνουν είναι τελικά αυτά που προσαρμόζονται στον άνθρωπο, τα περιστέρια, οι αρουραίοι, οι αλεπούδες ή, αν μιλάμε για δελφίνια, τα ρινοδέλφινα, που έχουν την ευχέρεια να μπαινοβγαίνουν στον Κορινθιακό και να τρέφονται με ψάρια που ξεφεύγουν από τις ιχθυοκαλλιέργειες.

Η υπεραλίευση

Επειτα από επισταμένες προσπάθειες του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών «Πέλαγος» και άλλων οργανώσεων, ο Κορινθιακός κηρύχθηκε προστατευόμενη περιοχή «Natura 2000» το 2018, αλλά η υπεραλίευση από μηχανότρατες και γρι γρι δεν έχει σταματήσει. Ο διευθυντής του ινστιτούτου Αλέξανδρος Φραντζής επισημαίνει ότι, πέρα από τα κοινά δελφίνια του Κορινθιακού, σε κίνδυνο βρίσκονται οι φυσητήρες στην ελληνική τάφρο και οι φώκαινες στο Θρακικό πέλαγος. Πολύ πρόσφατα, η ελληνική πολιτεία αναγνώρισε επιτέλους ότι υπάρχει πρόβλημα πρόσκρουσης των φυσητήρων σε πλοία, χωρίς όμως να κάνει το απαραίτητο βήμα, που είναι να συστήσει στα πλοία την αποφυγή των περιοχών στις οποίες ζουν τα μεγάλα και εντυπωσιακά αυτά κητώδη. Αλλα μέτρα προστασίας κητωδών θα ήταν η μείωση του ανθρωπογενούς θορύβου, με τη ελάττωση της ταχύτητας των σκαφών, όπως προτείνεται αναλυτικά στην έκθεση της Ocean Care. Σε κάθε περίπτωση, τα μέτρα πρέπει να είναι ουσιαστικά, όχι θεωρητικά. «Η προστασία πρέπει να είναι τέτοια που να την αντιλαμβάνονται και τα δελφίνια», επισημαίνει ο Μπεάρτσι. Είναι έξυπνα ζώα, δεν τα κοροϊδεύει κανείς εύκολα.

Αντόνιο Γκουτέρες: Δράση για το κλίμα, για τους ανθρώπους και τον πλανήτη. Η ώρα είναι τώρα

«Σε αυτό το καθοριστικό για την ανθρωπότητα έτος ήρθε η ώρα για τολμηρή δράση για το κλίμα.

Η επιστήμη είναι αδιάψευστη και όλοι συμφωνούν με αυτή. Για να σταματήσουμε την κλιματική κρίση προκειμένου να μη γίνει μία μόνιμη καταστροφή πρέπει να περιορίσουμε την παγκόσμια θέρμανση στους 1,5 βαθμούς Κελσίου.

Για να γίνει αυτό, πρέπει να φτάσουμε σε ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το τέλος του αιώνα.

Οι χώρες που αποτελούν περίπου τα δύο τρίτα της παγκόσμιας οικονομίας έχουν δεσμευτεί να το πράξουν. Αυτό είναι ενθαρρυντικό, αλλά χρειαζόμαστε επειγόντως κάθε χώρα, πόλη, επιχείρηση και χρηματοοικονομικός οργανισμός να συμμετάσχουν σε αυτή τη συμμαχία και να υιοθετήσουν συγκεκριμένα σχέδια για τη μετάβαση σε ουδέτερο ισοζύγιο.

Ακόμα πιο επείγον είναι οι κυβερνήσεις να συνδυάσουν σήμερα αυτόν τον μακροπρόθεσμο στόχο με συγκεκριμένες δράσεις, καθώς 3 τρισ. δολάρια κινητοποιούνται για να ξεπεράσουμε την πανδημία COVID-19. Η αναζωογόνηση των οικονομιών μας είναι η ευκαιρία να ξαναοργανώσουμε το μέλλον μας.

Ο κόσμος διαθέτει ένα ισχυρό πλαίσιο δράσης: Τη Συμφωνία των Παρισίων, με την οποία όλες οι χώρες έχουν δεσμευτεί να θέσουν τα δικά τους εθνικά σχέδια δράσης για το κλίμα και να τα ενισχύουν  κάθε πέντε χρόνια. Περισσότερα από πέντε χρόνια μετά, και έχοντας τις αποδείξεις ότι αν δεν δράσουμε θα καταστρέψουμε τον πλανήτη, ήρθε η ώρα για αποφασιστική και αποτελεσματική δράση, καθώς τα Ηνωμένα Εθνη θα προσκαλέσουν όλες τις χώρες στη Γλασκώβη τον Νοέμβριο για τον COP26.

Τα νέα εθνικά πλάνα πρέπει να περιορίσουν την παγκόσμια μόλυνση από τα αέρια του θερμοκηπίου τουλάχιστον κατά 45% μέχρι το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 2010. Πολλά σχέδια έχουν ήδη παρουσιαστεί και έχουν θέσει σαφέστερες πολιτικές για να προσαρμοστούν στις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής και να ενισχύσουν την πρόσβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Ωστόσο, μέχρι σήμερα, αυτά τα σχέδια πετυχαίνουν λιγότερο από το 1% της περικοπής των εκπομπών. Αυτός είναι ένας πραγματικός κόκκινος συναγερμός για τους ανθρώπους και τον πλανήτη.

Στους επόμενους μήνες, ξεκινώντας με τη Σύνοδο των Ηγετών που φιλοξενούν οι ΗΠΑ, οι κυβερνήσεις πρέπει να αυξήσουν δραματικά τους στόχους τους και ιδιαίτερα οι περισσότερο ρυπογόνες χώρες που έχουν προκαλέσει το μεγαλύτερο μέρος της κρίσης.

Η κατάργηση του άνθρακα από τον τομέα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι το μοναδικό πιο σημαντικό βήμα για τη συμμόρφωση με τον στόχο του ενάμιση βαθμού. Η άμεση δράση για την απομάκρυνση του πιο βρόμικου, του πιο ρυπογόνου ορυκτού καυσίμου από τον τομέα παραγωγής ενέργειας αποτελεί την πιο σημαντική ευκαιρία του κόσμου.

Η παγκόσμια χρήση του άνθρακα στην παραγωγή ενέργειας πρέπει να πέσει κατά 80% κάτω από τα επίπεδα του 2010, μέχρι το 2030. Αυτό σημαίνει ότι οι αναπτυγμένες οικονομίες πρέπει να δεσμευτούν ότι θα καταργήσουν τον άνθρακα μέχρι το 2030. Οι υπόλοιπες χώρες πρέπει να το πράξουν μέχρι το 2040. Δεν υπάρχει απλά λόγος για οποιοδήποτε νέο εργοστάσιο άνθρακα να κατασκευαστεί οπουδήποτε. Η λειτουργία του ενός τρίτου των μονάδων παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα είναι περισσότερο δαπανηρή από την παραγωγή και αποθήκευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η COP26 πρέπει να σημάνει το τέλος του άνθρακα.

Καθώς ο κόσμος κινείται προς τον καθαρό αέρα και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι απαραίτητο να εξασφαλίσουμε δίκαιη μετάβαση. Οι εργαζόμενοι στις πληττόμενες βιομηχανίες και στην άτυπη απασχόληση πρέπει να υποστηριχθούν καθώς αλλάζουν δουλειές ή να επανεκπαιδευτούν. Πρέπει επίσης να απελευθερώσουμε την τεράστια δύναμη των γυναικών και των κοριτσιών ώστε να διαμορφώσουν τη μετάβαση. Ως ισότιμες συμμετέχουσες στη διακυβέρνηση και τη λήψη αποφάσεων.

Οι χώρες που συνέβαλαν λιγότερο στην κλιματική αλλαγή πλήττονται από τις χειρότερες συνέπειες. Πολλά μικρά νησιά-έθνη απλά θα σταματήσουν να υπάρχουν εάν δεν επιταχύνουμε την αντίδρασή μας. Οι αναπτυγμένες χώρες πρέπει να κρατήσουν τις υποσχέσεις τους για να διαθέσουν και να κινητοποιήσουν 100 δισ. δολάρια ετησίως με τους εξής τρόπους:

  • Διπλασιασμός του σημερινού επιπέδου χρηματοδότησης για το κλίμα
  • Αφιέρωση της μισής χρηματοδότησης για το κλίμα στην προσαρμογή
  • Διακοπή της διεθνούς χρηματοδότησης του άνθρακα
  • Eπιδότηση των ΑΠΕ αντί των ορυκτών καυσίμων.

Η Σύνοδος G7τον Ιούνιο προσφέρει την ευκαιρία στις πλουσιότερες χώρες του κόσμου να επιταχύνουν και να προσφέρουν τις απαραίτητες χρηματοδοτικές δεσμεύσεις που θα εξασφαλίσουν την επιτυχία της COP26.
Ενώ οι κυβερνήσεις πρέπει να βρεθούν στην πρώτη γραμμή, όσοι λαμβάνουν αποφάσεις παντού έχουν έναν σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν.

Καλώ όλες τις πολυεθνικές και εθνικές αναπτυξιακές τράπεζες, μέχρι το COP26, να εφαρμόζουν σαφείς πολιτικές για τη χρηματοδότηση της ανάκαμψης από τον COVID και τη μετάβαση σε ανθεκτικές οικονομίες στις αναπτυσσόμενες χώρες, λαμβάνοντας υπόψη τα παραλυτικά επίπεδα χρέους και την τεράστια πίεση στους εθνικούς προϋπολογισμούς.

Πολλές τοπικές κυβερνήσεις και ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν δεσμευτεί σε μηδενικές εκπομπές μέχρι το 2050, και έχουν δεσμευτεί σε σημαντικές αναθεωρήσεις του επιχειρηματικού τους μοντέλου. Τους καλώ όλους να θέσουν φιλόδοξους στόχους και πολιτικές.

Πολλές τοπικές κυβερνήσεις και ιδιωτικές επιχειρήσεις έχουν δεσμευτεί για ουδέτερο ισοζύγιο διοξειδίου του άνθρακα μέχρι το 2050 και έχουν δεσμευτεί σε σημαντικές αναθεωρήσεις του επιχειρηματικού τους μοντέλου. Τους καλώ όλους να θέσουν φιλόδοξους στόχους και πολιτικές.

Καλώ όλους τους νέους ανθρώπους παντού να συνεχίσουν να υψώνουν τη φωνή τους για δράση προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή, να προστατευτεί η βιοποικιλότητα, να σταματήσει ο πόλεμος του ανθρώπου με τη φύση και να επιταχυνθούν οι προσπάθειες για να πετύχουμε τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης.

Ο χρόνος τελειώνει, έχουμε πολύ σκληρή δουλειά μπροστά μας, αλλά δεν θα σηκώσουμε λευκή σημαία. Τα Ηνωμένα Εθνη θα συνεχίσουν να ανεμίζουν την μπλε σημαία της αλληλεγγύης και της ελπίδας. Στους επόμενους κρίσιμους μήνες καλώ τα έθνη και όλους τους ανθρώπους να εργαστούν μαζί».

 

 

 

 

 

 

ΑΠΟΨΕΙΣ

Τετελεσμένα 37 ετών στον πλανήτη Γη

Δεν είναι μια άγνωστη κατάσταση η δραματική αλλαγή του πλανήτη λόγω υπερπληθυσμού, αποδάσωσης, αστικοποίησης, τσιμεντοποίησης, υπερκατανάλωσης, ανεξέλεγκτης διαρκούς μαζικής μετακίνησης. Τουναντίον, είναι εξονυχιστικά μελετημένη, καταγεγραμμένη, αναλυμένη, συζητημένη, αναθερμαινόμενη μέσω νέων κινημάτων και οργανισμών, επισημοποιούμενη μέσω, κατ’ αυτής ρυθμίσεων, συνεδρίων, συνθηκών, πρωτοκόλλων… Εντούτοις, οι εικόνες των αλλαγών που συντελέστηκαν πάνω στην επιφάνεια της Γης σε μορφή αστραπιαίου οπτικού χρονοδιαγράμματος αποσβολώνουν.

Με το Timelapse του Google Earth, το νέο τεχνολογικό εργαλείο του, καρπό της συνεργασίας του με την Ε.Ε., που διέθεσε τον στόλο των δορυφόρων Sentinel του προγράμματος Copernicus, τη NASA και το Landsat της Γεωλογικής Υπηρεσίας των ΗΠΑ, μπορεί να δει κανείς σε ένα βίντεο-μωσαϊκό 4,4 terapixel, πάγους να λιώνουν, ακτές να εξαφανίζονται, πόλεις να διογκώνονται, δάση να αποψιλώνονται, τα τελευταία 37 χρόνια. Για τη δημιουργία του τρισδιάστατου μεταβαλλόμενου αντιγράφου του κόσμου σε βάθος τεσσάρων δεκαετιών, απαιτήθηκαν δύο εκατομμύρια ώρες επεξεργασίας 24 εκατ. δορυφορικών εικόνων σε χιλιάδες μηχανήματα του Google Cloud.
Σε 37 χρόνια, λοιπόν, χάθηκαν τα μισά δάση της Γης (κάθε λεπτό εξαφανίζονται δάση έκτασης ίσης με 40 γήπεδα ποδοσφαίρου), ο πληθυσμός των πόλεων αυξήθηκε κατά 2,5 δισεκατομμύρια (κάθε εβδομάδα 3 εκατ. άνθρωποι μετακινούνται προς τις πόλεις)… Φθαρμένοι από την επανάληψη αριθμοί, που τώρα καταπλήσσουν καθώς σημειώνονται με εικόνες βουλιμικών καταβροχθίσεων γης: στο Δέλτα του κινεζικού ποταμού Περλ η βλάστηση μετουσιώνεται γοργά σε μπετόν προσθέτοντας στα ήδη 9,5 εκατ. επιπλέον 71,5 εκατ. κατοίκους. Ο πληθυσμός της Σαγκάης διογκώνεται τάχιστα από 6,8 σε 27 εκατομμύρια, του Λας Βέγκας από 530.000 σε 2,7 εκατ., του Ντουμπάι από 325.000 σε 3,8 εκατ. κ.ο.κ.

Ο χρόνος τρέπεται σε ντοκουμέντα της εξαφάνισης φυσικών φαινομένων, σπάνιων τόπων, απομακρυσμένων κοινωνιών – ποιος θα μπορούσε τώρα να μιλήσει για υπερβολές; Αλλά και σε λύσεις: σωτηρία μέρους του Αμαζονίου από τους αυτόχθονες Σουρούι, με εναλλακτικές εκμεταλλεύσεις στη Ροντόνια της Βραζιλίας· καλλιέργειες στη μέση της σαουδαραβικής ερήμου. Και σε μαγεία: γεωλογικές μεταλλάξεις, ρευστές ακτογραμμές, άγνωστα μυστήρια του πλανήτη.

Η οπτική αναδρομή στο άμεσο παρελθόν κάθε σημείου της Γης προσφέρει πολύ περισσότερα από τα πιεστικά όμως γνώριμα οικολογικά μηνύματα. Είναι, όπως όλες οι αναδρομές στο παρελθόν, με τις εύγλωττες αυτόματες συγκρίσεις, πολλαπλώς χρήσιμη στην κατανόηση της ανθρώπινης πολυπλοκότητας, στην αναδίφηση του παρόντος, στην ιχνηλάτηση διεξόδων. Η μετατόπιση από το τώρα στο τότε φωτίζει γεγονότα που οι αιτίες τους έχουν θαφτεί στη στάχτη του χρόνου. Ανακαλεί όχι αναπάντεχες αναμνήσεις, αλλά μαρτυρίες, τα τεκμήρια που παρήγαγαν οι εποχές. Η επίγνωση του χθες είναι χρήσιμη στο να ανακαλύπτει κανείς πού πατάει και πού πηγαίνει. Για τον Θουκυδίδη, η γνώση του παρελθόντος, η αλήθεια των γενομένων προς χάριν των μεταγενέστερων, είναι αιώνιο κτήμα· με παραδείγματα από το τότε κατανοεί κανείς καλύτερα το σήμερα. Για τον Πολύβιο, ο τρόπος και ο σκοπός που συντελέστηκε μια πράξη αποτελεί μάθημα χρήσιμο για το μέλλον. Για τον Λουκιανό, το χρήσιμο παράγεται μόνο από την αλήθεια – εν προκειμένω, την αδιάψευστη αλήθεια των εικόνων.

Η επίγνωση του παρελθόντος μπορεί να λυτρώσει από μύθους και σύμβολα, να διαλευκάνει θολά σημεία. Κάθε κληρονομιά αντανακλάται στο παρόν και το εμψυχώνει. Παρέχει ένα μέτρο στη δυναμική της εξέλιξης. Επιτρέπει τους αναγκαίους ελιγμούς ανάμεσα στη μνήμη και στη λήθη – για να προχωρήσει κάποιος εμπρός, ίσως χρειάζεται να παραμερίσει τα παλιά τραύματα, χωρίς όμως να λησμονήσει το νόημά τους.

«Το παρελθόν μιλάει πάντα όπως ένα μαντείο: μόνο ως αρχιτέκτονες του μέλλοντος, ως γνώστες του παρόντος θα κατανοήσουμε τον χρησμό του», έγραφε ο Νίτσε εξηγώντας ότι οι δελφικοί ιερείς είχαν ακριβή γνώση του παρελθόντος. Τα παρελθόντα συμβάντα δεν προλέγουν το μέλλον, μόνο προπονούν για μελλοντικές κρίσεις, διευρύνουν το βλέμμα, εισηγούνται δυνατότητες και εναλλακτικές, φωτίζουν τον τρέχοντα χρόνο. «Εάν ποτέ συμβούν τα όμοια, οι μεταγενέστεροι θα δυνηθούν οδηγούμενοι εκ των προηγουμένων να διεξαγάγουν καλώς τα ενεστώτα», παραθέτει λεγόμενα του Θουκυδίδη ο Λουκιανός στο «Πώς δει ιστορίαν συγγράφειν». Μπορούν οι εικόνες να γράψουν ιστορία; Σίγουρα μία από τις οπτικές σελίδες της. Τα τεκμήρια είναι σωρηδόν υπέρ της.

Κλιματική κρίση: Τι κρατά ξάγρυπνους τους επιστήμονες;

Η κλιματική αλλαγή παρουσιάζεται ως ένα απομονωμένο, διακριτό, επιστημονικό πρόβλημα, που επιζητεί μια ενεργειακή τεχνολογική λύση.

10.04.2021, 07:45 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Η κατάσταση της πανδημίας φέρνει στην επιφάνεια όψεις διακινδύνευσης που θα έχει η κλιματική αλλαγή στην ανθρώπινη ζωή. Για αυτό και η δέσμευση στη δράση για το κλίμα πρέπει να γίνει συγχρόνως με την προσπάθεια ανάκαμψης από τον κορωνοϊό. Ωστόσο οι κλιματικές πολιτικές μέχρι σήμερα αδυνατούν να φέρουν απτά αποτελέσματα, θυμίζοντας περισσότερο μια «σισύφεια» περιπέτεια.

Ειδικότερα, στο τέλος του 2020, οι παγκόσμιες εκπομπές ήταν αυξημένες κατά 60% σε σχέση με την έναρξη των διαπραγματεύσεων για την κλιματική αλλαγή το 1990. Μάλιστα, πέρυσι, ακόμα και με τα ακραία μέτρα εγκλεισμού και παύσης των βασικών τομέων της παγκόσμιας οικονομίας για μήνες, συνεχίστηκε η παραγωγή περισσότερων εκπομπών από όσες αντέχει ο πλανήτης. Και αυτό γιατί η συνολική πτώση το 2020 προσέγγισε το 6% σε σχέση με το 2019, που ήταν χρονιά-ρεκόρ εκπομπών από καταβολής μετρήσεων. Ενώ για να τηρηθεί η συμφωνία του Παρισιού πρέπει να επιτυγχάνεται ετήσια μείωση της τάξης του 7,5%.

Για να αντιληφθεί κανείς ακόμα καλύτερα πόσο «συστημικό» είναι το πρόβλημα, παρατίθενται δύο ακόμα στοιχεία. Συγκεκριμένα, στις αρχές του Απριλίου 2020, που είχαμε την κορύφωση των περιοριστικών μέτρων λόγω της πανδημίας σε παγκόσμιο επίπεδο, οι εκπομπές ήταν μειωμένες μόλις κατά 17% σε σχέση με τον Απρίλιο 2019. Ενώ, τον Δεκέμβριο του 2020 οι παγκόσμιες εκπομπές είχαν ήδη προσεγγίσει τις αντίστοιχες του 2019.

Υπάρχει μάλιστα ο φόβος η επικείμενη ανάκαμψη (φέτος και κυρίως τα αμέσως επόμενα χρόνια) να οδηγήσει σε μεγάλη αύξηση των εκπομπών, τρομοκρατώντας τους επιστήμονες για τις καταστροφικές συνέπειες μιας τέτοιας εξέλιξης στη ζωή του πλανήτη.

Κι ενώ γνωρίζουμε πως μόνο η επίτευξη και διατήρηση μηδενικών εκπομπών μπορεί να σταθεροποιήσει την κλιματική αλλαγή, το πολιτικό μήνυμα που εκπέμπεται ακόμα και σήμερα παραμένει θολό. Αντί να συζητάμε για το πώς θα μηδενίσουμε τις εκπομπές, συζητάμε για «ουδετερότητα», δηλαδή για το πώς θα τις «αντισταθμίσουμε». Επιτρέπουμε με αυτόν τον τρόπο ρυπογόνες δραστηριότητες και μετά προσπαθούμε να ισοσκελίσουμε το αποτύπωμά τους με άλλες «καθαρές» δραστηριότητες, εξαιρετικά αμφίβολης αποτελεσματικότητας.

Αυτή η ιδέα της κλιματικής ουδετερότητας οδήγησε σε μία σειρά από νέους, αντιφατικούς όρους, όπως «καθαρό diesel», «καθαρός άνθρακας», και σε νέες τεχνολογίες, όπως «δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα» και «μπλε υδρογόνου», που τελικά αυξάνουν τη χρήση ορυκτών καυσίμων. Για να μηδενιστούν σε απόλυτους αριθμούς οι εκπομπές, πρέπει να μηδενιστεί σε απόλυτους αριθμούς η χρήση ορυκτών καυσίμων. Καθετί διαφορετικό οδηγεί σε πράσινη εξαπάτηση («green washing»).

Η διαπίστωση αυτή όμως οδηγεί σε μία άλλη συνειδητοποίηση.

Πως η ίδια η μετάβαση δεν είναι μια «ουδέτερη» επιλογή. Απαιτεί συνολική ανακατεύθυνση της κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης. Δυστυχώς, η κυρίαρχη τάση στην κλιματική πολιτική βασίζεται εν πολλοίς σε έναν αποστειρωμένο τεχνοκρατικό λόγο, που επικεντρώνεται στον ενεργειακό εφοδιασμό. Ετσι, η κλιματική αλλαγή παρουσιάζεται ως ένα απομονωμένο, διακριτό, επιστημονικό πρόβλημα, που επιζητεί μια ενεργειακή τεχνολογική λύση. Αυτός ο ιδιότυπος «κλιματικός απομονωτισμός» δεν καθιστά αντιληπτή την ανάγκη προώθησης μετασχηματισμών σε όλο το εύρος της ανθρώπινης δραστηριότητας και στις σχετιζόμενες κοινωνικές και οικονομικές πτυχές της.

Ας δει κανείς τι συμβαίνει σήμερα στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή. Βρίσκεται σε εξέλιξη η διαβούλευση των νέων ευρωπαϊκών στόχων του 2030, που θα αφορούν σε μείωση ρύπων πολύ μεγαλύτερη από το 40%, σε σχέση με το 1990, που είχε τεθεί έως τώρα (μπορεί να ξεπεράσει το 55%).

Η σχετική έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις επιπτώσεις των στόχων αυτών αναφέρει κάτι πολύ κρίσιμο, το οποίο (σκοπίμως;) απουσιάζει από τη δημόσια συζήτηση. Καταδεικνύει πως μια νέα αύξηση, αν δεν μελετηθεί και σχεδιαστεί σωστά, μέσα από τη συμμετοχή όλων των τομέων της οικονομίας και των ίδιων των πολιτών, θα εντείνει τις οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες και θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην εργασία. Δυστυχώς, τόσο η διαβούλευση όσο και οι επιμέρους αναλύσεις δεν εστιάζουν εκεί. Αντίθετα, παρουσιάζουν τεχνολογικές και πολιτικές ουτοπίες, αποσιωπώντας τις επιτακτικές ανάγκες του σήμερα και τις απαραίτητες διευρύνσεις σε τομείς-«κλειδιά», όπως της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και της διατροφής. Η διατροφική αλυσίδα για παράδειγμα είναι υπεύθυνη για το 1/3 των παγκόσμιων εκπομπών.

Το ίδιο πράττουν και οι εθνικές κυβερνήσεις, όπως και η δική μας. Είναι κατά βάση μονοθεματικές, περιχαρακωμένες στην ηλεκτρική ενέργεια και στην απολιγνιτοποίηση, χωρίς να δίνεται η απαραίτητη προσοχή σε άλλους κομβικούς τομείς, όπως είναι ο πρωτογενής τομέας για τη χώρα μας. Ο οποίος δέχεται μεγάλη πίεση, λόγω της κλιματικής αλλαγής, και χρήζει άμεσης στήριξης για να αποτελέσει πυλώνα ενός κλιματικά προστατευτικού μοντέλου ανάπτυξης.

Το Ταμείο Ανάκαμψης είναι η τελευταία ευκαιρία, ώστε η απαραίτητη μετάβαση να υποστηριχθεί συνολικά και να μη δημιουργήσει νέους νικητές και ηττημένους. Θα αναλάβουν την ευθύνη οι κυβερνήσεις να αξιοποιήσουν τα χρήματα αυτά για να επεκτείνουν και να εμβαθύνουν τις απαραίτητες αλλαγές με δίκαιο τρόπο; Ή θα μετατρέψουν το Ταμείο αυτό σε εργαλείο «fast track» χρηματοδοτήσεων πάσης φύσεως δραστηριοτήτων «κλιματικής ουδετερότητας»;

Θα μοιάζει τότε με αυτοεκπληρούμενη προφητεία, οδηγώντας σε κλιματικό χάος, με τις ανισότητες να διευρύνονται και την επιβίωση των περισσότερο αδυνάμων να τίθεται σε κίνδυνο.

*Ο κ. Χάρης Δούκας είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.

 

 

 

Η κλιματική αλλαγή στο θαλάσσιο περιβάλλον

Μια ακόμα σημαντική λειτουργία του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι η συμβολή του στη ρύθμιση του κλίματος. Γράφει η δρ Ευαγγελία Χατζηνικολάου.

21.01.2021, 07:25 ΤΟ ΒΗΜΑ

Η κλιματική αλλαγή στο θαλάσσιο περιβάλλον | tovima.gr

Οι ωκεανοί καλύπτουν το 71% του πλανήτη μας. Γιατί όμως είναι τόσο σημαντικό για τον άνθρωπο το θαλάσσιο περιβάλλον; Οι ωκεανοί παρέχουν το 50% του οξυγόνου στον πλανήτη, παρέχουν τροφή εξαιρετικής ποιότητας που αντιστοιχεί στο 16% της ζωικής πρωτεΐνης που καταναλώνεται παγκοσμίως, φιλοξενούν ένα τεράστιο αριθμό ειδών συμβάλλοντας στην αύξηση της βιοποικιλότητας και επιπλέον προσφέρουν πεδίο εργασίας σε πάνω από 40 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.

Μια ακόμα σημαντική λειτουργία του θαλάσσιου περιβάλλοντος είναι η συμβολή του στη ρύθμιση του κλίματος. Οι ωκεανοί απορροφούν τεράστιες ποσότητες θερμότητας από την ατμόσφαιρα και συμβάλλουν έτσι κατά 90% στη ρύθμιση της θερμοκρασίας του πλανήτη. Μικρές διακυμάνσεις στη θερμοκρασία έχουν παρατηρηθεί και στο παρελθόν, όμως στην παρούσα φάση η αυξητική τάση είναι υψηλότερη και ταχύτερη. Τα τελευταία 30 χρόνια αποτέλεσαν τη θερμότερη περίοδο των τελευταίων 1.400 χρόνων και η θερμοκρασία αυξάνεται περίπου κατά 0,85 βαθμούς Κελσίου ετησίως. Η αύξηση της θερμοκρασίας στην επιφάνεια του πλανήτη περιγράφεται με τον όρο «κλιματική αλλαγή» και οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η αυξημένη ποσότητα ρυπογόνων αερίων που παράγονται από ανθρωπογενείς δραστηριότητες εγκλωβίζονται στην ατμόσφαιρα και απορροφούν την ηλιακή ενέργεια που αντανακλάται από την επιφάνεια της Γης, προκαλώντας έτσι μεγαλύτερη αύξηση της θερμοκρασίας. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα έχει αυξηθεί κατά 40% από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα.

 

Ξινό νερό!

Μια λιγότερο γνωστή επίπτωση της κλιματικής αλλαγής είναι η λεγόμενη οξίνιση των ωκεανών. Το επιπλέον διοξείδιο του άνθρακα που καταλήγει στην ατμόσφαιρα από τις ανθρωπογενείς εκπομπές απορροφάται από την επιφάνεια της θάλασσας, με αποτέλεσμα να διαταράσσεται η χημική ισορροπία των ανθρακικών ιόντων και των ιόντων υδρογόνου. Οταν τα ιόντα υδρογόνου αυξάνονται, τότε η θάλασσα γίνεται περισσότερο όξινη. Ακόμα και αν αυτές οι μεταβολές μάς φαίνονται αμελητέες (π.χ. της τάξης των 0,1 μονάδων στην κλίμακα του pH), στην πραγματικότητα δεν είναι. Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Ομάδα για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), μέχρι το τέλος του αιώνα αναμένεται επιπλέον αύξηση της οξύτητας στους ωκεανούς κατά 0,3-0,5 μονάδες αν δεν υπάρξει καμία πτωτική τάση στις ανθρωπογενείς εκπομπές.

Οι επιστήμονες έχουν διαπιστώσει πόσο δραματικές συνέπειες μπορεί να έχει η μικρή αυτή αύξηση της οξύτητας για τους θαλάσσιους οργανισμούς και ιδιαίτερα για αυτούς που κατασκευάζουν το κέλυφος ή τον σκελετό τους από ανθρακικό ασβέστιο (π.χ. θαλάσσια σαλιγκάρια, δίθυρα όστρακα, κοράλλια). Η χαμηλή συγκέντρωση ανθρακικών ιόντων έχει ως αποτέλεσμα τη μειωμένη σύνθεση νέου κελύφους ή την αυξημένη διάβρωση του υπάρχοντος. Ετσι οι οργανισμοί αυτοί έχουν λιγότερο ανθεκτικά όστρακα με αποτέλεσμα να είναι πιο επιρρεπείς στους θηρευτές και οι πληθυσμοί τους να μειώνονται. Τόσο ο οικολογικός ρόλος όσο και η οικονομική αξία των οργανισμών αυτών είναι ιδιαίτερα σημαντικά. Επηρεάζουν τη δομή και τις λειτουργίες του οικοσυστήματος, αποτελούν βασικό κρίκο της τροφικής αλυσίδας και είναι οι «καθαριστές» του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Πολλά είδη είναι βρώσιμα και έχουν σημαντικό οικονομικό ενδιαφέρον καθώς αποτελούν το 75,5% της παγκόσμιας παραγωγής της θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας (13,9 εκατομμύρια τόνοι για το 2012, FAO).

Πειραματική απόδειξη

Τα τελευταία χρόνια στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) πραγματοποιούνται πειράματα σε ελεγχόμενες συνθήκες στο εργαστήριο. Τα πειράματα αυτά έχουν σκοπό να διερευνήσουν την επίδραση της κλιματικής αλλαγής και της οξίνισης των ωκεανών στους θαλάσσιους οργανισμούς και πιο συγκεκριμένα στην ανάπτυξή τους, στην αναπαραγωγική τους δραστηριότητα και στη συμπεριφορά τους κατά την εύρεση τροφής ή την αποφυγή των θηρευτών τους. Οι διεργασίες αυτές είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση των ειδών και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας των κοινωνιών τους. Η συγκεκριμένη έρευνα επί του παρόντος χρηματοδοτείται από το έργο ECCO στο πλαίσιο του ΕΛΙΔΕΚ για την ενίσχυση των μεταδιδακτορικών ερευνητών.

Στις εγκαταστάσεις του ΙΘΑΒΒΥΚ στο Ηράκλειο της Κρήτης φιλοξενείται ένας αξονικός μικροτομογράφος μεγάλης διακριτικής ικανότητας που μας δίνει τη δυνατότητα να δημιουργήσουμε τρισδιάστατες εικόνες από τα κελύφη των οργανισμών και να διαπιστώσουμε τυχόν διαφοροποιήσεις τους. Με τη χρήση του εξοπλισμού αυτού μπορούμε να μελετήσουμε την εξωτερική μορφολογία και υφή του κελύφους, την πυκνότητά του, καθώς ακόμα και τυχόν διαφοροποιήσεις στο σχήμα του.

Ετσι, για παράδειγμα, το θαλάσσιο σαλιγκάρι που φαίνεται στη δεξιά πλευρά της εικόνας έχει αναπτυχθεί σε συνθήκες υψηλότερης οξύτητας και θερμοκρασίας για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα τριών μηνών. Παρ’ όλα αυτά, όμως, οι διαφοροποιήσεις στο κέλυφός του είναι εμφανείς σε σχέση με τον οργανισμό του ίδιου είδους αριστερά που έχει αναπτυχθεί σε φυσιολογικές συνθήκες. Στη δεξιά εικόνα, η κορυφή του οστράκου είναι κατεστραμμένη, τα χαρακτηριστικά αυλάκια στην επιφάνειά του έχουν λειανθεί και διακρίνονται περιοχές που είναι πολύ λεπτές, σχεδόν διαφανείς.

Το μέλλον μας εξαρτάται από τους ωκεανούς

Οι ωκεανοί προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες, όπως η ρύθμιση του κλίματος, η απορρόφηση των ατμοσφαιρικών ρύπων, η παροχή τροφής, οξυγόνου και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, καθώς και οφέλη που αφορούν την ευζωία, τον τουρισμό, το εμπόριο και τις μετακινήσεις. Σύμφωνα με την Περίληψη για τους Φορείς Χάραξης Πολιτικής που εκδόθηκε από το IPCC το 2019, οι ωκεανοί έχουν ήδη απορροφήσει το 90% της περίσσειας θερμότητας του κλιματικού συστήματος από το 1970, ενώ ο ρυθμός αύξησης της θερμοκρασίας και η συχνότητα των κυμάτων καύσωνα έχουν διπλασιαστεί τα τελευταία 30-40 χρόνια. Η πρόβλεψη μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα αναφέρει περαιτέρω αύξηση της θερμοκρασίας και της οξύτητας και μείωσης του οξυγόνου στους ωκεανούς καθώς και αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων. Η πρόκληση για την αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών είναι σημαντική σε παγκόσμιο επίπεδο. Η υιοθέτηση των Στόχων για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί μονόδρομο για την αποτελεσματική διαχείριση και εξομάλυνση των αρνητικών συνεπειών στα φυσικά οικοσυστήματα και κατ’ επέκταση στον άνθρωπο με βασικό στόχο τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.

Η δρ Ευαγγελία Χατζηνικολάου είναι συνεργαζόμενη ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας & Υδατοκαλλιεργειών (ΙΘΑΒΒΥΚ) του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ).

 

 

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Αν η φύση πεθάνει, πεθαίνουμε κι εμείς

Ο δημιουργός της ταινίας «Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι» Κρεγκ Φόστερ μιλάει για τη συνάντηση που του άλλαξε τη ζωή

Μπορεί ένας άνθρωπος και ένα χταπόδι να γίνουν φίλοι; Και πώς μπορεί να μοιάζει αυτή η αναπάντεχη φιλία; «Πολλοί λένε ότι τα χταπόδια είναι σαν εξωγήινοι. Το περίεργο είναι πως, όταν τα πλησιάζεις, συνειδητοποιείς ότι μοιάζουμε με πολλούς τρόπους». Ετσι ξεκινάει ο Κρεγκ Φόστερ την αφήγησή του στην εξαιρετική ταινία ντοκιμαντέρ «Ο δάσκαλός μου, το χταπόδι» που έκανε πρεμιέρα στο Netflix πριν από λίγες εβδομάδες. Ο βραβευμένος κινηματογραφιστής και δύτης αφιέρωσε σχεδόν μια δεκαετία στην εξερεύνηση του μεγάλου υποθαλάσσιου δάσους των κελπιών στο Δυτικό Ακρωτήριο της Νότιας Αφρικής, κοντά στις ακτές του Κέιπ Τάουν.

Στη διάρκεια των υποβρύχιων περιπλανήσεών του συνάντησε ένα θηλυκό χταπόδι, το οποίο ξεκίνησε να παρατηρεί και να βιντεοσκοπεί καθημερινά. Μέσα σε διάστημα ενός χρόνου είχε αναπτύξει μαζί του μια μοναδική αμφίδρομη σχέση αλλά και έναν βαθύ συναισθηματικό δεσμό. «Ολα ήταν τόσο ιδιαίτερα», θυμάται, «φυσικά οι στιγμές που είχαμε άμεση διάδραση, όταν ηθελημένα ερχόταν σε επαφή μαζί μου, αλλά και οι στιγμές που μου έδειχνε μια καινούργια συμπεριφορά ήταν αξιομνημόνευτες». Αυτό το χταπόδι έγινε η φίλη του, ο δάσκαλός του, η ανέλπιστη πρωταγωνίστρια μιας ταινίας μοναδικής στο είδος της, που συνδυάζει τη χαρτογράφηση του υποθαλάσσιου παραδείσου του Δυτικού Ακρωτηρίου με την ευαίσθητη ματιά στον φυσικό κόσμο και τα υπέροχα πλάσματά του, μέσα από εικόνες μοναδικής ομορφιάς και τεχνικής αρτιότητας.

an-i-fysi-pethanei-pethainoyme-ki-emeis0

Στη διάρκεια των υποβρύχιων περιπλανήσεών του o Φόστερ συνάντησε ένα θηλυκό χταπόδι, το οποίο ξεκίνησε να παρατηρεί και να βιντεοσκοπεί καθημερινά. Εγινε η φίλη του, ο δάσκαλός του. Φωτ. ROSS FRYLINCK

Ολα ξεκίνησαν το 2010. Ο Κρεγκ ζούσε επί δύο χρόνια στην «απόλυτη κόλαση», όπως παραδέχεται. Ηταν εξαντλημένος από χρόνια σκληρής δουλειάς, δεν άντεχε στη σκέψη να ξανακρατήσει κάμερα ή να ξαναμπεί σε αίθουσα μοντάζ. Η οικογένειά του υπέφερε και ο ίδιος αισθανόταν ότι δεν μπορούσε να είναι καλός πατέρας για τον γιο του. Συνειδητοποίησε τότε ότι η εσωτερική του ισορροπία είχε χαθεί λόγω της απομάκρυνσής του από το φυσικό περιβάλλον.

Ως παιδί είχε περάσει αμέτρητες ώρες στις βραχώδεις ακτές και στο μοναδικής ομορφιάς δάσος των κελπιών του Δυτικού Ακρωτηρίου. Ορμητήριό του τότε ήταν ένα ξύλινο μπάνγκαλοου που ατένιζε τον Ατλαντικό. Η αποσύνδεσή του από τον φυσικό κόσμο τού είχε κοστίσει ακριβά. Για να συνέλθει, αποφάσισε να επιστρέψει στον ωκεανό. Χρειάστηκαν μήνες καθημερινών καταδύσεων στα παγωμένα νερά, ώστε να συνηθίσει το σώμα και το μυαλό του την επαφή με τον ωκεανό και τον κόσμο του. Δεν χρησιμοποιούσε στολή κατάδυσης, ώστε να νιώθει σαν αμφίβιο, να βρεθεί όσο πιο κοντά μπορούσε στο υποθαλάσσιο περιβάλλον. «Πετούσε» σε αυτό το τρισδιάτατο υποθαλάσσιο δάσος, νιώθοντας σαν να είναι σε άλλο πλανήτη, λέει.

Η θεραπευτική επίδραση της ανανεωμένης επαφής του με τον ωκεανό είχε ως αποτέλεσμα να νιώσει την επιθυμία να κρατήσει και πάλι στο χέρι του την κάμερά του, να τραβήξει πλάνα. Η ιδέα της ταινίας ωστόσο γεννήθηκε μετά την αποκαλυπτική εμπειρία της γνωριμίας του με «εκείνη». «Η ταινία ήταν μια οργανική διαδικασία», τονίζει. «Η σχέση μου με το χταπόδι διήρκεσε ένα χρόνο. Είχα ήδη περάσει μερικά χρόνια κάνοντας ελεύθερη κατάδυση και εξερευνώντας το θαλάσσιο δάσος, μαθαίνοντας να προσαρμόζομαι και να κινούμαι στο παγωμένο νερό, καταγράφοντας τη βιοποικιλότητα του δάσους των κελπιών, πριν τη συναντήσω. Αυτόν τον ένα χρόνο περνούσα σχεδόν κάθε μέρα στο νερό, αλλά δεν έχω χρονομετρήσει πόση ώρα την ημέρα την παρακολουθούσα· υπολογίζω περίπου 30 λεπτά ημερησίως. Συχνά κοιμόταν ή ξεκουραζόταν, έτσι δεν περνούσα όλο αυτόν τον χρόνο μαζί της».

Φωτ. TOM FOSTER

Ανεκτίμητα μαθήματα

Ηταν συναρπαστικό, ομολογεί, ότι έμαθε να βλέπει το περιβάλλον του υποθαλάσσιου δάσους μέσα από τα μάτια της νέας του φίλης. «Ηταν υπέροχο το να παρατηρώ πώς όλα σε αυτό το υποθαλάσσιο οικοσύστημα ήταν δεμένα μαζί και κινούνταν σε ένα κυκλικό σύστημα ζωής και θανάτου στο οποίο κάθε οργανισμός εξαρτιόταν από τον άλλο». Πήρε ανεκτίμητα μαθήματα: «Οτι οι τόποι άγριας ζωής και τα ζώα που ζουν εκεί είναι πολύτιμα. Οτι είμαστε μέρος της φύσης και όχι επισκέπτες. Οτι η βαθιά επαφή μας με τη φύση είναι σημαντική για το ευ ζην μας. Οτι η επιβίωσή μας είναι συνδεδεμένη με την υγεία και τη βιοποικιλότητα του φυσικού κόσμου. Αν το περιβάλλον ευημερεί, ευημερούμε κι εμείς· αν πεθάνει, πεθαίνουμε κι εμείς. Η πιο επικίνδυνη σκέψη είναι ότι εμείς οι άνθρωποι μπορούμε με κάποιον τρόπο να ζήσουμε χωρίς τη φύση. Είμαστε η φύση και το μέλλον μας ως είδος είναι εγγυημένο αν επιτρέψουμε στον φυσικό κόσμο να επιβιώσει και να είναι προστατευμένος». Αυτή η εμπειρία τού άλλαξε τη ζωή με πολλούς τρόπους, παραδέχεται: «Με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι είμαι ένα ακόμα ζώο σε αυτόν τον πλανήτη. Με έκανε να αισθανθώ πόσο εμείς οι άνθρωποι ανήκουμε εδώ. Είναι το σπίτι μας, το μόνο μας σπίτι. Το να είναι κανείς στη φύση είναι το πιο θεραπευτικό πράγμα που μπορούμε να κάνουμε για τους εαυτούς μας».

Γι’ αυτό αποφάσισε να κάνει αυτή την ταινία; «Είμαι κινηματογραφιστής και αφηγητής ιστοριών, αυτό κάνω στη ζωή μου. Νιώθω ότι οι ιστορίες είναι σημαντικές, γιατί μπορούν να κινητοποιήσουν το συναίσθημα και να κάνουν τους ανθρώπους να ακούσουν προσεκτικά και να νοιαστούν. Ηθελα να μοιραστώ τη μαγεία και τη χαρά που έζησα στο δάσος των κελπιών και να δείξω στον κόσμο την ομορφιά του υποθαλάσσιου δάσους της Νότιας Αφρικής και τη σημασία τού να είμαστε συνδεδεμένοι με τη φύση».

Για τον λόγο αυτό έχει προχωρήσει και στην ίδρυση της μη κερδοσκοπικής οργάνωσης SeaChange Project, μιας κοινότητας επιστημόνων, δημοσιογράφων, κινηματογραφιστών που εργάζονται για την ανάδειξη και προστασία του υποθαλάσσιου δάσους. Στόχος τους είναι να κινητοποιήσουν επιστήμονες, φορείς, πολιτικούς και το κοινό ώστε να γίνουν μέρος της αναγέννησης του πλανήτη.

ΚΟΣΜΟΣ

H κλιματική αλλαγή κόβει τα «πόδια» των παγετώνων

H κλιματική αλλαγή κόβει τα «πόδια» των παγετώνων

Από τη λεπτή παγοκάλυψη του Αρκτικού ωκεανού έως τον παχύ μανδύα των παγετώνων, οι απώλειες αυξήθηκαν από περίπου 760 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως τη δεκαετία του 1990 σε περισσότερο από 1,2 τρισ. τόνους ετησίως κατά τη δεκαετία του 2010, δείχνει νέα μελέτη που δημοσιεύτηκε τη Δευτέρα. Πρόκειται για αύξηση απωλειών άνω του 60%, κατά πολύ μεγαλύτερη από ό,τι υπολογίζαμε μέχρι τώρα.

Είναι λογικό να πιστεύουμε ότι ο ρυθμός τήξης θα συνεχίσει να επιταχύνεται. Μια δεύτερη μελέτη υποστηριζόμενη από τη NASA για τους παγετώνες της Γροιλανδίας διαπιστώνει ότι τουλάχιστον 74 μεγάλοι παγετώνες που καταλήγουν σε βαθιά, θερμά ωκεάνια νερά υποχωρούν σοβαρά και αποδυναμώνονται.

Η έκταση του φαινομένου, μαζί με τις συνέπειες της ανόδου της στάθμης της θάλασσας, εξακολουθεί να υποβαθμίζεται από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα. Η αποτυχία να ληφθεί πλήρως υπόψη ο ρόλος των ωκεανών στην υποχώρηση των παγετώνων σημαίνει ότι η άνοδος της θαλάσσιας στάθμης από την υπόσκαψη των παγετώνων μπορεί να υποτιμάται από έναν «τουλάχιστον διπλό παράγοντα», αναφέρει δημοσίευμα στο περιοδικό Science Advances.

«Είναι σαν να κόβονται τα πόδια του παγετώνα αντί να λιώνει ολόκληρο το σώμα», δήλωσε ο Ερίκ Ρινιότ, ένας από τους συγγραφείς της δημοσίευσης και ερευνητής στο εργαστήριο Jet Propulsion της NASA και στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Ιρβιν. «Οσο κοιτάμε, συνειδητοποιούμε ότι οι ενδείξεις υποχώρησης ξεκινούν γρηγορότερα από ό,τι νομίζαμε».

Οι τρέχουσες επιταχυνόμενες απώλειες πάγου συμβαδίζουν με τα χειρότερα σενάρια –για την αύξηση της στάθμης των θαλασσών– της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) του ΟΗΕ. Η επιτροπή διαπίστωσε ότι το λιώσιμο των πάγων θα μπορούσε να οδηγήσει στην αύξηση της στάθμης της θάλασσας κατά περίπου μισό μέτρο έως το 2100.

Επιπλέον, η έρευνα της NASA υποδηλώνει ότι η IPCC μπορεί να έχει υποτιμήσει τη μελλοντική αύξηση της στάθμης, εάν η ίδια, της οποίας αναμένεται νέα έκθεση φέτος, δεν λαμβάνει πλήρως υπόψη τη δύναμη του ωκεανού όταν χτυπάει τον πάγο και τον υποσκάπτει.

Η μελέτη στο περιοδικό The Cryosphere, με επικεφαλής τον ερευνητή του Πανεπιστημίου του Λιντς Τόμας Σλέιτερ, συνυπολογίζει τις απώλειες από τους ηπειρωτικούς παγετώνες της Γροιλανδίας, τις κορυφές των Ιμαλαΐων και της Ανταρκτικής, από το 1994 έως το 2017.

Ωστόσο, η τήξη των πάγων δεν μεταφράζεται εξ ολοκλήρου σε άνοδο της θαλάσσιας στάθμης. Για παράδειγμα, 7,6 τρισ. τόνοι που προέρχονται από την τήξη του πλωτού καλύμματος του Αρκτικού ωκεανού δεν προκαλούν αύξηση. Η απώλεια, όμως, του πλωτού πάγου ανοίγει τον δρόμο για την απελευθέρωση των πάγων της Γροιλανδίας και της Ανταρκτικής, που αποτελούν το 99% όλων των γλυκών υδάτων του πλανήτη.

Οι λιωμένοι πάγοι της Γροιλανδίας συμβαδίζουν με το χειρότερο σενάριο της IPCC. Μέχρι στιγμής, οι αλπικοί παγετώνες (αυτοί που βρίσκονται σε οροσειρές όπως τα Ιμαλάια, οι Αλπεις κ.λπ.) συμβαδίζουν σε απώλειες με τους παγετώνες των πόλων και της Γροιλανδίας, χάνοντας 6,1 τρισ. τόνους πάγου την ίδια χρονική περίοδο και προσθέτοντας έτσι το ίδιο ποσό στη στάθμη της θάλασσας. Με την πάροδο του χρόνου –πιθανότατα ξεκινώντας από τώρα– οι πάγοι των πόλων θα αρχίσουν να ξεπερνούν κατά πολύ τις απώλειες των αλπικών παγετώνων και θα γίνουν οι κυρίαρχοι μοχλοί της παγκόσμιας αύξησης της στάθμης της θάλασσας.

«Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο πάγος στον πλανήτη μας λιώνει», δήλωσε η Ρόμπιν Μπελ, ειδικός στα παγετωνικά καλύμματα πολικών περιοχών στο Παρατηρητήριο Γης Lamont-Doherty του Πανεπιστημίου Κολούμπια. «Το βασικό ερώτημα είναι πόσο γρήγορα θα οδηγήσει η κλιματική αλλαγή στην τήξη των πάγων σε Γροιλανδία και Ανταρκτική», τονίζει η Aμερικανίδα γεωλόγος.

Καταστροφή στα φιορδ

Μαζί με τη μελέτη του Πανεπιστημίου του Λιντς, η NASA βοηθάει να καταστεί σαφές γιατί η παγκόσμια απώλεια πάγου είναι πιθανό να επιταχυνθεί περαιτέρω λόγω της υπερθέρμανσης του πλανήτη. Ενας από τους κύριους μηχανισμούς που αναγκάζουν τους παγετώνες να ρέουν γρηγορότερα στη θάλασσα είναι η εισροή ζεστού νερού κάτω από τον πάγο στα φιορδ της παράκτιας Γροιλανδίας. «Στα βαθιά φιορδ, το θερμό νερό εισχωρεί εκατοντάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια, λιώνοντας τους παγετώνες από τη βάση τους», δήλωσε ο παγετωνολόγος Μάικ Γουντ του Πανεπιστημίου του Λιντς και του Jet Propulsion Laboratory της NASA. «Οταν τα νερά αυτά θερμαίνονται περισσότερο –φαινόμενο που είδαμε στις αρχές της δεκαετίας του 2000– η τήξη εντείνεται, αναγκάζοντας τους παγετώνες να υποχωρήσουν, να γίνουν ασταθείς και να χάσουν πάγο». Τα ευρήματα της εξαετούς έρευνας Oceans Melting Greenland μπορούν να ωθήσουν στον εκ νέου υπολογισμό των μοντέλων για τη Γροιλανδία αλλά και για τους πάγους της Δυτικής Ανταρκτικής.

Η νέα χρονιά ανήκει στο περιβάλλον

29.12.2020, 07:25  ΤΟ ΒΗΜΑ

Εναν χρόνο μετά τη γνωριμία μας με τον COVID-19, παρά το πλήθος των συζητήσεων, η επιστημονική κοινότητα δεν έχει προλάβει να κάνει την αποτίμηση του ιού στο περιβάλλον. Οι καταγεγραμμένες απόψεις είναι μάλλον αντιφατικές και η ρευστότητα της συνθήκης δεν μας επιτρέπει να βγάλουμε συμπεράσματα ούτε, πολύ περισσότερο, να σχεδιάσουμε την επόμενη μέρα.

Θα θυμάστε, ίσως, πως στην αρχή, στην πρώτη φάση του εγκλεισμού διεθνώς, πολλοί μιλούσαν για την ευεργετική επίδραση που έμοιαζε να έχει η πανδημία στο φυσικό περιβάλλον. Για τα πουλιά που ακούγονταν στις πόλεις, για τον καθαρό αέρα, για την ευχάριστα διάφανη ατμόσφαιρα, για την ησυχία. Και είναι αλήθεια πως κάποια από τα μέτρα που πήραν οι περισσότερες χώρες του κόσμου για να μειώσουν την εξάπλωση του ιού είχαν κάποιο θετικό αποτύπωμα στο περιβάλλον.

Ομως, τα περισσότερα από τα θετικά για το περιβάλλον αποτελέσματα ήταν, δυστυχώς, βραχύβια. Στις αρχές Απριλίου, όταν το λοκντάουν ήταν εκτεταμένο, οι καθημερινές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα διεθνώς καταγράφονταν μειωμένες κατά 17% σε σύγκριση με τον Απρίλιο του 2019. Δύο μήνες αργότερα, στις αρχές Ιουνίου, το ποσοστό τους ήταν μόλις 5% χαμηλότερο από το αντίστοιχο διάστημα της προηγούμενης χρονιάς, παρ’ όλο που η ζωή δεν είχε ξαναβρεί ακόμα τον κανονικό ρυθμό της.

Η έλευση της πανδημίας έφερε αρκετές νέες δυσκολίες στο περιβάλλον. Τα βιοϊατρικά και ιατροφαρμακευτικά απόβλητα αυξήθηκαν κατακόρυφα, δημιουργώντας μια μεγάλη απειλή για τη δημόσια υγεία αλλά και για το περιβάλλον. Η ανάγκη για ατομική προστασία γέννησε τη ζήτηση για μάσκες και γάντια μιας χρήσης, επηρεάζοντας σημαντικά την παραγωγή. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει πως κάθε μήνα χρησιμοποιούνται σε όλον τον κόσμο 89 εκατομμύρια μάσκες μίας χρήσης, 76 εκατομμύρια ζευγάρια γάντια μίας χρήσης και 1,6 εκατομμύριο προστατευτικά γυαλιά. Πολλά από αυτά τα βλέπουμε δυστυχώς και στην Ελλάδα να απορρίπτονται χωρίς περίσκεψη.

Τα αστικά στερεά απόβλητα αυξήθηκαν και οι ρυθμοί της ανακύκλωσης μειώθηκαν. Σε αρκετές χώρες, τα μέτρα για την αντιμετώπιση της πανδημίας εξοβέλισαν την ανακύκλωση για χάρη της ανθρώπινης υγείας. Στις ΗΠΑ η ανακύκλωση μειώθηκε κατά 46%, ενώ στη Μεγάλη Βρετανία και την Ιταλία απαγορεύτηκε σε όσους βρέθηκαν θετικοί στον κορωνοϊό να διαχωρίζουν τα απορρίμματά τους προς ανακύκλωση.

Το κλείσιμο των καταστημάτων λιανικής αύξησε τις διαδικτυακές αγορές και, μαζί με αυτές, τον όγκο των συσκευασιών. Αντίστοιχα, το κλείσιμο της εστίασης, με εξαίρεση το delivery, επανέφερε δυναμικά τα πλαστικά μίας χρήσης για τη συσκευασία και τη μεταφορά τροφίμων και ποτών, ακριβώς τη στιγμή που η ευρωπαϊκή ένωση διαχειριζόταν το τέλος πολλών από αυτά.

Οταν ξεκίνησε η πανδημία, οι περισσότεροι από εμάς φανταζόμασταν πως ήταν κάτι παροδικό, που εξίσου παροδικά θα επιβάρυνε το περιβάλλον. Σήμερα όμως βλέπουμε πως η παρατεινόμενη κρίση δεν αλλάζει μόνον τις άμεσες αντιδράσεις και τους χειρισμούς μας, αλλά ενδεχομένως και τον σχεδιασμό για τα χρόνια που έρχονται.

Ενδεικτικά, οι προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ενωσης να περιορίσει τα πλαστικά μίας χρήσης και να προωθήσει βιώσιμες εναλλακτικές δυσχεραίνουν από την αυξανόμενη ζήτηση των υλικών μίας χρήσης για χάρη της υγείας. Οπως διαφαίνεται, η παραγωγή, η χρήση και η απόρριψη νέων πλαστικών μίας χρήσης θα επηρεάσουν ευρύτερα το περιβάλλον, όπως την ατμοσφαιρική ρύπανση, τις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου και τη δημιουργία αποβλήτων. Ο περιορισμός της οικονομικής δραστηριότητας και η πτώση στις τιμές του πετρελαίου ήδη οδηγούν τους παραγωγούς πλαστικού στο να χρησιμοποιούν φθηνότερα νέα υλικά βασισμένα σε ορυκτά καύσιμα, αντί για επαναχρησιμοποιούμενο πλαστικό. Οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα είναι πιθανό να ξεπεράσουν τα προ πανδημίας επίπεδα, όπως συνέβη μετά την οικονομική κρίση του 2007-08. Και όσο ο ρυθμός της ζωής θα προσεγγίζει τα γνώριμα, τόσο θα επιστρέφουμε στην «κανονικότητα» της επιβάρυνσης, καθώς έχουμε ακόμα τα ίδια αυτοκίνητα, τους ίδιους δρόμους, τα ίδια εργοστάσια, τα ίδια σπίτια, τις ίδιες ανάγκες.

Ο φόβος είναι πως όταν τελειώσουν όλα αυτά και οι εύλογες αγωνίες μας για την υγεία ξεπεραστούν, δεν θα βρεθούμε στο σημείο από το οποίο ξεκινήσαμε έναν χρόνο πριν, αλλά ενδεχομένως κάπου χειρότερα. Με άλλες προτεραιότητες που θα αφήνουν πίσω το περιβάλλον.

Σήμερα, αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να διαχειριστούμε κατά προτεραιότητα την υγειονομική κρίση που ξετυλίγεται μπροστά μας και εκεί είναι στραμμένο το ενδιαφέρον όλων. Ομως, καθώς οι λύσεις για την αντιμετώπιση του COVID-19 αρχίζουν να διαφαίνονται στον ορίζοντα, θα πρέπει να επαναφέρουμε στη σκέψη και στον σχεδιασμό μας και τα άλλα μεγάλα ζητήματα. Ναι, σήμερα οι αλλαγές στο κλίμα μπορεί να μας φαίνονται δευτερεύουσες μπροστά στις ΜΕΘ που γεμίζουν, όμως η επόμενη μέρα έρχεται πάντα πιο γρήγορα από αυτό που περιμένουμε και θα χρειαστεί να αναμετρηθούμε με τις επιλογές μας και τις ολιγωρίες μας. Και η πρόκληση είναι να θεραπεύσουμε κάτι σήμερα, χωρίς να ανοίξουμε πληγές σε κάτι άλλο αύριο.

*Η κυρία Αγγελική Κοσμοπούλου είναι εκτελεστική διευθύντρια του κοινωφελούς ιδρύματος Αθανασίου Λασκαρίδη.

 

 

 

 

Εκκληση για κήρυξη κατάστασης κλιματικής εκτάκτου ανάγκης

Φιλόδοξοι στόχοι και πικρή πραγματικότητα, πέντε χρόνια μετά το Παρίσι

Ας υποθέσουμε ότι για ιατρικούς λόγους είναι απολύτως απαραίτητο να χάσετε από δέκα έως δεκαπέντε κιλά μέσα σε ένα χρόνο. Ο στόχος είναι δύσκολος, αλλά όχι ανέφικτος. Σε μια μεγάλη τελετή στο Παρίσι, ανακοινώνετε ότι υιοθετείτε τον στόχο και για να τον πετύχετε θα περπατάτε κάθε μέρα 20 λεπτά γύρω από το σπίτι σας και θα τρώτε δυόμισι γλυκά αντί για τρία.

Καταχειροκροτείστε, γιατί έως τότε δεν είχατε καν στόχους, αλλά όλοι καταλαβαίνουν ότι δεν θα καταφέρετε και πολλά. Στα ψιλά γράμματα της συμφωνίας που υπογράψατε αναφέρεται ότι σε τακτά χρονικά διαστήματα θα εξετάζετε τις δεσμεύσεις ώστε, αν είναι ανεπαρκείς, να τις αναθεωρείτε προς το αυστηρότερο. Οταν φτάνει η ώρα της πρώτης αναθεώρησης, έχετε πάρει κιλά αντί να χάσετε, ενώ μια πανδημία κορωνοϊού έχει πλήξει τον πλανήτη. Ετσι οι ανακοινώσεις πρέπει να γίνουν διαδικτυακά, κάτι που δεν θα σας εμπόδιζε να δεσμευθείτε ότι θα ξεκινήσετε πραγματική δίαιτα και ότι θα γυμνάζεστε περισσότερο – αν, φυσικά, είχατε τέτοια πρόθεση. Από την πρώτη ανακοίνωση στο Παρίσι έχουν μεσολαβήσει νέες ιατρικές εξετάσεις, που δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι ο στόχος σας πρέπει να είναι τα πλην 15 και όχι τα πλην 10 κιλά, ενώ οι καταστροφικές συνέπειες της αδράνειάς σας είναι ήδη ορατές διά γυμνού οφθαλμού και τα παιδιά σας φωνάζουν με όλη τους τη δύναμη να κάνετε κάτι.

Κάπου εδώ βρισκόμαστε, πέντε χρόνια μετά τη Συμφωνία του Παρισιού για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, σε πολύ χειρότερη μοίρα από ό,τι όταν υπεγράφη η συμφωνία, τον Δεκέμβριο του 2015, και με τον στόχο του 1,5 βαθμού Kελσίου να μην ταιριάζει με τις πολιτικές δεσμεύσεις που έχουν αναλάβει οι 198 χώρες που έβαλαν την υπογραφή τους σε αυτή. Στη διαδικτυακή σύνοδο της περασμένης εβδομάδας, ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες θύμισε τα δεδομένα αυτά και κάλεσε τους ηγέτες όλου του κόσμου να κηρύξουν κατάσταση κλιματικής εκτάκτου ανάγκης.

Τριάντα οκτώ κράτη, μεταξύ αυτών χώρες με υψηλούς ρύπους κατά κεφαλήν, όπως η Βρετανία, ο Καναδάς και η Ιαπωνία, το έχουν ήδη κάνει, ενώ πολλές χώρες ετοιμάζουν νόμους για το κλίμα και υπόσχονται οικονομίες μηδενικών ρύπων έως το 2050. Αλλες, όπως η Ρωσία, η Σαουδική Αραβία, η Αυστραλία, η Βραζιλία και το Μεξικό, δεν εκπροσωπήθηκαν στη σύνοδο διότι δεν ήταν σε θέση να αναλάβουν δεσμεύσεις. Απούσες ήταν και οι Ηνωμένες Πολιτείες του Ντόναλντ Τραμπ, ενώ η Ινδία του Ναρέντρα Μόντι, η δεύτερη πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, εκπροσωπήθηκε μεν αλλά απέφυγε να προχωρήσει σε συγκεκριμένες εξαγγελίες, υποσχόμενη μόνον ότι θα εκπλήξει τους πάντες.

Στα θετικά της υπόθεσης είναι ότι οι θεμελιώδεις παράμετροι που θα επέτρεπαν την ενεργειακή μετάβαση είναι όλο και πιο ώριμες, όπως έχει δείξει η δραματική πτώση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές. Ο κρίκος που απουσιάζει για τη σταθερότητα του δικτύου, η αποθήκευση (μπαταρίες, αντλησιοταμίευση) μεγάλης κλίμακας, είναι και αυτός προ των πυλών, με αποτέλεσμα να είναι εφικτή στο ορατό μέλλον η σχεδόν πλήρης μετάβαση της ηλεκτροδότησης σε καθαρές πηγές ενέργειας.

Αυτό, σε συνδυασμό με τον εξηλεκτρισμό κλάδων που τώρα χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα (μεταφορές, ψύξη/θέρμανση, ακτοπλοΐα) και την εξοικονόμηση ενέργειας στον κτιριακό τομέα και στον τομέα των μεταφορών, θα οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι υπάρχει τρόπος να αποφύγουμε τα χειρότερα.

Ενεργειακό… φαστ φουντ

Το ότι υπάρχει τρόπος, όμως, δεν σημαίνει ότι θα τον ακολουθήσουμε, όπως το ότι έχουμε την επιλογή (και την απόλυτη ανάγκη) μιας υγιεινής δίαιτας δεν θα ωθήσει αυτομάτως τις εταιρείες που εμπορεύονται διαφόρων ειδών διατροφικά σκουπίδια να αποσυρθούν από το προσκήνιο. Στον ενεργειακό τομέα, το ανάλογο των φαστ φουντ που προσπαθούν να επανεφεύρουν τον εαυτό τους «πρασινίζοντας» το μενού είναι οι εταιρείες ορυκτών καυσίμων, που σερβίρουν φυσικό αέριο, υδρογόνο και «γαλάζια» αμμωνία.

Το υδρογόνο εκρήγνυται πολύ πιο εύκολα από το φυσικό αέριο και τα τεχνικά ζητήματα της αποθήκευσης και χρήσης του ως καυσίμου με λογικό κόστος δεν έχουν λυθεί, παρά τα τριάντα χρόνια ερευνών, ενώ η αμμωνία είναι τοξικό αέριο και αποτελεί το αντίθετο μιας «καθαρής» λύσης.

Πίσω από την ευρωπαϊκή Συμμαχία του Υδρογόνου βρίσκονται όλες οι μεγάλες εταιρείες ορυκτών καυσίμων (το 99% του υδρογόνου σήμερα παράγεται από ορυκτά καύσιμα και αυτό δεν θα αλλάξει σύντομα), ενώ ο βασικός υπέρμαχος της αμμωνίας ως ενεργειακής λύσης είναι η Σαουδική Αραβία. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα εναλλακτικά καύσιμα δεν θα παίξουν ρόλο, ίσως, κάποτε, στην ενεργειακή μετάβαση – σημαίνει όμως ότι αυτή τη στιγμή, ο βασικός λόγος για τον οποίο προβάλλονται ως λύσεις στην κλιματική κρίση είναι γιατί «πρασινίζουν» τις υποδομές του φυσικού αερίου, με την υπόσχεση ότι θα μπορούσαν να τις χρησιμοποιήσουν, σε περιορισμένο ποσοστό και αφού αυτές αναβαθμιστούν. Κάπως έτσι, με τις καλύτερες προθέσεις, ο στόχος παύει να είναι η διάσωση του πλανήτη και μετατρέπεται στη διάσωση αυτών που τόσες δεκαετίες τον καταστρέφουν.

Πρωτοποριακές αποφάσεις στη Γαλλία

Στην κλίμακα των οικιακών υποδομών, η θέση του φυσικού αερίου αμφισβητείται ευθέως από τον νέο οικοδομικό κανονισμό της Γαλλίας, ο οποίος θέτει τόσο αυστηρούς όρους για εκπομπές ρύπων από τα κτίρια, που ουσιαστικά απαγορεύει τους καυστήρες φυσικού αερίου από το 2021 στις κατοικίες και από το 2024 στα συγκροτήματα διαμερισμάτων. Παράλληλα, την περασμένη Δευτέρα, ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν ανακοίνωσε ότι θα φέρει σε δημοψήφισμα την αναθεώρηση του πρώτου άρθρου του γαλλικού συντάγματος, ώστε να προστεθεί η φράση «Η Γαλλική Δημοκρατία εγγυάται την προστασία της βιοποικιλότητας και του περιβάλλοντος και μάχεται κατά της αποσταθεροποίησης του κλίματος». Θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για συμβολική νίκη, την ώρα που ο Μακρόν απέρριψε άλλες, απτές παρεμβάσεις για τη μείωση των ρύπων· όμως, όπως επισημαίνει η εφημερίδα «Λε Μοντ», η μετατροπή της προστασίας του κλίματος σε συνταγματικά προστατευμένο αγαθό μπορεί να καθοδηγήσει τις μελλοντικές αποφάσεις του συνταγματικού δικαστηρίου.

 

 

 

 

 

Κλιματική αλλαγή, ιστορικές δεσμεύσεις αλλά με αστερίσκους

Δεν λαμβάνονται εμπροσθοβαρή μέτρα

Οι νέες δεσμεύσεις του Κινέζου προέδρου Σι Τζινπίνγκ και η εκλογή του Τζο Μπάιντεν στον Λευκό Οίκο έχουν αυξήσει τις πιθανότητες να περιοριστεί η άνοδος της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 2,1 βαθμούς Κελσίου, δηλαδή σε επίπεδα λιγότερο καταστροφικά από όσο προβλεπόταν έως τώρα.

Συνολικά 127 χώρες, υπεύθυνες για το 63% των παγκόσμιων ρύπων, έχουν πλέον δεσμευθεί ότι θα επιτύχουν τον στόχο των μηδενικών ρύπων έως το 2050 ή, στην περίπτωση της Κίνας, «πριν από το 2060».

Πρόκειται για τεράστιο άλμα σε επίπεδο δεσμεύσεων. Η επίκληση του ορίζοντα του 2050, όμως, αποσπά την προσοχή από τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν άμεσα, ώστε να υπάρχει η ελπίδα ότι θα επιτευχθεί ο στόχος του Παρισιού, που είναι η συγκράτηση της ανόδου της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε περίπου στον +1,2 βαθμό Κελσίου σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα και το γεγονός ότι ο Νοέμβριος που μόλις διανύσαμε ήταν ο θερμότερος Νοέμβριος από καταβολής μετρήσεων δεν λογίζεται πλέον καν ως είδηση. Οι πιο πρόσφατες τάσεις δείχνουν άνοδο θερμοκρασίας της τάξης του 0,15 με 0,2 βαθμού Κελσίου ανά δεκαετία, κάτι που σημαίνει ότι τα περιθώρια μέχρι τον 1,5 βαθμό στενεύουν ασφυκτικά.

Ως εκ τούτου, δεν αρκεί οι χώρες να υιοθετούν δεσμεύσεις, πρέπει και οι δεσμεύσεις αυτές να είναι εμπροσθοβαρείς. Κυρίως, οι δεσμεύσεις αυτές χρειάζεται να περάσουν από το επίπεδο των εξαγγελιών στο επίπεδο της εφαρμοσμένης πολιτικής. Τα ινστιτούτα που καταρτίζουν την έκθεση Carbon Tracker έχουν υπολογίσει ότι υπάρχει πολύ σημαντικό κενό ανάμεσα στους στόχους για μηδενικούς ρύπους το 2050, από τη μία πλευρά, και στις επιπτώσεις των πολιτικών που σήμερα ακολουθούνται ή που έχουν εξαγγελθεί, από την άλλη πλευρά.

Οι επιπτώσεις της διαφοράς αυτής είναι της τάξης του 0,8 βαθμού Κελσίου, ανεβάζουν δηλαδή την υπερθέρμανση και πάλι σε επίπεδα δραματικά για τις ανθρώπινες κοινωνίες και τα οικοσυστήματα.

Εξαιτίας του κορωνοϊού, το 2020 αναμένεται να κλείσει με μειώσεις στην καύση άνθρακα, πετρελαίου και φυσικού αερίου κατά 8%, 7% και 3% αντιστοίχως. Προκειμένου να έχουμε ελπίδες για συγκράτηση της ανόδου της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό, κάθε χρόνο έως το 2030 χρειάζονται μειώσεις στην κατανάλωση ορυκτών καυσίμων της τάξης του 11%, 4% και 3% αντιστοίχως (στοιχεία της πρόσφατης έκθεσης του ΟΗΕ με τίτλο Production Gap). Δηλαδή, η πρόκληση για την παγκόσμια οικονομία είναι να συνέλθει μεν από την κρίση του κορωνοϊού, αλλά να παραμείνει περίπου σε επίπεδα κορωνοϊού ως προς τα ορυκτά καύσιμα, αντί να επανέλθει στην προηγούμενη τροχιά αύξησης της χρήσης τους κατά περίπου 2% ετησίως.

Η προαναφερθείσα έκθεση του ΟΗΕ δείχνει ότι οι μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη αφιερώνουν περισσότερα κονδύλια ανάκαμψης σε ρυπογόνες δραστηριότητες παρά στη μετάβαση στην πράσινη οικονομία. Συγκεκριμένα, έως τον Νοέμβριο του 2020, οι χώρες του G20 είχαν δεσμευθεί ότι θα χορηγήσουν 233 δισεκατομμύρια δολάρια σε δραστηριότητες που υποστηρίζουν, αμέσως ή εμμέσως, την άντληση και καύση ορυκτών καυσίμων αντί 146 δισεκατομμυρίων για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, εξοικονόμηση ενέργειας και οικονομικές δραστηριότητες χαμηλού ανθρακικού αποτυπώματος.
Στους κόλπους της Ευρωπαϊκής Ενωσης υπάρχουν έντονες διαμάχες για το ζήτημα αυτό, από την έκβαση των οποίων θα κριθεί μεταξύ άλλων και η τύχη του προγράμματος που υπέβαλε η Ελλάδα στο Ταμείο Ανθεκτικότητας και Ανάπτυξης και το οποίο στα μέτρα προώθησης της πράσινης ανάπτυξης περιλαμβάνει «την επέκταση του δικτύου του φυσικού αερίου».

O Μπάιντεν

Ενδέχεται πάντως ο Νοέμβριος του 2020 να αποδειχθεί μήνας καμπής για τις εξελίξεις στον τομέα της πράσινης μετάβασης, καθώς με την εκλογή του Τζο Μπάιντεν οι ΗΠΑ όχι μόνο θα επιστρέψουν στη συμφωνία του Παρισιού, αλλά κυρίως φιλοδοξούν να θέσουν σε εφαρμογή γιγάντιο πρόγραμμα πράσινης μετάβασης, της τάξης των 500 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον χρόνο. Το πρόγραμμα Μπάιντεν περιλαμβάνει την πλήρη εξάλειψη των ρύπων από την ηλεκτροπαραγωγή έως το 2035, σημαντικά κίνητρα για την ηλεκτροκίνηση και την ενεργειακή αναβάθμιση εκατομμυρίων δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων και τη δημιουργία πολύ περισσότερων θέσεων εργασίας από αυτές που θα χαθούν με το κλείσιμο των λιγνιτικών σταθμών και των πετρελαϊκών εγκαταστάσεων. Ιδιαίτερα κομβικός θα είναι ο ρόλος της υπουργού Οικονομικών, Τζάνετ Γέλεν, η οποία έχει τη δύναμη να θέσει περιορισμούς στη ροή τραπεζικού δανεισμού προς τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, λόγω του συστημικού κινδύνου που μπορεί να συνιστά για το τραπεζικό σύστημα η υπερβολική ροή κεφαλαίων προς έναν κλάδο με αβέβαιες προοπτικές.

Η πανδημία σαν αυταδέλφη της κλιματικής κρίσης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ 05.07.2020 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Εργο της Θεοδώρας Βάδεν από την έκθεση «Η παιδική φαντασία αντίδοτο στην απομόνωση (Ζωγραφικές διαδρομές στην παιδική φαντασία σε περίοδο δυσοίωνων συγκυριών)» στο Ιδρυμα Β. & Ε. Γουλανδρή, Ερατοσθένους 13.

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ

Θα μπορούσε να είναι μία επιπλέον παράδοξη θερινή είδηση, από τις πάμπολλες που αναδεικνύει η αδηφάγα «επικαιρότητα», προσφέροντάς τους τη ζωή μιας ημέρας το πολύ. Δεν είναι όμως. Είναι μια προαναγγελία κινδύνου. Αμεσου κινδύνου: Οπως κάθε καλοκαίρι μετά το 2008, οι ιταλικές αρχές απλώνουν και φέτος δεκάδες χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα ενός ειδικού μουσαμά για να προστατέψουν τον αλπικό παγετώνα Πρεσένα. Από το 1993, σε κάτι λιγότερο από ένα τέταρτο του αιώνα δηλαδή, ο παγετώνας, σε υψόμετρο 3.000 μέτρων, έχασε το ένα τρίτο του όγκου του. Στην έναρξη του προγράμματος, προ δωδεκαετίας, καλύπτονταν μόλις 30.000 τετραγωνικά μέτρα. Τώρα το χιονόλευκο «γεω-ύφασμα», που ανακλά τις ηλιακές ακτίνες, καλύπτει 100.000 τ.μ. Το κόστος κάθε σεντονιού, με επιφάνεια 70×5 μέτρα, είναι 400 ευρώ. Φτάνουν-δεν φτάνουν για ένα αντιβανδαλιστικό παγκάκι στην Πανεπιστημίου.

Την ίδια ναυαγοσωστική τεχνική χρησιμοποιούν και στην Αυστρία, σε μικρότερη κλίμακα προς το παρόν. Την ίδια, αλλά σε κλίμακα γιγαντιαία, θα έπρεπε να χρησιμοποιήσουμε και για να προστατέψουμε τους υπό κατάρρευση παγετώνες των δύο πόλων. Μόνο που κάτι τέτοιο είναι απλώς ανέφικτο. Οπότε, κάθε φορά που διαβάζουμε ειδήσεις για «ασυνήθιστες θερμοκρασίες 38 βαθμών Κελσίου στην Αρκτική» (το απίστευτο ρεκόρ σημειώθηκε στις 17 Ιουνίου στην πόλη  Βερχογιάνσκ της ρωσικής Γιακουτίας), ή θα πρέπει να κρύβουμε το κεφάλι μας στον τηκόμενο πάγο, σαν παράξενες αρκτικές στρουθοκάμηλοι, ώστε να μη μαθαίνουμε τίποτε για τις βαριές συνέπειες της κλιματικής κρίσης, ή να το στρέφουμε με τεταμένη την προσοχή μας προς όλους αυτούς που ειρωνευόμασταν μέχρι χθες σαν οικολογάκους και ευαισθητούληδες, ή τους περιφρονούσαμε σαν ψευτοπροφήτες της καταστροφής και εσχατολόγους της πεντάρας.

Ιδού ένα ακόμα μέλος αυτής της χορείας: ο διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας. Ο πλανήτης μας, προειδοποιεί ο Φατίχ Μπιρόλ με την ελπίδα ότι δεν θα συναριθμηθεί στις Κασσάνδρες κάθε φυλής και γένους, έχει μόλις έξι μήνες στη διάθεσή του για να αναστρέψει την κλιματική αλλαγή. Πώς; Αποτρέποντας την αύξηση των εκπομπών ρύπων στη μετά τον κορωνοϊό εποχή, κρατώντας τη δηλαδή στα επίπεδα της καραντίνας, και πιο κάτω. Αυτό που συνέβη από ανάγκη, πρέπει να προκύψει πια εκουσίως, με την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής υπό όρους πανδημίας. Παραθέτω από το ρεπορτάζ της «Lifo», δημοσιευμένο στις 18 Ιουνίου:

«“Φέτος είναι η τελευταία ευκαιρία μας, εάν δεν θέλουμε να δούμε ανάκαμψη στις εκπομπές ρύπων”, δήλωσε ο διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας Φατίχ Μπιρόλ. Οι κυβερνήσεις σκοπεύουν να ξοδέψουν πολλά δισ. δολάρια παγκοσμίως τους επόμενους μήνες για τη διάσωση των οικονομιών τους από την κρίση του κορωνοϊού. Τα πακέτα τόνωσης που δημιουργήθηκαν θα καθορίσουν τη μορφή της παγκόσμιας οικονομίας για τα επόμενα τρία χρόνια, σύμφωνα με τον Μπιρόλ, και μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα οι εκπομπές ρύπων πρέπει να αρχίσουν να μειώνονται δραστικά και σε μόνιμη βάση, διαφορετικά οι κλιματικοί στόχοι δεν θα είναι εφικτοί. “Τα επόμενα τρία χρόνια θα καθορίσουν την πορεία των επόμενων τριάντα και πλέον ετών”, δήλωσε ο Μπιρόλ στον “Guardian”.  “Εάν δεν αναλάβουμε δράση, σίγουρα θα δούμε μια ανάκαμψη στις εκπομπές ρύπων. Εάν ανακάμψουν, είναι πολύ δύσκολο να μειωθούν στο μέλλον”. […] Η δημιουργία θέσεων εργασίας πρέπει να είναι η προτεραιότητα για χώρες που έχουν πληγεί από την ανεργία λόγω της πανδημίας και των επακόλουθων των λοκντάουν. Ωστόσο, η δημιουργία θέσεων εργασίας πρέπει να συνάδει με την πράσινη ανάκαμψη. Η ανάλυση του ΔΟΕ δείχνει ότι η στόχευση σε πράσινες θέσεις εργασίας, όπως η ανακατασκευή κτιρίων για να γίνουν πιο αποδοτικά ενεργειακά, η τοποθέτηση ηλιακών συλλεκτών και η κατασκευή αιολικών πάρκων, είναι πιο αποτελεσματικό μέτρο από το να ρίχνεις χρήματα σε τομείς της οικονομίας που στηρίζουν βιομηχανίες με αυξημένα ποσοστά άνθρακα».

Η προσδοκία ότι μπορεί να συμβεί κάτι τέτοιο στη διαρκώς παρατεινόμενη εποχή του πετρελαίου είναι δυστυχώς κάτι ανάμεσα σε ψευδαίσθηση και αυταπάτη. Αλλο πλοίο κι άλλη οδό δεν έχει όμως, όπως δεν έχει κι άλλον πλανήτη· τα ξαδερφάκια της Γης που ανακαλύπτουμε εκεί έξω, μόνο με την ταχύτητα της σκέψης (και του Χόλιγουντ) μπορούμε να τα επισκεφθούμε. Αν πρόκειται να επιβιώσουμε, θα επιβιώσουμε εδώ. Ακούγοντας επιτέλους τις Κασσάνδρες. Οσους επιμένουν ότι η σχέση της φύσης με την πανδημία δεν είναι εκείνη η ειδυλλιακή που ανέδειξαν πολλές φωτογραφίες στη διάρκεια της καραντίνας, με άγρια ζώα, ελάφια, λύκους, αλεπούδες, καγκουρό, να κατακτούν τις άκρες των πόλεων και να εισχωρούν όλο και βαθύτερα. Σαν να επέστρεφαν στην πραγματική πατρίδα τους.

Ναι. Ο κορωνοϊός είναι ανθρωπογενής. Οχι όμως με την έννοια ότι το κατασκεύασαν από το μηδέν κάποιοι μοχθηροί βιολόγοι, Κινέζοι ή άλλοι, σε σκοτεινά εργαστήρια, για να παίξουν παιχνίδια πλανητικής κυριαρχίας. Η πανδημία είναι ανθρωπογενής ακριβώς με την έννοια που είναι ανθρωπογενής η κλιματική κρίση. Είναι λοιπόν αυταδέλφη της. Εργο των χειρών μας και αυτή. Και αποτέλεσμα της κοντόθωρης και μικρόψυχης απληστίας μας – όπως η εξαφάνιση χιλιάδων ειδών, το λιώσιμο των πολικών πάγων, η ερημοποίηση, το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Στο βλέμμα των ειδικών πληθαίνουν συνεχώς τα τεκμήρια που θεμελιώνουν τη στενότατη σχέση της καταστροφής της φύσης με την τωρινή πανδημία, καθώς και με όσες είναι βέβαιο ότι θα ενσκήψουν, αν διατηρήσουμε τις ίδιες αξίες και την ίδια στάση. Σε κοινό τους άρθρο στον «Guardian» (αναδημοσιεύθηκε μεταφρασμένο στη «Lifo»), η Ελίζαμπεθ Μαρούμα Μρέμα, επικεφαλής της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη Βιοποικιλότητα, η Μαρία Νέιρα, διευθύντρια περιβάλλοντος και υγείας του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, και ο Μάρκο Λαμπερτίνι, επικεφαλής του WWF International, αποδίδουν την ανάδυση νέων ασθενειών τα τελευταία χρόνια στην καταστροφική συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στη φύση. Οι τρομακτικές πιέσεις που ασκεί ο επεκτατισμός μας πάνω στους ζωικούς πληθυσμούς, που αναγκάζονται να αλλάξουν ενδιαιτήματα και να μετατοπιστούν πιο κοντά σε κατοικημένες περιοχές, γυρνάει εις βάρος μας.

Δεν πρόκειται για την «εκδίκηση της φύσης», αλλά για μια αργόρρυθμη αυτοκτονία της ανθρωπότητας, που ακόμα και στις μέρες της πανδημίας συνέχισε τη λαθροθηρία, το εμπόριο άγριων ζώων, την καταστροφή των δασών. Η άγρια χειρουργική εις βάρος του περιβάλλοντος, του ποταμού Γιανγκτσέ συγκεκριμένα, του μεγαλύτερου στην Κίνα, για να κατασκευαστεί ένα υδροηλεκτρικό φράγμα φαραωνικού μεγέθους, άλλαξε εντελώς το τοπίο, καταστρέφοντας ανεπανόρθωτα μια τεράστια έκταση και ό,τι ζούσε εκεί, σε στεριά, νερό και αέρα. Κάποια σπασμένα πλήρωσε λοιπόν βαρύτατα η Γουχάν, η σπουδαιότερη πόλη της κεντρικής Κίνας, χτισμένη στις όχθες του Γιανγκτσέ και του Χαν. Μάλλον δεν φταίει η νυχτερίδα ή ο παγκολίνος για τον κορωνοϊό.

 

 

 

 

 

 

Ναόμι Κλάιν: «Η νεότερη γενιά έχει περισσότερη όρεξη να παλέψει για το κλίμα»

Η διάσημη καναδή συγγραφέας και ακτιβίστρια, με αφορμή την κυκλοφορία του νέου της βιβλίου «Στις φλόγες» και στην Ελλάδα, ξεδιπλώνει το όραμά της για το «Πράσινο Νιου Ντιλ». Υποστηρίζει ότι η ιδέα αυτή αποτελεί μια «ολιστική απάντηση» στις αλληλένδετες κρίσεις που αντιμετωπίζουμε

26.06.2020, 07:22  ΤΟ ΒΗΜΑ

Ναόμι Κλάιν: «Η νεότερη γενιά έχει περισσότερη όρεξη να παλέψει για το κλίμα» | tovima.gr

Εν μέσω της πανδημίας του νέου κορωνοϊού, και μάλιστα σε μια πόλη των Ηνωμένων Πολιτειών που επλήγη εντονότατα από αυτήν, στη Νέα Υόρκη, η Ναόμι Κλάιν πήγε τις προάλλες μέχρι το γραφείο της, στο Πανεπιστήμιο Ράτγκερς του Νιου Τζέρσεϊ, προκειμένου να συνομιλήσει, μέσω τηλεδιάσκεψης, με μια ομάδα ελλήνων δημοσιογράφων. «Το Βήμα» ήταν εκεί. «Σας εύχομαι καλό καλοκαίρι, αν και όλοι το λέμε αυτό με κάποιον τρόμο, γιατί ξέρουμε ότι θα είναι σκληρό, με πυρκαγιές και άλλα ακραία φυσικά φαινόμενα. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να επιλέξουμε ανάμεσα στις κρίσεις με τις οποίες είμαστε συγχρόνως αντιμέτωποι, γι’ αυτό και μας είναι απαραίτητη μια ολιστική απάντηση στα προβλήματα» τόνισε στην αρχή.

Στην πορεία της συζήτησης εμφανίστηκε αρκετές φορές επικριτική (σχεδόν ανακλαστικά, θα έλεγε κανείς) απέναντι στην ελληνική κυβέρνηση, με διάφορες αφορμές. «Στην Ελλάδα, σε σχέση με άλλες χώρες, τα πήγατε καλά στη διαχείριση της πανδημίας. Είδα και τον πρωθυπουργό σας που ανακοίνωσε το «άνοιγμα» των υπέροχων ακρογιαλιών σας, με κάποια μέτρα ασφαλείας. Αλλά, ειλικρινά, δεν ξέρω τι θα σημαίνει αυτό μετά το τέλος μιας τέτοιας τουριστικής περιόδου» σχολίασε, μεταξύ άλλων, η Ναόμι Κλάιν.

Το νέο βιβλίο της 50χρονης καναδής συγγραφέως, δημοσιογράφου και ακτιβίστριας, της «πλέον επιδραστικής μορφής της αμερικανικής Αριστεράς», σύμφωνα με το περιοδικό «The New Yorker», έχει τίτλο Στις φλόγες – Το καυτό θέμα της κλιματικής αλλαγής και μόλις κυκλοφόρησε στη χώρα μας (μτφρ. Μιχ. Μακρόπουλος, εκδόσεις Κλειδάριθμος).

Αλλαγή οικονομικού μοντέλου

Εν προκειμένω, συσσωματώνει μια σειρά δοκιμίων, τα οποία έχουν γραφτεί στο διάστημα μιας δεκαετίας, και ορίζοντα έχουν τη θεμελίωση αυτού που η ίδια (εμπνευσμένη από το Νιου Ντιλ του αμερικανού προέδρου Φ. Ν. Ρούζβελτ στη δεκαετία του 1930) ονομάζει «Πράσινο Νιου Ντιλ». Η ιδέα, όπως αναφέρει, είναι απλή: «Κατά τη μεταμόρφωση της υποδομής των κοινωνιών μας με την ταχύτητα και στην κλίμακα που έχουν απαιτήσει οι επιστήμονες, η ανθρωπότητα έχει μια μοναδική ευκαιρία να διορθώσει ένα οικονομικό μοντέλο που απογοητεύει την πλειονότητα των ανθρώπων σε πολλά μέτωπα. Επειδή οι παράγοντες που καταστρέφουν τον πλανήτη μας καταστρέφουν και την ποιότητα ζωής των ανθρώπων από πολλές απόψεις – από τη μισθολογική στασιμότητα έως τις μεγάλες ανισότητες, και από τις υπό κατάρρευση υπηρεσίες έως την πλήρη κατάρρευση της κοινωνικής συνοχής. Απέναντι σε τούτες τις υποβόσκουσες δυνάμεις, είναι μια ευκαιρία να λύσουμε διαμιάς πολλές αλληλένδετες κρίσεις».

Αυτό είναι το πλαίσιο, λοιπόν, και έχει στον πυρήνα του την «κλιματική δικαιοσύνη», η οποία είναι εφικτή μόνο στον βαθμό που θα συνοδεύεται από μια πολιτική κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης. «Δεν βλέπω την κλιματική κρίση ως κάτι διαχωρίσιμο από τις πιο εντοπισμένες κρίσεις που δημιουργούν οι αγορές και τις οποίες έχω καταγράψει όλα αυτά τα χρόνια», σε παλαιότερα βιβλία της, λόγου χάριν, Το δόγμα του σοκ – H άνοδος του καπιταλισμού της καταστροφής. Ωστόσο, συνεχίζει η Κλάιν στο βιβλίο της, αυτό δεν σημαίνει «ότι κάθε πολιτική για το κλίμα θα πρέπει να ακυρώνει τον καπιταλισμό, ειδάλλως θα απορρίπτεται (όπως έχουν υποστηρίξει, παράλογα, ορισμένοι επικριτές)».

«Το Βήμα» είχε την ευκαιρία να της θέσει δύο ερωτήματα. Γιατί αυτό το «Πράσινο Νιου Ντιλ», ενώ μας αφορά όλους ανεξαιρέτως, παραμένει κυρίως ένα αριστερό αίτημα; Γιατί δεν έχει καταφέρει να διαχυθεί, ουσιαστικά, σε όλο το ιδεολογικό φάσμα; «Πιστεύω ότι αυτό συνδέεται αρκετά και με τις πολιτικές συνθήκες. Εδώ στις ΗΠΑ, για παράδειγμα, στους κόλπους της Δεξιάς είναι εκτεταμένη η άρνηση της συγκεκριμένης πραγματικότητας, δεν πιστεύουν καν ότι υφίσταται η κλιματική αλλαγή. Επομένως οτιδήποτε «πράσινο» αποκρούεται ακαριαία. Υπάρχουν όμως και ενδιαφέρουσες εξελίξεις. Από πρόσφατες δημοσκοπήσεις, ειδικά μετά το ξέσπασμα της πανδημίας, προκύπτει ότι την ιδέα του «Πράσινου Νιου Nτιλ» την υποστηρίζει το 70% των Αμερικανών. Τα ποσοστά μεταξύ των Δημοκρατικών και ανεξάρτητων ψηφοφόρων είναι, αντιστοίχως, υψηλότατα και υψηλά. Ομως μεταξύ των Ρεπουμπλικανών είναι 48%. Δεν είναι πλειοψηφικό το ποσοστό αλλά και πάλι είναι πολύ. Πιστεύω, ωστόσο, ότι μια τέτοια πολιτική μπορεί να διεκδικήσει την ευρεία υποστήριξη σε όλο το πολιτικό φάσμα. Το κρίσιμο για εμένα δεν είναι αν θα το δεχτούν οι απλοί άνθρωποι – πολλοί το κάνουν ήδη, ακόμη κι αυτοί που αυτοπροσδιορίζονται ως συντηρητικοί – αλλά το κατά πόσον θα το πολεμήσουν τα κόμματα της Δεξιάς, και όχι μόνο στις ΗΠΑ, τα οποία είναι τόσο αιχμάλωτα από τις σχέσεις που έχουν με τις εταιρείες πετρελαίου και αερίου. Θα επικαλεστώ εδώ το παράδειγμα του Ρούζβελτ, για τον οποίο γράφω και στο βιβλίο μου. Οταν ο ίδιος κέρδισε τις εκλογές το 1933 δεν είχε μεγάλη απήχηση στις παραδοσιακά ρεπουμπλικανικές περιοχές. Ομως μετά την εφαρμογή των μέτρων του Νιου Ντιλ – κι αυτό είναι το πλέον ενδιαφέρον – οι ψηφοφόροι των συγκεκριμένων περιοχών είδαν τις θέσεις εργασίας, είδαν τα θετικά αποτελέσματα στις ζωές και στις κοινότητές τους και σταδιακά μεταστράφηκαν πολιτικά υπέρ του. Συνεπώς, δεν πιστεύω ότι πρέπει να είναι αναγκαστικά αριστερό όλο αυτό. Επειδή όμως είμαι σίγουρη ότι οι πολιτικοί και τα κόμματα της Δεξιάς δεν πρόκειται να το υιοθετήσουν, κρίνω ότι πρέπει να προσπαθήσουμε πρώτα να κερδίσουμε στην κάλπη, μετά να ξεδιπλώσουμε πολιτικές ευεργετικές για τους πολλούς και ύστερα να χτίσουμε την εμπιστοσύνη μέσα από την εμπειρία» υπογράμμισε η Ναόμι Κλάιν που στάθηκε ανοιχτά στο πλευρό του Μπέρνι Σάντερς εν όψει των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ.

Κλιματική αλλαγή και πανδημίες

Της επισημάναμε πάντως ότι μάλλον δεν αναλύθηκε πολύ, στον διεθνή δημόσιο διάλογο, η σημερινή πανδημία μέσα από το πρίσμα της κλιματικής αλλαγής. Χάθηκε μια ευκαιρία; «Συμφωνώ μαζί σας. Δεν έχουμε κάνει αρκετά για να συνταιριάξουμε τα δεδομένα και να δείξουμε πόσο σχετικοί είναι αυτού του είδους οι ιοί με την κλιματική αλλαγή. Ομως ο πλανήτης, η Γη, θα μας δώσει κι άλλες, ίσως ακόμη χειρότερες, ευκαιρίες. Είναι κάτι που δεν το λέω με την παραμικρή ικανοποίηση. Δυστυχώς όμως αυτό θα συμβαίνει όσο εξακολουθούμε να βλέπουμε την περιβαλλοντική καταστροφή ως κάτι μελλοντικό και όχι ως κάτι το οποίο βιώνουμε ήδη. Προσωπικά, παρ’ όλα αυτά, πιστεύω πολύ στη νεότερη γενιά, σε αυτά τα παιδιά που εξεγείρονται βλέποντας το μέλλον τους να καίγεται, όχι μόνο από την κλιματική κρίση αλλά και από τη συνεχιζόμενη οικονομική κρίση. Αυτή η νεότερη γενιά είναι πολύ διαφορετική, αυτή η νεολαία έχει περισσότερη όρεξη να παλέψει κινηματικά για το κλίμα, να συνδυάσει τα δεδομένα των ποικίλων κρίσεων που απειλούν τη ζωή της και να σκεφτεί έξω από τα «κουτάκια» με τα οποία σκέφτονται οι προηγούμενες γενιές. Η κρίση του νέου κορωνοϊού αποδείχθηκε ένας ενισχυτής, ένας πολλαπλασιαστής της ευρύτερης απειλής που συναισθάνεται η νεότερη γενιά. Δηλαδή, οτιδήποτε ήταν δυσλειτουργικό και άδικο πριν από την πανδημία (η μεταχείριση των εργαζομένων ως προϊόντων μιας χρήσης, ο συστημικός ρατσισμός, η έμφυλη βία κ.τ.λ.) απορρίπτεται τώρα δύο φορές. Και δεν πρόκειται όλο αυτό – μια επιπρόσθετη αγχωτική αγωνία – να γίνει αποδεκτό χωρίς αντίδραση» κατέληξε.

 

 

 

 

Δρ Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη: Ο φόβος απέναντι στην ένθεη φύση προστάτευε τον άνθρωπο από την ύβρι

ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:ΑΘΗΝΑΪΚΑ PLUS

Οι συζητήσεις μαζί της είναι πάντα συναρπαστικές. Με λόγο γοητευτικό ανοίγει ένα παράθυρο στο παρελθόν, στις δοξασίες των ανθρώπων, τους μύθους, τις λαϊκές παραδόσεις. Θα αναρωτηθεί κανείς πόσο ανάγκη έχουμε να κάνουμε τέτοια ταξίδια πίσω στον χρόνο τη στιγμή που η τεχνολογία μάς πηγαίνει κατευθείαν στο μέλλον. Κι όμως, ακούγοντας τη δρα Κατερίνα Πολυμέρου-Καμηλάκη, τ. διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, (και μέλος της Επιτροπής 2021 με ενδιαφέρουσες προτάσεις για την αναβίωση της χειροτεχνίας), καταλαβαίνει κανείς πως η ύβρις έφερε την πανδημία στη ζωή μας.

«Κάποτε, όχι πολύ παλιά, υπήρχε ο σεβασμός και μια συμβιωτική σχέση με τη φύση, στην οποία προσδίδονταν χαρακτηριστικά ένθεης ζωής» λέει η κορυφαία λαογράφος. «Οι άνθρωποι στην αρχαιότητα, τους μεσαιωνικούς χρόνους αλλά και ώς τον 19ο αιώνα είχαν φόβο μην προκαλέσουν την εκδίκησή της, με τη συμπεριφορά τους. Θεοί, νεράιδες, αγελούδες ακόμα και άγιοι είχαν σχέση με το φυσικό περιβάλλον. Εχει τεράστιο ενδιαφέρον ότι οι ασθένειες, ειδικά οι πανδημίες, είχαν συνδεθεί με ένα είδος τιμωρίας και ενσαρκώνονταν ως ανθρώπινα όντα. Κυρίως έπαιρναν τη μορφή γυναικών, μεγάλων σε ηλικία που ήταν σκληρές και κακές. Η οστρακιά, η ευλογιά, η πανώλη έμοιαζαν στο μυαλό των ανθρώπων με γριές που έπρεπε να εξευμενιστούν για να μείνουν μακριά από τα αγαπημένα τους πρόσωπα» λέει η κ. Καμηλάκη.


Απεικόνιση πανδημίας στη λατινοκρατούμενη Κύπρο.

«Οταν χαρασσόταν η οδός Πειραιώς επί Οθωνος οι εργάτες βρήκαν ένα αρχαίο κολονάκι στη συμβολή με τη Χαμοστέρνας. Υπήρχαν άλλα δύο τέτοια από την αρχαιότητα, ένα στο σημερινό Κολωνάκι από το οποίο πήρε και το όνομα η γειτονιά και ένα άλλο κοντά στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αυτά τα τρία υποτίθεται ότι βρίσκονταν πάνω από τρία θαμμένα καζάνια μέσα στα οποία ήταν κλεισμένες όλες οι αρρώστιες. Σχημάτιζαν ένα νοητό τρίγωνο προστασίας του κλεινού άστεως από κάθε νόσο. Στις εργασίες χάραξης λοιπόν, το κολονάκι της Πειραιώς καταστράφηκε και τότε ξέσπασε μια επιδημία πανώλης στην Αθήνα που όλοι απέδωσαν στο γεγονός ότι οι αρρώστιες βγήκαν από το καζάνι που ξέθαψαν οι εργάτες, όπως γράφει ο Καμπούρογλου».


Ο μύθος του Ερυσίχθονα που έφαγε τον εαυτό του.

Συνεχίζει: «Οι τεχνολογικές κατακτήσεις είναι φυσικό να εξαλείψουν τις δεισιδαιμονίες. Η γνώση που θησαυρίζει η ανθρωπότητα είναι πολύτιμο όπλο απέναντι τόσο στις ιδιοτροπίες της φύσης όσο και για την οργάνωση της ανθρώπινης δραστηριότητας. Δεν πρόκειται για νοσταλγία του χαμένου παραδείσου της άγνοιας. Χάσαμε την άμεση σχέση με το φυσικό περιβάλλον, τον θαυμασμό και το φόβο μας γι’ αυτό. Οι θρύλοι και οι μύθοι, μηχανισμοί –ουσιαστικά– πρόληψης, μεταδιδόμενοι από στόμα σε στόμα, προειδοποιούσαν τους ανίδεους και τολμηρούς βοσκούς ή ναυτικούς για κινδύνους υπαρκτούς που σχετίζονταν με την παντοδύναμη φύση. Στη λαϊκή μας παράδοση λ.χ. είτε στη στεριά είτε στα νησιά ακούγονται μέχρι σήμερα πολλά τραγούδια αλλά και παραδόσεις για τον ιδιότροπο μήνα Μάρτη με τον απρόβλεπτο καιρό. Μια ξαφνική κακοκαιρία μπορεί να παγώσει τα κοπάδια στο βουνό και να βουλιάξει τα καράβια στη θάλασσα».


Απεικόνιση της ευλογιάς στον Μεσαίωνα.

Η άποψη για το πεπερασμένο των φυσικών αγαθών και την απαραίτητη έγνοια του ανθρώπου για την αειφορία δεν είναι ανακάλυψη των σύγχρονων κοινωνιών που έφεραν, με τις συμπεριφορές τους, ανεπανόρθωτες βλάβες στον πλανήτη μας. Ο σημερινός άνθρωπος μοιάζει πολύ στον μυθικό Ερυσίχθονα, παράδειγμα προς αποφυγήν ήδη από τον 2ο π.Χ. αιώνα. Σύμφωνα με τον μύθο έκοψε από το άλσος της θεάς Δήμητρας, δένδρα για να φτιάξει το παλάτι του. Εκοψε ακόμα και την ιερή της λεύκα. Η θεά τον τιμώρησε να τρώει τα πάντα αλλά να μη χορταίνει. Εφτασε στο σημείο να πουλήσει την κόρη του για να αγοράσει τρόφιμα και στο τέλος, έφαγε τον ίδιο του τον εαυτό».

 

 

 

 

Ο συναγερμός είχε ηχήσει 200 χρόνια νωρίτερα

ΦΩΤΕΙΝΗΣ ΜΑΛΤΕΖΟΥ*

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Οι «Μεθυσμένες γαίες» του εικαστικού καλλιτέχνη Νίκολας Β. Κ. (Nicholas V.K.) προκαλούν και οδηγούν σε ξεχωριστό αφήγημα η κάθε μία. Πρόκειται για την ίδια Γη, τη δική μας, της οποίας η χαρούμενη και σκυθρωπή πλευρά προδιαθέτει για μια ξεχωριστή αίσθηση μέθης. Mέθη χαράς και λύπης αντίστοιχα, αν ερμηνεύουμε σωστά τη ματιά του καλλιτέχνη.

Ανατρέχουμε σε δύο κείμενα που αναφέρονται σε γεγονότα που απέχουν χρονικά δύο αιώνες και θα μπορούσαν να προσομοιάσουν τη διάθεση (mood) που εκπέμπουν η μία και η άλλη «μεθυσμένη» Γη. Το πρώτο είναι «ύμνος» σε μια φύση στην οποία όλα βρίσκονται σε ισορροπία. Ως την εποχή του δεύτερου όμως, είχε ήδη γίνει γνωστό ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτή την ισορροπία, γεγονός που προκαλεί μεγάλη ανησυχία. Το καθένα παραπέμπει σε ξεχωριστό αφήγημα, «παράθυρο» στην κατανόηση και διατήρηση του πλανήτη, με επιστήμονες, και ακτιβιστές εν δράσει.

1. Στο «The invention of Nature. The Adventures of Alexander von Humboldt. The Lost Hero of Science» (Η επινόηση της φύσης. Οι περιπέτειες του Αλεξάντερ φον Χούμπολντ, του χαμένου ήρωα της επιστήμης, 2015) η Αντρέα Βουλφ (Andrea Wulf), ιστορικός και βιογράφος, παρουσιάζει τη ζωή και το έργο ενός σπουδαίου Γερμανού εξερευνητή, του Αλεξάντερ φον Χούμπολντ (1769-1859), που πριν από διακόσια και πλέον χρόνια, πραγματοποίησε μια φιλόδοξη επιστημονική εκστρατεία ανά τον κόσμο, στην οποία επένδυσε όλη του την περιουσία.

2. Στο «Losing Earth: The Decade We Almost Stopped Climate Change» (Χάνοντας τη Γη: Η δεκαετία που παραλίγο να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή, 2019) ο Ναθάνιελ Ριτς, σύγχρονος ταλαντούχος συγγραφέας και δημοσιογράφος, μεταφέρει κάποιες διαπιστώσεις, για την κλιματική κρίση, που ήταν ήδη γνωστές από τη δεκαετία 1979-1989, όπως γνωστός ήταν και ο τρόπος αποτροπής της. Η περίοδος αυτή σηματοδοτεί και επίσημα κάτι που ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, ενώ τροφοδότησε, και συνεχίζει να τροφοδοτεί, μια τάση εσκεμμένης κλιματικής άρνησης (climate denialism).

Στη Λατινική Αμερική

Στο ταξίδι του στη Λατινική Αμερική διασχίζοντας τη ζούγκλα, ο Αλεξάντερ φον Χούμπολντ, μαζί με τον συνεργάτη του χαρτογράφησαν για πρώτη φορά τον Αμαζόνιο με τους παραποτάμους του. Ταξίδεψαν μέσα από τροπικά δάση κατά μήκος του ποταμού Ορινόκο, εξαντλημένοι από την πείνα και αντιμέτωποι με άγρια ζώα.

Η εμμονή του Χούμπολντ με τα ηφαίστεια τους οδήγησε στις κορυφές των Ανδεων και στο ηφαίστειο Τσιμποράθο, ύψους 6.300 μέτρων. Κουβαλούσαν μαζί 43 όργανα μέτρησης και παρατήρησης, όπως πυξίδες, τηλεσκόπια, μικροσκόπια, θερμόμετρα, βαρόμετρα, ρολόι με εκκρεμές, και κυανόμετρο (cyanometer) που μετράει τις 53 αποχρώσεις του μπλε του ουρανού ως συνάρτηση της ποσότητας των υδρατμών στην ατμόσφαιρα.

Εκτός από το υψόμετρο και την ατμοσφαιρική πίεση, κατέγραφαν και πολλές ακόμη παραμέτρους που είχαν σχέση με την παγκόσμια βλάστηση, τον προσδιορισμό του γεωμαγνητικού ισημερινού και των κλιματικών ζωνών. Ακολούθησαν η Κούβα, οι Ανδεις, το Περού, το Μεξικό, και οι Ηνωμένες Πολιτείες, προτού επιστρέψουν στην Ευρώπη, τον Αύγουστο του 1804.

Στη Βενεζουέλα, ο Χούμπολντ αποκήρυξε τις μεθόδους της αποικιοκρατίας και προειδοποίησε για ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή λόγω της απερίσκεπτης αποψίλωσης των δασών από Ευρωπαίους αποικιοκράτες. Σε επιστολή του στον πρόεδρο Τόμας Τζέφερσον έγραφε: «Η ακόρεστη επιθυμία και οι αμείωτες δραστηριότητες μεγάλων κοινοτήτων, απογυμνώνουν και λεηλατούν τη Γη».


«Χάνοντας τη Γη: Η δεκαετία που παραλίγο να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή» του ταλαντούχου συγγραφέα και δημοσιογράφου Ναθάνιελ Ριτς.

Μεσολάβησαν 200 χρόνια από αυτή την πρώτη διαπίστωση για να υπάρξει συναγερμός γύρω από την άναρχη χρήση της Γης από τον άνθρωπο. Οι ντόπιοι της Λατινικής Αμερικής τον λάτρεψαν γιατί ταυτίστηκε μαζί τους, υπερασπίστηκε την ανεξαρτησία των εδαφών τους και την κατάργηση της δουλείας.

Ακόμη και σήμερα οι άνθρωποι γοητεύονται από τα επιτεύγματά του αναγνωρίζοντας στο άτομό του έναν περιπετειώδη εξερευνητή, γεωφυσικό και ανθρωπιστή. Ο Χούμπολντ «άνοιξε τα μάτια» πολλών συναδέλφων του, σύγχρονων και μεταγενέστερων, στην κατεύθυνση ενός νέου τρόπου κατανόησης της φύσης που αναδεικνύει την ανάγκη διεπιστημονικής προσέγγισης. Μέσα από τη διεπιστημονική έρευνα και τη βαθιά κατανόηση των φυσικών φαινομένων ο Χούμπολντ συνέδεσε κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές παραμέτρους με περιβαλλοντικά προβλήματα και δημιούργησε ένα σύγχρονο περιβαλλοντικό ρεύμα. Επιστρέφοντας στην Ευρώπη έφερε μαζί του μια τεράστια συλλογή από  δείγματα φυτών, ζώων, χειροτεχνημάτων, και στατιστικών στοιχείων. Ηταν μόνο 34 ετών. Είχε επιβιώσει από ένα επικίνδυνο ταξίδι και κουβαλούσε εκπληκτικές ιστορίες για την ποικιλομορφία της φύσης και των λαών του κόσμου που συνδέονται μέσα από ιδέες, επιστήμες και τέχνες στον παγκόσμιο ιστό της γνώσης και του πολιτισμού.


Tα βιβλία «Η επινόηση της φύσης. Οι περιπέτειες του Αλεξάντερ φον Χούμπολντ, του χαμένου ήρωα της επιστήμης», της Αντρέα Βουλφ, και «Χάνοντας τη Γη: Η δεκαετία που παραλίγο να ανακόψουμε την κλιματική αλλαγή» του ταλαντούχου συγγραφέα και δημοσιογράφου Ναθάνιελ Ριτς.

Ο Δαρβίνος

Θεωρήθηκε αυθεντία και, όπως γράφτηκε στην εγκυκλοπαίδεια Britannica, η φήμη του στην Ευρώπη υπολειπόταν μόνον αυτής του Μεγάλου Ναπολέοντος. Σύμφωνα με τη βιογράφο του, Αντρέα Βουλφ, ο Δαρβίνος δεν θα ήταν ο Δαρβίνος χωρίς τον Χούμπολντ.

Το βιβλίο του «Cosmos» (1834), από την αρχαία ελληνική λέξη «Κόσμος» που σημαίνει «ομορφιά και τάξη», ήταν έργο ζωής. Μέσα από την έρευνα και τα ταξίδια του, διαμόρφωσε ένα νέο τρόπο κατανόησης του κόσμου ως ένα ενιαίου σύνολου στο οποίο ενέτασσε ανθρώπους και φύση, ουρανό και γη.

Παρότι ο όρος φυσικό κεφάλαιο (natural capital) καθιερώθηκε πολύ αργότερα σαν τρόπος σκέψης για τα οικοσυστήματα, τον άνθρωπο και την οικονομία, ο Χούμπολντ υπήρξε πρωτοπόρος. Παράλληλα έβλεπε την ομορφιά και την τάξη στη φύση σαν ένα χορό του κόσμου και του μυαλού, της επιστήμης και της ποίησης. Προχώρησε τη γνώση, με νέες ανακαλύψεις και τρόπους έκφρασης μέσα και από την τέχνη.

Ο «τελευταίος άνθρωπος που ήξερε τα πάντα» δημιούργησε ένα ρεύμα γύρω από τις τέχνες που, παράλληλα με τις επιστήμες, φωτίζουν τη σχέση μας με τη φύση και τη διαχείριση του πλανήτη. Το αμερικανικό μουσείο Smithsonian προβάλλει την έκθεση «Alexander von Humboldt and the United States: Art, Nature, and Culture» αναδεικνύοντας την επιρροή του σε εικαστικές τέχνες, επιστήμες, λογοτεχνία και πολιτική.

Οι επιστήμονες, τα στοιχεία, οι πρόεδροι και οι πετρελαϊκές


Ο Αλεξάντερ φον Χούμπολτ όπως τον αποτύπωσε στον καμβά ο ζωγράφος Τζούλιους Σρέιντερ (1859).

Στο «Losing Earth» ο Ναθάνιελ Ριτς αναφέρεται στη δεκαετία 1979-1989, οπότε ξεκίνησαν κάποιες επίσημες συζητήσεις για το κλίμα. Το 1979, μία έκθεση της EPA (U.S. Environmental Protection Agency) έπεσε στα χέρια του Ρέιφ Πόμερανς (Rafe Pomerance), λομπίστα του περιβάλλοντος. Οι συγγραφείς της εν λόγω έκθεσης προειδοποιούσαν για ζημιογόνες αλλαγές στην ατμόσφαιρα του πλανήτη εξαιτίας των ορυκτών καυσίμων.

Ο Πόμερανς με τη βοήθεια του γεωφυσικού Γκόρντον Μακντόναλντ και της ομάδας JASON (που αποτελείτο από κορυφαίους επιστήμονες) έφεραν το θέμα στην κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, διατυπώνοντας καθαρά ότι όσο αυξάνονται οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα τόσο θα ανεβαίνει και η θερμοκρασία με καταστροφικές συνέπειες.

Στην αρχή φάνηκε ότι θα μπορούσε να υπάρξει κάποια πρόοδος. Η κυβέρνηση του Τζίμι Κάρτερ ζήτησε να γίνει μια μελέτη, για να εξακριβωθεί εάν πράγματι η κατάσταση ήταν ανησυχητική. Σε κάποιες επίσημες συζητήσεις, το 1980, συμμετείχε και εκπρόσωπος της πετρελαϊκής εταιρείας Exxon, αλλά και ο Πόμερανς. Από αυτές δεν προέκυψαν συγκεκριμένες προτάσεις όπως ούτε και στη συνέχεια επί κυβερνήσεων Ρόναλντ Ρέιγκαν και Τζορτζ Μπους πατρός.

Ταυτόχρονα, η Exxon άρχισε έρευνες για να κατανοήσει πόσο μπορεί να επηρεαστούν οι δραστηριότητές της εάν επιβληθούν περιορισμοί στα επίπεδα εκπομπών. Ηδη από το 1957 η εταιρεία γνώριζε τη σχέση μεταξύ κατανάλωσης ορυκτών καυσίμων και συγκεντρώσεων διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.

Σε επίπεδο κυβερνητικών αποφάσεων, η δεκαετία χαρακτηρίστηκε από αναποφασιστικότητα, κωλύματα και λογοκρισία. Στην πράξη είχε χαθεί μια χρυσή ευκαιρία να λυθεί το πρόβλημα πριν η βιομηχανία ξεκινήσει εκστρατείες για την παρεμπόδιση της επιστήμης και την αποτροπή μιας ευνοϊκής πολιτικής για το κλίμα.

Οι συμβολισμοί

Οι συζητήσεις που γίνονται σήμερα γίνονταν και το 1979. Η Γη εξακολουθεί να παραμένει με την απειλή της κλιματικής κρίσης να κρέμεται πάνω από το κεφάλι της. Η αναπαράσταση με τα γκρίζα θραύσματα του Nicholas V.K. ίσως συμβολίζει τις μεγάλες συγκεντρώσεις άνθρακα που την καθιστούν «μεθυσμένη» από την αποπνικτική «έκρηξη» των επιπέδων αερίων ρύπων που αιωρούνται και δηλητηριάζουν την ατμόσφαιρα.

Από την εποχή του Χούμπολντ μέχρι σήμερα η Γη έχει γυρίσει σελίδα. Ο Χούμπολντ τη γνώρισε στα καλύτερά της, αν και διέβλεψε την παραβίαση των ισορροπιών της φύσης. Το «χθες» μοιάζει με τη μεθυσμένη από χαρά Γη του Nicholas V.K. «αποτυπωμένη» κάτω από χρωματιστά θραύσματα σε απόχρωση τριαντάφυλλου.

Διακόσια χρόνια αργότερα, οι επιστήμονες παρουσίασαν μετρήσιμα αποτελέσματα και προτάσεις για να αποφευχθούν τα χειρότερα. Ανάμεσα στις τάξεις των πολιτικών λίγοι θέλησαν κατά καιρούς να «ακούσουν». Το ντοκιμαντέρ του Αλ Γκορ (2006) για το περιβάλλον «Μια άβολη αλήθεια» κέρδισε βραβείο Οσκαρ. Το μήνυμα: Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι ανθρωπογενούς προέλευσης και τα αποτελέσματά της θα είναι κατακλυσμιαία εάν δεν κάνουμε κάτι τώρα.

* Η κ. Φωτεινή Μαλτέζου είναι φυσικός – γεωφυσικός (Ph.D.) και δημοσιογράφος.

 

 

 

Η καθαρή ενέργεια και τα αιολικά πάρκα

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΙΑΛΙΟΣ

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:Ενέργεια

Στην Ανδρο πραγματοποιήθηκε την Κυριακή συνέντευξη Τύπου από περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς φορείς ενάντια στην αδειοδότηση ανεμογεννητριών στο νησί. Το Κίνημα για την Προστασία των Νησίδων του Αιγαίου πραγματοποίησε πριν από λίγες ημέρες εκδηλώσεις στην Αμοργό και την Αστυπάλαια, για τη δημιουργία αιολικών πάρκων σε 14 μικρά νησιά και νησίδες. Εκδηλώσεις διαμαρτυρίας έχουν τον τελευταίο μήνα πραγματοποιηθεί στην Τήνο, στην Οίτη, στην Εύβοια, στα Αγραφα και αλλού.

Γιατί τους τελευταίους μήνες από μεμονωμένες οι διαμαρτυρίες απέναντι στα αιολικά πάρκα έχουν πολλαπλασιαστεί; Σε ποιο βαθμό οφείλονται σε άγνοια ή στον φόβο του αγνώστου (αυτό που οι Αγγλοσάξονες ονομάζουν NIMBY – not in my back yard) και σε ποιο βαθμό οι διαμαρτυρίες είναι όντως δικαιολογημένες; Τόσο οι επιστήμονες όσο και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις είναι διχασμένες, όχι βέβαια για τη σημασία της διείσδυσης των λεγόμενων καθαρών μορφών ενέργειας έναντι των εξορύξεων κάθε είδους, αλλά για τον τρόπο που αυτές πραγματοποιούνται στη χώρα μας. Η υπόθεση έχει φθάσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που ερευνά όχι μόνο συγκεκριμένη καταγγελία τριών περιβαλλοντικών οργανώσεων κατά της χώρας μας, αλλά και τα προβλήματα που δημιουργούνται στην ενσωμάτωση των επικαιροποιημένων «οδηγών» για τα αιολικά και τη δέουσα περιβαλλοντική εκτίμηση, σε συνδυασμό με διατάξεις του πρόσφατου νομοσχεδίου του υπουργείου Περιβάλλοντος.

Παράλληλα, αρκετές από τις τοπικές κινήσεις προετοιμάζουν προσφυγές σε ευρωπαϊκά όργανα, υποστηρίζοντας ότι οι ελληνικές αρχές έχουν σκοπίμως αγνοήσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των αιολικών πάρκων σε περιοχές που είναι σημαντικές για τη βιοποικιλότητα. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι οι καθυστερήσεις στην εκπόνηση και θέσπιση ειδικών πλαισίων για κάθε περιοχή Natura είναι «βολικές» για την (προηγούμενη) αδειοδότηση του μεγαλύτερου όγκου των αιτήσεων.

Τι φταίει

Ας ξεκινήσουμε από το πρώτο ερώτημα. «Η αύξηση των αντιδράσεων συνδέεται με την αύξηση της επενδυτικής δραστηριότητας στον τομέα των ΑΠΕ, που με τη σειρά της οφείλεται αφενός στην πολιτική δέσμευση της Ελλάδας να προωθήσει τις ΑΠΕ με νομικά δεσμευτικούς στόχους έως το 2030 και αφετέρου στην τεράστια μείωση του κόστους των νέων έργων ΑΠΕ», λέει ο Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος τομέα κλιματικής αλλαγής και ενέργειας στη WWF. «Οπως είναι επόμενο, τα τελευταία έτη αδειοδοτούνται πολύ περισσότερα έργα σε όλη την Ελλάδα και αυτό έχει τραβήξει την προσοχή της κοινής γνώμης».

«Σίγουρα ένας λόγος για τις αυξημένες αντιδράσεις είναι ότι πολλά από τα έργα αυτά αποφασίζονται χωρίς καμία προηγούμενη ενημέρωση της τοπικής κοινωνίας», εκτιμά ο Απόστολος Καλτσής, υπεύθυνος δράσεων διατήρησης στην Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. «Ο κόσμος που αντιδρά στην πλειονότητά του δεν λέει ένα στείρο “όχι”, είναι άνθρωποι που έχουν πρωτοστατήσει στις περιοχές τους για θέματα που αφορούν την προστασία του περιβάλλοντος όπως τα απορρίμματα και η διάνοιξη δρόμων. Οταν για παράδειγμα παλεύεις για δεκαετίες για τη διάσωση των παραδοσιακών οικισμών και βλέπεις να τοποθετούνται από πάνω τους με ευκολία ανεμογεννήτριες των 150 μέτρων, είναι λογικό να αντιδράς».

Οι αντιδράσεις εστιάζονται συνήθως σε δύο ζητήματα: στις επιπτώσεις στο φυσικό περιβάλλον (άρα στη χωροθέτηση των αιολικών πάρκων) και στον αριθμό των αδειοδοτημένων ανεμογεννητριών. «Το ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, που θεσπίστηκε το 2008, χρειάζεται βελτίωση», εκτιμά ο κ. Καλτσής. «Δεν ορίζει μια διαδικασία αρχικής εκτίμησης για το πού μπορούν να τοποθετηθούν ανεμογεννήτριες, πριν υποβάλλουν επενδυτικές προτάσεις οι εταιρείες, ώστε να αποκλειστούν οι περιοχές που είναι σημαντικές για τη βιοποικιλότητα. Αυτό θα έλυνε πολλά προβλήματα, καθώς ο επενδυτής θα διέθετε λιγότερα χρήματα για μελέτες και θα αντιμετώπιζε λιγότερες αντιδράσεις. Σήμερα, τα αιολικά εκτός περιοχών Natura αδειοδοτούνται μέσω πρότυπων περιβαλλοντικών δεσμεύσεων (σ.σ. ένα είδος «υπεύθυνης δήλωσης», την οποία δεν ελέγχει στη συνέχεια κανείς)».

Γιατί όμως οι επενδυτές προτιμούν τις προστατευόμενες περιοχές; «Στις περιοχές αυτές η γη είναι συνήθως δημόσια, άρα τους παρέχεται δωρεάν. Επίσης, είναι μακριά από οικισμούς και θεωρούν ότι δεν θα έχουν αντιδράσεις. Οι επιστημονικοί φορείς που υποστηρίζουν την αιολική ενέργεια εκτιμούν ότι το αιολικό δυναμικό είναι πολύ πιο ισχυρό όταν οι ανεμογεννήτριες τοποθετούνται σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 500 μέτρων. Ετσι όμως αλλοιώνονται όλες οι κορυφογραμμές. Στη Δανία, όπου το ύψος δεν ξεπερνά πουθενά τα 150 μέτρα, δεν βλέπω να αντιμετώπισαν πρόβλημα στη διείσδυση των ΑΠΕ».

«Οι αντιδράσεις είναι δικαιολογημένες στον βαθμό που ζητούν καλύτερη χωροθέτηση ώστε να αποφεύγονται ή να μειώνονται οι επιπτώσεις στο περιβάλλον και να εξετάζονται σωρευτικά οι επιπτώσεις σε μια περιοχή. Προφανώς η τοπική κοινωνία πρέπει να έχει ενεργό ρόλο στη διαδικασία χωροθέτησης», λέει ο κ. Ιμπραήμ. «Το θέμα της ακεραιότητας των οικολογικά σημαντικών περιοχών είναι σοβαρό. Γι’ αυτό και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις έχουμε ζητήσει την αναστολή των έργων κατηγορίας Α (στην οποία περιλαμβάνονται και τα αιολικά) μέχρι να ολοκληρωθούν οι ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες που σήμερα εκπονούνται. Αντίθετα δεν συμμερίζομαι αιτιάσεις για αισθητική υποβάθμιση ή υποβάθμιση του τουριστικού προϊόντος. Γενικώς αυτή την περίοδο υπάρχει μια τάση “ισοπέδωσης” της συνεισφοράς των ΑΠΕ, σαν να μη συμβαίνει η κλιματική αλλαγή, σαν αυτή να μην αφορά τις τοπικές κοινωνίες. Για τον λόγο αυτό πιστεύω ότι πρέπει να μπει σε πρώτη προτεραιότητα η αναθεώρηση του ειδικού πλαισίου για τις ΑΠΕ και τα αιολικά έργα να είναι υποδείγματα επενδύσεων. Στόχος μας πρέπει να είναι η πλήρης απανθρακοποίηση, όχι η επίτευξη κάποιων ποσοστών διείσδυσης έως το 2030».

Συγκλίσεις, αφού ακουστούν όλες οι απόψεις

Η διαδικασία αναθεώρησης του χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ έχει καθυστερήσει πολύ. Η Αθηνά Γιαννακού, καθηγήτρια πολεοδομικής πολιτικής και αστικής ανάπτυξης στο ΑΠΘ, συμμετέχει στο σχήμα που έχει αναδειχθεί προσωρινός ανάδοχος στον σχετικό διαγωνισμό του υπουργείου Περιβάλλοντος. «Η εμπειρία διεθνώς δείχνει ότι οι τοπικές κοινωνίες είναι πάντα επιφυλακτικές. Δεν είναι ελληνικό το πρόβλημα. Ενα χωροταξικό σχέδιο έχει ακριβώς αυτόν τον ρόλο. Να αξιολογήσει τι έγινε έως τώρα, να επανεξετάσει τις χωρικές επιδράσεις των έργων ΑΠΕ, να συμπεριλάβει τα νέα επιστημονικά δεδομένα και τις νομοθετικές αλλαγές», λέει στην «Κ». «Οταν το νέο σχέδιο καταρτιστεί, θα υπάρξει διαβούλευση και θα μπορέσουν να ακουστούν όλες οι απόψεις και να αναζητηθούν συγκλίσεις».

Ως προς τη φέρουσα ικανότητα, ένα ζήτημα που παραμένει δύσκολο να οριστεί ποσοτικά, η κ. Γιαννακού πιστεύει ότι δεν είναι το μείζον. «Εχω δει πολλά νησιά να έχουν γίνει “σκαντζόχοιροι” από την αυθαίρετη ή την αλόγιστη εκτός σχεδίου δόμηση, αλλά εκεί δεν διαμαρτύρεται κανείς. Η φέρουσα ικανότητα σε μια δραστηριότητα δεν είναι εύκολο να προσδιοριστεί. Είναι πιο πρακτικό να έχεις ένα γενικό πλαίσιο κανόνων και έναν οδηγό για το πού επιτρέπεται κάτι και πού όχι. Επιπλέον, μιας και το επιχείρημα αυτό ακούγεται συχνά, δεν είναι δυνατόν να αποκλειστούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας από τις περιοχές Natura. Οχι μόνο γιατί αυτές είναι πολύ μεγάλες, αλλά γιατί περιλαμβάνουν διαφορετικά περιβαλλοντικά στοιχεία, οικισμούς και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες όπως η γεωργία. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί θα έπρεπε να αποκλείσουμε τις καθαρές μορφές ενέργειας από τις Natura. Εχουμε μια εξαιρετική νομοθεσία για τη βιοποικιλότητα, άρα με βάση τους περιορισμούς της θα δούμε ποιους υψηλής αξίας βιοτόπους και οικοσυστήματα θα πρέπει να αποφύγουμε. Είναι διαφορετικό να χωροθετήσεις στον πυρήνα μιας προστατευόμενης περιοχής και διαφορετικό στην περιφερειακή της ζώνη. Κατανοώ τις επιφυλάξεις για τον κατακερματισμό της ορεινής ζώνης – το νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο θα θέσει τις χωρικές προϋποθέσεις και οι τοπικές κοινωνίες θα έπρεπε να συνεισφέρουν σε αυτό, μέσω της διαδικασίας διαβούλευσης. Πρέπει όμως να εμπιστευθούμε τα εργαλεία του χωρικού σχεδιασμού, δεν μπορούμε απλά να αφήσουμε τα πράγματα ως έχουν».

«Το 95% των προβλημάτων ξεκινά από τη χωροθέτηση», λέει ο κ. Καλτσής. «Η κατασκευή ενός αιολικού πάρκου είναι μια μεγάλη παρέμβαση σε περιοχές όπου είναι τα τελευταία εναπομείναντα, αδιατάρακτα από τον άνθρωπο, καταφύγια της άγριας ζωής. Πρέπει λοιπόν να εξετάζουμε τους εθνικούς μας στόχους για την κλιματική αλλαγή παράλληλα και όχι εις βάρος των εθνικών μας στόχων για την προστασία της βιοποικιλότητας. Αν η μισή Σκύρος ή η Αστυπάλαια καλυφθούν με ανεμογεννήτριες, θα είναι κάτι “πράσινο”; Και όμως, η κριτική προς τα αιολικά πάρκα αντιμετωπίζεται ως η νέα βλασφημία».

Η «Κ» απευθύνθηκε και στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας για το θέμα των μεγάλων συγκεντρώσεων αιολικών πάρκων σε κάποιες περιοχές. Η ΡΑΕ δεν ανταποκρίθηκε, επικαλούμενη φόρτο εργασίας.

Οι κούρνιες των ορνέων και η χωροθέτηση

Τι συμβαίνει σε τρεις διαφορετικές περιοχές, στις οποίες το τελευταίο διάστημα έχουν ξεκινήσει εκστρατείες πολιτών και φορέων ενάντια στη χωροθέτηση μεγάλων αιολικών πάρκων.

Ζήρεια

«Η Ζήρεια είναι ένας βοτανικός παράδεισος. Η περιοχή που έχει επιλεγεί για τις ανεμογεννήτριες είναι περιοχή Natura, με μοναδική βιοποικιλότητα. Το 2009 εκπονήθηκε ειδική περιβαλλοντική μελέτη, που προτείνει συγκεκριμένα μέτρα προστασίας της περιοχής, αλλά, μαντέψτε, έμεινε στο συρτάρι», λέει ο Θανάσης Δημάκης, μέλος του Δικτύου Προστασίας Ζήρειας. «Προς το παρόν, έχει δοθεί μία άδεια για 21 ανεμογεννήτριες, δεν έχει φθάσει ακόμη στο στάδιο της περιβαλλοντικής αδειοδότησης. Προσπαθούμε να το προλάβουμε γιατί θα θυσιαστεί το τελευταίο παρθένο κομμάτι της Κορινθίας. Το πρόβλημά μας δεν είναι η τεχνολογία, αλλά η χωροθέτηση. Φοβάμαι ότι όπως έγινε με την ανεξέλεγκτη δόμηση στην Αθήνα το ’60, τις συνέπειες της οποίας πληρώνει όλη η πρωτεύουσα σήμερα, το ίδιο θα συμβεί αυτή την περίοδο στα βουνά, καθώς αδειοδοτείται οποιοσδήποτε, οπουδήποτε. Δεν καταλαβαίνω γιατί δεν θα μπορούσαν, λ.χ., να τοποθετηθούν ανεμογεννήτριες παράλληλα με την εθνική οδό, όπως σε τόσες χώρες.

Αγραφα

«Η περίπτωση των Αγράφων είναι ενδεικτική τού πώς μπορεί να αγνοηθεί η περιβαλλοντική αξία μιας περιοχής με έντεχνο τρόπο», λέει ο Παναγιώτης Φωκάς, μέλος του Δικτύου Φορέων και Πολιτών για την Προστασία των Αγράφων. «Οταν το ΣτΕ απέρριψε την προσφυγή μας απέναντι στην αδειοδότηση αιολικών πάρκων στα Αγραφα, ζήτησε να μην ξεκινήσουν τα έργα πριν υποβληθεί ειδική οικολογική αξιολόγηση. Η μελέτη που υποβλήθηκε ήταν ελλιπής, αλλά παρότι ζητήθηκε η υποβολή νέων στοιχείων και εκκρεμούσε η υποβολή τους, το δασαρχείο Καρπενησίου τους έδωσε άδεια εγκατάστασης. Αρχές Οκτωβρίου, υπέβαλαν νέα στοιχεία, πάλι ελλιπή, από τα οποία αποκαλύφθηκε ότι στην καρδιά της περιοχής όπου θα μπουν οι ανεμογεννήτριες είναι οι θερινές “κούρνιες” των ορνέων, που είναι είδος υπό εξαφάνιση. Το γεγονός αυτό παρακάμφθηκε και η Διεύθυνση Περιβαλλοντικής Πολιτικής του ΥΠΕΝ ενέκρινε την ειδική αξιολόγηση που υπέβαλαν. Γιατί όχι στα Αγραφα; Είναι μια περιοχή απάτητη, πολύ σημαντική για τη βιοποικιλότητα. Είναι ένα από τα τελευταία παρθένα μέρη στη χώρα μας».

Ανδρος

«Μετά την Κάρυστο, που γέμισε ανεμογεννήτριες, επόμενος στόχος είναι η Ανδρος. Ηδη έχουν άδεια 150 ανεμογεννήτριες και άλλες τόσες βρίσκονται υπό εξέταση. Μία μάλιστα από τις θέσεις βρίσκεται σε ζώνη προστασίας της ορνιθοπανίδας, όπου πραγματοποιείται κοινοτικό πρόγραμμα Life για τον σπιζαετό (από το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης)», λέει ο Νίκος Αυγουστής, από το Δίκτυο Φορέων και Ενεργών Πολιτών Ανδρου. «Δεν είναι δυνατόν να θεωρούν ότι δεν βλάπτεται η ορνιθοπανίδα επειδή θα χρησιμοποιούνται συστήματα ηχητικού εκφοβισμού –δηλαδή θα διώχνουν τα πουλιά από τον βιότοπό τους– και αυτό να γίνεται δεκτό και από το ΣτΕ. Δεν είναι δυνατόν, τις μελέτες περιβαλλοντικών όρων να τις κάνουν τα ίδια γραφεία που εκπονούν ή συντονίζουν και τις μελέτες για τις προστατευόμενες περιοχές. Δεν μπορεί οι μελέτες αυτές να αποκρύπτουν στοιχεία για την περιβαλλοντική σημασία περιοχών. Για τον λόγο αυτό θα προσφύγουμε στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αν η Αττική θέλει καθαρή ενέργεια, ας γεμίσει με ανεμογεννήτριες τον Υμηττό, την Πάρνηθα και την Πεντέλη, να νιώσουν οι Αθηναίοι πώς αισθανόμαστε εμείς γι’ αυτό που γίνεται στον τόπο μας».

 

 

 

Πράσινη ανάκαμψη μετά την πανδημία

ΡΟΥΜΠΙΝΑ ΣΠΑΘΗ

Οταν το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη είχε αναστείλει την οικονομική δραστηριότητα για να ανακόψει τη μετάδοση του κορωνοϊού, το Διαδίκτυο κατακλύστηκε από εικόνες άδειων πόλεων με καθαρό ουρανό αλλά και με διάφανα τα συνήθως μολυσμένα νερά της Βενετίας. Δεν αντανακλούσαν, βέβαια, παρά μόνο μια επιδερμική και απολύτως φευγαλέα βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών.

Αναζωπύρωσαν, όμως, την ελπίδα πως είναι ακόμη καιρός να αποτραπεί η χαοτική κλιματική αλλαγή που απειλεί την ανθρωπότητα και μαζί με αυτή και την παγκόσμια οικονομία. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, η ύφεση που αναπόφευκτα επέφερε η αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας απειλεί να εκτοπίσει την κλιματική αλλαγή από όποια θέση έτεινε να κατακτήσει ανάμεσα στις προτεραιότητες κυβερνήσεων, οικονομολόγων και επενδυτών.

Γιατί βρισκόταν πράγματι στο προσκήνιο τα τελευταία χρόνια και το  διάστημα πριν από την πανδημία αναβαθμιζόταν ως προς την προσοχή που αποσπούσε μεταξύ πολιτικών και οικονομολόγων. Διαρκώς αυξάνονταν οι προειδοποιήσεις για τις ολέθριες οικονομικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, η Τράπεζα της Αγγλίας καλούσε τις βρετανικές τράπεζες να εκτιμήσουν την έκθεσή τους σε ακραία καιρικά φαινόμενα λόγω κλιματικής αλλαγής, οι επενδυτές πίεζαν επιχειρηματικούς κολοσσούς να μειώσουν την έκθεσή τους στα ορυκτά καύσιμα, οι εκδόσεις των λεγόμενων πράσινων ομολόγων πολλαπλασιάζονταν και οι διεθνείς οργανισμοί παρέθεταν διαρκώς στοιχεία για το δυσβάστακτο κόστος που ήδη επιφέρουν τα διαρκώς αυξανόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα για κλάδους όπως η βιομηχανία των ασφαλιστικών.

Επισκιάζοντας κάθε άλλο κίνδυνο, όμως, η πανδημία ανέτρεψε τις προτεραιότητες. Προκειμένου να μην αναβληθεί η ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής για όταν θα είναι πολύ αργά, πληθαίνουν οι φωνές που ζητούν πράσινη ανάκαμψη της οικονομίας και οι μελέτες που καταδεικνύουν πως η τόνωση της οικονομίας είναι συμβατή με την προστασία του περιβάλλοντος και πρέπει να συνδυαστούν αυτές οι δύο καίριες προτεραιότητες.

Στην Ε.Ε., βέβαια, η Κομισιόν έχει ήδη παρουσιάσει πλήρες πρόγραμμα για μια πράσινη ανάκαμψη από το τέλος Μαΐου, όταν επανέφερε το φιλόδοξο σχέδιό της για μηδενικές εκπομπές καυσαερίων έως το 2050. Το έχει προσαρμόσει στις νέες ανάγκες για δημιουργία θέσεων εργασίας και επενδύσεις για να δώσει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη.

Προβλέπει, έτσι, δαπάνες ύψους άνω των 500 δισ. ευρώ για τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, για τη στροφή στα ηλεκτροκίνητα οχήματα και στις αναγκαίες υποδομές, στην ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών αλλά και στην ανάπτυξη σχεδίων πράσινου υδρογόνου.

Μεγαλύτερη αβεβαιότητα περιβάλλει, όμως, τη στάση που θα τηρήσουν εφεξής οι δύο μεγαλύτερες οικονομίες του πλανήτη. Με την πετρελαϊκή βιομηχανία της γονατισμένη από την πτώση της ζήτησης για πετρέλαιο και την κυβέρνηση Τραμπ να λαμβάνει τις αποφάσεις, η υπερδύναμη δείχνει να ρίχνει το βάρος στη στήριξη ενός από τους πλέον ρυπογόνους κλάδους.

Οσον αφορά την Κίνα, την πλέον ρυπογόνο οικονομία στον πλανήτη, εμπνέει ανησυχία εκπέμποντας αντιφατικά μηνύματα, καθώς ετοιμάζεται να ενισχύσει μονάδες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με υδρογονάνθρακες προκειμένου να στηρίξει την οικονομία της, που δέχθηκε καίριο πλήγμα από την πανδημία.

Την ίδια στιγμή, όμως, νέες έρευνες έρχονται να ταράξουν τα νερά με στοιχεία που φέρουν την οικονομία να ωφελείται τα μέγιστα από τη στροφή στην καθαρή ενέργεια και στην πράσινη ανάπτυξη.

Εκατοντάδες χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας στις ΑΠΕ

Μέσα στην εβδομάδα δόθηκε στη δημοσιότητα έρευνα του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ, σύμφωνα με την οποία η αμερικανική οικονομία μπορεί μόλις σε 15 χρόνια να έχει θέσει πλήρως σε λειτουργία ένα σύστημα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που θα αποτελείται κατά 90% από καθαρή ενέργεια. Ο καθοριστικός παράγοντας που της δίνει αυτή τη δυνατότητα είναι η ραγδαία πτώση που έχει σημειώσει την τελευταία δεκαετία το κόστος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Οι τιμές των ΑΠΕ είναι εδώ και δύο χρόνια χαμηλότερες από τα επίπεδα στα οποία αναμενόταν να διαμορφωθούν από το 2030 έως το 2035, με το κόστος παραγωγής της ηλιακής ενέργειας να έχει μειωθεί κατά 82% και της αιολικής κατά 39%. Και αν το αποφασίσει η πολιτική ηγεσία των ΗΠΑ, οι επενδύσεις που θα γίνουν στο πλαίσιο των προετοιμασιών θα δημιουργούν, σύμφωνα πάντα με το Μπέρκλεϊ, περίπου 570.000 θέσεις εργασίας κάθε χρόνο. Η εν λόγω έρευνα υπολογίζει, μάλιστα, πως η συνολική οικονομική δραστηριότητα που θα απαιτήσει η δημιουργία του εν λόγω συστήματος θα διοχετεύσει 1,7 τρισ. δολάρια στην αμερικανική οικονομία, ανασύροντάς τη δυναμικά από την ύφεση στην οποία τη βύθισε η πανδημία του κορωνοϊού.

Και βέβαια, το εξαιρετικά αισιόδοξο συμπέρασμα είναι πως έτσι η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη θα ελαχιστοποιήσει, σχεδόν θα μηδενίσει, την επιβάρυνση στο περιβάλλον πολύ νωρίτερα από όσο είχε αρχικά εκτιμηθεί, εφόσον οι σχετικές έρευνες προέβλεπαν έως τώρα πως η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια δεν θα ήταν δυνατόν να γίνει πριν από το 2050 το νωρίτερο.

Λίγες ημέρες πριν, δόθηκε στη δημοσιότητα μελέτη της IPPR, όπως είναι τα αρχικά διακομματικής επιτροπής του βρετανικού Κοινοβουλίου με αρμοδιότητα για θέματα περιβάλλοντος. Σύμφωνα με την εν λόγω έκθεση, η Βρετανία, που βυθίζεται σε δραματική ύφεση λόγω της πανδημίας, έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει 850.000 νέες θέσεις εργασίας στον τομέα της πράσινης ενέργειας μέσα στη δεκαετία. Προϋπόθεση είναι, όμως, να εκμεταλλευθεί τα κεφάλαια που έχει διαθέσει η κυβέρνηση για την ανάκαμψη της οικονομίας έτσι ώστε να επισπεύσει την απεξάρτησή της από τον άνθρακα.  Η εν λόγω έκθεση υπολογίζει πως η Βρετανία πρέπει να αυξήσει τις ετήσιες δαπάνες κατά περίπου 30 δισ. ευρώ για να επιτύχει τον στόχο των μηδενικών εκπομπών καυσαερίων μέχρι το 2050. Τονίζεται, όμως, παράλληλα πως ο στόχος της απεξάρτησης από τον άνθρακα προϋποθέτει να τεθεί σε εφαρμογή ένα από τα ταχύτερα και μεγαλύτερα προγράμματα επιμόρφωσης και κατάρτισης που έχουν ποτέ εφαρμοσθεί στη Βρετανία. Η δημοσιοποίηση της έκθεσης συνέπεσε με έκκληση που απηύθυνε στο G20 ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας, Γκόρντον Μπράουν, να συντονίσει σε διεθνές επίπεδο τις προσπάθειες για ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας και να συμφωνήσει ένα διεθνές σχέδιο που θα βασίζεται στις πράσινες επενδύσεις.

Φοροαπαλλαγές στις ΗΠΑ για συστήματα εγκλωβισμού διοξειδίου του άνθρακα

Την ίδια στιγμή που εντείνονται οι πιέσεις για στροφή στην πράσινη ενέργεια, η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων στις ΗΠΑ βρίσκει ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξη του προσφιλέστερου και φιλικότερου σε αυτήν όπλου κατά της κλιματικής αλλαγής: τις τεχνολογίες που παγιδεύουν το διοξείδιο του άνθρακα. Στη συνέχεια το αποθηκεύουν στο έδαφος ή το πωλούν σε βιομηχανίες εξόρυξης, που θα το χρησιμοποιήσουν για την άντληση πετρελαίου ή φυσικού αερίου.

Το ευεργετικό αποτέλεσμα της διαδικασίας με την οποία λειτουργούν είναι πως αφαιρείται από την ατμόσφαιρα το διοξείδιο του άνθρακα, καθώς αυτό είναι που δημιουργεί το γνωστό «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και οδηγεί στην αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη.

Εως τώρα οι τεχνολογίες αυτές δεν έχουν απογειωθεί εξαιτίας του υψηλού κόστους τους. Τώρα, όμως, αρχίζουν να γίνονται πιο προσιτές, όπως σχολιάζουν σχετικά δημοσιεύματα του αμερικανικού περιοδικού Foreign Affairs και του αμερικανικού ειδησεογραφικού πρακτορείου Bloomberg. Η αμερικανική εφορία (IRS) εξέδωσε προσφάτως κατευθυντήριες γραμμές για να βοηθήσει τις εταιρείες του κλάδου να εκμεταλλευθούν το δικαίωμά τους σε φοροαπαλλαγές και τους συνιστά να επωφεληθούν. Το αμερικανικό Κογκρέσο έχει από το 2018 διπλασιάσει τις φοροαπαλλαγές που δικαιούται ο κλάδος.

Ετσι, για κάθε μετρικό τόνο διοξειδίου του άνθρακα που εγκλωβίζεται, ο κλάδος παίρνει 50 δολάρια ή 35 δολάρια για κάθε τόνο που παράγει πετρέλαιο με το παγιδευμένο διοξείδιο του άνθρακα. Οσοι υποστηρίζουν τον κλάδο εκτιμούν τώρα πως αρχίζει μια νέα εποχή για την αμφιλεγόμενη τεχνολογία του. Σύμφωνα με τον Πίτερ Μάντλεσταμ, γενικό διευθυντή της Echant Energy Corp, οι φοροαπαλλαγές είναι ένα οικονομικό δεδομένο που θέτει τον κλάδο ενώπιον αποφάσεων.

Η εν λόγω εταιρεία σχεδιάζει να θέσει σε λειτουργία ένα σύστημα εγκλωβισμού του άνθρακα σε μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κοντά στο Νέο Μεξικό. Οπως, όμως, τονίζει ο κ. Μάντλεσταμ, το σχέδιο μπορεί να λειτουργήσει μόνον αν δικαιούται φοροαπαλλαγές.

Σύμφωνα με τη Συμμαχία Εγκλωβισμού του Ανθρακα, στις ΗΠΑ λειτουργούν 13 τέτοια συστήματα, ενώ βρίσκονται στο στάδιο της ανάπτυξης άλλα 30. Από τον περασμένο Οκτώβριο ανακοινώθηκαν, άλλωστε, άλλα εννέα και ο κατάλογος των εταιρειών του κλάδου αυξάνεται διαρκώς. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται εταιρείες με μεγάλη οικονομική επιφάνεια, όπως η Occidental Petroleum Corp και η Starwood Energy Group Global. Και βέβαια, υποστηρίζουν ένθερμα τις φοροαπαλλαγές στον κλάδο τους.

Είναι γεγονός ότι εδώ και περισσότερο από μία δεκαετία η τότε κυβέρνηση των ΗΠΑ παραχώρησε φοροαπαλλαγές στη βιομηχανία αιολικής ενέργειας, δίνοντάς της έτσι την απαιτούμενη ώθηση για να γνωρίσει πρωτοφανή άνθηση. Ως εκ τούτου, οι υποστηρικτές της τεχνολογίας εγκλωβισμού του διοξειδίου του άνθρακα ευελπιστούν πως οι φοροαπαλλαγές από την IRS μπορεί να αποτελέσουν τον καταλυτικό παράγοντα που θα της δώσει αντίστοιχη ώθηση. Προπαντός, όμως, ευελπιστούν πως θα είναι ο παράγοντας που θα καταστήσει οικονομικά προσιτή την επίμαχη τεχνολογία. Πρόκειται πράγματι για την τεχνολογία που μετατρέπει σε καθαρή ενέργεια τον άνθρακα και μπορεί να περιορίσει τις εκπομπές καυσαερίων σε βιομηχανικές μονάδες όπως οι μονάδες αιθανόλης ή τα εργοστάσια τσιμέντου.

Από την πλευρά τους, πάντως, οι οικολογικές οργανώσεις επισημαίνουν πως με τέτοιες μεθόδους απλώς παρατείνεται η εξάρτηση της Αμερικής από τα ορυκτά καύσιμα, ενώ παράλληλα μειώνονται τα περιθώρια χρηματοδότησης για βιομηχανίες αιολικής ή ηλιακής ενέργειας.

Ο στόχος

Κατά την παρουσίαση του New Green Deal της Κομισιόν, που έχει στόχο την πράσινη ανάκαμψη, ο Λιθουανός  επίτροπος Περιβάλλοντος, Βιρτζίνιους Σινκεβίτσιους, υπογράμμισε πως η Ε.Ε. «χρειάζεται μια οικονομία πιο ανθεκτική, καλύτερα εξοπλισμένη για τη χρήση ψηφιοποιημένων τεχνολογιών, αλλά προπαντός πιο πράσινη».

Δέσμευση

Αντιμέτωπος με την κατάρρευση των αμερικανικών πετρελαϊκών βιομηχανιών, ο πρόεδρος Ντ. Τραμπ δήλωσε πως η κυβέρνησή του «δεν θα απογοητεύσει ποτέ τη σπουδαία βιομηχανία υδρογονανθράκων γι’ αυτό και οι υπουργοί Ενέργειας και Οικονομικών θα διαθέσουν  κεφάλαια για να διασφαλιστούν οι επιχειρήσεις και οι θέσεις εργασίας που προσφέρουν».

Κεφάλαια 7,4 τρισ.

Απευθυνόμενος στις χώρες του G20, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Γκ. Μπράουν υποστήριξε πως για να είναι βιώσιμη αυτή τη φορά η ανάκαμψη, πρέπει να συμφωνηθεί ένα διεθνές Green New Deal και να χρηματοδοτηθεί από τα 7,4 τρισ. δολάρια που είναι κρυμμένα σε φορολογικούς παραδείσους.

 

 

 

Ρέκβιεμ στη «σιωπηλή άνοιξη»

01.05.2020, 07:45 ΤΟ ΒΗΜΑ

Ρέκβιεμ στη «σιωπηλή άνοιξη» | tovima.gr

Δεν πάνε πολλές δεκαετίες από την εποχή που η ανθρωπότητα δεν είχε ακόμη αναγνωρίσει την ανάγκη για ένα οικολογικά ασφαλές περιβάλλον. Δεν είχε αντιληφθεί το πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει το περιβάλλον μας, οι μεταβολές του οποίου συνδέονται και με τις πανδημίες. Ηταν στη δεκαετία του ’60 όταν η Ραχήλ Κάρσον με τις εκστρατείες της πέτυχε την απαγόρευση του τοξικού φυτοφαρμάκου DDT και έτσι προστατεύονται σήμερα οι θάλασσες και οι βιότοποι σε όλον τον πλανήτη. Λίγες ημέρες πριν, την περασμένη Τρίτη, συμπληρώθηκαν 56 χρόνια από τον θάνατό της. Η Ραχήλ Κάρσον πέθανε πρόωρα σε ηλικία 56 ετών. Είχε γίνει όμως παγκοσμίως γνωστή για τους αγώνες της, αλλά και ιδιαιτέρως για το βιβλίο της «Σιωπηλή άνοιξη», για το οποίο τιμήθηκε μετά θάνατον με το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας των ΗΠΑ, το 1980.

Το «μανιφέστο» της, το οποίο αφύπνισε την περιβαλλοντολογική συνείδηση εκατομμυρίων ανθρώπων, είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ. Η άρρηκτη σύνδεση της οικονομίας και του ασφαλούς περιβάλλοντος δεν θα μπορούσε να βρει καλύτερη διαταραχή για μελέτη από αυτή που ζούμε τώρα. Εχουν παγώσει οι περισσότερες δραστηριότητες και ένα μεγάλο μέρος των πάσης φύσεως εκπομπών που προέρχονται κυρίως από τις μεταφορές.

Είναι γνωστό ότι ο ρυπασμένος αέρας μπορεί να βλάψει τους πνεύμονες, την καρδιά και παγκοσμίως ευθύνεται για 8 εκατομμύρια θανάτους τον χρόνο, κατά τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ). Οταν συνέβη η πανδημία του κορωνοϊού SARS το 2003 στην Κίνα βρέθηκαν, για παράδειγμα, περισσότεροι θάνατοι στις ρυπασμένες περιοχές της Κίνας, σχεδόν διπλάσιοι από τον αριθμό θανάτων σε περιοχές με λιγότερη αέρια ρύπανση.

Τον Μάρτιο που πέρασε, η αέρια ρύπανση μειώθηκε σημαντικά, περισσότερο από 30% παγκοσμίως. Είναι χαρακτηριστικό ότι και στην προηγούμενη οικονομική κρίση που περάσαμε στην Ελλάδα, οι συγκεντρώσεις των οξειδίων του αζώτου και άλλων ρύπων είχαν μειωθεί επίσης κατά 30%, αποτέλεσμα της μείωσης των αγροτικών και άλλων δραστηριοτήτων στη χώρα μας.

Με την κλιματική αλλαγή, από την άλλη πλευρά, οι αλλαγές που γίνονται παγκόσμια στη σύσταση της ατμόσφαιρας και

στις μεταβολές της μεταφοράς αερίων μαζών, μαζί με τα ακραία φαινόμενα, μαζί με τις παρεμβάσεις του ανθρώπου στις αλλαγές στις χρήσεις γης, έχουν φθάσει σε σημείο να επηρεάζουν τα οικοσυστήματα κατά επικίνδυνο τρόπο, όπως υποστήριξε και ο David Quammen, συγγραφέας του «Spillover: Animal Infections and the Next Human Pandemic».

Πολλοί υποστηρίζουν ότι η φοβερή πανδημία που ζούμε συνδέεται και με τις παρεμβάσεις του ανθρώπου στο περιβάλλον και η ανάγκη αντιμετώπισής της θέτει σε κίνδυνο και την Πράσινη Συμφωνία του Ευρωκοινοβουλίου (GreenDeal), όχι μόνο λόγω της κατάρρευσης της οικονομίας, αλλά και με τις τιμές πετρελαίου οι οποίες έχουν εντελώς καταρρεύσει.

Το πού θα γείρει η ισορροπία κανείς δεν ξέρει. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι όταν είχε αρχίσει να αμφισβητείται η ανάγκη τήρησης του Πρωτοκόλλου του Μόντρεαλ (αρχές της δεκαετίας του 1990), ήρθε ένα φυσικό φαινόμενο, η έκρηξη του ηφαιστείου Pinatubo στις Φιλιππίνες, το οποίο συνέβαλε στο να καταρρεύσει το στρώμα του όζοντος, στη δραματική αύξηση της επικίνδυνης υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας και στην άμεση ενεργοποίηση όλων των μηχανισμών, έτσι ώστε μέσα σε δύο χρόνια υπέγραψαν όλες οι χώρες το Πρωτόκολλο αυτό.

Σήμερα η κατάρρευση της οικονομίας λόγω της πανδημίας θα μπορούσε να απειλήσει την εφαρμογή των σχεδίων μετάβασης στην καθαρή ενέργεια. Ομως η φύση έχει τόσα σπουδαία φαινόμενα που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, ώστε πιστεύω ότι θα μας οδηγήσει να επανέλθουμε στην εφαρμογή του GreenDeal και στην εξεύρεση μιας χρυσής τομής συνεργασίας μεταξύ της κρίσης που δημιούργησε η πανδημία και της οικολογικής κρίσης που θα συνεχίζει να δημιουργεί ο άνθρωπος επεμβαίνοντας στην κλιματική αλλαγή του πλανήτη.

Ο τελευταίος ακραίος καιρός που ζήσαμε πριν από μια εβδομάδα είχε για θύματά του τα χελιδόνια που όλοι περιμένουμε για να μας αναγγείλουν την άνοιξη. Ομως η άνοιξη, μολονότι θα συνεχίσει να είναι σιωπηλή, ευτυχώς θα ξαναγεμίσει από τους ήχους της φύσης, από όλα τα ζωντανά και από τους απομονωμένους κατοίκους στις μεγαλουπόλεις, που προς το παρόν θα συνεχίσουν να κρατούν τις φυσικές αποστάσεις, εκτός από τη χρήση της παγκόσμιας γλώσσας επικοινωνίας, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά η μουσική.  Αλλωστε η άνοιξη και οι Αγιες Μέρες που ζούμε ενέπνευσαν τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες να δημιουργήσουν τα σπουδαιότερα αριστουργήματα της ψυχής του ανθρώπου.

Ο κ. Χρήστος Σ. Ζερεφός είναι ακαδημαϊκός, καθηγητής και ο εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας για την Κλιματική Αλλαγή.

 

 

 

 

 

 

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 28.04.2020 : 09:38  Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

SOS για τη σχέση μας με τη φύση

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΛΑΦΡΟΣ

doc20200424--2

Η πανδημία του κορωνοϊού έχει συγκλονίσει όλο τον πλανήτη και ειδικά τις περισσότερο βιομηχανοποιημένες και ανεπτυγμένες οικονομικά περιοχές του, θέτοντας για πρώτη ίσως φορά τόσο καθολικά κρίσιμα ερωτήματα για τη σχέση της ανθρωπότητας με τη φύση.

Γιατί δεν πρόκειται βεβαίως για «εκδίκηση της φύσης» (η φύση δεν εκδικείται, αντιδρά), αλλά για μια συγχρονισμένη εκδήλωση υγειονομικής και οικονομικής κρίσης, με υπόβαθρο τη βαθιά περιβαλλοντική κρίση που σφραγίζει την εποχή μας.

Μια κρίση που οφείλεται στον κυρίαρχο τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης, που αντιμετωπίζει ληστρικά το περιβάλλον (και τον άνθρωπο). Ολα αυτά που τον «παλιό καιρό», δηλαδή πριν… από μερικές εβδομάδες, αντιμετωπίζονταν ως business as usual. Το ερώτημα που υπάρχει σήμερα είναι εάν το σοκ της πανδημίας του νέου κορωνοϊού, που τράβηξε χειρόφρενο στις ισχυρότερες οικονομίες, θα οδηγήσει σε μια αναστροφή πορείας ή απλώς, μετά την αντιμετώπιση –αργά ή γρήγορα– της ασθένειας, το σύστημα θα τραβήξει αχαλίνωτο για την επόμενη πανδημία.

Η διεθνής επέλαση της COVID-19 αποκαλύπτει πολλαπλά περιβαλλοντικά ρήγματα, που οφείλουμε να δούμε με άλλο μάτι. Το 75% των νέων αναδυόμενων λοιμωδών νόσων προέρχεται από τα ζώα, αλλά δεν φταίνε αυτά.

Η βιομηχανική κτηνοτροφία, που περιορίζει όλο και περισσότερο την άγρια φύση, σε συνδυασμό με τη μετανάστευση ζώων λόγω κλιματικής αλλαγής, αυξάνει τις πιθανότητες να έρθουν σε επαφή οι άνθρωποι με ζώα φορείς και έτσι να μολυνθούν. Η καταστροφή οικοτόπων και η αποψίλωση των δασών για βοσκοτόπια και καλλιέργεια σόγιας για ζωοτροφή ευνοούν την εμφάνιση ζωονόσων.

Δεν είναι αποκομμένα επεισόδια, αλλά τμήματα μιας συνολικής παραγωγικής αλυσίδας. Σε ένα κόσμο που το σάλιο μιας νυχτερίδας στην Κίνα ή ενός χιμπαντζή στην κεντρική Αφρική μπορεί να ξεσηκώσει μια υγειονομική θύελλα στη Νέα Υόρκη ή στη Λομβαρδία, απαιτείται συνολική ματιά κι όχι αποσπασματικές κινήσεις και ανήμπορες εθνικιστικές περιχαρακώσεις.

Δεν είναι μόνο οι μολυσματικές ασθένειες· ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί πως το 23% των θανάτων παγκοσμίως έχει περιβαλλοντικά αίτια. Τα δύο τρίτα των καρκίνων προέρχονται από περιβαλλοντικές τοξίνες, σημειώνει το Wired.

Επιβαρυντικοί παράγοντες

Αλλά και οι βαριές συνέπειες της COVID-19 φαίνονται πως συνδέονται με μία σειρά από άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και η κακή διατροφή (ένας παράγοντας είναι και η παχυσαρκία), πέρα από την υποβάθμιση των συστημάτων υγείας και του επιπέδου ζωής στις πόλεις.

«Ευθύνεται η αποδυνάμωση του ανοσοποιητικού από τη συνολική δηλητηρίαση από τεχνητές χημικές ουσίες, ενδοκρινικούς διαταράκτες και τοξίνες», λέει στην «Κ» η Πολυξένη Νικολοπούλου-Σταμάτη, καθηγήτρια της Ιατρικής Αθηνών.

«Λόγω των μέτρων για την πανδημία, η φύση πήρε μια ανάσα. Είδαμε ξανά ψάρια στα κανάλια της Βενετίας, δελφίνια στον Θερμαϊκό και πλήθος κόσμου να βγαίνει βόλτα με τα πόδια ή με ποδήλατα στις πόλεις. Είδαμε τη ζωή αλλιώς, αλλά δυστυχώς η ανθρωπότητα έχει κοντή μνήμη. Υπάρχει ο κίνδυνος να γυρίσουμε σε ό,τι κάναμε», τονίζει στην «Κ» η Λία Πατσαβούδη, καθηγήτρια Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Υπάρχει όμως και άλλη επιλογή.

Η ρύπανση του αέρα αυξάνει τη θνητότητα ασθενών με COVID-19

Η πορεία εξάπλωσης της πανδημίας αλλά και τα πλήγματα που επιφέρει στη δημόσια υγεία δεν πρέπει να εξετάζονται μόνο από ιατρικής-υγειονομικής σκοπιάς, ο παράγων περιβάλλον παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Αίσθηση για παράδειγμα προκάλεσαν πρόσφατες επιστημονικές ανακοινώσεις που συσχέτιζαν την αυξημένη θνητότητα από τον κορωνοϊό με τα υψηλά επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Μελέτη του πανεπιστημίου Χάρβαρντ σε 3.000 κομητείες των ΗΠΑ κατέγραψε πως άνοδος κατά μόλις 1 μg/m3 στις συγκεντρώσεις των αιωρούμενων μικροσωματιδίων PM2.5 συνδέεται με αύξηση 15% στη θνητότητα από COVID-19!

«Παρότι δεν είναι απόλυτα αποκρυπτογραφημένη η τοξικότητα των σωματιδίων PM2.5, είναι γνωστό ότι στην επιφάνειά τους προσκολλώνται άλλα μόρια όπως μικρόβια, ιοί, βαρέα μέταλλα, βακτήρια, μύκητες, DNA, αρχέγονοι προκαρυωτικοί οργανισμοί και ακάρεα», σημειώνει στην «Κ» η κ. Νικολοπούλου-Σταμάτη. «Αν και δεν είναι δυνατόν να διατυπωθεί με απόλυτη βεβαιότητα, εντούτοις υπάρχουν σοβαρές μελέτες που αξιολογούν συγκεκριμένα ευρήματα τα οποία επιτρέπουν την επιστημονική διαπίστωση ότι η χρόνια ατμοσφαιρική ρύπανση ενεργεί ως ενισχυτικός παράγοντας σε περιπτώσεις επιδημιών. Και είναι απολύτως εύλογο ότι αυτό συμβαίνει γιατί ίσως τα αιωρούμενα σωματίδια συμπεριφέρονται τόσο ως ένα πιθανό όχημα που ενισχύει τη μεταφορά και εξάπλωση του ιού αλλά και ως ένας χρόνιος παράγοντας ερεθισμού του αναπνευστικού συστήματος, που φθείρει το ανοσοποιητικό σύστημα και θα μπορούσε να κάνει τον πληθυσμό πιο ευάλωτο στις επιπτώσεις της επιδημίας», συμπληρώνει.

«Δεν είναι μόνο ο αέρας»

Το πόσο ευάλωτος είναι ο πληθυσμός λόγω της πολύπλευρης ρύπανσης, υπογραμμίζει και ο Δημοσθένης Σαρηγιάννης, καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής στο ΑΠΘ. «Οπωσδήποτε η έκθεση σε ατμόσφαιρα με υψηλές συγκεντρώσεις ρύπων υποσκάπτει τον ανθρώπινο οργανισμό. Και δεν είναι μόνο ο αέρας που αναπνέουμε, αλλά και η έκθεση σε χημικά. Για παράδειγμα, στο αίμα σχεδόν όλου του πληθυσμού στην Ευρώπη και στην Ελλάδα ανιχνεύονται –και από το δικό μας το εργαστήριο– οι συνθετικές χημικές ενώσεις PFAS, που χρησιμοποιούνται σε μία σειρά οικιακών και βιομηχανικών προϊόντων, από τα μαγειρικά σκεύη τεφλόν, σε πολλές συσκευασίες τροφίμων μέχρι αδιάβροχα ρούχα. Οι ενώσεις αυτές διασπώνται πολύ δύσκολα και δεν απομακρύνονται. Μαζί με άλλα μη βιοαποδομήσιμα στοιχεία συσσωρεύονται στον ανθρώπινο οργανισμό. Γι’ αυτό πρέπει να βλέπουμε συνολικά το εκθεσίωμα, δηλαδή τη συνολική διαχρονική έκθεση του ανθρώπου σε παρόμοιες ουσίες», εξηγεί ο κ. Σαρηγιάννης.

Μπορεί η ατμόσφαιρα των μεγάλων πόλεων να καθάρισε σε σημαντικό βαθμό λόγω της μη κυκλοφορίας οχημάτων, αλλά ποια θα είναι η επόμενη μέρα; «Η εμπειρία έδειξε τη σημασία της αρχής της προφύλαξης, δηλαδή της έγκαιρης λήψης μέτρων για να αποτρέψουμε μια καταστροφή, όχι για να τρέχουμε από πίσω της», τονίζει η κ. Νικολοπούλου-Σταμάτη.

«Δυστυχώς, λείπει σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο ένα κέντρο πρόβλεψης περιβαλλοντικών προβλημάτων και πιθανών ακραίων φαινομένων, όπως για παράδειγμα έχουμε για τον καιρό. Είναι φανερό πως σε ευρωπαϊκό επίπεδο καθυστερήσαμε πολύ στο να αντιληφθούμε τη σφοδρότητα του κύματος του COVID-19. Θα μπορούσε να συγκροτηθεί άμεσα ένα πανευρωπαϊκό δίκτυο, που θα συντονίζει ιδρύματα από διάφορες χώρες, θα συνενώσει γνώσεις και υπολογιστική ισχύ, δεν χρειάζεται να δημιουργηθεί ένα ακόμα ινστιτούτο», προτείνει ο κ. Σαρηγιάννης.

Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο και το πρόβλημα των πόλεων. Η Γουχάν, που εμφανίστηκε ο κορωνοϊός, δεν ήταν μια καθυστερημένη περιοχή. Απεναντίας, ήταν μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη πόλη, με έμφαση στις νέες τεχνολογίες και πληθυσμό άνω των 11 εκατομμυρίων, ίσως η πιο πυκνοκατοικημένη πόλη της κεντρικής Κίνας. Ο ιός φάνηκε να διαδίδεται πιο εύκολα σε πόλεις με πυκνή δόμηση, χωρίς μεγάλα ανοίγματα με ελεύθερους χώρους και πράσινο. Ο σχεδιασμός του μέλλοντος δεν μπορεί παρά να λάβει υπόψη αυτούς τους παράγοντες, παραδίνοντας τις πόλεις στους ανθρώπους και όχι στην κυριαρχία του ρυπογόνου στόλου των Ι.Χ. αυτοκινήτων. Απαραίτητο είναι ένα πυκνό, καλοσχεδιασμένο και «πράσινο» δίκτυο μέσων μαζικής μεταφοράς.

Δεν είναι τυχαίο πως η κορύφωση του πρώτου κύματος της πανδημίας σημαδεύτηκε οικονομικά από την κατακρήμνιση του πετρελαίου. «Ας σημειωθεί κι αυτό ως μια εικόνα της εποχής που φεύγει, της ανάγκης να περάσουμε σε άλλες μορφές ενέργειας, τόσο για πιο καθαρό αέρα στις πόλεις μας όσο και για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής», τονίζει ο κ. Σαρηγιάννης.

Αποψιλώνοντας τα δάση οι ιοί «κάνουν πάρτι»


Τεράστιες εκτάσεις παρθένων δασών καταστρέφονται κάθε χρόνο σε Ινδονησία (φωτ.), Βόρνεο και αλλού προκειμένου να δημιουργηθούν μονοκαλλιέργειες ελαιοφοινίκων για την παραγωγή φοινικέλαιου. EPA / HOTLI SIMANJUNTAK

Η τρέχουσα πανδημία δεν είναι άσχετη με την κλιματική κρίση. «Η άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη μας σε συνδυασμό με την όλο και πιο συχνή εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων, προβλέπεται να προκαλέσει αλλαγές στην εποχικότητα, στη γεωγραφία και στην ένταση της εκδήλωσης λοιμωδών νοσημάτων. Οι πλημμύρες και η διαχείριση των υδάτων που προέρχονται από αυτές μπορούν να διευκολύνουν τη μεταφορά και την εξάπλωση μολυσματικών παραγόντων, ενώ η αύξηση της θερμοκρασίας και της υγρασίας επηρεάζουν την ανάπτυξη, την επιβίωση και τη διάδοση όχι μόνο των παθογόνων αλλά και των φορέων τους. Ετσι, η εξάπλωση εντόμων, λ.χ. τα κουνούπια, που αποτελούν φορείς σοβαρών νόσων όπως η ελονοσία και ο δάγκειος πυρετός θα μετατοπιστεί προς περιοχές του πλανήτη που σήμερα είναι ψυχρότερες. Ο ιός του Δυτικού Νείλου, για παράδειγμα, εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο δυτικό ημισφαίριο, στη Νέα Υόρκη, έπειτα από μία παρατεταμένη περίοδο υψηλών θερμοκρασιών, ακολουθούμενη από έντονες βροχοπτώσεις το 1999», σημειώνει στην «Κ» η κ. Πατσαβούδη.

Μία σειρά από παράγοντες αλληλεπιδρούν και κοινωνικο-οικονομικές παρεμβάσεις επηρεάζουν πολλές πλευρές. Για παράδειγμα, η εκτεταμένη αποψίλωση και καταστροφή δασών και οικοτόπων, η ισοπέδωση τεράστιων εκτάσεων για να δημιουργηθούν βοσκοτόπια ή για να καλλιεργηθούν κτηνοτροφικά φυτά (όπως η σόγια) έχουν αρνητικές επιδράσεις και στην ισορροπία του κλίματος (αφού καταστρέφουν τους πράσινους πνεύμονες του πλανήτη), στην υγεία των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας, αλλά και στην υγεία των ανθρώπινων κοινωνιών, καθώς «στριμώχνουν» την άγρια ζωή, φτάνουν πολύ κοντά της και διευκολύνουν το πέρασμα των λοιμωδών ζωονόσων στον άνθρωπο.

Στην κινεζική επαρχία Χουμπέι, όπου βρίσκεται και η πόλη Γουχάν όπου πρωτοεμφανίστηκε ο κορωνοϊός, είχε κατασκευαστεί τη δεκαετία του ’90 το γιγαντιαίο υδροηλεκτρικό φράγμα των Τριών Φαραγγιών, που υποχρέωσε σε μετακίνηση 1,3 εκατ. ανθρώπους, προκαλώντας ανάλογες καταστροφές και μετακινήσεις στα είδη της άγριας ζωής. Το πώς έφτασε ο κορωνοϊός στη Γουχάν δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένο, αλλά σίγουρα πριν από αυτό οι επιχειρήσεις τροφίμων έφτασαν πολύ βαθιά μέσα στα δάση. «Στην Κίνα, αλλά και παγκοσμίως, τα τρόφιμα “άγριας φύσης” γίνονται όλο και περισσότερο ένας κανονικός οικονομικός τομέας. Καθώς η βιομηχανική παραγωγή κρέατος –χοιρινά, πουλερικά, κ.λπ.–επεκτείνεται στα παρθένα δάση, πιέζει τους επενδυτές “άγριας φύσης” να πάνε πιο βαθιά στο δάσος, αυξάνοντας έτσι την αλληλεπίδραση με νέα παθογόνα, συνεπώς και τη διάδοσή τους», σημειώνει ο Ρομπ Ουάλας, ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Μινεσότα.

Δεν πρόκειται για αποκλειστικά κινεζικό φαινόμενο, όπως το παρουσιάζει ο  Ντόναλντ Τραμπ. «Ροκανίζοντας σιγά σιγά τα δάση της βορειοανατολικής Αμερικής, η αστική ανάπτυξη διώχνει ζώα, τα οποία συμβάλλουν στη ρύθμιση του πληθυσμού των τσιμπουριών. Αποτέλεσμα: οι μεταδοτικές ασθένειες που φέρουν τα τσιμπούρια εξαπλώνονται πολύ ευκολότερα. Μεταξύ αυτών, η ασθένεια Lyme, η οποία εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις Ηνωμένες Πολιτείες το 1975. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων είκοσι ετών, εντοπίστηκαν επτά νέοι παθογόνοι μικροοργανισμοί που μεταφέρονται από τα τσιμπούρια», έγραψε η δημοσιογράφος Σόνια Σαχ στο The Nation.

Συνήθως, όπως τονίζει ο κ. Ουάλας, η μεταφορά των παθογόνων δεν γίνεται απευθείας από το άγριο ζώο στον άνθρωπο, αλλά μέσω ζώων της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας. «Η εκτροφή γενετικών μονοκαλλιεργειών οικόσιτων ζώων, σε συνθήκες συνωστισμού, καταργεί οποιαδήποτε “αντιπυρική ζώνη” ανοσίας», δημιουργώντας συνθήκες όπου οι ιοί κάνουν πάρτι», σημειώνει ο εξελικτικός βιολόγος, υπογραμμίζοντας τις μεγάλες ευθύνες των πολυεθνικών διατροφής. Ολα αυτά καθιστούν επιτακτική την ανάγκη ενός άλλου μοντέλου διατροφής, που θα σέβεται τη φύση και τις δυνατότητές της, θα στηρίζεται στην ποικιλία και όχι στην υπερκατανάλωση κρέατος και μάλιστα βοδινού και θα στηρίζει τους παραγωγούς της γης, πρώτα και κύρια σε τοπικό επίπεδο.

 

 

 

 

 

 

 

 

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 16.03.2020 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Κορωνοϊός: Σκληρή προειδοποίηση της Φύσης;

ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

«Καθώς τα τροπικά δάση αποψιλώνονται με ανησυχητικό ρυθμό σε παγκόσμια κλίμακα, οι επιστήμονες φοβούνται ολοένα και περισσότερο ότι οι πανδημίες του μέλλοντος μπορεί να προέλθουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα που καταστρέφει τα δάση», προειδοποιούσε πέρυσι άρθρο στο περιοδικό The Scientist.

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Σε πρόσφατο άρθρο του στους New York Times, ο Κινέζος δημοσιογράφος Γουφέι Γιου χαρακτήρισε την επιδημία του κορωνοϊού «εκδίκηση των παγκολίνων». Πρόκειται για επαπειλούμενο είδος μυρμηγκοφάγου με χαρακτηριστικές, κεράτινες φολίδες, που ζει σε τροπικές περιοχές της Αφρικής και της Ασίας. Στην Κίνα αποτελεί περιζήτητο εμπόρευμα, καθώς το κρέας του θεωρείται ντελικατέσεν και πολλοί πιστεύουν ότι οι φολίδες του έχουν θεραπευτικές ιδιότητες. Κατά μία εκδοχή, ο κορωνοϊός πέρασε για πρώτη φορά σε ανθρώπους στην επαρχία Γουχάν της Κίνας μέσω της πώλησης παγκολίνων σε υπαίθρια αγορά ζωντανών ζώων (wet market). Οι εν λόγω αγορές είναι παράνομες στην Κίνα, αλλά όλο και κάποιοι βρίσκονται να αψηφούν τους νόμους σε απομονωμένες περιοχές της ενδοχώρας.

Εύκολα αντιλαμβάνεται κανείς γιατί ο Γουφέι Γιου δελεάστηκε να δει την επιδημία του κορωνοϊού ως καρμική εκδίκηση των υπό εξαφάνιση παγκολίνων για τη συστηματική εξόντωσή τους από τους ανθρώπους. Γεγονός είναι ότι οι επιστήμονες δεν έχουν ακόμη καταλήξει σε ασφαλή εκτίμηση για την ιχνηλάτηση του ιού COVID-19, καθώς άλλες εικασίες θεωρούν πιθανότερο να μεταδόθηκε από νυχτερίδες ή ερπετά. Οι αμφιβολίες των ειδικών δεν εμπόδισαν, ωστόσο, την εμφάνιση κύματος αντικινεζικής υστερίας σε περιοχές της Δύσης που έχουν πληγεί σκληρά από τον κορωνοϊό, αναγορεύοντας σε υγειονομική βόμβα για τον πλανήτη τις διατροφικές συνήθειες των Κινέζων. «Ολοι έχουμε δει Κινέζους να τρώνε ποντίκια», εξεμάνη ο Λούκα Ζάια, περιφερειάρχης στο Βένετο της Ιταλίας και πρώην υπουργός του Μπερλουσκόνι.

Κρίκος μιας αλυσίδας

Οπως επισημαίνει, όμως, η αρθρογράφος της Le Monde Diplomatique Σόνια Σαχ, παρόμοιες τοποθετήσεις, που εστιάζουν στα ζώα, κρύβουν ένα πολύ βαθύτερο πρόβλημα: τη συστηματική καταστροφή βιότοπων στις συνθήκες της πλανητικής οικολογικής κρίσης, γεγονός που καθιστά ολόκληρη την ανθρωπότητα περισσότερο ευάλωτη σε μέχρι χθες άγνωστες επιδημίες ή και πανδημίες. Υπό αυτό το πρίσμα, ο COVID-19 δεν αποτελεί παρά τον τελευταίο, μέχρι στιγμής, κρίκο μιας αλυσίδας που έχει πλούσιο παρελθόν και θα έχει, αν δεν αλλάξει ριζικά ο τρόπος ζωής μας, ακόμη πιο πλούσιο μέλλον.

Ηδη τον Ιανουάριο του 2019, δηλαδή ένα χρόνο πριν από την κρίση του νέου κορωνοϊού, το περιοδικό The Scientist φιλοξενούσε άρθρο της Καταρίνα Ζίμερ, το οποίο περιείχε μια δυσοίωνη προειδοποίηση: «Καθώς τα τροπικά δάση αποψιλώνονται με ανησυχητικό ρυθμό σε παγκόσμια κλίμακα, οι επιστήμονες φοβούνται ολοένα και περισσότερο ότι οι πανδημίες του μέλλοντος μπορεί να προέλθουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα που καταστρέφει τα δάση». Η αρθρογράφος παρέθεσε αρκετές έρευνες, οι οποίες τεκμηριώνουν ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στην αποψίλωση δασών και στην έκρηξη ιογενών νόσων σε γειτονικές περιοχές. Μία από τις πιο χαρακτηριστικές ήταν η επιδημία ελονοσίας που έπληξε το Βόρνεο το 2002. Προς μεγάλη τους έκπληξη, οι επιστήμονες διαπίστωσαν ότι δεν επρόκειτο για τον συνηθισμένο ιό που μεταδίδεται από κουνούπια, αλλά για έναν άλλο ιό, ο οποίος μέχρι τότε εντοπιζόταν σε πιθήκους και κατάφερε να περάσει στον άνθρωπο. Το Βόρνεο είναι ένα από τα σημεία του πλανήτη όπου η καταστροφή τροπικών δασών έχει πάρει δραματικές διαστάσεις.

Ευνοϊκές συνθήκες

Ασφαλώς η στατιστική συσχέτιση δεν τεκμηριώνει από μόνη της σχέση αιτίου- αποτελέσματος ανάμεσα στην αποψίλωση των δασών και στη διάδοση δυνητικά φονικών ιών. Ωστόσο, αν συνυπολογίσει κανείς την καταστροφή βιότοπων, τη φρενήρη αστικοποίηση που φέρνει ανθρώπους και καλλιέργειες κοντά σε άγρια δάση, αλλά και τις άκρως ανθυγιεινές συνθήκες στις εγκαταστάσεις της βιομηχανοποιημένης κτηνοτροφίας, η εικασία αναδύεται ισχυρότατη: το επικρατούν μοντέλο της πυρετικής «ανάπτυξης» δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες για να έρθουν οι παθογόνοι οργανισμοί πιο κοντά στους ανθρώπους, να μεταλλαχθούν και να προκαλέσουν εντέλει φονικές επιδημίες ή και πανδημίες.

Στα τελευταία 80 χρόνια, έχουν εμφανιστεί εκατοντάδες παθογόνοι οργανισμοί σε περιοχές όπου ήταν μέχρι τότε άγνωστοι. Ενδεικτικά: ο ιός HIV, που εμφανίστηκε στις ΗΠΑ το 1981, ο Ebola που εντοπίστηκε στο νότιο Σουδάν και στο Κονγκό το 1976, ο Zika, που έπληξε την αμερικανική ήπειρο το 2015, ο ιός του Δυτικού Νείλου που ήρθε στην Αμερική το 1999 και ο SARS που ξεκίνησε από το Φοσάν της Κίνας το 2002. Σε ποσοστό 60%, οι εν λόγω ιοί προέρχονταν από ζώα.

Ωστόσο, δεν είναι τα ζώα, αλλά δικές μας δραστηριότητες που πρέπει να ενοχοποιηθούν για την ανησυχητική πύκνωση του φαινομένου. Οι ειδικοί βεβαιώνουν ότι στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων τα ζώα συμβιώνουν με τα μικρόβια χωρίς να παθαίνουν κάτι ιδιαίτερο. Τα προβλήματα αρχίζουν όταν, για παράδειγμα, οι νυχτερίδες που θρέφονται με φρούτα αναγκάζονται να φύγουν από τον αποψιλωμένο τους βιότοπο και φτάνουν μέχρι το σπίτι ή τη φάρμα που φτιάξαμε εκεί δίπλα, αφήνουν το σάλιο τους στο καρποφόρο δένδρο μας, για να μολυνθούμε κι εμείς στη συνέχεια από τον μεταλλαγμένο ιό τους. Ή όταν στις ανοιχτές αγορές ζωντανών ζώων βρίσκονται δίπλα  δίπλα είδη που ουδέποτε θα διασταυρώνονταν στο φυσικό περιβάλλον. Ή ακόμη όταν χιλιάδες πουλερικά ή χοίροι συνωστίζονται υπό εντελώς απαράδεκτες συνθήκες, ενώ περιμένουν τη σφαγή τους, σε κτηνοτροφικές μονάδες που ευνοούν τη μετάδοση και μετάλλαξη ασθενειών.

Ο κορωνοϊός ως ευκαιρία

Σύμφωνα με το Κέντρο Ενεργειακών και Ατμοσφαιρικών Ερευνών του πανεπιστημίου του Ελσίνκι, η οικονομική επιβράδυνση στην Κίνα λόγω κορωνοϊού είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί η εκπομπή ρύπων που ενοχοποιούνται για την κλιματική αλλαγή κατά 25%. Σε παγκόσμια κλίμακα, η κρίση στην αεροπορική βιομηχανία και στη βιομηχανία πετρελαίου, όπως και άλλων κατεξοχήν ρυπογόνων κλάδων, αναμένεται να έχει αντίστοιχες συνέπειες. Πρόκειται για ένα παράπλευρο κέρδος από το δράμα του κορωνοϊού, κάτι ανάλογο με αυτό που συνέβη στη διεθνή οικονομική κρίση του 2008.

Το ερώτημα που τίθεται, βέβαια, είναι κατά πόσον το όφελος θα αποδειχθεί μόνο μια αναγκαστική ανάπαυλα που θα δώσει τη θέση της σε ακόμη περισσότερο φρενήρη «ανάπτυξη», όπως έγινε και με την κρίση του 2008. Γεγονός είναι ότι ο κορωνοϊός έδειξε πως οι κυβερνώντες μπορούν να πάρουν και οι λαοί να αποδεχθούν αποφασιστικά μέτρα όταν πρόκειται για ένα θέμα ζωής ή θανάτου. Κι αν αυτό συνέβη με τον COVID-19, που έχει στοιχίσει μέχρι στιγμής τη ζωή λίγων χιλιάδων ανθρώπων στον πλανήτη, γιατί δεν μπορεί να συμβεί για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η οποία, σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη που επικαλείται η Deutsche Welle, προκαλεί 4,5 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο; Κάτι τέτοιο θα απαιτούσε ωστόσο ριζική αλλαγή του αναπτυξιακού μοντέλου και του ίδιου του τρόπου ζωής μας, κάτι που είναι απίθανο να γίνει πραγματικότητα από ένα και μόνο σοκ, όσο ισχυρό κι αν είναι αυτό

 

 

 

 

 

 

Το κλίμα, οι μέλισσες είναι πολιτική

ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΟΥΡΔΟΥΚΟΥΤΑΣ

Κοινωνιολόγος, ανθρωπολόγος και ιστορικός της επιστήμης και της τεχνολογίας, στοχαστής με ανατρεπτική ματιά, αυθάδεια στη σκέψη και μια μικρή δόση ιδιορυθμίας. Ο πολυσχιδής Μπρούνο Λατούρ ανήκει στην πρωτοπορία της ευρωπαϊκής διανόησης και είναι ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους σύγχρονους Γάλλους φιλοσόφους, καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι και επίτιμος διδάκτωρ σε πανεπιστήμια της Λωζάννης, του Μόντρεαλ, του Εδιμβούργου κ.α. Παράλληλα, είναι επισκέπτης καθηγητής φιλοσοφίας στο London School of Economics και στo Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ.

Στο έργο του ο Λατούρ έχει πραγματευτεί ζητήματα όπως η αλήθεια, η επιστήμη, η νεωτερικότητα, η πολιτική, η οικολογία. Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Πού θα προσγειωθούμε; Δοκίμιο Πολιτικού Προσανατολισμού στο Νέο Κλιματικό Καθεστώς», υποστηρίζει ότι μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου η Ιστορία διακρίνεται από τρία χαρακτηριστικά: την απορρύθμιση, την αύξηση των ανισοτήτων και την άρνηση της κλιματικής αλλαγής, τα οποία συνδέονται μεταξύ τους. Η πρόσφατη κυκλοφορία του βιβλίου στα ελληνικά (εκδ. Πόλις) ήταν μια ευκαιρία να μας πει περισσότερα.

– Τι σας παρακίνησε να γράψετε το «Πού θα προσγειωθούμε»;
– Ο πρώτος λόγος έχει να κάνει με την απελπισία την οποία αναμφίβολα αισθάνεται ο οποιοσδήποτε παρακολουθεί την πολιτική ζωή και διαβάζει τα επιστημονικά άρθρα για την κλιματική αλλαγή. Και κατ’ επέκταση την αγωνία που προκαλεί η πλήρης αδυναμία των θεσμών (πολιτεία, επιχειρήσεις κ.λπ.) μπροστά στο τεράστιο ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Ο δεύτερος λόγος σχετίζεται προφανώς με τη στάση του Τραμπ στο συγκεκριμένο θέμα. Πρόκειται ουσιαστικά για κήρυξη του πολέμου από ένα κράτος ενάντια σε όλα τα υπόλοιπα. Σε όλα δηλαδή τα κράτη που συγκρότησαν και έχτισαν με πολύ κόπο και επιμονή έναν από τους λίγους θεσμούς για την αντιμετώπιση της εν λόγω κρίσης: τη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή. Από την άλλη πλευρά, οφείλουμε βεβαίως να αναγνωρίσουμε ότι η στάση του Τραμπ είχε παραδόξως και θετικά αποτελέσματα: ξεκαθάρισε την κατάσταση, τις συνθήκες και τα δεδομένα. Το καθεστώς πολέμου έχει πλέον καταστεί πρόδηλα ορατό. Εξ ου και η επιδίωξή μου να περιγράψω εκ νέου την κατάσταση των πραγμάτων, ώστε να ανα-προσανατολίσω τις παραδοσιακές πολιτικές θέσεις, κατευθύνοντάς τις σε έναν νέο δρόμο.

– Πολλοί μεγάλοι φιλόσοφοι των αρχών της νεωτερικής εποχής (Μπέικον, Ντεκάρτ κ.ά.) υποστήριξαν ότι στόχος του ανθρώπου οφείλει να είναι η κατάκτηση της φύσης, το να γίνει αφέντης και κύριός της. Εσείς κάποιους αιώνες μετά, αντιτείνετε ότι πρέπει να αποδεχθούμε την εξάρτησή μας από αυτήν και να την προστατέψουμε.
– Αυτό που αναζητούν οι φιλόσοφοι και οι σοφοί του 17ου αιώνα είναι τρομακτικά διαφορετικό από τη δική μας κατάσταση. Eκείνοι ήταν ενθουσιασμένοι εξαιτίας της ανακάλυψης της «Νέας Γης». Γεγονός που επίσης σηματοδοτούσε τη δυνατότητα απεριόριστης εκμετάλλευσης. Αλλά αυτό που ήταν αποδεκτό με ενθουσιασμό τον 17ο ή και τον 18ο αιώνα δεν υφίσταται πλέον. Στην εποχή μας, η σχέση των δυνάμεων και των δυνατοτήτων του επίγειου κόσμου έχει ανατραπεί. Στην Ανθρωπόκαινο, η θέση των ανθρώπων, της βιομηχανίας και της γεωργίας συνδυαστικά είναι ανώτερη σε βάρος από αυτό που παράγει η βιόσφαιρα! Κατανοούμε, λοιπόν, πως τα ιδανικά του ελέγχου, της κυριαρχίας και της κατάκτησης της φύσης ανατρέπονται. Ο Μισέλ Σερέ, ήδη, στο «Φυσικό Συμβόλαιο» είχε αναφερθεί σε αυτήν την ανατροπή. Οπότε ναι, τώρα, είναι αναγκαίο να μάθουμε να εξαρτώμεθα από τη γη και το επίγειο.

– Τι σηματοδοτεί για εσάς αυτό το νέο κλιματικό καθεστώς;
– Είναι ένα πολιτικό καθεστώς προς ανακάλυψη, είναι τόσο διαφορετικό με το προηγούμενο καθεστώς άγνοιας και ανεμελιάς
(d’ ignorance et d’ insouciance), όσο διαφορετικό ήταν το καθεστώς μετά την Επανάσταση του 1789 στη Γαλλία με το Παλαιό Καθεστώς που προηγήθηκε. Είναι μια χρήσιμη μεταφορά που δίνει με αρκετή ακρίβεια το μέγεθος των αλλαγών που πρέπει να λάβουν χώρα στη δημόσια ζωή. Εάν το κλίμα με την ευρύτερη σημασία του όρου κάνει την είσοδό του στην πολιτική χρειαζόμαστε νέους θεσμούς και ένα νέο δίκαιο, στοιχεία που έχω αναπτύξει περισσότερο σε προηγούμενα έργα μου.

– Η ζώνη της ζωής, δηλαδή το πεδίο αναπαραγωγής της ζωής, βρίσκεται σε κίνδυνο. Ποια είναι η κριτική αυτή ζώνη;
– Η κριτική ζώνη είναι αυτή η λεπτή μεμβράνη ύψους ορισμένων μόνον χιλιομέτρων, ας πούμε από την αρχή της ατμόσφαιρας έως τα γαιώματα, την οποία οι ζωντανοί οργανισμοί και το σύνολο των έμβιων όντων έχουν μεταμορφώσει σε απόλυτο βαθμό με στόχο να την καταστήσουν το σπίτι, ήτοι τον τόπο κατοικίας τους (habitat). Ως εκ τούτου, είναι το ίδιο και το αυτό να μιλά κανείς για τη Ζωή με το να μιλά για τον τόπο κατοικίας μας (habitat). Μόνον εδώ έχουμε ζωή. Και δεν πρόκειται για τη φύση συνολικά, τον κόσμο, τον πλανήτη Γη. Οχι. Πρόκειται μονάχα για αυτό το απειροελάχιστο μέρος του πλανήτη μας εντός του οποίου εκτυλίσσεται η ιστορία των ζωντανών όντων και κατά συνέπεια και η ιστορία των ανθρώπων.

Το εξώφυλλο του βιβλίου που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις.

– Γιατί οφείλουμε να ανα-προσανατολιστούμε στην πολιτική;
– Μπορούμε να πούμε ότι έως σήμερα η πολιτική ήταν οι άνθρωποι που ρύθμιζαν μεταξύ τους τα προβλήματα, τις κοινωνικές σχέσεις τους σε έναν κόσμο όμως που παρέμενε εξωτερικός και ο οποίος εξυπηρετούσε μία σταθερή βάση, ένα σκηνικό και ένα υπόβαθρο εάν θέλετε, στις περιπέτειές τους. Είναι αυτό που ο Αριστοτέλης ανέφερε και περιέγραφε στα «Πολιτικά». Ωστόσο, σε όλα όσα ανέφερε εκεί, δεν συμπεριλάμβανε το κλίμα, τα ποτάμια, τις μέλισσες κ.λπ. Ολα αυτά ήταν και παρέμεναν για εκείνον εκτός πολιτικής. Τώρα όμως όλα αυτά είναι εντός πολιτικής. Και ως εκ τούτου, είναι απαραίτητα ως ορισμοί και προσδιορισμοί του τι είναι προοδευτικό και τι αντιδραστικό. Ο αναγκαίος ανα-προσανατολισμός σχετίζεται τελικά με το να κάνεις αυτό που έκαναν οι σοσιαλισμοί και οι μαρξισμοί στον 19ο αιώνα, να γνωρίσεις δηλαδή το πώς θα επαναπροσδιορίσεις την ανθρώπινη κοινότητα και τις ενέργειες, τα σχέδια και τις μέριμνες της δημόσιας δράσης, με έναν, ωστόσο, παντελώς νέο ορίζοντα, στον οποίο οφείλουν να συγκαταλεχθούν όλα όσα έως σήμερα εξέλιπαν.

– Οι όροι που χρησιμοποιούμε, κλιματική αλλαγή, οικολογία λ.χ., είναι επαρκείς να μεταδώσουν την κρισιμότητα των προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε;
– Πρόκειται πράγματι για όρους αρκετά περιοριστικούς ή για όρους που παραπέμπουν στη φύση σαν εκείνη να ήταν ένα πρόβλημα παρακείμενο της πολιτικής. Δηλαδή σαν να είναι δίπλα στην πολιτική και όχι εντός της. Σήμερα όμως είναι εντός της. Γι’ αυτό και εγώ προτιμώ τους παραδοσιακούς όρους: πολιτισμός επιβίωση, δικαιοσύνη, ύπαρξη, έδαφος, γη, ώστε να περιγράψω με την απαραίτητη σαφήνεια τα όσα διακυβεύονται.

– Θεωρείτε ότι η συγκρότηση ενός κοινού πολιτικού ορίζοντα είναι ακόμη εφικτή; Κι εάν ναι, τι θα μας επέτρεπε να βγούμε από το αξιέξοδο και να αναδημιουργήσουμε έναν κοινό τόπο;
– Αυτό είναι το ίδιο το αντικείμενο του βιβλίου! Εάν κάτι τέτοιο το θεωρούσα αδύνατον, δεν θα το είχα γράψει. Αυτό δεν σημαίνει ότι το θεωρώ κάτι εύκολο. Προφανώς και όχι. Ιδιαίτερα σε μία χρονική στιγμή απώλειας της κατεύθυνσης του συνόλου των πολιτικών κομμάτων παντού στον κόσμο. Ακόμη περισσότερο σήμερα με τη νίκη του Τζόνσον, έπειτα από εκείνες του Τραμπ και του Μπολσονάρο. Αλλά, από την άλλη πλευρά, αυτό ακριβώς που συμβαίνει είναι και αυτό που μας επιτρέπει να ξαναβρούμε τον βηματισμό μας. Να εξηγηθώ. Οι λαϊκιστικές πολιτικές είναι τελείως παράταιρες και ανυπόστατες σε σχέση με όσα επιτάσσει το νέο κλιματικό καθεστώς. Εκτιμώ συνάμα ότι όλοι βλέπουμε αρκετά καθαρά πως μόλις περάσει η λαϊκιστική στιγμή, δηλαδή η φυγή από τον πραγματικό κόσμο, θα πρέπει όλα αυτά τα κράτη – έθνη να ξαναβρούν ένα έδαφος στο οποίο θα ζήσουν. Θα πρέπει δηλαδή τότε να θέσουμε εκ νέου την παλιά πολιτική και ανθρωπολογική ερώτηση: ποιος λαός θέλουμε να είμαστε και σε ποιο έδαφος;

– Παραμένετε αισιόδοξος;
– Οι χριστιανοί έκαναν λόγο για την ελπίδα σε αντιπαραβολή με την προσμονή. Ας πούμε λοιπόν ότι έχω λίγη προσμονή, αλλά την ελπίδα φωλιασμένη για πάντα στην καρδιά μου.

Περίσσεψαν πάλι οι… ευχές σε σύνοδο για το κλίμα

ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΜΠΕΡΣΗ

Nεαροί ακτιβιστές διαμαρτύρονται στη σύνοδο του ΟΗΕ για το κλίμα, που διεξάγεται στη Μαδρίτη.

«Οι δεσμεύσεις για μηδενισμό των ρύπων το 2050 δεν σημαίνουν τίποτα. Αν συνεχίσουμε έστω και για λίγα χρόνια να εκπέμπουμε ρύπους με τους τωρινούς ρυθμούς, θα εξαντλήσουμε τον προϋπολογισμό άνθρακα που μας απομένει».

Από το βήμα της συνόδου COP25 του ΟΗΕ για το κλίμα, η 16χρονη Σουηδή ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ προσγείωσε όσους είχαν παρασυρθεί από τις υψιπετείς ομιλίες και τις εντυπωσιακές δεσμεύσεις των ηγετών που έχουν σπεύσει να δώσουν το «παρών» στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής. Από τη σκοπιά της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η απόφαση των «27» να γίνει η Ευρώπη η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος το 2050, ήταν ένα μεγάλο βήμα. Από τη σκοπιά των άμεσων και δραστικών παρεμβάσεων που απαιτεί η επιστήμη, δυστυχώς όχι.

Η ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία που παρουσίασε η επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, και την οποία υπερψήφισαν με έναν αστερίσκο οι ηγέτες των «27» την Πέμπτη, προβλέπει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις ύψους έως και ενός τρισ. ευρώ μέχρι το 2050 για τη μετάβαση σε μια οικονομία μηδενικών ρύπων, με δραστικές αλλαγές στο ενεργειακό σύστημα, στις μετακινήσεις, στις κατασκευές και στην αγροτική παραγωγή.

Το πρόγραμμα προβλέπει, παράλληλα, ταμείο δίκαιης μετάβασης, το οποίο θα κινητοποιήσει έως και 100 δισ. ευρώ για τη στήριξη των περιοχών που θα πληγούν από την εγκατάλειψη των ρυπογόνων τεχνολογιών, οι λεπτομέρειες του οποίου θα ανακοινωθούν τον Ιανουάριο.

Επιπλέον, η διοικήτρια της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, σκοπεύει να εντάξει την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης στην αποστολή της ΕΚΤ, απελευθερώνοντας χρηματοδοτικά εργαλεία για την πράσινη μετάβαση. Στο ερώτημα πού θα βρεθούν τα χρήματα για την αλλαγή ενεργειακού μοντέλου, η απάντηση είναι ότι από το 2009, η ΕΚΤ έχει δαπανήσει 2,6 τρισεκατομμύρια ευρώ για αγορές κρατικών και εταιρικών ομολόγων με το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Οταν πρόκειται για κεντρικές τράπεζες, οι αποφάσεις για το τι θα χρηματοδοτηθεί και τι όχι είναι πρώτα πολιτικές και δευτερευόντως οικονομικές.

Αυτό είναι ταυτόχρονα ευχή και κατάρα, καθώς οι πολιτικές προϋποθέσεις που θα απαιτούνταν για τη σταθεροποίηση του παγκόσμιου κλίματος ακόμη αναζητούνται.

Στη σύνοδο της Μαδρίτης, η επικεφαλής της οργάνωσης Greenpeace, Τζένιφερ Μόργκαν, διατύπωσε για μία ακόμη φορά το παράπονο ότι οι χειρότεροι ρυπαντές είχαν πολύ μεγαλύτερη πρόσβαση στους διαπραγματευτές από ό,τι οι επιστήμονες και οι οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, καθώς και ότι τα μέτρα που συζητήθηκαν ήταν πολύ περιορισμένης εμβέλειας.

Το μεγαλύτερο μέρος της συνόδου σπαταλήθηκε για τη δημιουργία μηχανισμού που θα επιτρέπει στις πλουσιότερες χώρες και εταιρείες να αγοράζουν από φτωχότερες δικαιώματα ρύπων και να απαλλάσσονται έτσι από την υποχρέωση να κάνουν τις απαραίτητες μειώσεις. Το κερασάκι στην τούρτα ήταν η απαίτηση κάποιων χωρών, όπως η Βραζιλία, να υπολογίζονται οι μειώσεις αυτές εις διπλούν, δηλαδή και για τις χώρες που αγοράζουν τα δικαιώματα ρύπων και γι’ αυτές που φιλοξενούν στο έδαφός τους τα έργα εξοικονόμησης.

«Εδώ και 25 χρόνια γίνονται σύνοδοι και το μόνο που έχει σημασία είναι ότι οι εκπομπές ρύπων συνεχίζουν να αυξάνονται», είπε το στέλεχος της οργάνωσης Extinction Rebellion, Τιμ Κρόσλαντ. Η σύνοδος του ΟΗΕ, που επρόκειτο να λήξει την Παρασκευή, τελικά συνεχίστηκε το Σαββατοκύριακο, ως εκ τούτου δεν είναι γνωστό εάν η τελική συμφωνία επιβεβαίωσε τον αφορισμό της Τούνμπεργκ, που τη χαρακτήρισε «μια ευκαιρία για τις χώρες να διαπραγματευτούν παραθυράκια και να αποφύγουν τις αυστηρότερες δεσμεύσεις».

Πάντως, ο ισχυρισμός της Τούνμπεργκ ότι στις δεσμεύσεις περί μείωσης ρύπων των πλούσιων χωρών δεν περιλαμβάνονται οι ρύποι από την κατανάλωση εισαγόμενων ειδών είναι ακριβής, όπως φάνηκε από το ανακοινωθέν της Συνόδου Κορυφής των «27», την Πέμπτη, στο οποίο οι ηγέτες απλά «σημειώνουν» την πρόταση της επιτροπής για φορολόγηση των εκπομπών ρύπων των προϊόντων που φθάνουν στα σύνορα της Ε.Ε.

Υπενθυμίζεται πως με βάση τις δεσμεύσεις για μείωση ρύπων που έχουν αναλάβει τα κράτη έως τώρα, θα οδεύαμε προς άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 3 βαθμούς – αν τις τηρούσαν, που δεν τις τηρούν. Το τι θα συμβεί σε περίπτωση ανόδου τριών βαθμών δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια, το μόνο που μπορούν να πουν οι επιστήμονες είναι ότι ήδη η εικόνα του πλανήτη, με τη σημερινή άνοδο της μέσης θερμοκρασίας κατά ένα βαθμό Κελσίου, είναι πολύ χειρότερη από αυτό που πριν από λίγες δεκαετίες προβλεπόταν ότι θα συμβεί.

Οι πάγοι

Μελέτη 96 επιστημόνων που δημοσιεύθηκε την Τρίτη στην επιθεώρηση Nature και βασίστηκε σε 26 διαφορετικές έρευνες από το 1992 έως το 2018, με χρήση έντεκα δορυφόρων, έδειξε ότι οι πάγοι της Γροιλανδίας λιώνουν με ρυθμούς επτά φορές ταχύτερους από αυτούς με τους οποίους έλιωναν τη δεκαετία του 1990. Βρισκόμαστε, δηλαδή, στο χειρότερο από τα τρία σενάρια που είχε προβλέψει η Διακυβερνητική Επιτροπή του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή. Με βάση τις προβλέψεις αυτές, μόνον η Γροιλανδία «θα ανεβάσει» τη στάθμη των θαλασσών κατά 67 εκατοστά ώς το τέλος του αιώνα – χώρια η άνοδος που θα προκύψει από την παράλληλη τήξη του πολύ πιο εκτεταμένου παγοκαλύμματος της Ανταρκτικής. Αυτό που ανησυχεί περισσότερο απ’ όλα τους επιστήμονες είναι τα άγνωστα σημεία «καμπής», οι αλλαγές που όταν ξεπεραστούν τροφοδοτούν ακόμη μεγαλύτερες αλλαγές και οι ανατροφοδοτούμενοι μηχανισμοί που όταν πυροδοτηθούν δεν σταματούν να ενισχύονται. Παρά τις εξαγγελίες πράσινων προγραμμάτων, το επιστημονικά αναγκαίο από το πολιτικά εφικτό εξακολουθεί να απέχει δραματικά και ο χρόνος που απομένει για να γεφυρωθεί αυτό το χάσμα ολοένα και λιγοστεύει.

 

 

ΑΡΙΔΗΜΟΣ Κ. ΤΣΟΥΚΑΣ*

Το μήνυμα της Γκρέτα: Ο κόσμος δεν μας ανήκει

ΠΟΛΙΤΙΚΗ 13.10.2019   Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Θερμή αγκαλιά της Γκρέτα Τούνμπεργκ με τον Ινδιάνο αρχηγό Arvol Looking Horse, που αντιτίθεται στη λειτουργία του πετρελαϊκού αγωγού Dakota Access Pipeline. ASSOCIATED PRESS

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:IΔEEΣ

«Η αγάπη μου για το φυσικό περιβάλλον συνδέεται άμεσα με τη μυστηριακή διάσταση του κόσμου και της ζωής. Ανέκαθεν τιμούσα το περιβάλλον ως χώρο συνάντησης με τον Δημιουργό».
Πατριάρχης Βαρθολομαίος

Μια έφηβη με αυτοπεποίθηση, εξαιρετικά αγγλικά και έλλογο πάθος αρκεί για να κινητοποιηθούν εκατομμύρια πολιτών παγκοσμίως για την κλιματική αλλαγή. Στην πλανητική δημόσια σφαίρα, η δεκαεξάχρονη Σουηδέζα Γκρέτα Τούνμπεργκ διαθέτει συμβολική ισχύ. Η ισχύς της δεν προέρχεται από αξιώματα αλλά από την ικανότητά της να εμπνέει. Στο παγκόσμιο χωριό, το συμβολικό κεφάλαιο αποκτά αυξημένη βαρύτητα.

Η Γκρέτα δεν είναι η πρώτη οικοακτιβίστρια. Προηγήθηκαν άλλες, πιο βαριές προσωπικότητες, όπως ο πρώην αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Αλ Γκορ. Το μήνυμα της Γκρέτα, όμως, ακούγεται περισσότερο στην εποχή της κοινωνικής δικτύωσης. Δεν παραθέτει πληθώρα τεκμηρίων για να δείξει, όπως ο Γκορ, την επικείμενη οικολογική καταστροφή. Παραπέμπει σε αυτούς που ξέρουν. «Ακούστε τους επιστήμονες», είπε στον ΟΗΕ. Η ειρωνεία είναι ότι, ενώ η τεχνοεπιστήμη έχει το δικό της μερίδιο ευθύνης για την κλιματική αλλαγή, η επιστήμη είναι αυτή που διαπιστώνει εγκύρως τις καταστροφικές συνέπειές της. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία μπορούμε να προβλέψουμε (όχι να προφητεύσουμε) την εξαφάνισή μας!

Ηθικό όραμα

Το μήνυμα της Γκρέτα είναι ακτιβιστικό: αρθρώνει ένα ηθικό όραμα, είναι δηκτική, καταδικάζει απερίφραστα τους ιθύνοντες («πώς τολμάτε;»), επωμίζεται προσωπικό κόστος (δεν πάει σχολείο, διασχίζει με πλοίο τον ωκεανό), απευθύνεται στους πολλούς. Η ανυπομονησία της υπογραμμίζει ότι ο χρόνος τελειώνει – το Διακυβερνητικό Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ προειδοποιεί ότι απομένουν 12 χρόνια για να μην καταστεί η κλιματική βλάβη μη αναστρέψιμη. Φυσικά, δεν λείπουν οι λοιδορίες εις βάρος της – όταν λείπουν τα επιχειρήματα, σπιλώνεται ο ομιλητής.

Αν η γλώσσα της Τούνμπεργκ αποπνέει ευθύτητα και πάθος, η γλώσσα άλλων εφήβων έχει μεταφυσική χροιά. Πέρυσι, η 13χρονη, ιθαγενούς καταγωγής, Καναδή ακτιβίστρια Οτομν Πέλτιερ είπε στον ΟΗΕ: «Το νερό μας αξίζει να το μεταχειριζόμαστε σαν άνθρωπο με ανθρώπινα δικαιώματα […]». Ξαφνιάζει αυτή η προσέγγιση: δικαιώματα στο νερό; Ωστόσο, δεν είναι πολύ διαφορετική από αυτή του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης, ο οποίος καλούσε τα λουλούδια να δοξολογούν τον Κύριο.

Για τον καρτεσιανό ρασιοναλιστή, η γλώσσα αυτή είναι ακατάληπτη. Για τον στοχαστικό ορθολογιστή εκφράζει ένα υπόρρητο αίτημα για μια νέα μεταφυσική θεώρηση – την επιθυμία να παραμεριστεί η μηχανιστική-χρησιμοθηρική αντίληψη της φύσης χάριν μιας ολιστικής-σχεσιακής. Στον πυρήνα της βρίσκονται αρχέγονα ερωτήματα: Τι έχει αξία στη ζωή; Ποια είναι η θέση μας στον κόσμο;

Ο μεγάλος φιλόσοφος Αλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ χρησιμοποιεί ανθρωπομορφική γλώσσα για να περιγράψει μια οργανική μεταφυσική για το σύμπαν, η οποία συλλαμβάνει την ατελεύτητη δημιουργικότητά του. Αν δούμε τη ζωή ως ένα απλό «δεδομένο», γράφει, χάνουμε την «ποιοτική» της διάσταση – την ύπαρξη του «ιδεώδους» στο «πραγματικό», του νοήματος στο «δεδομένο». Κάθε οντότητα (ανθρώπινη ή μη) έχει έναν «χαρακτήρα», ο οποίος απορρέει από τις σχέσεις του με άλλες οντότητες και τον τρόπο που υλοποιούνται οι δυνατότητες που εμπεριέχει. Το νερό λ.χ. αποκτά αξία πέραν της χρηστικής, όταν αναγνωρίζουμε σε αυτό και άλλες δυνατότητες, π.χ. αισθητικές, συμβολικές ή θρησκευτικές. Για να οξύνουμε την ευαισθησία μας, πρέπει να διαθέτουμε μεταφυσική εγρήγορση.

Οι σημερινοί οικοακτιβιστές δεν στηλιτεύουν απλώς συγκεκριμένες τεχνολογίες, βιομηχανικές πρακτικές και καταναλωτικές συνήθειες, αλλά θραυσματικά εκφράζουν το αίτημα για ένα διαφορετικό νόημα ζωής: η ζωή στον πλανήτη δεν είναι ένα χρηστικό «δεδομένο», αλλά δώρο που εμπνέει δέος και μυστήριο. Για τις δύο κύριες ιδεολογίες διαχείρισης του σύγχρονου καπιταλισμού –τον φιλελευθερισμό και τη σοσιαλδημοκρατία– το αίτημα αυτό προκαλεί αμηχανία. Οι διαφορές τους υποκρύπτουν την κοινή πίστη στον παραγωγισμό – την αέναη ανάπτυξη, τροφοδοτούμενη από ορυκτά καύσιμα. Η κλιματική αλλαγή δείχνει τη χιμαιρική φύση αυτής της επιδίωξης. Αποδεικνύεται αυτοκαταστροφικό να θεωρούμε τη φύση απλώς «πόρο».

Η χριστιανική μεταφυσική

Η κοσμοαντίληψη που καταδεικνύεται στη γλώσσα των νεαρών οικολόγων βρίσκει συνεκτική έκφραση στη χριστιανική μεταφυσική (και όχι μόνον). Η φύση δεν απαρτίζεται απλώς από απρόσωπες αιτιώδεις δυνάμεις, αλλά μετέχει, με τα λόγια του Μάξιμου του Ομολογητή, σε μια «κοσμική λειτουργία». Στην ιουδαιοχριστιανική παράδοση, γράφει ο Πάπας στην εγκύκλιο επιστολή «Δοξασμένος να ’σαι» (Laudatio si’, 2015), η «δημιουργία» είναι ευρύτερη από τη «φύση»: υποδηλώνει το σχέδιο του Θεού, στο οποίο «κάθε δημιούργημα έχει τη δική του αξία και σημασία». Η δημιουργία του ανθρώπου κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν του Θεού δίνει στον άνθρωπο την τεράστια ευθύνη για την προστασία της Κτίσης: ο Θεός έθεσε τον άνθρωπο «στον παράδεισο της χαράς και της τέρψεως, για να εργάζεται σε αυτόν και να τον φυλάσσει» (Γένεσις, 2.15). Στη Βίβλο δεν υπάρχει χώρος για «τυραννικό ανθρωποκεντρισμό». Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος τονίζει το «ασκητικό στοιχείο» για την υπεύθυνη διαχείριση της Δημιουργίας. Η ασκητικότητα επιβάλλει αυτοσυγκράτηση, η οποία καθιστά τη διαχείριση εγκρατή.

Και οι δύο Προκαθήμενοι τονίζουν εμφατικά τη συνάφεια οικολογίας, πνευματικότητας και πολιτικής. «Το ανθρώπινο και το φυσικό περιβάλλον χειροτερεύουν μαζί», παρατηρεί ο Πάπας. Πρέπει να δούμε τη «συνέχεια» μεταξύ «προσωπικής, πνευματικής στάσης και δημόσιας πολιτικής», τονίζει ο Πατριάρχης. Η «ειδωλοποίηση» της οικονομίας και της ισχύος παράγει απληστία και ανισότητες. Αντίστοιχη είναι η άποψη ρηξικέλευθων φιλοσόφων, όπως ο Καστοριάδης. Η καπιταλιστική φαντασίωση της απεριόριστης ανάπτυξης επιφέρει φυσική και «ανθρωπολογική καταστροφή», μετατρέποντας τους ανθρώπους σε «παραγωγικά, καταναλωτικά ζώα». Η οικολογία είναι βαθιά ανατρεπτική στο μέτρο που θέτει εκ νέου το ζήτημα των ανθρώπινων αναγκών. Η πραγματικά ορθολογική κοινωνία είναι αυτή που ασκεί τη συλλογική «φρόνηση» – συζητάει αξίες, θέτει όρια, ξέρει να αυτοπεριορίζεται.

Αυτό είναι το βαθύτερο μήνυμα της Γκρέτα – ο κόσμος δεν μας ανήκει. Οφείλουμε να είμαστε οι συνετοί οικονόμοι της Δημιουργίας.

* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.

 

 

 

 

Τρέχουμε προς τοίχο και πατάμε γκάζι

ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΜΠΕΡΣΗ

Ο Χανς Γιόαχιμ Σελνχούμπερ είναι ο «πρύτανης» των Γερμανών κλιματολόγων: επίτιμος διευθυντής του Ινστιτούτου Κλιματολογικών Eρευνών (PIK) του Πότσνταμ, σύμβουλος της καγκελαρίου Μέρκελ, μέλος της Αμερικανικής Ακαδημίας Επιστημών. «Τρέχουμε προς τον τοίχο και πατάμε γκάζι», λέει ο 69χρονος φυσικός, παρομοιάζοντας όσους κλείνουν τα μάτια απέναντι στην κλιματική κρίση με αυτούς που πέφτουν από ουρανοξύστη και λίγο πριν φθάσουν στο έδαφος παρατηρούν «ώς εδώ, όλα καλά».

– Είναι αλήθεια ότι με τους σημερινούς ρυθμούς απομένουν λιγότερο από 10 χρόνια προτού πυροδοτήσουμε μη αναστρέψιμες αλλαγές στο κλίμα της Γης;
– Αυτό αναφέρουν τα συμπεράσματα της έκθεσης της IPCC (της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή). Τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, αλλά η ουσία είναι ότι, αν εξακολουθήσουμε και την επόμενη δεκαετία να εκπέμπουμε 40-45 δισ. τόνους διοξειδίου του άνθρακα ετησίως, όπως τώρα, δεν θα μπορέσουμε να συγκρατήσουμε την άνοδο της θερμοκρασίας στον 1,5 βαθμό Κελσίου, ούτε καν στους 2 βαθμούς. Θα παραβιάσουμε πολλές κόκκινες γραμμές, π.χ. δεν θα μπορέσουμε να κρατήσουμε το παγοκάλυμμα της Γροιλανδίας, ούτε τους κοραλλιογενείς υφάλους. Το συμπέρασμα των ερευνών μας είναι ότι, για να αποφύγουμε τα χειρότερα, πρέπει οι παγκόσμιες εκπομπές ρύπων να αρχίσουν να μειώνονται από το 2020. Δηλαδή από του χρόνου.

– Πόσο ρεαλιστικό είναι να επιτευχθεί κάτι τέτοιο;
– Πριν από λίγα χρόνια ήμασταν πιο αισιόδοξοι, γιατί οι εκπομπές ρύπων έμεναν σταθερές. Τώρα αυξάνονται. Οι οικονομικές προβλέψεις, βέβαια, λένε ότι έρχεται περίοδος στασιμότητας στην παγκόσμια οικονομία και αυτό μπορεί να βοηθήσει στη συγκράτηση των ρύπων, αλλά θα πρόκειται για κάτι συμπτωματικό, όχι για μια σταθερή μείωση. (Σ.σ. κάτι αντίστοιχο συνέβη στην Ελλάδα, όπου οι ρύποι, μετά την κρίση, έχουν πάρει πάλι την ανηφόρα.) Αν όμως κινητοποιήσουμε το επιστημονικό και τεχνολογικό δυναμικό μας, μπορούμε να αντιστρέψουμε την ανοδική τάση μέσα σε 1-2 χρόνια. Τεχνικά είναι εφικτό, αν και δεν είναι πολύ πιθανό.

– Γιατί; Πού εντοπίζονται τα εμπόδια;
– Εχουμε καταρτίσει σχέδια για το πώς μπορούν να περιοριστούν οι ρύποι και ξέρουμε ότι γίνεται. Ο κόσμος θα είναι πιο υγιής, γιατί π.χ. είναι πιο υγιεινό να τρώμε λιγότερο κρέας και να κάνουμε ποδήλατο αντί να καθόμαστε στο αυτοκίνητο. Ομως, όσα λέμε δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη γιατί επικρατεί η λογική «μέχρι τώρα, έχουν πάει όλα καλά». Είναι το ανέκδοτο για τον άνδρα που έχει πέσει από το Εμπάιρ Στέιτ Μπίλντινγκ και, καθώς περνάει μπροστά από το παράθυρο του δευτέρου ορόφου, λέει «μέχρι τώρα, όλα καλά». Εχω διατελέσει σύμβουλος αρκετών κυβερνήσεων επί πολλά χρόνια. Τα επιστημονικά δεδομένα είναι γνωστά, τα οφέλη της ενεργειακής μετάβασης είναι επίσης γνωστά, π.χ. είναι πολύ πιο εύκολο να ηλεκτροδοτηθεί η Ινδία με αποκεντρωμένη ηλιακή ενέργεια παρά με την κατασκευή λιγνιτικών μονάδων και γιγαντιαίων δικτύων διανομής. Αυτό που έλειπε ήταν το συναισθηματικό σκέλος. Και αυτό ήρθε τώρα στο προσκήνιο με το κίνημα «Fridays for Future» και την Γκρέτα Τούνμπεργκ. Ξαφνικά, ο κόσμος αντιλαμβάνεται τη σοβαρότητα. Αυτό δεν έχει σχέση με την επιστήμη – αν και οι δικές μας προβλέψεις γίνονται όλο και πιο ζοφερές. Συμβαίνει επειδή ο κόσμος καταλαβαίνει ότι αν καταστρέψουμε το σύστημα που υποστηρίζει τη ζωή στη Γη, αρνούμαστε το μέλλον στα παιδιά και στα εγγόνια μας. Αυτό δεν ήταν προφανές όσο καιρό τα παιδιά σιωπούσαν. Η συνειδητοποίηση ήρθε αργά, ίσως υπερβολικά αργά. Τουλάχιστον όμως ήρθε, γιατί αξίζει να παλέψουμε για κάθε δέκατο του βαθμού· κάθε δέκατο του βαθμού αύξησης της θερμοκρασίας προξενεί νέες επιπτώσεις και κάθε δέκατο του βαθμού είναι σημαντικό.

– Ανοίγοντας μια εφημερίδα, νιώθει κανείς ότι υπάρχουν δύο παράλληλα σύμπαντα, από τη μία οι δικές σας προειδοποιήσεις και από την άλλη ανακοινώσεις για νέες εξορύξεις υδρογονανθράκων και νέες υποδομές για οδικές και αεροπορικές μεταφορές.
– Αυτό έχει να κάνει με την αδράνεια. Το πεδίο της επιστημονικής μου ενασχόλησης είναι τα συστήματα και μπορώ να σας πω ότι τα ιδιαιτέρως πολύπλοκα συστήματα, όταν βρεθούν αντιμέτωπα με μία κρίση, χωρίζονται σε δύο πραγματικότητες. Το υπάρχον σύστημα βελτιώνει την απόδοσή του και αυτό συμβαίνει τώρα με τον πετρελαϊκό κλάδο. Περισσότερα χρήματα, έξυπνοι μηχανικοί, τεχνολογία. Φυσικά το νέο σύστημα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, στην αρχή είναι κατώτερο από το παλιό. Φθάνει όμως ένα σημείο καμπής και το παλιό σύστημα καταρρέει. Αν οι μέτοχοι, οι θεσμικοί επενδυτές σταματήσουν να χρηματοδοτούν έργα ορυκτών καυσίμων, η κατάρρευση μπορεί να έρθει πολύ γρήγορα, μέσα στα επόμενα 5-10 χρόνια. Μιλάω σε πολλούς θεσμικούς επενδυτές και σας λέω ότι η αποεπένδυση (divestment) μπορεί να μετατραπεί σε χιονοστιβάδα.

– Βλέπετε διαφορές ανάμεσα στον άνθρακα και στο φυσικό αέριο;
– Το φυσικό αέριο είναι μια ψεύτικη λύση. Αν μπορούσαμε σε μία νύχτα να αντικαταστήσουμε τον λιγνίτη, την πιο ρυπογόνο μορφή άνθρακα, με φυσικό αέριο, θα μειώναμε τις εκπομπές ρύπων κατά 50% έως 70%. Αλλά σε 20 χρόνια θα υποχρεωθούμε να το εγκαταλείψουμε και αυτό. Είναι ένα είδος διαστροφής να συνεχίζουμε τις εξορύξεις, έστω και για φυσικό αέριο. Πρέπει να σταματήσουμε αμέσως. Κάθε φορά που έρχομαι στη χώρα σας θυμάμαι πόσο τεράστιες δυνατότητες έχει η Ελλάδα για την εξάπλωση της ηλιακής ενέργειας. Ο κόσμος νομίζει ότι οι υδρογονάνθρακες θα φέρουν γρήγορο χρήμα, αλλά είμαι σίγουρος ότι σε 20 χρόνια το πετρέλαιο δεν θα αποτελεί πηγή εσόδων.

– Το πιστεύετε;
– Ναι. Αν θέλουμε να αποτρέψουμε την κλιματική κρίση πρέπει να σταματήσουμε να καίμε πετρέλαιο. Αν αφήσουμε την κρίση να εξελιχθεί, θα έχουμε άλλα προβλήματα, άρα και στις δύο περιπτώσεις, το business as usual δεν είναι επιλογή. Εδώ στο Ινστιτούτο «τρέξαμε» τα κλιματικά μοντέλα βαθιά στο παρελθόν και αυτό που είδαμε είναι ότι οι αλλαγές τώρα εξελίσσονται εκατοντάδες φορές ταχύτερα από τις φυσιολογικές κλιματικές μεταβολές. Είναι σαν να έχουμε προσκρούσει στον τοίχο και να πατάμε γκάζι. Στην τελευταία εποχή των παγετώνων, η μέση θερμοκρασία ήταν μόλις 3-4 βαθμούς χαμηλότερη και το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης ήταν καλυμμένο με πάγους. Φανταστείτε τι θα συμβεί εάν η θερμοκρασία ανέβει 5-6 βαθμούς σε διάστημα μόλις 100 ετών. Δεν βλέπω πώς θα μπορούσε να συντηρηθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός. Κάθε φορά που μιλάω σε κοινό επενδυτών ή τραπεζιτών και καταλαβαίνουν πόσο στέρεη είναι η επιστημονική γνώση, ανησυχούν πολύ.

– Τι λέτε σε αυτούς που θα διαβάσουν αυτήν τη συνέντευξη και θα συνεχίσουν σαν να μη συμβαίνει τίποτα;
– Καθένας κάνει τις επιλογές του. Μπορείς ακόμη και να νιώθεις τον καρκίνο να μεγαλώνει μέσα σου και να αρνείσαι να πας στον γιατρό γιατί φοβάσαι τη διάγνωση. Ελπίζω πάντως να πειστούν περισσότεροι άνθρωποι.

Αυτή την περίοδο στις Ηνωμένες Πολιτείες εκτυλίσσεται μια τιτάνια μάχη για την καρδιά του Δημοκρατικού Κόμματος. Απέναντι στο κομματικό κατεστημένο, που εκφράζεται από την υποψηφιότητα του τέως αντιπροέδρου Τζο Μπάιντεν, ένα ισχυρό δίδυμο αποτελούμενο από τους γερουσιαστές Μπέρνι Σάντερς και Ελίζαμπεθ Ουόρεν προωθεί πολιτικές ριζοσπαστικές για τα αμερικανικά δεδομένα, όπως η δημιουργία δημόσιου συστήματος υγείας αλλά και πολιτικές ριζοσπαστικές για τα δεδομένα όλων των χωρών, όπως η εγκατάλειψη των ορυκτών καυσίμων. Οι δύο αριστεροί υποψήφιοι έχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ τους, αλλά ένα κοινό: για τις οικονομικές μελέτες που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά των προγραμμάτων τους αναζητούν συμβουλές από το Ινστιτούτο Ερευνών Πολιτικής Οικονομίας του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης-Αmherst (PERI) του οποίου ο διευθυντής, Ρόμπερτ Πόλιν, κάθεται μπροστά μου ένα ηλιόλουστο μεσημέρι στην Κηφισιά.

Δεν το διατυπώνει, αλλά καταλαβαίνω ότι το αγαπημένο σπορ του 69χρονου διακεκριμένου καθηγητή Οικονομικών είναι να καταρρίπτει μύθους. Μύθους που διακινούν όσοι δεν θέλουν να αλλάξει τίποτα στο τωρινό οικονομικό μοντέλο αλλά και μύθους γύρω από τους οποίους συσπειρώνονται, σπαταλώντας άσκοπα την ενέργειά τους, όσοι ζητούν αλλαγές. Στην πρώτη κατηγορία περιλαμβάνεται ο μύθος ότι αν η Αμερική αποκτήσει εθνικό σύστημα υγείας, θα ζημιωθεί η μεσαία τάξη. Με την προσοχή του επιστήμονα που έχει εκπονήσει τη μελέτη 200 σελίδων, στην οποία βασίστηκε η πρόταση νόμου του Μπέρνι Σάντερς για την καθολική πρόσβαση στο σύστημα υγείας, ο Πόλιν σημειώνει ότι υπάρχουν ακόμη πολλές άγνωστες παράμετροι. Οι λεπτομέρειες της πρότασης απομένει να καθοριστούν, αλλά η ουσία είναι ότι το μέσο αμερικανικό νοικοκυριό θα εξοικονομήσει καθαρά 2.000 ώς 8.000 δολάρια ετησίως από δαπάνες υγείας και ταυτόχρονα οι πολίτες δεν θα ζουν στην αβεβαιότητα για το αν επαρκεί η ασφαλιστική τους κάλυψη. «Πρόσφατα μια γυναίκα έπεσε στις γραμμές του υπόγειου της Νέας Υόρκης, κατάφεραν να τη βγάλουν έξω με σπασμένα μέλη κι εκείνη είπε “παρακαλώ μη φωνάξετε ασθενοφόρο”. Προφανώς δεν είχε καλό ασφαλιστικό πρόγραμμα», διηγείται και όσο μιλάει βλέπω πώς ωριμάζει στη σκέψη των Αμερικανών η ιδέα ενός δημόσιου συστήματος υγείας.

Λέει για τις νοσηλεύτριες, τις πρώτες που πίεσαν για ένα τέτοιο σύστημα, για τους γιατρούς, που είναι όλο και πιο δυσαρεστημένοι με την τωρινή κατάσταση παρότι χρεώνουν ό,τι θέλουν, αλλά και για κάποια συνδικάτα, που διαφωνούν με το δημόσιο σύστημα υγείας επειδή θεωρούν μεγάλη συνδικαλιστική κατάκτηση το γεγονός ότι κάποιες επιχειρήσεις προσφέρουν καλά ασφαλιστικά προγράμματα στους υπαλλήλους τους. «Τους λέω δώσατε μάχες γι’ αυτό, αλλά αν πάμε σε καθολική κάλυψη, θα είστε ελεύθεροι να παλέψετε για άλλα θέματα» σημειώνει, θυμίζοντας ότι το πρώτο πράγμα που έκανε η General Motors στην πρόσφατη απεργία των εργαζομένων της ήταν να τους απειλήσει ότι θα τους κόψει την περίθαλψη.

«Ξοδεύουμε 18% του ΑΕΠ για την υγεία, η Γερμανία ξοδεύει 11% και ο πληθυσμός της είναι πιο υγιής. Αυτό το 7% είναι 1,5 τρισ. δολ., τα οποία πηγαίνουν χωρίς λόγο στις ασφαλιστικές και στις φαρμακευτικές εταιρείες (σ.σ. οι τιμές που χρεώνουν οι εταιρείες για τα φάρμακα στις ΗΠΑ είναι διπλάσιες απ’ ό,τι στον υπόλοιπο κόσμο).

Θέλετε δικαίωμα επιλογής; Οκ, κοστίζει 1,5 τρισ.», λέει.

Αν όμως το αμερικανικό κράτος καταργήσει τους μεσάζοντες και προσφέρει περίθαλψη σε όλους τους πολίτες, σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι που τώρα εργάζονται στις ασφαλιστικές εταιρείες και στις γραφειοκρατικές υπηρεσίες νοσοκομείων, κλινικών και ιατρείων θα χάσουν τη δουλειά τους.

Η μετάβαση

Ο Πόλιν έχει μελετήσει εκτενώς το πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί αυτή η μετάβαση, με παροχή γενναιόδωρης αποζημίωσης, ευκαιριών για επαγγελματική εκπαίδευση και βοήθειας για μετεγκατάσταση. Αντίστοιχες μελέτες έχει εκπονήσει και για τους εργαζομένους στον κλάδο των ορυκτών καυσίμων, οι οποίοι, όπως σημειώνει, είναι πολύ λιγότεροι: στις ΗΠΑ, τη χώρα με τη μεγαλύτερη παραγωγή πετρελαίου στον κόσμο, ο κλάδος των ορυκτών καυσίμων δεν απασχολεί πάνω από 850.000 άτομα, επί συνόλου 165 εκατομμυρίων εργαζομένων.

Από τότε που έγινε γνωστό ότι ο Πόλιν συμβουλεύει τον Σάντερς και την Ουόρεν, λαμβάνει καθημερινά τηλεφωνήματα από δημοσιογράφους. Πόσο πιθανό, όμως, είναι να κατακτήσει κάποιος από τους δύο το χρίσμα; «Για το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, ο Τραμπ ήταν ένα ανέκδοτο» απαντά, «όμως η βάση τον επέλεξε και έτσι τον ανέχθηκαν. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και στους Δημοκρατικούς. Αν ο κομματικός μηχανισμός προσπαθήσει απροκάλυπτα να τους εμποδίσει, θα σημάνει το τέλος του Δημοκρατικού Κόμματος». Φυσικά, ακόμη και αν ένας από τους δύο αυτούς υποψηφίους φθάσει ώς τον Λευκό Οίκο, τα εμπόδια θα είναι τεράστια.

Ο Πόλιν δίνει ένα παράδειγμα από την πρώτη διετία της προεδρίας Ομπάμα, τότε που συμβούλευε τον Αμερικανό πρόεδρο και που η πρότασή του για την καταπολέμηση της κερδοσκοπίας στις αγορές πρώτων υλών συμπεριλήφθηκε, αυτούσια, στον νόμο περί χρηματοπιστωτικού συστήματος (τον νόμο Ντοντ-Φρανκ). «Η Γουόλ Στριτ σιχαινόταν τον νόμο αυτό, αλλά συνειδητοποίησαν ότι το κείμενο ήταν γενικό και ότι όταν ερχόταν η ώρα να καθοριστούν οι λεπτομέρειες, οι τράπεζες θα έστελναν 100 δικηγόρους για να ασκήσουν πίεση και οι ακτιβιστές το πολύ έναν. Ετσι, θα μπορούσαν να φέρουν τον νόμο στα μέτρα τους. Αυτό και έγινε», θυμάται.

Η ενεργειακή μετάβαση ταιριάζει σε χώρες όπως η Ελλάδα

Μπροστά στη λαίλαπα της κλιματικής αλλαγής, κάποιοι σηκώνουν τα χέρια ψηλά, ενώ άλλοι πιάνουν χαρτί και μολύβι και υπολογίζουν τι ακριβώς θα χρειαστεί για να λειτουργήσει η παγκόσμια οικονομία χωρίς ρύπους το αργότερο έως το 2050, όπως προκρίνει η επιστήμη. Αυτό που θα χρειαστεί λέγεται πράσινο New Deal και είναι μαζικό πρόγραμμα δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων στην εξοικονόμηση ενέργειας και στη μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές. Στις ΗΠΑ, το πράσινο New Deal υιοθετείται από όλους τους υποψηφίους των Δημοκρατικών, αν και ο καθένας τού δίνει διαφορετική χροιά. Μελετώντας επί δεκαπέντε χρόνια την ενεργειακή μετάβαση, ο Πόλιν επιμένει ότι το εγχείρημα τονώνει την οικονομική δραστηριότητα και ότι οι νέες θέσεις εργασίας στην πράσινη οικονομία είναι περισσότερες από τις θέσεις που χάνονται στους κλάδους της εξόρυξης, διύλισης και διανομής ορυκτών καυσίμων. Σε πρώτη φάση, τα περισσότερα κονδύλια πρέπει να προέλθουν από κράτη ή αναπτυξιακές τράπεζες, με μορφή δημόσιων επενδύσεων, π.χ. προγραμμάτων ενεργειακής αναβάθμισης όλων των δημοσίων κτιρίων και αποκατάστασης παλιών λιγνιτικών πεδίων, αλλά και με μορφή κινήτρων για ιδιωτικές επενδύσεις.

Ο Πόλιν δεν μιλάει μόνο από θεωρητική σκοπιά, καθώς έχει συμμετάσχει στον σχεδιασμό και στην υλοποίηση του προγράμματος πράσινων επενδύσεων της εποχής Ομπάμα, που ανήλθε σε 90 δισ. δολάρια. To πρόγραμμα αυτό ήταν μια αρχή, αλλά αν το ζητούμενο είναι οι μηδενικοί ρύποι, απαιτούνται πολύ μεγαλύτερα ποσά: με βάση τους υπολογισμούς του, η ενεργειακή μετάβαση θα απορροφήσει κάθε χρόνο επί 27 χρόνια το 2,5%-3% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

«Το πράσινο New Deal είναι ιδανικό για χώρες όπως η Ελλάδα γιατί δεν ευνοεί τους κολοσσούς αλλά τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, τα συνεργατικά εγχειρήματα και τις ενεργειακές κοινότητες», λέει. Γιατί όμως η Ελλάδα να μπει σε μια τέτοια διαδικασία ενώ εκπέμπει ελάχιστο ποσοστό των παγκόσμιων ρύπων; «Ημουν τον περυσινό Νοέμβριο στη Σενεγάλη και εκεί οι αξιωματούχοι ήταν ενθουσιασμένοι με τα νέα κοιτάσματα πετρελαίου που ανακάλυψαν», απαντάει. «Ολες οι χώρες έχουν λόγους να ζητούν να εξαιρεθούν». Στο ερώτημα πού θα βρεθούν τα χρήματα, ο Πόλιν θυμίζει την ευθύνη των χωρών που έχουν εκπέμψει, ιστορικά, τους περισσότερους ρύπους, αλλά και τις δεσμεύσεις της Ε.Ε. ότι θα βρεθεί στην πρωτοπορία της προστασίας του κλίματος. «Αν η Ε.Ε. μιλάει σοβαρά, τότε πρέπει να αφήσει τα μέλη της να εστιάσουν στην οικοδόμηση της πράσινης οικονομίας. Στην περίπτωση της Ελλάδας, αυτό σημαίνει να σταματήσει η Ε.Ε. να ζητάει πρωτογενή πλεονάσματα και να σας επιτρέψει να κατευθύνετε τα κονδύλια με τα οποία θα εξυπηρετούσατε το χρέος στο πράσινο New Deal».

Το κλειδί

Ενας από τους μύθους που καταρρίπτει ο Πόλιν είναι ότι η πίεση προς τους θεσμικούς επενδυτές να εγκαταλείψουν τις επενδύσεις στα ορυκτά καύσιμα θα βοηθήσει στην ενεργειακή μετάβαση. «Η αποεπένδυση (divestment) δεν έχει κατορθώσει να ρίξει την τιμή των μετοχών των εταιρειών ορυκτών καυσίμων», λέει. Το κλειδί, κατά την άποψή του, βρίσκεται στη σταδιακή μείωση της ζήτησης, στα βήματα της απόφασης που έλαβε φέτος το δικό του πανεπιστήμιο. Επειτα από καταλήψεις και διαμαρτυρίες των φοιτητών, η διοίκηση του UMass-Amherst πείστηκε να κλείσει το εργοστάσιο φυσικού αερίου του πανεπιστημίου και να προμηθεύεται ενέργεια από 100% ανανεώσιμες πηγές. «Οσο υπάρχει ζήτηση για ορυκτά καύσιμα, πάντα θα βρίσκονται νέοι αγοραστές για τις μετοχές που πωλούν οι ηθικοί επενδυτές. Αν όμως μειωθεί η ζήτηση, τότε οι επενδυτές παίρνουν αμέσως το μήνυμα», λέει.

Η συνάντηση

Βρεθήκαμε στη φιλόξενη αυλή του «Giacomo», δίπλα στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή, λίγες ώρες πριν από την ομιλία του Πόλιν στο Μουσείο με θέμα «Σταθεροποίηση του κλίματος μέσω ενός Πράσινου New Deal». Ο Πόλιν προτίμησε σαλάτα με κροκέτες κοτόπουλο και εγώ ριζότο με παρμεζάνα. Εκείνος ήπιε καφέ για να προσαρμοστεί στην ελληνική ώρα, εγώ ανθρακούχο νερό για να μη χάσω ούτε λέξη απ’ όσα είχε να πει. Ο λογαριασμός ήταν 44 ευρώ.

«Η Ελλάδα μπορεί να αλλάξει το κλίμα»

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΛΑΦΡΟΣ

Μπορούμε να μετατρέψουμε την Ελλάδα σε ένα παράδειγμα προς μίμηση, όσον αφορά την απαλλαγή από το πετρέλαιο, την κυκλική οικονομία και τα μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος και του κλίματος. Με αυτό τον τρόπο απαντά ο ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός σε όσους λένε «τι μπορεί να κάνει η Ελλάδα;», «είμαστε μια μικρή χώρα, πόσες εκπομπές έχουμε;». «Μικρή χώρα είμαστε, αλλά διδάξαμε δημοκρατία. Ετσι μπορούμε να γίνουμε θετικό παράδειγμα, να μεταλαμπαδεύσουμε την ιδέα για τη σωτηρία του πλανήτη. Αυτός είναι στόχος ζωής», τονίζει ο κ. Ζερεφός στην «Κ». Πού βασίζει την αισιοδοξία του;

«Κατ’ αρχάς, στο ότι η Ελλάδα έχει μεγάλο πλούτο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Στο Αιγαίο έχουμε δύο ήλιους, τον ήλιο και τον άνεμο, και μάλιστα με σταθερότητα έντασης, που βοηθάει πολύ στην απόδοση της αιολικής ενέργειας. Υπάρχει και η γεωθερμία που είναι σχεδόν ξεχασμένη. Στην Ακαδημία και σε συνδυασμό με την Επιτροπή Μελέτης Επιπτώσεων Κλιματικής Αλλαγής της Τράπεζας της Ελλάδας εργαζόμαστε πάνω σε ένα σχέδιο, με βάση το οποίο σε 20 χρόνια το 50% της ενέργειας θα προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας», λέει στην «Κ» ο κ. Ζερεφός. «Επίσης, εκτιμώ πως και η κοινωνία είναι πιο ώριμη και έτοιμη να δεχθεί μεγάλες αλλαγές. Κρίσιμο ζήτημα είναι η εκπαίδευση, η στάση των νέων. Ισως το υπουργείο Παιδείας να έχει τον πιο σημαντικό ρόλο για την κλιματική αλλαγή».

«Απαιτούνται ριζικές αλλαγές»

Η αλήθεια είναι πως η δυναμική αισιοδοξία του κ. Ζερεφού θα χρειαστεί στην προσπάθεια επίτευξης των στόχων που έχουν τεθεί από την Ελλάδα και από ορισμένες πλευρές θεωρούνται μη επαρκείς ή για ακόμα πιο αναβαθμισμένους στόχους. «Η Σύνοδος του Παρισιού το 2015 έθεσε ως στόχο να συγκρατηθεί η άνοδος της θερμοκρασίας της Γης μέχρι τον 1,5 βαθμό Κελσίου, αλλά όχι συγκεκριμένους στόχους μείωσης των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, ζητώντας από κάθε χώρα να τους ορίσει. Οταν συγκεντρώθηκαν τα προγράμματα από κάθε χώρα είδαμε πως οδηγούν σε άνοδο της θερμοκρασίας άνω των 3 °C!», λέει στην «Κ» ο Σεβαστιανός Μοιρασγεντής, ερευνητής στο Αστεροσκοπείο Αθηνών και μέλος της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (ΙPCC). Σε αυτό το πλαίσιο κινούνται και οι στόχοι της Ε.Ε. και της Ελλάδας, γι’ αυτό από πολλές πλευρές τίθεται η ανάγκη επικαιροποίησης και αυστηροποίησής τους. «Για να πιάσουμε τον στόχο του 1,5 °C, οι εκπομπές πρέπει να έχουν μηδενιστεί μέχρι το 2050!

Θέλουμε εξαπλασιασμό των σημερινών προσπαθειών μας, απαιτούνται ριζικές αλλαγές στο ενεργειακό μοντέλο», τονίζει ο κ. Μοιρασγεντής.

Η Ελλάδα πέτυχε σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου την προηγούμενη δεκαετία. Από τους 132 εκατ. τόνους ισοδύναμου CO2 σε ετήσια βάση το 2007 έπεσε στους 91 εκατ. τόνους το 2016. «Η μείωση αυτή είναι αποτέλεσμα δύο παραγόντων. Αφενός αλλαγών στο ενεργειακό μείγμα, με ανάπτυξη των ΑΠΕ και νέες μονάδες φυσικού αερίου. Αφετέρου και κυρίως λόγω της οικονομικής κρίσης: εργοστάσια έκλεισαν, οι μισές πολυκατοικίες έμειναν χωρίς θέρμανση, οι κεντρικές θερμάνσεις έπεσαν από το 70% στο 35%, οι μετακινήσεις περιορίστηκαν. Το στοίχημα είναι εάν μια πιθανή οικονομική αναθέρμανση, θα τροφοδοτήσει ένα νέο γύρο αυξημένων εκπομπών». Ηδη, το 2017 υπήρχε αύξηση των εκπομπών στην Ελλάδα κατά 2,9%, όταν στην Ε.Ε. ανέβηκαν 0,7%.

Οι σημερινοί εθνικοί στόχοι μιλούν για 32,5% ΑΠΕ στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας και επίσης 32,5% εξοικονόμηση ενέργειας μέχρι το 2030. Προβλέπουν σχεδόν τριπλασιασμό της εγκατεστημένης ισχύος αιολικής ενέργειας, υπερδιπλασιασμό των φωτοβολταϊκών, θέτοντας νέα ερωτήματα, όπως την αποθήκευση της ενέργειας από ΑΠΕ.

Η νέα κυβέρνηση δήλωσε πως θα αναθεωρήσει την Εθνική Στρατηγική για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚΑ), θέτοντας πιο φιλόδοξους στόχους. Ηδη, ο πρωθυπουργός στη Νέα Υόρκη στη σύνοδο του ΟΗΕ ανακοίνωσε την πλήρη απολιγνιτοποίηση μέχρι το 2028. «Με το κόστος των δικαιωμάτων ρύπων στα ύψη, οι λιγνιτικές μονάδες είναι οικονομικά ασύμφορες, πέρα από το βασικό που είναι η περιβαλλοντική επιβάρυνση. Τίθεται όμως ένα σοβαρό πρόβλημα προγραμματισμού: ακόμα κατασκευάζεται η λιγνιτική μονάδα Πτολεμαΐδα 5, κόστους 1,4 δισ. ευρώ, η οποία θα τεθεί σε λειτουργία τα επόμενα χρόνια! Η Μελίτη 1 μπήκε σε λειτουργία το 2003 και φυσικά δεν θα έχει αποσβεστεί το 2028. Ποιος ευθύνεται για τα πεταμένα χρήματα;», σημειώνει ο κ. Μοιρασγεντής.

Ενεργειακή ανακαίνιση

«Υπολογίζεται πως το 30% της ενέργειας καταναλώνεται στα κτίρια κι εκεί μπορεί να έχουμε μεγάλη μείωση με το κατάλληλο πρόγραμμα μονώσεων», τονίζει ο κ. Ζερεφός. Στην ΕΣΕΚΑ προβλέπεται ενεργειακή ανακαίνιση 400.000 κατοικιών, σε σύνολο περίπου 1,5 εκατ. παλιών κατοικιών χωρίς επαρκή μόνωση. «Στην πραγματικότητα χρειαζόμαστε ένα “εξοικονομώ” κάθε χρόνο, το οποίο όμως θα είναι πιο ποιοτικό, θα οδηγεί σε ριζική ενεργειακή αναβάθμιση του κτιρίου, ώστε να μειωθεί δραστικά η κατανάλωση ενέργειας. Τα φτωχά νοικοκυριά, που έχουν και μεγαλύτερη ανάγκη καθώς στεγάζονται σε ακατάλληλα σπίτια, πρέπει να βοηθηθούν πολύ, διότι δεν έχουν να βάλουν ούτε το 30% του κόστους», σημειώνει ο κ. Μοιρασγεντής. Η ενεργειακή θωράκιση του οικιστικού τομέα μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά ωφέλιμη: μείωση εκπομπών, εξοικονόμηση ενέργειας, αντιμετώπιση ενεργειακής φτώχειας, βελτίωση δημόσιας υγείας, αναθέρμανση οικονομίας.

Προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς

«Ιδιαίτερη σημασία έχει η ελληνική πρόταση για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, την οποία παρουσίασε ο πρωθυπουργός στον ΟΗΕ και περιλαμβάνει τη διοργάνωση μεγάλης διάσκεψης στην Αθήνα το 2020. Είναι το αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης προσπάθειας, με σταθμό επιστημονικό συνέδριο στην Αθήνα τον περασμένο Ιούνιο», υπογραμμίζει ο κ. Ζερεφός. «Οι περισσότεροι δεν έχουν καταλάβει πως φύση και πολιτισμός πηγαίνουν μαζί. Τα μνημεία της φύσης προσελκύουν τους ανθρώπους για τη δημιουργία μνημείων πολιτισμού. Η μοναδικότητα του τοπίου των Δελφών οδήγησε στο Μαντείο. Η τέλεια αρμονία του Ιερού Βράχου της Ακρόπολης, σε συνδυασμό με τους έξι λόφους γύρω του, ενέπνευσε την ανέγερση του Παρθενώνα. Δυστυχώς, μέχρι τώρα δεν υπάρχει συστηματικό πρόγραμμα προστασίας των μνημείων σε διεθνές επίπεδο. Αυτό το κενό ήρθε να καλύψει η πρότασή μας, που έχει την υποστήριξη του γ.γ. του ΟΗΕ, της UNESCO, του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού, της Icomos κ.ά.».

 

 

 

 

 

 

Ο πλανήτης φλέγεται, οι ηγέτες δεν ιδρώνουν

REUTERS, A.P.

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Εξαιρετικά ανησυχητικά είναι τα νέα επιστημονικά δεδομένα για την κλιματική κρίση, η οποία όχι μόνο συντελείται αλλά και επιταχύνεται, τη στιγμή που στη Νέα Υόρκη, από τις 21 έως τις 23 Σεπτεμβρίου, πραγματοποιήθηκε η ειδική διάσκεψη του ΟΗΕ για το κλίμα με μάλλον απογοητευτικά αποτελέσματα. Η υφήλιος, ωστόσο, συνταράχθηκε από τις μαζικές διαδηλώσεις, νέων κυρίως ανθρώπων, κατά της κλιματικής αλλαγής. Κυριολεκτικά ο πλανήτης φλέγεται, καθώς όπως ανακοίνωσε πριν από μερικές ημέρες η Εθνική Υπηρεσία Ωκεανών και Ατμόσφαιρας (ΝΟΑΑ) των ΗΠΑ, ο φετινός Αύγουστος ήταν ο δεύτερος θερμότερος από την έναρξη τήρησης θερμοκρασιακών αρχείων, πριν από 140 χρόνια, με πρώτο τον ίδιο μήνα του 2016. Ο Αύγουστος, απλά oλοκλήρωσε το πιο «καυτό» καλοκαίρι στο βόρειο ημισφαίριο, όπως ήταν και το θέρος του 2016.

Την εβδομάδα που πέρασε δόθηκε στη δημοσιότητα η τρίτη κατά σειράν έκθεση της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ, κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου για τους ωκεανούς και τις παγωμένες εκτάσεις της Γης. Οπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, τα θαλάσσια ύδατα του πλανήτη θερμαίνονται αδιαλείπτως από το 1970 μέχρι σήμερα, απορροφώντας την υπερβολική θερμότητα που δημιουργεί η ανθρώπινη δραστηριότητα. Ταυτόχρονα, οι αιώνιοι πάγοι λιώνουν. Δεν είναι τυχαίο, ούτε «γραφικό», ότι τις τελευταίες εβδομάδες διοργανώθηκαν δύο «κηδείες» παγετώνων σε Ελβετία και Ισλανδία. Μία άλλη μελέτη, εξάλλου, υποδεικνύει ότι και οι παγετώνες της «Στέγης του Κόσμου», των Ιμαλαΐων, χάνουν περίπου μισό μέτρο πάγου κάθε χρόνο. Οι επιστήμονες προβλέπουν ότι μέχρι το 2100 οι παγετώνες στις Ανδεις, στην Κεντρική Ευρώπη και στη Βόρεια Ασία θα απολέσουν περίπου το 80% των πάγων τους.

Σύμφωνα με την έκθεση των επιστημόνων του ΟΗΕ η στάθμη των ωκεανών διαρκώς αυξάνεται, όχι μόνο λόγω της θερμικής έκτασής τους, αλλά και εξαιτίας της τήξης των πάγων σε Γροιλανδία και Ανταρκτική. Μέχρι το 2100, εφόσον δεν επιτευχθεί σημαντική περικοπή των εκπομπών άνθρακα ώς το 2030, η στάθμη των παγκόσμιων υδάτων θα αυξηθεί κατά 1,1 μέτρο, απειλώντας εκατομμύρια ανθρώπους και δημιουργώντας κλιματικούς μετανάστες, καθώς πολλά νησιωτικά κράτη θα καταστούν μη κατοικήσιμα.

Διατροφικός κίνδυνος

Από την κλιματική κρίση και την αύξηση των περιόδων ξηρασίας που επιφέρει, θα κινδυνεύσει ακόμα και η διατροφική ασφάλεια του παγκόσμιου πληθυσμού, καθώς αναμένεται να καταστραφεί ολοκληρωτικά το 60% των καλλιεργειών σιταριού.

Τα σενάρια σχετικά με το τι πρόκειται να συμβεί στον πλανήτη Γη μελλοντικά,  εξαιτίας της κλιματικής κρίσης, κινητοποίησαν την προηγούμενη της έναρξης της ειδικής διάσκεψης του ΟΗΕ εκατομμύρια ανθρώπους σε κάθε γωνιά του κόσμου, που βγήκαν στους δρόμους σε 185 κράτη, απαιτώντας άμεση αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Πόση απήχηση είχε, όμως, αυτή η μαζική αγωνιώδης έκκληση στους παγκόσμιους ηγέτες που συναντήθηκαν στη Νέα Υόρκη στη διάσκεψη για το κλίμα του ΟΗΕ; Μάλλον ελάχιστη, καθώς μόνο 77 κράτη ανακοίνωσαν προσπάθειες να αποκτήσουν μηδενικό ισοζύγιο άνθρακα, μέχρι το 2050, πολύ αργά, καθώς η τελευταία έκθεση του ΟΗΕ θέτει ως όριο για ριζική περικοπή των εκπομπών άνθρακα το 2030, προτού οι συνέπειες της κλιματικής κρίσης γίνουν μη αναστρέψιμες. Διπλωμάτες και ακτιβιστές, που παρακολουθούν επί χρόνια διεθνείς διασκέψεις για το κλίμα δεν μπορούσαν να κρύψουν την απογοήτευσή τους.

Τη μεγάλη αντίθεση ανάμεσα στην εξαιρετικά αργή δράση των κυβερνήσεων και την άμεση ανάγκη λήψης γενναίων μέτρων, υπέδειξε στην ομιλία της στον ΟΗΕ η δεκαεξάχρονη Σουηδή ακτιβίστρια Γκρέτα Τούνμπεργκ. Επέκρινε τους παριστάμενους παγκόσμιους ηγέτες για την «αμέριμνη» προσέγγισή τους, τονίζοντας, με φωνή που έτρεμε από οργή: «Τα μάτια όλων των επόμενων γενεών είναι στραμμένα επάνω σας. Αν επιλέξετε να μας απογοητεύσετε, σας το λέω, δεν πρόκειται να σας συγχωρήσουμε ποτέ». .

 

Φωτιές στην Καλιφόρνια, πλημμύρες στο Χιούστον

Ο Νότος βίωσε ισχυρούς φθινοπωρινούς καύσωνες και στο Μαϊάμι αλμυρό νερό ανάβλυσε από τις αποχετεύσεις των δρόμων

20 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2019 – 20:30

Σήμερα απλώ βιώνουμε τις συνέπειες. Την εβδομάδα που πέρασε η ηλεκτροδότηση διακόπηκε σε ένα εκατομμύριο σπιτικά της βόρειας Καλιφόρνιας. Koντά στο Χιούστον του Τέξας κατοικίες ξαναπλημμύρισαν, ύστερα από μία διετία. Ο Νότος βίωσε ισχυρούς φθινοπωρινούς καύσωνες και στο Μαϊάμι αλμυρό νερό ανάβλυσε από τις αποχετεύσεις των δρόμων, επειδή αυξήθηκε η στάθμη των υδάτων στον ωκεανό.

Ολα βέβαια είχαν προβλεφθεί εδώ και δεκαετίες. Ομως, δεν ακούσαμε. Πληρωμένοι λομπίστες μάς έπεισαν να αγνοήσουμε τις προειδοποιήσεις. Οι πολιτικοί ανταμείφθηκαν από τους λομπίστες των ορυκτών καυσίμων και εξαφανίστηκαν.

Ανθρωποι κάηκαν, ενώ ένα εκατομμύριο σπίτια στη βόρεια Καλιφόρνια έμειναν χωρίς ρεύμα

Σήμερα δηλώνουμε κατάπληξη μπροστά στην κλιματική κρίση, που εκδηλώνεται με όλη της την αγριότητα. Οι επιστήμονες, όμως, τα γνώριζαν όλα αυτά από καιρό και μας είχαν προειδοποιήσει ότι οι ωκεανοί θα εισβάλουν στις ακτές. Γνώριζαν ότι η θερμότερη ατμόσφαιρα θα προκαλούσε καταρρακτώδεις βροχές πλημμυρίζοντας τις πόλεις και τα αγροκτήματά μας. Γνώριζαν ότι η Καλιφόρνια, που κάθε καλοκαίρι και φθινόπωρο αποξηραίνεται, θα γινόταν ακόμα ξηρότερη εξαιτίας του ζεστού κλίματος. Αυτό που δεν είχαν προβλέψει είναι ότι η ξηρή βλάστηση θα μεταβαλλόταν σε εμπρηστική βόμβα. Η Καλιφόρνια έκανε τα περισσότερα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, χωρίς, ωστόσο, να αποτρέψει τις πρόσφατες δασικές πυρκαγιές, που αποτέφρωσαν ανθρώπους.

Εξαιτίας των θυελλωδών ανέμων τα κακοσυντηρημένα ηλεκτρικά καλώδια, που κρέμονται από τους πυλώνες του ηλεκτρικού δικτύου, συχνά αποτελούν τη σπίθα που βάζει φωτιά στην εμπρηστική βόμβα. Η μεγαλύτερη εταιρεία κοινής ωφελείας της πολιτείας, η Pacific Gas & Electric, ήδη οδεύει προς χρεοκοπία εξαιτίας των τεράστιων υποχρεώσεών της από τις πυρκαγιές, οι οποίες προσεγγίζουν τα 30 δισεκατομμύρια δολάρια. Σήμερα η εταιρεία, που σαφώς δεν έλαβε κανένα προληπτικό μέτρο προκειμένου να καταστήσει το δίκτυό της ασφαλές, απλώς διακόπτει την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος τις ημέρες με δυνατούς ανέμους ώστε να αποτρέψει τους ακόμα περισσότερους θανάτους και τις καταστροφές.

Είναι, ασφαλώς, πολύ εύκολο να κατηγορούμε τους πολιτικούς και τα στελέχη των επιχειρήσεων ορυκτών καυσίμων για τη δεινή θέση στην οποία βρισκόμαστε. Ωστόσο είχαμε τρεις δεκαετίες για να λάβουμε υπόψη μας τους επιστημονικούς κώδωνες του κινδύνου. Πολλές φορές αναρωτήθηκα πότε επιτέλους θα ξεκινήσει η λαϊκή εξέγερση για την κλιματική αλλαγή.

Σήμερα έχουμε την απάντησή μας. Υπό την καθοδήγηση ενός θαρραλέου 16χρονου κοριτσιού από τη Σουηδία, της Γκρέτα Τούνμπεργκ, εκατομμύρια άνθρωποι κατεβήκαμε στους δρόμους και απαιτούμε. Είμαστε εξοργισμένοι, όπως και θα έπρεπε. Ωστόσο, θα πρέπει να επιρρίψουμε ευθύνες και να θυμώσουμε και με τους εαυτούς μας, επειδή περιμέναμε τόσο πολύ για να αντιδράσουμε. Είναι, άραγε, πολύ αργά;

Ναι, κατά μία έννοια, είναι. Τα συμβάντα σε Καλιφόρνια, Μαϊάμι και Χιούστον υποδεικνύουν ότι σήμερα ήδη βιώνουμε τους κινδύνους του μεταλλαγμένου κλίματος. Και η κατάσταση θα επιδεινώνεται όσο ζούμε. Η στάθμη των ωκεανών θα εξακολουθήσει να αυξάνεται για αιώνες με μεγαλύτερη ταχύτητα από τη σημερινή. Σίγουρα θα απολέσουμε τις παράκτιες πόλεις μας.

Ωστόσο, ο κόσμος οφείλει να κατανοήσει ότι ακόμα η κλιματική κρίση είναι διαχειρίσιμη. Αν, παρ’ ελπίδα, επιτρέψουμε την περαιτέρω αύξηση των εκπομπών αερίων που ευθύνονται για την υπερθέρμανση του πλανήτη, οι σημερινές πυρκαγιές και πλημμύρες θα μοιάζουν σύντομα με παιδικό παιχνίδι. Ο μαζικός λιμός είναι μόνο ένας κίνδυνος της αέναης αύξησης της θερμοκρασίας.

Είναι επιτακτικό να μετατρέψουμε τον φόβο και τον θυμό που αισθανόμαστε σε ψήφο. Oι κλιματικοί τρωγλοδύτες πρέπει να απομακρυνθούν από την εξουσία, αρχής γενομένης από τον Ντόναλντ Τραμπ. Χρειαζόμαστε δρακόντειους νόμους για τη μετάβασή μας στην καθαρή ενέργεια: σαφείς στόχους, απαγορεύσεις, φόρους. Δεν είναι δυνατόν να παρακολουθήσουμε άπραγοι ακόμα μία προεδρική εκλογή κατά την οποία το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα ψεύδεται για αυτά τα θέματα, ενώ το Δημοκρατικό απλώς κρύβεται.

Οι νέοι

Εκατομμύρια νέοι άνθρωποι άρχισαν να κατανοούν το διακύβευμα. Στους φόβους τους έδωσε φωνή το νεαρό κορίτσι από τη Σουηδία, με την ηθική της νοημοσύνη και την ικανότητα να αποκαλύπτει την αλήθεια σαν σπαθί. Κοιτάξτε τη φωτογραφία της, ενώ διαδηλώνει έξω από το σουηδικό Κοινοβούλιο με μια χειροποίητη πινακίδα, και δείτε τη γέννηση ενός παγκόσμιου κινήματος. Οι μεγαλύτεροι εξωθήσαμε τους νέους σε αυτή την κατάσταση με την αμέλειά μας. Σήμερα δεν πρέπει να τους εγκαταλείψουμε μόνους σε αυτή τη μάχη. Σίγουρα, μπορούμε να καθίσουμε αναπαυτικά στις πολυθρόνες μας και να συναισθανθούμε την επερχόμενη καταστροφή παρακολουθώντας πυρκαγιές, πλημμύρες, καύσωνες. Εναλλακτικά, μπορούμε και εμείς να γίνουμε εξίσου θαρραλέοι με αυτό το δεκαεξάχρονο κορίτσι και να αποφασίσουμε ότι έφτασε η στιγμή να ορθώσουμε το ανάστημά μας και να πολεμήσουμε.

ΚΩΣΤΑΣ ΣΥΝΟΛΑΚΗΣ*, ΦΟΙΒΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ*

Κλιματική αλλαγή: είναι ήδη αργά;

ΠΟΛΙΤΙΚΗ 18.08.201

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:ΑΝΤΙΠΑΡΑΘΕΣΕΙΣ

Κώστας Συνολάκης*: Δρόμος χωρίς επιστροφή

Στην Ελλάδα θα εισπράξουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής κυρίως λόγω της ανόδου της στάθμης της θάλασσας και της αυξημένης συχνότητας των ακραίων καταστροφών. Σε λίγες δεκαετίες, ενώ οι περισσότεροι από εμάς θα είναι ακόμη εν ζωή, τα φαινόμενα που κατονομάζουμε τώρα ακραία (επειδή φανταζόμαστε πως συμβαίνουν κάθε 25 χρόνια ή πιο σπάνια) –πλημμύρες, καύσωνες, πυρκαγιές– μάλλον θα συμβαίνουν κάθε χρόνο ή και πιο συχνά.

Δύο παραδείγματα μας υποδεικνύουν πόσο λίγο ανθεκτικοί και προσαρμοστικοί είμαστε. Πολλές παραλίες μας έχουν ήδη αποσαθρωθεί από κακή διαχείριση, δηλαδή αμμοληψίες, κατασκευές δρόμων και λιμανιών, όλα χωρίς σύγχρονες μελέτες. Η άνοδος της στάθμης θα επιταχύνει την ανθρωπογενή διάβρωση, που έχει ήδη περιορίσει μερικές παραλίες πλάτους 100 μ. το 1970 σε πλάτος 5 μ. το 2019. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως στο μέλλον αρκετές από αυτές τις παραλίες θα τις θαυμάζουμε σε ρομαντικές καρτ-ποστάλ της δεκαετίας του ’80.

Οι πλημμύρες στη Μάνδρα μάς έδειξαν πόσο απέχουμε από lege artis διαχείριση κρίσεων. Ηδη από το 1938 υπάρχει η τεχνολογία που επιτρέπει να γίνει άμεση εκτίμηση της στάθμης του νερού σε όμορες συνοικίες πόλεων και σε χειμάρρους, ώστε να ληφθεί κατάλληλη απόφαση για απομάκρυνση του πληθυσμού σε περίπτωση ακραίων βροχοπτώσεων. Δεκάδες, ίσως και εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ έχουν δαπανηθεί στη χώρα μας για σχετικές υδρολογικές «μελέτες», αλλά στη Μάνδρα καταλάβαμε πόσο απροετοίμαστοι είμαστε.

Δεν είμαι μοιρολάτρης και εργάζομαι ασταμάτητα για να εκπαιδεύσω νέους επιστήμονες που θα δώσουν τη μάχη υπέρ της επιστήμης και κατά της γραφειοκρατίας. Αλλά βλέπω ότι μας τελειώνει ο χρόνος: υπάρχουν συγκεκριμένοι στόχοι προσαρμογής της Ελλάδας μέχρι το 2030, που προκύπτουν από τη Συνθήκη των Παρισίων για το Κλίμα. Αντί να τρέχουμε να προλάβουμε ή και να υπερβούμε τους στόχους που μας έχει αναθέσει η παγκόσμια κοινότητα για το 2030, εμείς αναλωνόμαστε σε συνωμοσιολογίες για το ποιος ευθύνεται. Στις πόλεις μας καίμε ακόμη μαζούτ για θέρμανση. Υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που πιστεύουν στον λιγνίτη και στο πετρέλαιο. Η ελληνική κοινωνία θυμίζει την ορχήστρα του «Τιτανικού», παίζει σαν να μη συμβαίνει τίποτε, ενώ το πλοίο βυθίζεται.

* Ο κ. Κώστας Συνολάκης είναι ακαδημαϊκός στην έδρα Γεωλογικών Επιστημών. 

Φοίβη Κουντούρη*: Η μετάβαση έχει ξεκινήσει

Τον Οκτώβριο του 2018, ειδική έκθεση του IPCC των Ηνωμένων Εθνών προειδοποίησε ότι η ανθρωπότητα έχει μόνο 12 χρόνια για να καταφέρει να περιορίσει την υπερθέρμανση του πλανήτη στο ανώτατο όριο του 1,5 βαθμού Κελσίου, πέρα από το οποίο θα αυξηθεί σημαντικά ο κίνδυνος ξηρασίας, πλημμυρών, ακραίων θερμοκρασιών και φτώχειας για εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους. Η ανάγκη να γίνει πράξη η βιώσιμη ανάπτυξη δεν ήταν ποτέ πιο επείγουσα!

Οι συντάκτες της έκθεσης και η ευρύτερη επιστημονική κοινότητα που ασχολείται με το θέμα της κλιματικής αλλαγής ισχυριζόμαστε ότι απαιτούνται επείγουσες και ριζοσπαστικές αλλαγές προκειμένου να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος.

Πιστεύω όμως ότι η αναγκαία μετάβαση θα επιτευχθεί.

Για παράδειγμα, ενώ η παγκόσμια ζήτηση ενέργειας προβλέπεται ότι θα αυξηθεί κατά 62% μέχρι το 2050, οι εγκαταστάσεις αποθήκευσης ενέργειας σε όλο τον κόσμο θα πολλαπλασιαστούν εκθετικά και ο άνθρακας πρόκειται να καταρρεύσει παντού στον κόσμο μέχρι το 2050, με εξαίρεση την Ασία, ενώ θα κορυφωθεί παγκοσμίως το 2026. Μέχρι το 2032, θα υπάρχει περισσότερη αιολική και ηλιακή ηλεκτρική ενέργεια στον κόσμο από ό,τι ηλεκτρική ενέργεια με καύση άνθρακα. Μέχρι το 2040, οι ΑΠΕ θα αντιπροσωπεύουν το 90% του μείγματος ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, η οποία στοχεύει να μηδενίσει τις εκπομπές CO2 έως το 2050.

H κοινωνία των πολιτών και η επιχειρηματικότητα έχουν εδώ και καιρό αντιληφθεί την ανάγκη αλλαγής πορείας και ήδη επενδύουν σε «έξυπνες» λύσεις για κυκλική οικονομία με μηδενικές εκπομπές. Αυτό που απομένει είναι η πολιτική ηγεσία να επιβάλει τους στόχους νομοθετικά και να επιχορηγήσει τομείς όπου οι υφιστάμενες λύσεις δεν είναι αυτή τη στιγμή επικερδείς (π.χ. ναυτιλία, αερομεταφορές).

Στην 3η Διάσκεψη Κορυφής για τη Βιωσιμότητα στις 16-17 Οκτωβρίου στην Αθήνα, θα ανακοινώσουμε την Ευρω-Ασιατική πρωτοβουλία 4-SEAS Sustainable Blue Growth (για Μεσόγειο, Μαύρη Θάλασσα, Κασπία και λίμνη Αράλη), καθώς και την ίδρυση ενός παγκόσμιου φόρουμ για βιώσιμη ναυτιλία με μηδενικές εκπομπές. Η Ελλάδα πρωτοστατεί και στις δύο αυτές πρωτοβουλίες.

* Η κ. Φοίβη Κουντούρη είναι καθηγήτρια του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, πρόεδρος του European Association of Environmental and Resource Economists και συμπρόεδρος UN SDSN Greece.

Το σπίτι μας έπιασε μια αόρατη φωτιά

ΠΟΛΙΤΙΚΗ 01.09.2019  Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Δεν έχει σημασία εάν η Γκρέτα Τούνμπεργκ, με τους ένθερμους φίλους και τους άσπονδους εχθρούς, είναι, όπως την κατηγορούν, περισσότερο ή λιγότερο μια φανατισμένη υπέρμαχος του χίπικου νεολουδιτισμού, μια εκκοσμικευμένη καλβινίστρια, μια οικο-Ταλιμπάν, μια διαταραγμένη αυτιστική δύστυχη έφηβη, μια μαριονέτα, που την κοπάνησε από το σχολείο για να διαδώσει τη «θρησκεία του κλίματος» άλλωστε την εμμονική μάχη της Γκρέτας κατά της κλιματικής αλλαγής εκμεταλλεύονται μέχρι ρανίδος όσοι επιχειρούν με το πρόσχημα του μεσσιανισμού και της υπερβολής να κουκουλώσουν τα ακουκούλωτα. Το σημαντικό είναι ότι έχει ήδη αναδειχθεί σε παγκόσμιο σύμβολο, σε φωνή αφύπνισης σε έναν κόσμο με επιλεκτική τύφλωση. Το πρόβλημα δεν είναι το πόσο άκαμπτη είναι η Γκρέτα, είναι ο κακοφορμισμένος κόσμος μας.

Οχι οι δυνάμεις που τον προάγουν. Οχι, π.χ. η τεχνολογία. Αλλά εμείς, οι ανεύθυνοι άπληστοι. Εμείς αποφασίζουμε αν η τεχνολογία θα είναι εχθρική ή φιλική προς το περιβάλλον, αν θα μας καταστρέψει ή θα μας σώσει. Δεν είναι η πρόοδος που επιταχύνει την κλιματική αλλαγή, αλλά η κακή χρήση της από το είδος μας, που από καταβολής αγαπάει να δημιουργεί κόσμους και να τους καταστρέφει. Η τεχνολογία, προϊόν της ανάγκης για συνεχή αναρρίχηση στην κλίμακα της ευημερίας και της δίψας για ανακαλύψεις, που παρήγαγαν αδιανόητα άλματα, είναι αντίθετα το εργαλείο ώστε να επισπευσθεί η επούλωση των τραυμάτων στην περιβαλλοντική μας ασπίδα η επιβεβλημένη αλλαγή στάσης και πολιτικής δεν αρκεί.

Αμέτρητες πράσινες καινοτομίες προσφέρονται ως ζύμη στους ιθύνοντες. Θερμοηλεκτρικές βαφές που μετατρέπουν κτίρια και οχήματα σε γεννήτριες ηλεκτρικού ρεύματος. Ρούχα και επιφάνειες που συλλέγουν ενέργεια από δονήσεις, παραμορφώσεις, μεταβολές θερμοκρασίας, βιοχημικές αντιδράσεις, ραδιοκύματα, ακτινοβολίες. Αερομεταφερόμενες ανεμογεννήτριες που εκμεταλλεύονται την τεράστια αιολική ενέργεια, η οποία υπάρχει σε μεγάλα ύψη. Εξόρυξη πρώτων υλών από αστεροειδείς. Υποβρύχιες ανθρώπινες αποικίες, σε περίπτωση υπερπληθυσμού ή καταστροφής της γήινης ξηράς. Γεωργία σε εσωτερικούς χώρους περιοχών που έχουν μολυνθεί με ραδιενέργεια. Φυτά ως αισθητήρες περιβαλλοντικών απειλών. Βακτήρια που καταβροχθίζουν πλαστικά. Πρωτεΐνες που μετασχηματίζουν υδατάνθρακες σε βιοϋλικά προς αντικατάσταση των πλαστικών και πετροχημικών προϊόντων. Στελέχη μικροοργανισμών που μετατρέπουν το μεθάνιο σε βιοπλαστικά και αντηλιακά. Μέδουσες, που από αυξανόμενη θαλάσσια απειλή μετουσιώνονται σε βιοφίλτρα σε μονάδες επεξεργασίας λυμάτων. Μεμβράνες από γραφένιο που αφαιρούν από το νερό τους δύσκολους αναδυόμενους ρύπους (φάρμακα, ενδοκρινικούς διαταράκτες) κ.ο.κ.

Αλλά εμείς εύκολα διαφθείρουμε ό,τι θετικό γεννάει η έρευνα. Νέες επινοήσεις για μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα; Ισχυρότερες αντιδράσεις χωρών και ηγετών στα μέτρα για περιορισμό των ρύπων. Το κέρδος από τις συνέπειες της υπερθέρμανσης (π.χ. νέες θαλάσσιες διαδρομές μετά το λιώσιμο των πάγων στην Αρκτική) σφραγίζει τα μάτια ερμητικά ας απελευθερωθούν βακτήρια στην περιοχή, ας καταβροχθίσουν αλλού τα νερά την ξηρά. Κερδίζει το τυφλό πεπρωμένο της ασύδοτης σπατάλης του φυσικού πλούτου, οι αξίες οι θεμελιωμένες μόνο στην ύλη. Και τρέχει ανεξέλεγκτα η μη βιώσιμη ανάπτυξη, απαραμείωτα, τρομακτικά.

«Θέλω να δράσετε λες και έχει πιάσει φωτιά το σπίτι σας. Γιατί όντως έχει πιάσει φωτιά», είπε στο Νταβός η Γκρέτα. «Θα δούμε τον κόσμο μας να καταστρέφεται αν μέσα σε 11 χρόνια δεν έχει συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας της Γης στον 1,5 βαθμό Κελσίου», είπε ο ΟΗΕ διά στόματος Γκουτιέρες. Για να επιτευχθεί αυτό, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να μειωθούν κατά 45% έως το 2030 και να μηδενιστούν το 2040, με συθέμελες αλλαγές στην ενέργεια, τη βιομηχανία, τις μεταφορές, τη γεωργία, την οικιστική ανάπτυξη. Είδατε κάτι;

Είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουμε ζωή. Πιο βολικό, είναι να κλείσουμε τα μάτια μπροστά στον κίνδυνο, ακόμη κι αν δεν τον αμφισβητούμε. Να ενταφιάσουμε τις απειλές κάτω από καθησυχαστικές κοινοτοπίες. Να προτιμήσουμε τη σιωπή των αντανακλαστικών από τα βήματα ενάντια στην καταχρηστική πεπατημένη. Αλλά αυτό δεν είναι πολιτισμός, είναι το λυκόφως του.

Η κλιματική αλλαγή και το αργό βράσιμο του βατράχου

ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΚΟΤΖΑΜΑΝΗΣ*     Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Εχουμε περάσει σε μια εποχή όπου πλέον δεν υπάρχει καμιά αμφισβήτηση πως η κλιματική αλλαγή είναι εδώ. Ακόμα και οι τελευταίοι σκεπτικιστές έχουν σιγάσει ή έχουν μεταλλάξει τις θεωρίες τους, μιας και η επιστήμη και τα γεγονότα πλέον δεν είναι με το μέρος τους.

Ως θεωρία, ο όρος «βιώσιμη ανάπτυξη» είχε και έχει κύριο στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και των πόρων σε αυτό, μιας και τον έχουμε δανειστεί από τα παιδιά μας.

Ο πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρο, αφού παρότρυνε τον λαό που εκπροσωπεί να πηγαίνει στην τουαλέτα λιγότερες φορές για να «προστατεύει το περιβάλλον», αφού έχει κάνει θερμές χειραψίες με το πρόεδρο των ΗΠΑ Ντοναλτ Τραμπ, τις τελευταίες ημέρες βλέπει, χωρίς να αντιδρά, τον Αμαζόνιο, το μεγαλύτερο σε έκταση δάσος στον κόσμο, να εξαφανίζεται και πολύ πιθανό να σκέφτεται ήδη την «αξιοποίησή» του, αφού από τις αρχές της προεδρίας του είχε δηλώσει  πως «οι κάτοικοι της Βραζιλίας πρέπει να πάρουν το κομμάτι που τους αξίζει»!

Ο Ζαΐρ Μπολσονάρο αρχικά απέλυσε τον διευθυντή του αστροναυτικού οργανισμού, ο οποίος είχε εκφράσει ανησυχίες για τον γρήγορο ρυθμό αποψίλωσης του Αμαζονίου, και στη συνέχεια κατηγόρησε τις μη κυβερνητικές οργανώσεις ότι βάζουν φωτιές στο τροπικό δάσος, προκειμένου να πλήξουν την εικόνα της κυβέρνησής του και κατόπιν τους έκοψε τη χρηματοδότηση.

Λίγους μήνες πριν ξεκίνησαν οι φωτιές στη Σιβηρία, όπου πάλι θεατές βλέπαμε τις φριχτές εικόνες μιας τεράστιας καταστροφής που δεν φαίνεται να έχει τέλος. Εμπρησμοί; Κλιματική αλλαγή; Και τα δύο μαζί; Το σίγουρο είναι πως αυτά συμβαίνουν και θα συνεχίσουν να συμβαίνουν γύρω μας και ίσως ακόμα περισσότερο και με μεγαλύτερη ένταση όπως ήδη έχουν προβλεφθεί  από επιστήμονες και έχουν αγνοηθεί συστηματικά από κυβερνήσεις σε όλο το κόσμο.

Οι πυρκαγιές στη δυτική Βραζιλία ξεκίνησαν από εγκληματίες που ενθαρρύνονται από ανεύθυνους ηγέτες, οι οποίοι εξακολουθούν να αναγνωρίζονται ως νόμιμοι από τη διεθνή κοινότητα.

Στα κοινωνικά δίκτυα μας ζητείται τώρα να «προσευχηθούμε για τον Αμαζόνιο» (#PrayForTheAmazon). Αλλά το τροπικό δάσος δεν είναι καθεδρικός ναός που μπορούμε να ανοικοδομήσουμε. Και η καταστροφή του δεν είναι ατύχημα. Είμαστε όλοι υπεύθυνοι – από εκείνους που υποστηρίζουν ή δίνουν μια πλατφόρμα στους αρνητές της κλιματικής αλλαγής ώς εκείνους που υποστηρίζουν την παραγωγική γεωργία, είτε ως παραγωγοί, είτε ως καταναλωτές, είτε ως ψηφοφόροι.

Το σύνδρομο του βρασμένου βάτραχου περιγράφει έναν βάτραχο βραδέως ζωντανό. Η προϋπόθεση είναι ότι, εάν ένας βάτραχος βρεθεί ξαφνικά σε βραστό νερό, θα βγει έξω, αλλά, εάν ο βάτραχος βρεθεί σε κρύο νερό που σιγά σιγά θερμαίνεται και έρχεται σε βρασμό, δεν θα αντιληφθεί τον κίνδυνο και θα παραμείνει εκεί μέχρι θανάτου.

Το ίδιο βατράχι τοποθετείται σε ένα δοχείο με νερό. Αυτή τη φορά, η θερμοκρασία του νερού είναι ευχάριστη. Το βατράχι ξαπλώνει ευτυχισμένο, απολαμβάνοντας την εμπειρία. Το νερό στο δοχείο θερμαίνεται σταδιακά. Υπάρχουν στιγμές που το βατράχι ενοχλείται, αλλά δεν παρουσιάζει καμιά έντονη αντίδραση. Εγκλιματίζεται. Κάποια στιγμή, το νερό αρχίζει να βράζει, οπότε και είναι πολύ αργά για το βατράχι να πηδήξει έξω το νερό. Ακινητοποιείται. Και το βατράχι βράζει… Ζωντανό.

Η ιστορία χρησιμοποιείται συχνά ως μεταφορά για την αδυναμία ή την απροθυμία των ανθρώπων να αντιδρούν ή να γνωρίζουν τις απειλές που προκύπτουν σταδιακά. Ο χρόνος μας εδώ, σε αυτό τον πλανήτη, είναι περιορισμένος. Δεν σημαίνει πως και ο πλανήτης μας οδεύει με τους δικούς μας ρυθμούς.  Οι κλιματικές αλλαγές εξελίσσονται με αργούς ρυθμούς (αν και πλέον είναι εμφανές πως η επιτάχυνση είναι ορατή ακόμα και από τους πιο σκεπτικούς!). Η άγνοια και η υποκρισία θα μας φτάσουν στο σημείο της ακινησίας του βατράχου. Στο σημείο που οι επιλογές μας πλέον θα είναι περιορισμένες και με μεγάλο κόστος. Aφέλεια ή σκοπιμότητα; Μάλλον και τα δυο. Είτε είναι τώρα η κυβέρνηση της Βραζιλίας, είτε η κυβέρνηση του Τραμπ  ή τα μεγάλα και πολλά δάκρυα για την Παναγία των Παρισίων, σίγουρα το πλανητικό ντόμινο θα συνεχιστεί και η ακινησία μας θα μας οδηγήσει σε μη αναστρέψιμες συνέπειες. Οπως και στην περίπτωση του βατράχου…

* Ο κ. Γιάννης Γκουτζαμάνης είναι γραμματέας Περιβάλλοντος της ΓΣΕΕ.

 

 

 

 

 

24s13_skitsomakris
ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΕΡΕΦΟΣ*

Τα περιθώρια στενεύουν

ΠΟΛΙΤΙΚΗ 18.08.2019

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Οταν ο διάσημος Νορβηγός εξερευνητής Ρόαλντ Αμούδσεν ξεκίνησε από την Kristiania (σημερινό Οσλο) την εξερεύνηση του βορειοδυτικού περάσματος τον Ιούνιο του 1903, το πλοίο του έπλεε προς τα βορειοδυτικά μέχρι τις 3 Οκτωβρίου του ιδίου έτους. Τότε το πλοίο ακινητοποιήθηκε από τους πάγους του επερχόμενου χειμώνα και έμεινε ακινητοποιημένο εκεί για περίπου δύο χρόνια. Το πλήρωμα πραγματοποιούσε μετρήσεις αναζητώντας τον Βόρειο Μαγνητικό Πόλο της Γης (στο σημείο αυτό η μαγνητική βελόνα της πυξίδας γίνεται κάθετη!) με την ακινητοποίηση του πλοίου, ο Αμούδσεν προχώρησε στη συνέχεια με σκι μέχρι την Αλάσκα, από όπου και τηλεγράφησε ότι έφθασε σώος διασχίζοντας το βορειοδυτικό πέρασμα, πρώτα με το πλοίο και μετά με σκι.

Σήμερα το πέρασμα αυτό είναι διαπλεύσιμο με κατάλληλα πλοία, και πολλές εταιρείες διαμορφώνουν τους εμπορικούς τους στόλους κατάλληλα ώστε να πλέουν ασφαλώς στα παγωμένα αυτά μέρη. Την εποχή μας, που πολλοί την ονομάζουν πλέον ανθρωπόκαινο (λόγω της πρόσφατης υπερθέρμανσης του πλανήτη από τις ανθρώπινες δραστηριότητες) σηματοδότησε τον Σεπτέμβριο του 2013 η διάβαση του πρώτου εμπορικού πλοίου bulk carrier (το «MS Nordic Orion») το οποίο μετέφερε περίπου 70.000 τόνους κάρβουνο από το Βανκούβερ στο λιμάνι Πόρι της Φινλανδίας. Η απόσταση που διανύθηκε ήταν κατά 2.000 χιλιόμετρα μικρότερη από την παραδοσιακή οδό μέσω της διώρυγας του Παναμά. Τέλος, η πρώτη κρουαζιέρα μέσα από το ΒΔ πέρασμα ένωσε την Αλάσκα με τη Νέα Υόρκη τον Σεπτέμβριο του 2016.

Ολα αυτά έχουν γίνει εφικτά λόγω της άνευ προηγουμένου υπερθέρμανσης του πλανήτη μας από την αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών του πόρων. Μερικοί θεωρούν ότι αυτές οι μεταβολές συμβαίνουν σε κύκλους. Θα μπορούσαν να ισχυριστούν τη φράση «κύκλος είναι και θα περάσει» κατά το «μπόρα είναι και θα περάσει», με τη διαφορά ότι οι κυκλικές μεταβολές στους πάγους του πλανήτη γίνονται σε δεκάδες χιλιάδες χρόνια. Η περίοδος που ζούμε, που δημιουργήθηκαν ο πολιτισμός, οι κοινωνίες και όλα τα θαυμαστά του ανθρώπου, θα διαρκέσει το πολύ άλλα 10-15.000 χρόνια ακόμη.

Μέσα σε αυτή τη «μεσοπαγετώδη» περίοδο, ο άνθρωπος έχει αλλάξει τη σύσταση της ατμόσφαιρας τόσο πολύ όσο δεν έχει ξανασυμβεί τα τελευταία 1-2 δισεκατομμύρια χρόνια του πλανήτη. Αν πήγαινε φέτος ο Αμούδσεν την αποστολή του θα έβρισκε τον Ιούνιο θερμοκρασίες πάνω από 20° C και αφού θα τελείωνε τις παρατηρήσεις με το μαγνητόμετρό του κατά τον Οκτώβριο θα άνοιγε τα πανιά του να γυρίσει πίσω στο Οσλο. Ούτε καν θα μπορούσε να φανταστεί ότι εκεί όπου πήγε με σκι (στην Αλάσκα) για να τηλεγραφήσει, ίσως τα τηλεγραφόξυλα να είχαν καεί από δασική πυρκαγιά! Ηδη φέτος είναι η δεύτερη φορά με τεράστιες δασικές πυρκαγιές όχι μόνο στην (πρώην) παγωμένη ακόμη και το θέρος Βόρεια Σιβηρία, αλλά και στην Αλάσκα! Ούτε καν θα είχε διανοηθεί τους ρυθμούς με τους οποίους λιώνουν οι πάγοι στον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό.

Το λιώσιμο των πάγων έχει το φοβερό αποτέλεσμα να αποκαλύπτει τεράστιες εκτάσεις γης, με αποτέλεσμα να απελευθερώνεται απευθείας στην ατμόσφαιρα μεθάνιο (ένα πολύ ισχυρό θερμοκηπικό αέριο). Η έκλυση επιπλέον μεθανίου επιδεινώνει το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Θυμάμαι που ήμασταν σε αποστολή στο Τρούμσε με τον αείμνηστο συνάδελφο Ιβαρ Ιζακσεν και όταν είδε ότι υπήρχε τουριστική εκδρομή επίσκεψης σε παγετώνα που λιώνει, κουνούσε το κεφάλι του λέγοντας: «Δεν έχουν ιδέα τι σημαίνει αυτή η καταστροφή».

Πέρα από το μεθάνιο, η αφαίρεση του «λευκού» με το λιώσιμο των πάγων μειώνει στις πολικές περιοχές την ανακλαστικότητα του πλανήτη, το έδαφος του οποίου απορροφά, χωρίς τον πάγο, περισσότερη ηλιακή ενέργεια. Αυτό οδηγεί σε περαιτέρω αποσταθεροποίηση του κλίματος. Οι δε θερμότεροι ωκεανοί και οι θάλασσες συμμετέχουν στη δημιουργία της συχνότερης εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων. Κάτι σαν τα ακραία καιρικά φαινόμενα που περιγράφει ο Ησίοδος. Η τιτανομαχία θα μπορούσε να κινηματογραφηθεί στη φοβερή καταιγίδα της Χαλκιδικής ή ακόμα και στην υδάτινη καταστροφή στη Μάνδρα, στην καύση των σιβηρικών δασών, στους καύσωνες της κεντρικής και νότιας Ευρώπης. Στην Αττική, από δύο καύσωνες τα πρώτα 30 χρόνια του 20ού αιώνα φθάσαμε τους δεκαπέντε στα τελευταία 30 χρόνια. Το κόστος κάλυψης των ασφαλιστικών εταιρειών από καιρικές καταστροφές από 10 δισ. δολάρια τη δεκαετία του ’50 παγκοσμίως εκατονταπλασιάσθηκε, φτάνοντας τη δεκαετία μας το 1 τρισ. δολάρια.

Ο πλανήτης μας δεν έχει πολλά περιθώρια ακόμη. Εχουμε πάρει ένα δρόμο χωρίς επιστροφή, προς έναν Μιλτονικό «απολεσθέντα παράδεισο», προς μια εποχή που η βροχή, αντί να μας θυμίσει τις συνθέσεις των μεγάλων ρομαντικών, θα μας γεμίζει με τον τρόμο της πλημμύρας. Η επιστήμη έχει μιλήσει, ο πλανήτης είναι ένας, τα διαπλανητικά ταξίδια είναι ωραία για το Hollywood, αλλά ο άνθρωπος και η φύση είναι εδώ: στη μοναδική, στην υπέροχη Γη!

* Ο κ. Χρήστος Ζερεφός είναι μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Ο πολιτικός γρίφος της κλιματικής αλλαγής

ΠΕΤΡΟΣ ΠΑΠΑΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ

Η εβδομάδα που πέρασε ήταν καταιγιστική σε δυσοίωνες ειδήσεις από το μέτωπο της κλιματικής αλλαγής. Ο Ιούλιος ήταν ο πιο θερμός μήνας στα μετεωρολογικά χρονικά της Ευρώπης, με τον υδράργυρο να σκαρφαλώνει στους 45,9 βαθμούς Κελσίου στη Γαλλία και τον καύσωνα να προκαλεί 400 περισσότερους θανάτους από ό,τι συνέβαινε συνήθως μέσα μία εβδομάδα στην Ολλανδία. Η καταστροφή της Αμαζονίας, ενός από τους κυριότερους πνεύμονες του πλανήτη, οδεύει προς σημείο μη επιστροφής, εκτιμούν οι ειδικοί. Εκθεση της Διεθνούς Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) προειδοποιεί για παγκόσμια διατροφική κρίση λόγω των συχνότερων και σφοδρότερων ξηρασιών, τυφώνων και πυρκαγιών, όπως εκείνες που μαίνονται τις ημέρες αυτές στη Σιβηρία.

Ο κοινός νους αναρωτιέται γιατί, ενώ οι συναγερμοί χτυπούν στη διαπασών, οι πολιτικές ηγεσίες πολλών και ισχυρών χωρών εμφανίζουν τέτοια αναισθησία. Γιατί η κλιματική αλλαγή δεν μπορεί να μείνει έξω από την πολιτική αντιπαράθεση και να αντιμετωπιστεί ως οικουμενικό πρόβλημα, που ζητάει κατεπειγόντως λύσεις; Δυστυχώς, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Ο παλιός αφορισμός, ότι αν θίγονται μεγάλα συμφέροντα οι άνθρωποι είναι ικανοί να αλλάξουν ακόμη και τα αξιώματα της ευκλείδειας γεωμετρίας, επιβεβαιώνεται για μία ακόμη φορά.

Το 2017, ο συντηρητικός πολιτικός της Αυστραλίας Σκοτ Μόρισον εμφανίστηκε στο Κοινοβούλιο κρατώντας ένα σβώλο γαιάνθρακα και καλώντας τους βουλευτές να ενισχύσουν τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων. Οι βουλευτές των Εργατικών τον ειρωνεύτηκαν ως οπισθοδρομικό, που δεν καταλαβαίνει την οξύτητα του οικολογικού προβλήματος. Τα μειδιάματα πάγωσαν όταν ο συντηρητικός συνασπισμός του Μόρισον κέρδισε τις εκλογές, διαψεύδοντας όλα τα προγνωστικά. Βασικό στοιχείο της προεκλογικής στρατηγικής του ήταν να εμφανίσει την Κεντροαριστερά ως εκπρόσωπο των καλοζωισμένων αστικών στρωμάτων που υπερβάλλουν σε οικολογικές ευαισθησίες, αδιαφορώντας για τα ζωτικά προβλήματα επιβίωσης εργατών και αγροτών.

Δεν πρόκειται για μεμονωμένη εξαίρεση. Ο ακροδεξιός Ζαΐρ Μπολσονάρο κέρδισε τις προεδρικές εκλογές της Βραζιλίας παρά την εξοργιστικά αντιοικολογική πλατφόρμα του για την «εκμετάλλευση» της Αμαζονίας και την άρνηση της κλιματικής αλλαγής. Ανάλογη ήταν η περίπτωση Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος κέρδισε τις προεδρικές εκλογές επικρατώντας σε βιομηχανικές πολιτείες όπως το Μίτσιγκαν, το Οχάιο και η Πενσιλβάνια χάρη και στην προπαγάνδα του ότι τα μέτρα των Δημοκρατικών κατά της κλιματικής αλλαγής θα στοίχιζαν θέσεις εργασίας. Ας μην ξεχνάμε, ακόμη, ότι το κίνημα των «Κίτρινων Γιλέκων», που τόσο ταλαιπώρησε τον Εμανουέλ Μακρόν, πυροδοτήθηκε από τον οικολογικό (εντός ή εκτός εισαγωγικών) φόρο στα καύσιμα.

Ασφαλώς η εικόνα δεν είναι μονόχρωμη. Το νεανικό πανευρωπαϊκό κίνημα με τις οικολογικές πορείες και απεργίες, που έχει βρει την ηρωίδα του στο πρόσωπο της Σουηδής Γκρέτα Τούνμπεργκ εδώ και ένα χρόνο, είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Στις ευρωεκλογές του Μαΐου, οι Πράσινοι σημείωσαν ορμητική άνοδο, φιλοδοξώντας μάλιστα να εκτοπίσουν την υπό κατάρρευση Σοσιαλδημοκρατία σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας. Η διευθύντρια σύνταξης της Le Monde Σιλβί Κοφμάν εκτιμά πως ο παλιός διπολισμός Δεξιάς – Αριστεράς δίνει τη θέση του σε ένα νέο δίπολο Πράσινων – Ακροδεξιάς, με το φιλελεύθερο Κέντρο να συμπληρώνει το νέο πολιτικό τοπίο.

Πρόσφατη έρευνα της Κομισιόν δίνει τροφή σε παρόμοιες, τολμηρές εικασίες. Στο ερώτημα «ποια είναι τα πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ευρώπη», το 34% ιεραρχεί ως πρώτο ζήτημα τη μετανάστευση (πτώση έξι μονάδων από πέρυσι) και το 22% την κλιματική αλλαγή (άνοδος έξι μονάδων), αφήνοντας πιο πίσω την ανεργία, τα οικονομικά προβλήματα, την τρομοκρατία και την εγκληματικότητα.

Ωστόσο το ανερχόμενο, στην Ευρώπη, πράσινο ρεύμα έχει να αντιμετωπίσει τις δικές του πολιτικές αντιφάσεις, που απειλούν να το διαρρήξουν. Από τη μια πλευρά βρίσκονται φιλελεύθερων απόψεων πολιτικοί, όπως ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ στη Γαλλία, και οι Πράσινοι που συμμαχούν με Χριστιανοδημοκράτες σε κρατίδια της Γερμανίας και από την άλλη ριζοσπάστες που θεωρούν την οικολογία ασυμβίβαστη με τον οικονομικό φιλελευθερισμό. Οι τελευταίοι θυμίζουν ότι ο πατριάρχης του νεοφιλελευθερισμού, Μίλτον Φρίντμαν, έλεγε το 2003 ότι «το περιβάλλον είναι υπερτιμημένο πρόβλημα» και ότι «τα εργασιακά δικαιώματα και η προστασία του περιβάλλοντος θέτουν υπερβολικούς περιορισμούς» στην επιχειρηματικότητα.

Επιπλέον, τονίζουν ότι η διεθνοποίηση της παραγωγής που έχει ως αποτέλεσμα εξαρτήματα προϊόντων «να διασχίζουν τρεις ή τέσσερις φορές τον Ειρηνικό Ωκεανό προτού καταλήξουν στα ράφια των σούπερ μάρκετ», όπως έγραφε ο Μπεν Κάσελμαν στους New York Times, επιβαρύνει τρομερά το φαινόμενο του θερμοκηπίου. Η ανάγκη ενός νέου οικονομικού μοντέλου, που θα συμφιλιώνει την ανάπτυξη με την προστασία του πλανήτη, είναι το μεγάλο στοίχημα για όσους επαγγέλλονται ένα πράσινο New Deal και δεν θέλουν να μείνει για μία ακόμη φορά ένα πουκάμισο αδειανό.

Έντυπη

 

 

 

 

 

Αδειάζει η κλεψύδρα του πλανήτη

ΘΟΔΩΡΗΣ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΣ

Δεν έχουμε ιδέα τι μας περιμένει. Αυτό είναι το μήνυμα του «The Uninhabitable Earth», ενός πρόσφατου βιβλίου για την κλιματική αλλαγή από τον δημοσιογράφο Ντέιβιντ Γουάλας Γουέλς. Δεν έχουμε πάρει χαμπάρι τίποτε. Κάτι παιδάκια διαδηλώνουν και κάτι ειδησάρια περνούν από τα timelines, εφημερίδες κάνουν αφιερώματα και ντοκιμαντέρ μάς δείχνουν αποστεωμένες πολικές αρκούδες, αλλά στην πραγματικότητα οι υπόλοιποι έχουμε μεσάνυχτα. Από τα πολλά προβλήματα του κόσμου, υπάρχει ένα με το οποίο θα έπρεπε να ασχολούμαστε κάθε μέρα. Ενα, μέσα από το πρίσμα του οποίου θα έπρεπε να περνάει οτιδήποτε άλλο σκεφτόμαστε ή κάνουμε: το γεγονός ότι πλέον, για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, ζούμε σε έναν αλλιώτικο κόσμο από αυτόν που γνώρισε (και στον οποίο γεννήθηκε, εξελίχθηκε και ωρίμασε) ο ανθρώπινος πολιτισμός.

Το «The Uninhabitable Earth», το οποίο θα κυκλοφορήσει και στα ελληνικά από τις εκδόσεις Μεταίχμιο το φθινόπωρο, είναι ένα βιβλίο για την κλιματική αλλαγή. Αλλά είναι λίγο διαφορετικό από τα περισσότερα άλλα που έχουν κυκλοφορήσει τις τελευταίες δεκαετίες. Μία από τις διαφορές είναι ότι ο συγγραφέας είναι δημοσιογράφος και όχι επιστήμονας και ως τέτοιος έχει τη δυνατότητα να ακουμπήσει περισσότερα επιστημονικά πεδία και να γράψει λίγο πιο ελεύθερα. Tα γράφει χύμα, λοιπόν, και είναι θυμωμένος – τι θυμωμένος, έξαλλος είναι. Κάθισε και κατέγραψε αναλυτικά τα αποτελέσματα των πιο πρόσφατων ερευνών σε μια σειρά από τομείς που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή, κατέγραψε και τις συνέπειες που βλέπουμε ήδη μπροστά μας και έγινε έξαλλος επειδή δεν είναι όλοι έξαλλοι γι’ αυτό που συμβαίνει και για όσα πρόκειται να συμβούν στον πλανήτη μας τις αμέσως επόμενες τρελές δεκαετίες. Διαβάζοντας ο αναγνώστης σχεδόν τον ακούει να κοπανά τα πλήκτρα με τους δείκτες, φτύνοντας σαλάκια στην οθόνη.

Βλέπετε, τα τελευταία 10.000 χρόνια ο ανθρώπινος πολιτισμός αναπτύχθηκε σε έναν πλανήτη που είχε μια σχεδόν σταθερή μέση θερμοκρασία. Είχαμε μεν παγωμένες περιοχές, είχαμε τους καύσωνες, είχαμε την πάροδο των εποχών, μια μικρή «εποχή παγετώνων» τον 17ο αιώνα, αλλά ο μέσος όρος της θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας κοντά στο έδαφος παρέμενε σχετικά σταθερός, μέσα σε ένα πολύ στενό όριο. Αυτό το στενό όριο σήμαινε συγκεκριμένες συνθήκες για το κλίμα του πλανήτη και μέσα σε αυτές τις συνθήκες τα κάναμε όλα. Εκεί αναπτύξαμε την αγροτική παραγωγή, εκεί φτιάξαμε πόλεις, εκεί κάναμε παγκόσμιους πολέμους και σταυροφορίες, εκεί ανακαλύψαμε την πενικιλίνη, εκεί ρίξαμε την ατομική βόμβα, εκεί φτιάξαμε το Ιντερνετ. Η ανθρωπότητα αναπτύχθηκε και ανέπτυξε τον πολιτισμό της προσαρμοσμένη σε ακριβώς αυτές τις συνθήκες, σε αυτές τις θερμοκρασίες, με αυτές τις ποσότητες βροχόπτωσης, σε εδάφη που μπορούσαν να υποστηρίξουν συγκεκριμένες καλλιέργειες, σε τοποθεσίες που αντιμετώπιζαν συγκεκριμένης συχνότητας και έντασης πλημμύρες, τυφώνες, πυρκαγιές ή άλλες καταστροφές. Αυτό τον κόσμο βρήκαμε, και χτίσαμε τον πολιτισμό μας στα μέτρα του ακριβώς. Αυτά τα μέτρα τώρα αλλάζουν.

Τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ποτέ δεν είχαν φτάσει πάνω από 300ppm (μέρη ανά εκατομμύριο) τα τελευταία 800.000 χρόνια. Σήμερα είναι πάνω από 400ppm. Την τελευταία φορά που υπήρχε τόσο διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια δηλαδή, όταν δεν υπήρχε ανθρώπινο είδος, η θάλασσα ήταν 25-35 μέτρα ψηλότερα από εκεί που είναι σήμερα και υπήρχαν ελάχιστοι πάγοι στην Ανταρκτική και τη Γροιλανδία. Ο πλανήτης μας ήταν ένα εντελώς αλλιώτικο μέρος.

Η συσσώρευση αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα σε πρωτοφανή για την ιστορία της ανθρωπότητας επίπεδα δεν είναι κάτι που θα έχει συνέπειες το 2100. Είναι ένα φαινόμενο που έχει συνέπειες σήμερα, κάποιες από τις οποίες μπορεί να τις έχετε ακουστά (η αύξηση της στάθμης της θάλασσας, η εξαφάνιση ειδών, η ερημοποίηση ολόκληρων περιοχών), κάποιες τις ζούμε ήδη στο πετσί μας (οι καύσωνες, η ξηρασία, τα ακραία καιρικά φαινόμενα), κάποιες όμως πολλοί δεν τις σκεφτόμαστε καθόλου.

«Από το 1950», γράφει ο Γουέλς, «τα ωφέλιμα συστατικά των φυτών που καλλιεργούμε –οι πρωτεΐνες, το ασβέστιο, ο σίδηρος, η βιταμίνη C– έχουν μειωθεί σχεδόν κατά το ένα τρίτο». Ακόμα και οι πρωτεΐνες στη γύρη των μελισσών έχουν μειωθεί κατά το ένα τρίτο. Οι πλημμύρες έχουν τετραπλασιαστεί από τη δεκαετία του ’80. Εχουν διπλασιαστεί από το 2004. Από το 1979 η σεζόν των δασικών πυρκαγιών έχει μεγαλώσει κατά 20%. Οι δασικές πυρκαγιές στις ΗΠΑ σήμερα καίνε κατά μέσον όρο διπλάσιες εκτάσεις δασών από ό,τι έκαιγαν το 1970. Δασικές πυρκαγιές πλέον βλέπουμε τακτικά σε μέρη όπου στο πρόσφατο παρελθόν ήταν εξαιρετικά σπάνιο –έως και αδιανόητο– φαινόμενο, όπως η Σουηδία και η Γροιλανδία.

Μετάδοση ασθενειών

Αλλά υπάρχουν κι άλλα, ακόμα πιο απροσδόκητα. Η αλλαγή του κλίματος κάνει τα κουνούπια που φέρουν την ελονοσία και τον κίτρινο πυρετό, ή τα τσιμπούρια που μεταφέρουν τη νόσο Lyme να επεκτείνουν τη ζώνη δράσης τους και σε άλλες ηπείρους. Μόνο στις ΗΠΑ τα τελευταία 13 χρόνια οι περιπτώσεις ασθενειών που μεταφέρονται από κουνούπια, τσιμπούρια ή ψύλλους τριπλασιάστηκαν.

Ακόμα και πράγματα που μοιάζουν εντελώς άσχετα έχουν επηρεαστεί δραματικά από την κλιματική αλλαγή. Σύμφωνα με πολυάριθμες έρευνες, η υψηλότερη θερμοκρασία αυξάνει, μεταξύ άλλων, τα ποσοστά των εγκληματικών ενεργειών, τις βωμολοχίες στα social media, τη διάρκεια που οι οδηγοί πατούν την κόρνα και τις πιθανότητες οι αστυνομικοί να πυροβολήσουν κατά τη διάρκεια της βάρδιάς τους.

Η ανθρωπότητα δεν έχει ζήσει ποτέ άλλοτε σε συνθήκες σαν αυτές που έχουμε εμείς σήμερα. Είμαστε ήδη έξω από τα στενά όρια που είχαμε συνηθίσει και, όπως πάμε, μέχρι το τέλος του αιώνα θα είμαστε άλλους 2 βαθμούς Κελσίου (ή και παραπάνω) έξω από τα όρια. Ο κόσμος αυτός θα είναι ακόμα πιο σκληρός και αφιλόξενος για εμάς. Και αυτός είναι ο πυρήνας του προβλήματος και κάτι που πολλοί δεν καταλαβαίνουν: Ο «πλανήτης μας» δεν έχει πρόβλημα. Αυτές οι αλλαγές δεν του λένε τίποτε – εκατομμύρια χρόνια πριν είχε ακόμα υψηλότερες θερμοκρασίες, ακόμα περισσότερα ppm διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Δεν έπαθε τίποτε. Εμείς είμαστε που έχουμε το πρόβλημα. Δεν έχουμε γνωρίσει ποτέ τέτοιον πλανήτη σαν αυτό στον οποίο ζούμε τώρα.

Το πολιτικό πρόβλημα και το «πλανητικό σχέδιο Μάρσαλ»

Αν κάποιος αφήσει το εξαιρετικό βιβλίο του Γουάλας Γουέλς με την ψυχή μαύρη από την απελπισία, μπορεί στη συνέχεια να προχωρήσει σε ένα άλλο πρόσφατο βιβλίο για να εξοντώσει και κάθε τελευταία αχτίδα ελπίδας που ενδέχεται να του έχει απομείνει. Γιατί αν ο Γουάλας Γουέλς χαρτογραφεί την κρισιμότητα της κατάστασης οδυνηρά γλαφυρά, ο Γουίλιαμ Βόλμαν στο νέο, δίτομο «Carbon Ideologies» προχωρά παρακάτω, υποστηρίζοντας πως το πρόβλημα δεν λύνεται ή πως, τουλάχιστον, είναι εντελώς αδύνατο να λυθεί από ένα είδος σαν το δικό μας.

Μέσα σε 1.300 σελίδες και μετά έξι χρόνια έρευνας, ταξιδιών, συνεντεύξεων και συζητήσεων, ο Βόλμαν αναλύει εξαντλητικά το πώς η ανθρωπότητα έχει θεμελιώσει την ύπαρξή της στην παραγωγή και στην κατανάλωση ενέργειας και πώς αυτό το γιγάντιο, πια, οικοδόμημα προκαλεί μία σειρά από αλληλοσυνδεόμενα προβλήματα. Ο συγγραφέας τα αναλύει όλα διεξοδικά, με στοιχεία, πίνακες και ενδιάμεσα με ενδιαφέρουσες ιστορίες και συζητήσεις με ανθρώπους που εργάζονται στη βιομηχανία της ενέργειας ή που υφίστανται τις συνέπειες. Και το συμπέρασμα;

Το συμπέρασμα το γράφει στην πρώτη πρώτη σελίδα, με τη μορφή μηνύματος σε αναγνώστες του βιβλίου του από κάποια άλλη, μελλοντική εποχή.

«Γράφοντας αυτό το βιβλίο για τον άνθρακα, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και την πυρηνική ενέργεια», αναφέρει, «προσπαθώ να κοιτάξω τον κόσμο όπως θα τον κοιτάξει το μέλλον: ήτοι, έναν κόσμο που εξαφανίστηκε. Τίποτε δεν μπορεί να γίνει για να σωθεί – άρα, τίποτε δεν χρειάζεται να γίνει. Κατά συνέπεια, αυτό το βιβλίο δεν προσφέρει λύσεις. Δεν υπήρχαν λύσεις. Δεν είχαμε καμιά».

Αυτό είναι κάτι πολύ δύσκολο να το χωνέψει κάποιος. Πώς είναι δυνατό να μην υπάρχουν λύσεις; Είναι, επίσης, ένα δυσάρεστο και αντιπαραγωγικό μήνυμα που, ακόμα κι αν ο αναγνώστης το αποδεχθεί και το εισπράξει, δεν έχει τι να το κάνει μετά. Ο Βόλμαν, ο οποίος στο βιβλίο δεν αγγίζει σχεδόν καθόλου τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ή την ανάπτυξη μελλοντικών τεχνολογιών όπως η πυρηνική σύντηξη, θεωρεί το πρόβλημα πιο θεμελιώδες – πιστεύει ότι το αδιέξοδο είναι τόσο μεγάλο που εμείς δεν μπορούμε να αντεπεξέλθουμε ως είδος. Λύσεις υπάρχουν, απλά είναι τόσο δύσκολες για τα δικά μας μέτρα (θα μπορούσαμε, υποστηρίζει, να έχουμε εφαρμόσει τέτοιες εδώ και δεκαετίες – και δεν το κάναμε), που δεν κάνει καν τον κόπο να τις περιγράψει.

Για να αντιμετωπίσουμε την καταστροφή, βλέπετε, απαιτείται μια κινητοποίηση αντίστοιχης κλίμακας με την κινητοποίηση των εμπόλεμων κρατών στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν ολόκληρες βιομηχανίες μεταλλάχτηκαν σε μια νύχτα – αλλά σε παγκόσμιο επίπεδο. Ή κάτι σαν πλανητικό σχέδιο Μάρσαλ, το οποίο θα πρέπει να περιλαμβάνει γιγάντιες επενδύσεις σε υποδομές σε κάθε σκέλος της ανθρώπινης δραστηριότητας, από εντελώς νέου τύπου αεροπλάνα και εντελώς νέα δίκτυα ενέργειας μέχρι νέες μεθόδους παραγωγής τσιμέντου και νέες τεχνολογίες αποθήκευσης ενέργειας, από νέες μεθόδους παραγωγής τεχνητού κρέατος μέχρι ολοκληρωτική αναπροσαρμογή του αγροδιατροφικού τομέα και των διατροφικών συνηθειών παγκοσμίως και, βέβαια, ιλιγγιώδεις επενδύσεις σε έρευνα για νέες μορφές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό μπορεί να μοιάζει ένα πρόγραμμα τιτάνιο, υπερφιλόδοξο και δαπανηρό, αλλά μόνο επειδή δεν έχουμε σωστή εικόνα του προβλήματος.

Οπως γράφει ο Γουέλς, σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, τα οφέλη από μια γρήγορη μετατροπή του παγκόσμιου ενεργειακού μοντέλου σε κάτι πιο βιώσιμο θα έφταναν τα 26 τρισ. δολάρια μέχρι το 2030 – σε έντεκα χρόνια δηλαδή. Μια τέτοια γιγάντια μετατροπή θα ήταν εξαιρετικά κοστοβόρο, παγκόσμιας κλίμακας πρότζεκτ, αλλά οπωσδήποτε θα κόστιζε πολύ λιγότερα από 26 τρισ. Το πρόβλημα όμως δεν είναι τα λεφτά. Το πρόβλημα είναι πολιτικό. Αφενός δεν υπάρχει κανένας αρμόδιος φορέας για να αναλάβει και να φέρει εις πέρας ένα τέτοιο πρόγραμμα, αφετέρου δεν υπάρχει και καμία παλλαϊκή απαίτηση από την ανθρωπότητα για να δημιουργηθεί ένας τέτοιος φορέας.

«Η μεγάλη παραφροσύνη»

Σε ένα άλλο πρόσφατο βιβλίο για την κλιματική αλλαγή, το «The Great Derangement» (κυριολεκτικά: «Η μεγάλη παραφροσύνη») του Αμιτάβ Γκος, ο διάσημος Ινδός συγγραφέας υποστηρίζει ότι μέρος της ανικανότητάς μας ως είδος να αντιδράσουμε όλοι μαζί από κοινού σε μια τέτοια κρίση είναι το ότι η ίδια η δομή των ιστοριών που έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε για να καταλαβαίνουμε τον κόσμο εδώ και χιλιετίες είναι ακατάλληλη για να αποτυπώσει τέτοιας κλίμακας απειλές. Μπορούμε να καταλάβουμε τους ανεμόμυλους που υποτίθεται ότι επιτίθενται στον Δον Κιχώτη ή τον μετεωρίτη που πάει να αντιμετωπίσει ο Μπρους Γουίλις, αλλά δεν μπορούμε να καταλάβουμε ή να εξηγήσουμε (ή να συζητήσουμε για) ένα αόρατο πλανητικό φαινόμενο που εξελίσσεται σε ορίζοντα δεκαετιών και για το οποίο ευθυνόμαστε σχεδόν όλοι μας σχεδόν το ίδιο. Οπότε πώς να συλλάβουμε την κλίμακα ενός τέτοιου προβλήματος, πώς να το χωνέψουμε και να το μετουσιώσουμε σε πολιτική απαίτηση για λύσεις σε πρωτόγνωρο, παγκόσμιο επίπεδο;

Γι’ αυτό είναι απελπισμένος και ο Βόλμαν στο δικό του βιβλίο. Το βρίσκει αδύνατο. «Κάποτε», γράφει, «ίσως όχι πολύ μακριά στο μέλλον, οι κάτοικοι ενός θερμότερου, πιο επικίνδυνου και βιολογικά εκφυλισμένου πλανήτη από αυτόν στον οποίο έζησα εγώ, θα αναρωτηθούν τι σκεφτόμασταν εμείς, αν σκεφτόμασταν τίποτε».«Οταν οι επόμενες γενιές αναπολούν τη “Μεγάλη παραφροσύνη”», γράφει ο Αμιτάβ Γκος στο δικό του βιβλίο, «ασφαλώς θα ρίχνουν το φταίξιμο σε ηγέτες και πολιτικούς της εποχής μας για την ανικανότητά τους να αντιμετωπίσουν την κλιματική κρίση. Αλλά ενδέχεται να θεωρούν εξίσου ενόχους τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες – δεν είναι, άλλωστε, δουλειά των πολιτικών και των γραφειοκρατών το να φαντάζονται τις πιθανότητες».

Κι αν οι συγγραφείς όπως ο Γκος, ο Γουέλς και ο Βόλμαν κάτι παλεύουν να κάνουν, δεν υπάρχει απολύτως καμία ένδειξη ότι οι κυβερνήσεις ετοιμάζονται να τους ακολουθήσουν. Κι ο χρόνος μας τελειώνει. Ζούμε ήδη σε έναν πρωτοφανή και ξένο πλανήτη, και τον βοηθάμε ανέμελοι να γίνεται ολοένα και πιο αφιλόξενος. Ισως να θυμάστε ότι μερικοί από τους σημαντικότερους επιστήμονες του κόσμου υπέγραψαν μια πολυσυζητημένη και βαρυσήμαντη επιστολή που υπογράμμιζε το πρόβλημα και απηύθυνε έκκληση στις κυβερνήσεις να αναλάβουν δράση, γιατί είναι ήδη πολύ αργά. Αυτό συνέβη το 1992. Εκτοτε, έχουμε στείλει στην ατμόσφαιρα τα μισά αέρια που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου από όσα έχουμε στείλει σε ολόκληρη την ιστορία μας, ως είδος.

«Σήμερα», γράφει έξαλλος ο Γουέλς, «η ανθρωπότητα καίει 80% περισσότερο άνθρακα από ό,τι έκαιγε το 2000». Κάποιοι, όντως, έχουν αρχίσει να παίρνουν χαμπάρι τι γίνεται. Ενα από τα πιο ωφελημένα μπλοκ των τελευταίων ευρωεκλογών ήταν οι απανταχού Πράσινοι και οικολόγοι. Νέοι από όλο τον κόσμο διαδηλώνουν, διεκδικούν και ενημερώνουν. Αλλά οι περισσότεροι δεν ασχολούνται. Θεωρούν ότι άλλα, πιο κατανοητά, μικρά και καθημερινά προβλήματα είναι σημαντικότερα. Το «εδώ ο κόσμος καίγεται» οι περισσότεροι το χρησιμοποιούν εντελώς ανάποδα, αγνοώντας την ειρωνεία.

 

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 28.07.2019

Η 16χρονη Γκρέτα και η γύμνια του πλανήτη μας

ΤΑΣΟΥΛΑ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ

Ο πλανήτης μας νοσεί βαριά. Οι θερμοκρασίες που σημειώθηκαν στην Ευρώπη τις τελευταίες ημέρες –με τα ρεκόρ ζέστης να καταρρίπτονται το ένα μετά το άλλο– το αποδεικνύουν: 41,7 βαθμοί Κελσίου στην Ολλανδία, 42,6° C στο Παρίσι, 40,9° C στην Κάτω Σαξονία της Γερμανίας,  40,2° C στο Βέλγιο, 36,9° C στη Βρετανία. Η μισή Ελβετία τέθηκε σε πορτοκαλί συναγερμό για καύσωνα· ακόμα και στις πιο ψηλές κορυφές των Αλπεων το χιόνι έχει αρχίσει να λιώνει επικίνδυνα. Kι όλα αυτά, τα οποία σήμερα θεωρούνται ακραία φαινόμενα, σε λίγα χρόνια, όπως προειδοποιούν οι επιστήμονες, θα αποτελούν μια νέα, εφιαλτική κανονικότητα.

Η 16χρονη Γκρέτα Τούνμπεργκ, που γεννήθηκε και ζει στη Σουηδία, έχει διαγνωστεί με σύνδρομο Ασπεργκερ. Πρόκειται για μια διαταραχή του φάσματος του αυτισμού, που επηρεάζει περίπου 1 στους 200 ανθρώπους και χαρακτηρίζεται, μεταξύ άλλων, από αδυναμία στην κοινωνική συναναστροφή και επικοινωνία, μέσο ή υψηλό δείκτη νοημοσύνης, μεγάλη ικανότητα συγκέντρωσης και εμβάθυνση στη λεπτομέρεια. «Το να είσαι Aspie είναι δώρο», λέει η ίδια. «Αν ήμουν όπως όλοι οι άλλοι, θα συνέχιζα τη ζωή μου, όπως όλοι οι άλλοι». Πριν από περίπου έναν χρόνο, λοιπόν, αποφάσισε να μη συνεχίσει τη ζωή της όπως όλοι οι άλλοι, αλλά να ορθώσει το παράστημά της για να σώσει τον πλανήτη που νοσεί – με τις δικές της δυνάμεις.

Στις 20 Αυγούστου 2018 η Γκρέτα δεν πήγε στο σχολείο (εκείνη τη μέρα ξεκινούσαν ξανά τα μαθήματα έπειτα από τις καλοκαιρινές διακοπές), αλλά πραγματοποίησε καθιστική διαμαρτυρία έξω από το κτίριο του Κοινοβουλίου, στη Στοκχόλμη, κατά των πολιτικών που δεν λαμβάνουν μέτρα για να αναχαιτιστεί η κλιματική αλλαγή. Δεν φώναζε συνθήματα, δεν μιλούσε καν. Κρατούσε μόνο ένα πλακάτ στο οποίο είχε γράψει: «Skolstrejk för Klimatet», «Σχολική απεργία για το κλίμα».

Οι άνθρωποι περνούσαν βιαστικοί από δίπλα της και σχεδόν κανείς δεν την κοιτούσε. «Αισθανόμουν τόσο μόνη, αλλά βαθιά μέσα μου ήξερα ότι αυτό ήταν το φάρμακο για τη θλίψη και την απογοήτευση που αισθανόμουν για τον κόσμο μας. Δεν μπορώ να ψηφίσω στα 16 μου, άρα πρέπει κάπως να αντιδράσω, για τη μεγαλύτερη κρίση στην ανθρώπινη ιστορία», έχει πει.

Την επόμενη εβδομάδα η διαμαρτυρία επαναλήφθηκε. Και τη μεθεπόμενη. Η έφηβη με το φωτεινό πρόσωπο και τις μακριές πλεξούδες κάθε Παρασκευή απείχε από τα μαθήματά της για να εντείνει τον αγώνα της. Σε λίγους μήνες έπαψε να είναι αόρατη. Τα φώτα της δημοσιότητας έπεσαν πάνω της. Η σχολική απεργία της για το κλίμα έγινε είδηση σε όλο τον κόσμο και εξελίχθηκε σε πανευρωπαϊκό μαθητικό κίνημα, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες συνομήλικοί της άρχισαν να τη μιμούνται σε 270 πόλεις της Γηραιάς Ηπείρου. Τον  Ιανουάριο, η 16χρονη Σουηδή ακτιβίστρια προτάθηκε για το φετινό Νομπέλ Ειρήνης.

Ακούστε τους επιστήμονες

Tην περασμένη Τρίτη, η Γκρέτα Τούνμπεργκ μίλησε στη γαλλική Εθνοσυνέλευση, στο Παρίσι, παρά τις διαμαρτυρίες βουλευτών κυρίως της Δεξιάς και Ακροδεξιάς που την αποκάλεσαν δημιούργημα των μέσων ενημέρωσης και ειρωνικά την πρότειναν για Νομπέλ… Φόβου. «Η Γαλλία δεν χρειάζεται έναν γκουρού της αποκάλυψης», έγραψε ένας εξ αυτών, ο Γκιγιόμ Λαρίβ, στο Twitter. «Κάποιοι επέλεξαν να μην έρθουν εδώ σήμερα. Επέλεξαν να μην μας ακούσουν και δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με αυτό. Σε τελική ανάλυση είμαστε απλώς παιδιά, δεν χρειάζεται να μας ακούτε. Ομως, πρέπει να ακούτε τους επιστήμονες, αυτό είναι το μόνο που σας ζητάμε», απάντησε εκείνη στην ομιλία της.

Και η εκστρατεία της για ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης συνεχίζεται. Τον Σεπτέμβριο θα παραστεί στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη και τον Δεκέμβριο στην παγκόσμια διάσκεψη για την κλιματική αλλαγή στο Σαντιάγο της Χιλής. Για τα υπερατλαντικά ταξίδια της η Γκρέτα θα χρησιμοποιήσει πλοίο και όχι αεροπλάνο – συμβολική κίνηση, για να υπενθυμίσει πόσο επιβαρύνουν το περιβάλλον οι εκπομπές αερίων από τις αεροπορικές μεταφορές.

«Ασπρο-μαύρο»

«H κλιματική αλλαγή είναι άσπρο-μαύρο: ή ο ανθρώπινος πολιτισμός θα συνεχίσει να υπάρχει ή θα εξαφανιστεί. Δεν υπάρχει γκρίζο όταν πρόκειται για την επιβίωσή μας. Πρέπει να σταματήσουμε την εκπομπή αερίων θερμοκηπίου. Και όλοι πρέπει να αλλάξουμε γι’ αυτό», λέει η ίδια.

Η Γκρέτα Τούνμπεργκ μου θυμίζει «Τα καινούργια ρούχα του αυτοκράτορα», του Χανς-Κρίστιαν Αντερσεν. Ο πλανήτης μας, όπως ο βασιλιάς του παραμυθιού, είναι γυμνός. Ολοι το βλέπουν κι ένα παιδί τολμά να πει την αλήθεια..

 

 

Οι κυβερνήσεις αδιαφορούν, οι πολίτες ανησυχούν

ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΜΠΕΡΣΗ

Κλιματική αλλαγή

Το τζετ στριμ είναι ένα ρεύμα αέρα που περιτριγυρίζει την Αρκτική σαν φίδι, λειτουργώντας ως διαχωριστική γραμμή. Στην Ευρώπη, όταν μια περιοχή βρεθεί νότια από αυτό, επηρεάζεται από το κλίμα της Σαχάρας, ενώ όταν βρεθεί βόρεια από αυτό, επηρεάζεται από το κλίμα της Αρκτικής. Τα τελευταία χρόνια, το «φίδι» μένει όλο και συχνότερα στάσιμο, με αποτέλεσμα να παρατείνονται οι καύσωνες και να βρίσκεται η Γαλλία να σπάει, ήδη από τον Ιούνιο, κάθε ρεκόρ Αυγούστου ή Ιουλίου, με τα θερμόμετρα την Παρασκευή στα νότια της χώρας να δείχνουν 45 βαθμούς Κελσίου.

Οι πρόσφατες εικόνες των σκύλων που έσερναν έλκηθρο μέσα στα νερά των αφύσικα λιωμένων πάγων της Γροιλανδίας, σε θερμοκρασίες 40 βαθμούς υψηλότερες από τα φυσιολογικά για την εποχή επίπεδα, οι αεροφωτογραφίες της λίμνης που τροφοδοτούσε με νερό την ινδική μεγαλούπολη Τσενάι (πρώην Μαντράς) συρρικνωμένης περισσότερο από κάθε εποχική διακύμανση είναι τα πιο πρόσφατα καμπανάκια για τον παγκόσμιο κίνδυνο που εγκυμονεί η κλιματική αλλαγή.

Εκστρατείες πίεσης

Δεν υπάρχει άνθρωπος που να έχει παιδιά ή εγγόνια, να γνωρίζει τι επιφυλάσσει το μέλλον της κλιματικής κρίσης και να κοιμάται ήσυχος τα βράδια. Αυτά τα παιδιά και τα εγγόνια, έφηβες και έφηβοι απογοητευμένοι από τα μισόλογα των κυβερνήσεων και τις αστείες επιχειρήσεις πράσινου «ξεπλύματος» ρυπογόνων βιομηχανιών, έχουν πάρει την κατάσταση στα χέρια τους, πυροδοτώντας μεγάλες παγκόσμιες εκστρατείες πίεσης. Χιλιάδες μικροί Δαβίδ οπλίζονται με τη σφεντόνα τους, την αποφασιστικότητά τους και τις αμείλικτες διαπιστώσεις της επιστήμης ενάντια στους Γολιάθ των ορυκτών καυσίμων, που πρέπει να γονατίσουν για να μη γονατίσει ο πλανήτης.

Δυστυχώς, στην κατάσταση όπου βρισκόμαστε δεν χωρούν στρογγυλέματα και υποτιθέμενες λύσεις στις οποίες κερδίζουν όλοι. Κάποιοι πρέπει να χάσουν και αυτοί είναι εκείνοι που επενδύουν στην καταστροφή του πλανήτη.

Οι έρευνες για νέα κοιτάσματα σε όλο τον πλανήτη πρέπει να σταματήσουν, γιατί δεν έχουμε περιθώριο να κάψουμε ούτε καν τα κοιτάσματα που έχουν ανακαλυφθεί, ενώ η εξωφρενική κερδοφορία των εταιρειών αυτών μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μαγιά για τη χρηματοδότηση της ενεργειακής μετάβασης. Αν η συνέχιση του ανθρώπινου πολιτισμού απαιτεί την απομάκρυνση από τις ιερές αρχές του οικονομικού συστήματος, οι περισσότεροι άνθρωποι προτιμούν το πρώτο, ακόμη και στις ΗΠΑ.

Δημοσκόπηση της εταιρείας YouGov στις ΗΠΑ έδειξε ότι το 38% των ερωτηθέντων συμφωνεί με το πέρασμα των περιουσιακών στοιχείων των πετρελαϊκών εταιρειών σε δημόσιο έλεγχο, ώστε να χρηματοδοτηθεί η ενεργειακή μετάβαση, ενώ 32% διαφωνεί.

Οταν στο ερώτημα διευκρινίζεται ότι τα χρήματα θα αξιοποιηθούν για να μην ζημιωθούν οι εργαζόμενοι στις ρυπογόνες βιομηχανίες και οι καταναλωτές ρυπογόνων καυσίμων, το ποσοστό συμφωνίας ανεβαίνει στο 47% και διαφωνίας πέφτει στο 27%.

Την Παρασκευή, το γερμανικό κίνημα Fridays for Future τοποθέτησε μπροστά στη γερμανική Βουλή ένα ρολόι με τον «προϋπολογισμό άνθρακα», δηλαδή με το πόσους ρύπους μπορεί να εκπέμψει ακόμη η ανθρωπότητα πριν πυροδοτηθούν ανατροφοδοτούμενοι μηχανισμοί που θα καταδικάσουν το μέλλον μας. Με τους τωρινούς ρυθμούς, έχουμε στη διάθεσή μας 8,5 χρόνια.

Το κίνημα έχει κατορθώσει να επηρεάσει έντονα την πολιτική συζήτηση στη Γερμανία, στη Σκανδιναβία και στις ΗΠΑ, την ώρα που στην Ελλάδα οι βασικές πολιτικές δυνάμεις ανταγωνίζονται για το ποια θα φέρει ταχύτερα τα γεωτρύπανα στο γραφικό Ζαγόρι, στο σεισμογενές Ιόνιο και στα κρυστάλλινα νερά της Κρήτης.

 

 

 

 

 

ΑΛΕΞΗΣ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΤΟ ΒΗΜΑ

Το κλίμα μας είναι αναχρονιστικό

Ανάπτυξη για χάρη της ανάπτυξης είναι η φιλοσοφία
του καρκινικού κυττάρου.
Edward Abbey, Αμερικανός περιβαλλοντολόγος

ΕΠΙΧΟΝΤΩΦ: Κάνει ψύχρα, τρεις βαθμοί κάτω απ’ το μηδέν, κι όμως οι βυσσινιές είν’ ολάνθιστες. Δεν το εγκρίνω εγώ το κλίμα μας. Δεν το εγκρίνω. Το κλίμα μας είναι αναχρονιστικό. Επιτρέψτε μου να σας πληροφορήσω, Ερμολάι Αλεξέιτς πως εδώ και δυο μέρες αγόρασα παπούτσια. Και τολμώ να σας διαβεβαιώσω πως τρίζουν κατά τρόπο που ξεπερνάει πια κάθε όριο. Τί λέτε να τους βάλω;
ΛΟΠΑΧΙΝ: Παράτα μ’ ήσυχο. Με παρασκότισες.

Η αθάνατη πρόζα του Τσέχοφ από τον Βυσσινόκηπο (1904). Δεν είναι αυτό το θέμα μας όμως. Είναι η συγκεκριμένη παρατήρηση που κάνει ο Επιχόντωφ: «Κάνει ψύχρα, τρεις βαθμοί κάτω απ’ το μηδέν, κι όμως οι βυσσινιές είν’ ολάνθιστες. Δεν το εγκρίνω εγώ το κλίμα μας. Δεν το εγκρίνω. Το κλίμα μας είναι αναχρονιστικό». Μια παρατήρηση για την κλιματική αλλαγή από την αρχή του εικοστού αιώνα; Ας κάνουμε ένα άλμα 114 ετών.

Η αλλαγή του κλίματος, ξέρουμε πλέον καλά, έχει συντελεστεί και επηρεάζει ταχύτατα το περιβάλλον στο οποίο ζούμε. Αλλά πόσο μακριά θα ήταν κανείς διατεθειμένος να πάει για να βοηθήσει για να σώσει τον πλανήτη; Για την 33χρονη Βρεττανή μουσικό Blythe Pepino, ο φόβος για την κλιματική αλλαγή είναι τόσο ισχυρός, που αποφάσισε να μην κάνει βιολογικά παιδιά! «Θέλω πραγματικά ένα παιδί», είπε στο CNN. «Αγαπώ το σύντροφό μου και θέλω μια οικογένεια μαζί του, αλλά δε νιώθω ότι είναι καιρός να το κάνω αυτό». Η Pepino πιστεύει ότι θα υπάρξει ένας «οικολογικός Αρμαγεδδών και τα παιδιά θα κληρονομήσουν έναν κόσμο χειρότερο από το δικό μας». Στα τέλη του 2018 ίδρυσε λοιπόν το BirthStrike, μια ομάδα ανθρώπων που αποφάσισαν να μην κάνουν παιδιά λόγω της αλλαγής του κλίματο. Οι BirthStrikers αποφάσισαν ότι δεν μπορούν να φέρουν τα παιδιά σε έναν κόσμο όπου οι επιστήμονες προβλέπουν ότι η αλλαγή του κλίματος θα φέρει μεγαλύτερες πυρκαγιές, περισσότερες ξηρασίες και έλλειψη τροφίμων για εκατομμύρια ανθρώπους. Άλλωστε μόλις πέρσι, το 2018, η Διεθνής Ομάδα του ΟΗΕ για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) προειδοποίησε ότι ο πλανήτης έχει μόνο 11 χρόνια για να αποτρέψει καταστροφικές κλιματικές αλλαγές

Την ίδια στιγμή, αυτήν την περίοδο, η σειρά του HBO, Chernobyl δημιουργεί ατελείωτες συζητήσεις στα social media, ενώ στο περιθώριο συμβαίνουν και απίθανα πράγματα, με κορυφαίο τους influencers να τρέχουν στην Ουκρανία για να φωτογραφηθούν στον τόπο της καταστροφής! To Chernobyl, η σειρά, αρχίζει με την φοβερή καταστροφή και συνεχίζει παρουσιάζοντάς μας όλα όσα πήγαν στραβά στη διαχείριση της κρίσης κατά την διάρκεια της πτώσης της ΕΣΣΔ. Πολλοί από εμάς, όχι απλώς ζήσαμε το πυρηνικό ατύχημα, αλλά έχουμε και μνήμες από εκείνη την ημέρα και όσα ακολούθησαν. Είμαστε τόσο κοντά στο ιστορικό γεγονός, ώστε να θυμόμαστε, αλλά και τόσο μακριά ώστε να νιώθουμε ασφαλείς, λένε κάποιοι. Θα ισχυριστώ το αντίθετο. Όταν πριν από τόσα χρόνια ένα «χαλασμένο μαγνητοφωνάκι» μπορούσε να διαλύσει το μισό πλανήτη, τι μπορεί να κάνει σήμερα ένα «χαλασμένο smartphone» που έχει εκατομμύρια φορές μεγαλύτερη ισχύ; Εάν ένα λάθος του 1986 θα μπορούσε να καταστρέψει όλη την Ευρώπη, τι θα συνέβαινε σήμερα; Και μάλιστα εάν δεν ήταν και πολύ… λάθος; Βέβαια πλέον δε μιλάμε για κλιματική αλλαγή, αλλά για βιοτρομοκρατία. Κάτι που έτσι και αλλιώς δεν κάνει το μέλλον των παιδιών μας πιο ευοίωνο.

Ξαναγυρνώντας στο μείζον θέμα μας, λόγω της της κλιματικής αλλαγής, μια σειρά από φαινόμενα αλλάζουν ή θα αλλάξουν την όψη του πλανήτη: η στάθμη της θάλασσας αυξάνεται, οι παγετώνες λιώνουν και η τυπολογία των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων αλλάζει. Παρατηρούνται ακόμη ακραία καιρικά φαινόμενα -εντονότερα και πιο εντατικά-, μείωση του ατμοσφαιρικού όζοντος, αλλαγές στο οικοσύστημα λόγω της απώλειας της βιοποικιλότητας, αλλαγές στα υδρολογικά συστήματα και τις προμήθειες του γλυκού πόσιμου νερού, υποβάθμιση της σύστασης του εδάφους.

Υπάρχουν βέβαια και άλλες φωνές, πιο «ντετερμινιστικές» που θεωρούν πως όλα του ανθρώπου είναι εξηγήσιμα, και η Φύση είναι εκείνη που εξελίσσεται και δημιουργεί νέες συνθήκες. Ακούγεται αρκετά «ποιητικό», αλλά ο μεγάλος κριτικός λογοτεχνίας Χάρολντ Μπλουμ έχει πει: «Η κλιματική αλλαγή δεν είναι ανθρώπινο λάθος, Είναι ο τρόπος της Μητέρας Φύσης. Πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για φωτιά στον πάγο, πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για αλλαγές». Ίσως θα ήταν καλυτέρα ο καθηγητής Μπλουμ να μας αναλύει την Άννα Καρένινα όπως τόσο θαυμαστά κάνει παρά να μας δίνει συμβουλές για το κλίμα…

Στον αντίποδα, μια επιτροπή επιστημόνων υπό τον ΟΗΕ αποδίδει στον άνθρωπο την κλιματική αλλαγή, θεωρεί πλέον πιθανό κατά 95% πως η ανθρώπινη δραστηριότητα προκαλεί θέρμανση του πλανήτη, ενώ υποστηρίζει ότι η πρόσφατη επιβράδυνση της ανόδου της θερμοκρασίας δε θα έχει διάρκεια, εάν δε ληφθούν μέτρα. Η προηγούμενη αναφορά το 2007 εκτιμούσε την πιθανότητα της ανθρώπινης ευθύνης στο 90%. Στην αναφορά του 2001, η ανθρώπινη ευθύνη θεωρείτο πιθανή κατά 66%.

Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι δράσεις της για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου θεωρούνται προτεραιότητα. Οι ηγέτες της ΕΕ δεσμεύτηκαν να μετατρέψουν την Ευρώπη σε μια οικονομία υψηλής ενεργειακής απόδοσης και χαμηλών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Η ΕΕ έθεσε επίσης ως στόχο να μειώσει έως το 2050 τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου κατά 80-95% σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990. Να δούμε εάν όλα αυτά παραμείνουν ευσεβείς πόθοι ή θα γίνουν πραγματικότητα.

Ο χαρακτήρας και οι συνθήκες του, ανθρώπου, η ραγδαία εξέλιξη των τεχνικών εφαρμογών, η ακόρεστη δίψα για δύναμη και κυριαρχία, αλλά παράλληλα και ο εγκλωβισμός του στο βιομηχανοποιημένο τρόπο ζωής, οδήγησαν μαθηματικά στην έλλειψη σεβασμού απέναντι στη φυσική νομοτέλεια, στην κατακτητική συμπεριφορά απέναντι στη φύση και στην κλιματική διατάραξη.

Υπάρχει σίγουρα ένα σύνολο αξιών, που διασφαλίζει τη σχέση ανθρώπου και φύσης που καταστρατηγείται από το ανικανοποίητο της ανθρώπινης φύσης. Η καθημερινή επικαιρότητα στην οθόνη γεγονότων σχετικών με την κλιματική αλλαγή από τη μία ως την άλλη άκρη του πλανήτη, από Βορρά και Νότο, Ανατολή και Δύση ευαισθητοποιεί και προκαλεί θλίψη και τρόμο στους συνειδητοποιημένους.

Σίγουρα όμως, τα πολλαπλάσια τσουνάμι με τις «ωραίες ονομασίες» που εξωραΐζουν το κακό, οι τροπικές καταιγίδες ,οι λιωμένοι πάγοι της Αρκτικής, η λειψυδρία για εκατομμύρια ψυχές στη γη, αφήνουν ασυγκίνητους τους «δυνατούς» που την τραυματίζουν ανεπανόρθωτα. Το μέλλον ωστόσο είναι πάντα εδώ. Δεν περιμένει. Βιώσιμη ανάπτυξη λοιπόν, ή… «το κλίμα μας είναι αναχρονιστικό σε βαθμό επικινδυνότητας…»

«Σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη φύση για να επιβιώσει. Σ ‘αυτόν τον αιώνα έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι για να επιβιώσει πρέπει να την προστατεύει», είπε ο Ζαν -Υβ Κουστώ. Για να την προστατεύει όμως πρέπει πρωταρχικά να έχει μάθει να την αγαπά και να την σέβεται. Γιατί η φύση δεν υπεραίρεται, δεν κάνει άλματα, έχει τους νόμους και τους κανόνες της. Ο Αναξαγόρας από την άλλη, μας λέει πως «Η φύση δε γνωρίζει εξαφάνιση, αλλά μόνο μεταμόρφωση». Μοιάζει να ακούγεται αισιόδοξο αυτό, αλλά με ποιες πράξεις -όχι λόγια, με ποια δράση του δαμαστή-δυνάστη της;

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 13.05.2019

Ο πλανήτης εκπέµπει SOS

THE NEW YORK TIMES, REUTERS

H κλιματική αλλαγή είναι αδιαμφισβήτητα εδώ. Εξαιτίας της υπερθέρμανσης, οι παγετώνες σε ολόκληρο τον πλανήτη εξακολουθούν να τήκονται με εντυπωσιακή ταχύτητα, χάνοντας περίπου 390 δισεκατομμύρια τόνους πάγου και χιονιού κάθε χρόνο.

Οι μεγαλύτερες απώλειες καταγράφονται στην Αλάσκα. Ακολουθούν οι παγετώνες στη Νότια Αμερική και στον Αρκτικό Κύκλο.

«Μέσα στα τελευταία τριάντα χρόνια, σχεδόν όλες οι περιοχές του πλανήτη άρχισαν να χάνουν πάγο ταυτόχρονα», επισημαίνει ο Μάικλ Ζεμπ, του πανεπιστημίου της Ζυρίχης που εκπόνησε μία μελέτη για το μέλλον των παγετώνων. «Γι’ αυτό ευθύνεται η κλιματική αλλαγή, αν βέβαια κανείς κοιτάξει την παγκόσμια εικόνα». Και αυτή η εικόνα πραγματικά πρέπει να προκαλεί τρόμο, αφού ο Ζεμπ πιθανολογεί ότι οι παγετώνες μπορεί να συρρικνωθούν ολοκληρωτικά, ουσιαστικά να πάψουν να υπάρχουν, σε κάποιες ορεινές περιοχές, μέχρι τα τέλη του αιώνα. Στη μελέτη του ο Ζεμπ ερεύνησε τους παγετώνες στους μεγάλους ορεινούς όγκους της Γης, διαπιστώνοντας ότι λιώνουν με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα από αυτή που ανέμεναν οι επιστήμονες.

Και δεν είναι μόνο αυτή η μελέτη που είναι ανησυχητική για το μέλλον των παγετώνων. Μία δεύτερη μελέτη, που εκπονήθηκε από τον παλαίμαχο ειδικό επί των πάγων, Τζέισον Μποξ, διαπιστώνει ότι το «αρκτικό βιοφυσικό σύστημα μεταβάλλεται, συγκριτικά με την κατάσταση που επικρατούσε κατά τον εικοστό αιώνα, με άνευ προηγουμένου ταχύτητα, κάτι που θα επηρεάσει και περιοχές πέρα από τον Αρκτικό Ωκεανό». Τα τελευταία δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από τους ειδικούς, υποδεικνύουν ότι μετά τις υψηλές θερμοκρασίες που καταγράφηκαν στη Βερίγγειο Θάλασσα, οι θαλάσσιοι πάγοι στον Αρκτικό Κύκλο καταγράφουν ρεκόρ συρρίκνωσης, σπάζοντας το προηγούμενο ρεκόρ που είχε καταγραφεί τον περασμένο Απρίλιο.

Την ίδια στιγμή, οι επιστήμονες κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου, λέγοντας ότι οι παγετώνες των Αλπεων θα αποτελούν παρελθόν μέχρι τα τέλη του αιώνα, καθώς θα απολέσουν το 90% του όγκου τους. Από τον Καύκασο μέχρι τη Νέα Ζηλανδία, τα βουνά χάνουν περισσότερο από το 1% του πάγου τους σε ετήσια βάση.
Λειψυδρία στις Ανδεις

Οι συνέπειες της τήξης των πάγων είναι πολλαπλές και κυμαίνονται από τις καταστροφικές μέχρι τις απλά δυσάρεστες. Οι πόλεις των Ανδεων δεν θα διαθέτουν πλέον υδάτινους πόρους μετά την τήξη των πάγων, θα ανέβει η στάθμη των υδάτων των ωκεανών, απειλώντας νησιωτικά συμπλέγματα όπως οι Μαλδίβες και το Βανουάτου, ενώ οι άνθρωποι θα πρέπει να ξεχάσουν το σκι στις Αλπεις.

Πάρα τη ζοφερή πραγματικότητα που διαμορφώνεται εξαιτίας της υπερθέρμανσης του πλανήτη, της τήξης των παγετώνων αλλά και του επαπειλούμενου αφανισμού εκατομμυρίων ειδών ζώων και φυτών λόγω της καταστροφής οικοσυστημάτων και βιοτόπων, όπως προειδοποίησε πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ, οι ΗΠΑ εξακολουθούν να πιστεύουν ότι η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί πρόβλημα, αλλά υπό κάποιες συνθήκες μπορεί να είναι και ευπρόσδεκτη.

Η σύνοδος των αρκτικών χωρών στο Ροβανιέμι της Φινλανδίας, κατόπιν της έντονης πίεσης των Ηνωμένων Πολιτειών, κατά το σύντομο τελικό ανακοινωθέν της, την περασμένη Τρίτη, δεν περιελάμβανε καμία αναφορά στην κλιματική αλλαγή. Πρόκειται για την πρώτη φορά μετά τον σχηματισμό του Αρκτικού Συμβουλίου, το 1996, που δεν κατέστη δυνατόν να εκδοθεί κοινό ανακοινωθέν για τις προτεραιότητές του. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεταξύ των στόχων του Αρκτικού Συμβουλίου, που αποτελείται από οκτώ κράτη της Αρκτικής και εκπροσώπους των ομάδων αυτοχθόνων, είναι η συνεργασία στα θέματα που τα αφορούν και ιδιαίτερα η προστασία του ευαίσθητου περιβάλλοντος της περιοχής.

Η παράλειψη της αναφοράς στην κλιματική αλλαγή ή στη Συνθήκη τον Παρισίων είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτη, επειδή οι επιστήμονες έχουν επανειλημμένως επισημάνει ότι ο Αρκτικός Κύκλος υπερθερμαίνεται με πολύ μεγαλύτερη ταχύτητα από τον υπόλοιπο κόσμο εξαιτίας της εκπομπής αερίων που ευθύνονται για το φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Χαρακτηριστικά, ο Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Μάικ Πομπέο δήλωσε: «Η Αρκτική Θάλασσα πρέπει να γίνει το Σουέζ και ο Παναμάς του 21ου αιώνα».

Ο Φινλανδός υπουργός Εξωτερικών, και απερχόμενος πρόεδρος του Αρκτικού Συμβουλίου, Τίμο Σόινι, χωρίς να κατονομάσει κανέναν, τόνισε ότι «η πλειοψηφία των συμμετεχόντων θεωρεί την κλιματική αλλαγή βασική πρόκληση για την Αρκτική, αναγνωρίζοντας την ανάγκη άμεσης δράσης για τον περιορισμό της».

Η αναμέτρηση

Ούτε η τήξη των πάγων στην Αρκτική ούτε τα προβλήματα επιβίωσης που αντιμετωπίζουν οι ιθαγενείς πληθυσμοί απασχόλησαν ιδιαίτερα τον Μάικ Πομπέο στο Ροβανιέμι. Προτεραιότητα για τον Αμερικανό αξιωματούχο ήταν δύο άλλες απειλές: η στρατιωτική δραστηριότητα της Ρωσίας και η οικονομική διείσδυση της Κίνας. Πρόκειται για μία ακόμη ένδειξη του εντεινόμενου γεωπολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ μεγάλων δυνάμεων στο «τελευταίο σύνορο» του πλανήτη.

Σε αντίθεση με την Ανταρκτική, η οποία βάσει διεθνούς συνθήκης του 1959 έχει ανακηρυχθεί διεθνής επιστημονική περιοχή, η Αρκτική δεν ανήκει σε κανέναν, αλλά διεκδικείται απ’ όλους. Στον Ψυχρό Πόλεμο οι ΗΠΑ ανέπτυξαν ισχυρή στρατιωτική παρουσία από την Αλάσκα μέχρι τη Γροιλανδία και τη Νορβηγία, ενώ οι βόρειες θάλασσες αποτελούσαν προνομιακό πεδίο των σοβιετικών υποβρυχίων.

Το λιώσιμο των πάγων επιτάχυνε τον διεθνή ανταγωνισμό. Η περιοχή διαθέτει πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου, φυσικού αερίου, ορυκτών και πολύτιμων λίθων, η εκμετάλλευση των οποίων γίνεται πιο εύκολη σήμερα. Το 2017 ένα ρωσικό παγοθραυστικό δεξαμενόπλοιο μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου ταξίδεψε από τη Νορβηγία μέχρι τη Νότια Κορέα μόλις σε 19 ημέρες μέσω Βόρειας Θάλασσας, ενώ αν πήγαινε μέσω Σουέζ θα χρειαζόταν ένα μήνα. Η επένδυση μεγάλων κινεζικών κεφαλαίων σε ρωσικά έργα στην Αρκτική θορύβησε έντονα την Ουάσιγκτον. Τον Ιούνιο του 2018, ο τότε υπουργός Αμυνας Τζιμ Μάτις έδωσε το σύνθημα: «Η Αμερική οφείλει να κλιμακώσει την ανάμειξή της στην Αρκτική», δήλωσε. Για την ώρα, κανένας δεν μπορεί να ανταγωνιστεί τον στόλο της Ρωσίας, με τα 40 παγοθραυστικά της και τα ειδικά βαθυσκάφη της, ένα εκ των οποίων κάρφωσε τη ρωσική σημαία σε βάθος 4.300 μέτρων.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 13.05.2019

Η ανθρωπότητα πριονίζει το κλαδί στο οποίο κάθεται

BRAD PLUMER/THE NEW YORK TIMES

Ο άνθρωπος αλλοιώνει τα φυσικά τοπία της Γης με τόσο δραματικό τρόπο, ώστε ένα εκατομμύριο είδη φυτών και ζώων κινδυνεύουν με αφανισμό και παράλληλα απειλείται το σύνολο των οικοσυστημάτων από τα οποία εξαρτάται η ανθρωπότητα για την επιβίωσή της. Αυτό ήταν το συμπέρασμα της έκθεσης αξιολόγησης του ΟΗΕ – ένα παγκόσμιο SOS.

Η έκθεση αποτελεί την πιο καθαρή επιστημονική ματιά για τη μείωση της βιοποικιλότητας σε όλη την υφήλιο και τους κινδύνους που αυτή εγκυμονεί για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Μία περίληψή της, η οποία επικυρώθηκε από αντιπροσώπους των ΗΠΑ και 131 άλλων κρατών, δόθηκε στην δημοσιότητα στο Παρίσι την περασμένη Δευτέρα.

Τα συμπεράσματα της μελέτης κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Στα περισσότερα χερσαία οικοσυστήματα, από τις σαβάνες της Αφρικής μέχρι τα τροπικά δάση της Νότιας Αμερικής, τα ενδημικά ζωικά και φυτικά είδη μειώθηκαν κατά 20% ή ακόμα περισσότερο, κυρίως κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα. Καθώς ο πληθυσμός της Γης υπερβαίνει τα επτά δισεκατομμύρια, δραστηριότητες όπως η γεωργία, η υλοτομία, η λαθροθηρία, η αλιεία, η εξόρυξη μεταλλευμάτων και άλλες μεταβάλλουν τον φυσικό κόσμο, με ρυθμούς που δεν έχουν προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία.

Ταυτόχρονα μία νέα απειλή εμφανίστηκε στο προσκήνιο. Η κλιματική αλλαγή αποτελεί πολύ σοβαρό παράγοντα μείωσης της άγριας ζωής, μεταβάλλοντας τις τοπικές κλιματικές συνθήκες όπου πολλά θηλαστικά, πτηνά, έντομα, ψάρια και φυτά εξελίχθηκαν προκειμένου να επιβιώσουν. Οταν συνδυάζεται με τους άλλους τρόπους που ο άνθρωπος καταστρέφει το περιβάλλον, η κλιματική αλλαγή σήμερα οδηγεί κάποια είδη, όπως οι τίγρεις της Βεγγάλης, στον αφανισμό. Ως αποτέλεσμα, η απώλεια βιοποικιλότητας αναμένεται να επιταχυνθεί μέχρι το 2050, ιδιαίτερα στους τροπικούς, εκτός βέβαια και αν τα κράτη ενισχύσουν άμεσα και σε μεγάλο βαθμό τις προσπάθειες για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.

Πάντως, αξίζει να σημειωθεί ότι η πρόσφατη έκθεση του ΟΗΕ ερευνά ενδελεχώς τη σύνδεση της ανθρώπινης ευδαιμονίας με την τύχη των υπόλοιπων ειδών.

«Επί μεγάλο χρονικό διάστημα, οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι η βιοποικιλότητα ήταν ταυτόσημη με τη διάσωση της φύσης», επισημαίνει ο Ρόμπερτ Ουάτσον, επικεφαλής της Διακυβερνητικής Επιστημονικής Πλατφόρμας για τη Βιοποικιλότητα και τα Οικοσυστήματα, που εκπόνησε τη μελέτη κατόπιν αιτήματος των εθνικών κυβερνήσεων. «Ωστόσο, αυτή η έκθεση αποσαφηνίζει τους συνδέσμους ανάμεσα στη βιοποικιλότητα και στη φύση και παράγοντες όπως είναι η ασφάλεια τροφίμων και το καθαρό νερό, τόσο στις φτωχές όσο και στις εύπορες χώρες».

Οι ειδικοί απευθύνουν έκκληση για «μετασχηματιστική αλλαγή» που περιλαμβάνει τον περιορισμό της υπερκατανάλωσης, την ελάττωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της γεωργίας και την πάταξη της παράνομης υλοτομίας και αλιείας.

Η καταγραφή

Ωστόσο, οι επιστήμονες κατάφεραν να δημιουργήσουν καταλόγους μόνο για ένα κλάσμα των ζωντανών οργανισμών, περίπου 1,3 εκατ. είδη. Η έκθεση εκτιμά ότι πάνω στη Γη επιβιώνουν περίπου οκτώ εκατομμύρια είδη φυτών και ζωών, τα περισσότερα από τα οποία είναι έντομα. Από το 1.500 μ.Χ. μέχρι σήμερα, έχουν αφανιστεί ολοκληρωτικά περίπου 680 είδη, όπως η πελώρια χελώνα Πίντα των νήσων Γκαλαπάγκος και η ιπτάμενη αλεπού του Γκουάμ.

Αν τα κράτη δεν ενισχύσουν τις προσπάθειές τους να προστατεύσουν όσα φυσικά οικοσυστήματα έχουν απομείνει, μπορεί να γίνουν μάρτυρες του αφανισμού του 40% των αμφίβιων ειδών, του ενός τρίτου των θαλασσίων ειδών και του ενός τρίτου των κοραλλιογενών υφάλων. Περισσότερα από 500.000 χερσαία είδη, επισημαίνει η έκθεση, δεν διαθέτουν αρκετά φυσικά οικοσυστήματα προκειμένου να διασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη επιβίωσή τους. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου μισού αιώνα, η απώλεια της παγκόσμιας βιοποικιλότητας προκαλείται από δραστηριότητες όπως είναι η αποψίλωση των δασών προκειμένου να δημιουργηθούν καλλιεργήσιμες γαίες, η επέκταση του οδικού δικτύου και των πόλεων, η υλοτομία, το κυνήγι, η υπεραλιεία, η ρύπανση των υδάτων αλλά και η μεταφορά ειδών-εισβολέων σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο διαρκώς μειούμενος αριθμός ειδών δεν θα κάνει απλώς τον κόσμο λιγότερο πολύχρωμο και θαυμαστό, σημειώνει η έκθεση. Ταυτόχρονα, αποτελεί και ένα πολύ σημαντικό κίνδυνο για τον άνθρωπο.

Ωστόσο, μία αχνή ελπίδα περιέχεται στην έκθεση. Οταν οι κυβερνήσεις προστάτευσαν αποφασιστικά τα απειλούμενα είδη, όπως συνέβη με τον κοκκινολαίμη των Σεϋχελλών και τον αραβικό όρυγα, κατάφεραν να αποτρέψουν τον κίνδυνο του αφανισμού. Αλλωστε, τα κράτη προστάτευσαν αποτελεσματικά περισσότερο από το 15% των παγκόσμιων εδαφών και το 7% των ωκεανών με τη δημιουργία προστατευόμενων περιοχών.

Τέλος, οι συντάκτες της βαρυσήμαντης έκθεσης επισημαίνουν ότι οι προσπάθειες για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής είναι κομβικής σημασίας, αλλά υπογραμμίζουν ότι η ανάπτυξη βιοκαυσίμων, προκειμένου να μειωθεί η εκπομπή αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, μπορεί να προκαλέσει βλάβες στη βιοποικιλότητα εξαιτίας της περαιτέρω καταστροφής των δασών.

Το έκτο κύμα

Η ιστορία του γαλάζιου πλανήτη είναι μια αλληλουχία δημιουργίας και καταστροφής. Μετά τη μεγάλη εξάπλωση της ζωής στην Κάμβρια περίοδο, σημειώθηκαν πέντε μαζικές εξαφανίσεις ειδών τα τελευταία 500 εκατ. χρόνια, με τελευταίο εκείνο που αφάνισε και τους δεινόσαυρους, πριν από 65 εκατ. χρόνια. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι 99% των ζωικών και φυτικών ειδών που έζησαν κάποτε στη Γη, δεν υπάρχουν πια. Η διαφορά του έκτου κύματος μαζικής εξαφάνισης ειδών, που βρίσκεται σε εξέλιξη στις μέρες μας, είναι ότι για πρώτη φορά δεν ευθύνονται φυσικά φαινόμενα, όπως οι διακυμάνσεις της ηλιακής ακτινοβολίας, οι εκρήξεις ηφαιστείων και οι πτώσεις αστεροειδών, αλλά σχεδόν αποκλειστικά, σε ποσοστό της τάξης του 99%, η ανθρώπινη δραστηριότητα. Υπολογίζεται ότι, ενώ ο φυσικός ρυθμός εξάλειψης ειδών είναι γύρω στα πέντε τον χρόνο, σήμερα χάνουμε 1.000 έως και 10.000 περισσότερα είδη. Η καταστροφή βιότοπων (τροπικά δάση, κοραλλιογενείς ύφαλοι, πολικές θάλασσες, λιβάδια κ.ά.) σε μεγάλη κλίμακα, η εισβολή εξωτικών ειδών εκεί που δεν υπήρχαν πριν και η κλιματική αλλαγή είναι ορισμένοι από τους βασικούς παράγοντες της καταστροφής, που προέρχονται βασικά από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Αφανισμός ειδών στο Αιγαίο λόγω υπεραλίευσης, ρύπανσης

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΛΑΦΡΟΣ

Κάθε χρόνο και λιγότερα, κάθε χρόνο και μικρότερα! Αυτή είναι η εικόνα της ψαριάς που βγαίνει από τις ελληνικές θάλασσες. Μπορεί να μην υπάρχουν πλήρη επίσημα στοιχεία, αλλά τόσο οι αλιείς όσο και οι ερευνητές σημειώνουν πως με την πάροδο των ετών μειώνονται το μέγεθος και η ηλικία των ψαριών που αλιεύονται, με μεγάλο μέρος να μην έχει προλάβει να αναπαραχθεί ούτε μία φορά! Πρόκειται για πλευρές μιας «γενοκτονίας» με θύματα τους πληθυσμούς των ψαριών, με αντίκτυπο όμως και στα θαλάσσια θηλαστικά (δελφίνια, φάλαινες, φώκιες) και τελικά στη μακροπρόθεσμη αλιευτική ικανότητα των θαλασσών.

«Υπάρχει πρόβλημα, που δεν αφορά όμως όλα τα είδη ψαριών με τον ίδιο τρόπο. Ιδιαίτερα υποφέρουν τα είδη της παράκτιας αλιείας. Η πυκνότητά τους έχει περιοριστεί πολύ τις τελευταίες δεκαετίες, ενώ υπάρχουν περιοχές που έχουν μεταβληθεί σε κρανίου τόπο. Ροφοί, στείρες, σαργοί και όλα τα συγγενικά είδη, έχουν μειωθεί πολύ, τόσο όσον αφορά τον αριθμό τους, όσο και το μέγεθος των ψαριών. Η μείωση της παραγωγής της παράκτιας αλιείας είναι πολύ μεγάλη. Καλύτερη είναι η κατάσταση όσον αφορά τα μικρά πελαγικά είδη, όπως η σαρδέλα», λέει στην «Κ» ο κ. Στέλιος Κατσανεβάκης, αναπληρωτής καθηγητής θαλάσσιας οικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.

Ποιες είναι οι αιτίες; «Οι παράγοντες είναι πολλοί και λειτουργούν σωρευτικά. Αναμφίβολα, η υπεραλίευση έχει παίξει πολύ μεγάλο ρόλο, καθώς οι πληθυσμοί των ψαριών δέχονται πολύ μεγαλύτερη πίεση από όση μπορούν να αντέξουν. Το 2016 πραγματοποιήσαμε μια έρευνα σε συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ, στο πλαίσιο του προγράμματος Protomedea, που συνέκρινε περιοχές με υψηλή αλιευτική πίεση με άλλες, που υπάρχει χαμηλή αλιευτική δραστηριότητα. Στις περιοχές χαμηλής αλιευτικής πίεσης βρέθηκε υπερδιπλάσια βιομάζα ψαριών και σημαντική αφθονία μεγάλων ανώτερων θηρευτών (ροφοί, στείρες, μαγιάτικα κ.λπ.), οι οποίοι σχεδόν απουσίαζαν από τις περιοχές μεγάλης αλιευτικής πίεσης», σημειώνει ο κ. Κατσανεβάκης.

Σημαντική αιτία για την υποβάθμιση των παράκτιων ιχθυοαποθεμάτων αποτελούν και τα ξενικά είδη, που πέρασαν από άλλες θάλασσες στο Αιγαίο. «Για παράδειγμα, οι γερμανοί και οι αγριόσαλπες είναι χορτοφάγα ψάρια. Καθώς έχουν καταφέρει να επικρατήσουν σε παραλιακές περιοχές εξαφανίζουν τα μακροφύκη, που αποτελούν τους βιότοπους αναπαραγωγής πολλών ψαριών. Λειτουργούν σαν τα “κατσίκια” της θάλασσας, εξαφανίζοντας ολόκληρα δάση τέτοιων φυκών και αφήνοντας γυμνούς βράχους», εξηγεί ο κ. Κατσανεβάκης.

«Σκουπιδότοποι»

Πολύ αρνητικό ρόλο παίζει η αυξανόμενη ρύπανση των θαλασσών. «Πολλές θαλάσσιες περιοχές και ακτές μοιάζουν με σκουπιδότοπο. Ας σκεφθούμε πόσα θηλαστικά έχουμε βρει νεκρά με το στομάχι τους γεμάτο πλαστικά. Υπάρχουν ευθύνες, δεν μπορεί νησιά με τουρισμό πολυτελείας να έχουν χωματερές δίπλα στη θάλασσα και να γεμίζουν το Αιγαίο με σκουπίδια», λέει στην «Κ» η κ. Αναστασία Μήλιου, υδροβιολόγος και διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος». «Υποβάθμιση του περιβάλλοντος, ακόμα και βάλτος στον βυθό, προκαλείται και από ιχθυοκαλλιέργειες, όταν η παραγωγή γίνεται εντατικά και χωρίς την απαραίτητη περιβαλλοντική φροντίδα. Επίσης, προβλήματα προκαλεί και η ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την καταπάτηση των βιοτόπων της μεσογειακής φώκιας», συμπληρώνει η κ. Μήλιου. Αλλά το πιο μεγάλο πρόβλημα είναι η ανυπαρξία εθνικής πολιτικής για την προστασία των ιχθυοαποθεμάτων και της αλιευτικής ικανότητας. Λείπει και η γενική ιδέα και η εξειδίκευση συγκεκριμένων σχεδίων και στόχων. «Το πιο σημαντικό είναι πως δεν προστατεύουμε τα “λιβάδια” της θάλασσας, τις ποσειδωνίες. Δεν υπάρχει ολοκληρωμένη καταγραφή για το πού βρίσκονται οι κοραλλιογενείς σχηματισμοί, οι γνωστές τραγάνες, που είναι πρώτης τάξεως ψαρότοποι», υπογραμμίζει η ίδια. Στις περιοχές αυτές απαγορεύονται η αλιεία με συρόμενα εργαλεία καθώς και οι ιχθυοκαλλιέργειες, αλλά πώς θα προστατευθούν αφού δεν γνωρίζουμε ακριβώς τη θέση τους;


Εννέα είδη θαλάσσιων θηλαστικών διαβιούν μόνιμα στα ελληνικά νερά, αλλά αντιμετωπίζουν αυξανόμενες απειλές από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. ΑΡΧΙΠΕΛΑΓΟΣ / Τ. ΤΣΙΜΠΙΔΗΣ

«Δυστυχώς, τα μέτρα προστασίας των ιχθυοαποθεμάτων είναι από μηδαμινά έως ανύπαρκτα. Ενα μέτρο θα ήταν η δημιουργία θαλάσσιων καταφυγίων, όπου θα απαγορεύεται η αλιεία για να διευκολύνεται η αναπαραγωγή των ψαριών. Τυπικά στο Αιγαίο έχει ανακηρυχθεί μόνο ένα, στις Σποράδες, γύρω από τη νήσο Πιπέρι. Αλλά είναι περισσότερο στα χαρτιά, παρά στην πράξη. Ο Φορέας Διαχείρισης αντιμετωπίζει μεγάλα οικονομικά προβλήματα, δεν μπορεί να πραγματοποιήσει καν πλωτές περιπολίες, ώστε να αποτρέπει παραβίαση των όρων», καταλήγει ο κ. Κατσανεβάκης.

Τα όμορφα θηλαστικά που πληγώνουμε

Μεγάλος είναι ο πλούτος των ελληνικών θαλασσών, όπου ζουν μόνιμα εννέα θαλάσσια θηλαστικά: η πτεροφάλαινα, η μεσογειακή φώκια, ο φυσητήρας, ο ζιφιός, το σταχτοδέλφινο, το ρινοδέλφινο, το ζωνοδέλφινο, το κοινό δελφίνι και η μικροσκοπική φώκαινα στη Θράκη. Πέντε άλλα είδη είναι «περαστικά»: η μεγάπτερη φάλαινα, η βόρεια ρυγχοφάλαινα, η ψευδόρκα, ο μεσοπλόδοντας και το στενόρυγχο δελφίνι.

Δυστυχώς, όμως, τα νερά μας δεν αποδεικνύονται τόσο φιλόξενα για τα θαλάσσια θηλαστικά, που δέχονται μεγάλες πιέσεις από μία σειρά ανθρώπινων δραστηριοτήτων.

Η ρύπανση αποτελεί μεγάλο πρόβλημα, καθώς υποβαθμίζει τους βιοτόπους, ενώ λειτουργεί και άμεσα θανατηφόρα με την μορφή των πλαστικών απορριμμάτων.

Η αυξανόμενη κυκλοφορία πλοίων προκαλεί παρενόχληση, ακόμα και θανατηφόρες συγκρούσεις με φάλαινες, ενώ η ηχορρύπανση ενοχλεί όλα τα είδη.

Στην περίπτωση της χρήσης σόναρ και στρατιωτικών ασκήσεων οι καταστροφικές συνέπειες είναι άμεσες. Η κλιματική αλλαγή τροποποιεί τους όρους επιβίωσης των θαλάσσιων θηλαστικών. Στις μέχρι τώρα απειλές, έρχονται να προστεθούν και οι εξορύξεις υδρογονανθράκων.

Τα συγκεκριμένα θέματα συζητήθηκαν στην 5η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για τα Θαλάσσια Θηλαστικά και τις Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές που πραγματοποιήθηκε στη Μεσσηνία (8-12 Απριλίου), για πρώτη φορά σε Ελλάδα και Μεσόγειο. Οπως σημείωσε ο κ. Μάρκο Λαμπερτίνι, γενικός διευθυντής του WWF, «παρατηρείται σημαντική καθυστέρηση στην λήψη αποτελεσματικών μέτρων προστασίας αυτών των ειδών και των ενδιαιτημάτων τους, κυρίως σε Ανατολική και Νότια Μεσόγειο».

Στη Συνδιάσκεψη συζητήθηκαν ο κίνδυνος πρόκλησης ατυχήματος διαρροής πετρελαίου και η όχληση που προκαλούν οι τεχνητές σεισμικές δονήσεις στην έρευνα για τον εντοπισμό κοιτασμάτων

 

 

 

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΙΜΠΡΑΗΜ*, ΛΙΑΝΑ ΓΟΥΤΑ*

Πλησιάζει το τέλος των ορυκτών καυσίμων;

ΠΟΛΙΤΙΚΗ 14.04.2019 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Οι τεχνολογικές εξελίξεις και η κλιματική αλλαγή καθιστούν αβέβαιο το μέλλον των μεγάλων και μικρών πλατφορμών άντλησης υδρογονανθράκων. ASSOCIATED PRESS

Δημήτρης Ιμπραήμ*: Οικονομικώς ασύμφορα

Το πρόγραμμα ανάπτυξης υδρογονανθράκων στην Ελλάδα βρίσκεται σε πλήρη ανακολουθία με τις τεκτονικές αλλαγές στη διεθνή αγορά ενέργειας και αποτελεί κίνδυνο για την εθνική οικονομία. Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), η παγκόσμια κατανάλωση πετρελαίου και φυσικού αερίου πρέπει να μειωθεί κατά 34,3% και 26,2% αντίστοιχα έως το 2030, ώστε να συγκρατήσουμε την αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κάτω από το ασφαλές όριο του 1,5 βαθμού Κελσίου. Ακόμα και ο παραδοσιακά συντηρητικός Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA) παραδέχεται ότι σε σενάριο τήρησης των στόχων της Συμφωνίας του Παρισιού, η παγκόσμια ζήτηση για υδρογονάνθρακες θα μειωθεί κατά τουλάχιστον 33% έως το 2040.

Oι υδρογονάνθρακες αναμένεται να αντικατασταθούν κυρίως από την ηλεκτροπαραγωγή μέσω ΑΠΕ, ακόμα και στον κλάδο των μεταφορών, ενώ το κόστος της καθαρής ηλεκτροπαραγωγής και των τεχνολογιών αποθήκευσης έχει καταρρεύσει μέσα σε λίγα χρόνια και ήδη ανταγωνίζεται επί ίσοις όροις τα ορυκτά καύσιμα.

Οι προεκτάσεις των παραπάνω εξελίξεων για τα οικονομικά των υδρογονανθράκων είναι αμείλικτες. Ο συνδυασμός διεθνών και ευρωπαϊκών πολιτικών (φορολογία άνθρακα, σταδιακή απαγόρευση κινητήρων εσωτερικής καύσης κ.ά.) και τεχνολογικής καινοτομίας (π.χ. ηλεκτροκίνηση, τεχνολογίες διαχείρισης της ζήτησης) θα μειώσουν τη ζήτηση για υδρογονάνθρακες, καθιστώντας πολλά κοιτάσματα μη αποδοτικά και αχρηστεύοντας τρισεκατομμύρια δολάρια επενδύσεων σε αυτά. Γι’ αυτό άλλωστε η διεθνής επενδυτική κοινότητα ανησυχεί για την έκθεσή της σε επενδύσεις υδρογονανθράκων, μιλάει για το ρίσκο «αδρανών κεφαλαίων» (stranded assets) και στρέφεται προς την καθαρή ενέργεια.

Απέναντι σε αυτήν την πραγματικότητα, η ελληνική και ξένη πετρελαϊκή βιομηχανία επιλέγει μια πάγια στάση στρουθοκαμηλισμού. Ποντάρει στο ότι είτε θα καταφέρει τελικά (βλ. υπόθεση Exxon στο Ευρωκοινοβούλιο) να υπονομεύσει τις προσπάθειες των κρατών να επιβάλουν τις απαραίτητες πολιτικές για τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής είτε στο ότι θα τη διασώσουν εντέλει οι φορολογούμενοι. Οπως όμως μας διδάσκει η οικονομική ιστορία, οι βιομηχανίες που αποτυγχάνουν να προσαρμοστούν στην εξέλιξη έχουν κατά κανόνα (παραφράζοντας τον Βρετανό φιλόσοφο Τόμας Χομπς) έναν «άσχημο, κτηνώδη και σύντομο» βίο.

* Ο κ. Δημήτρης Ιμπραήμ είναι υπεύθυνος εκστρατείας του WWF ενάντια στους υδρογονάνθρακες.

Λιάνα Γούτα*: Η ζήτηση θα συνεχιστεί

Ηκλιματική αλλαγή αποτελεί αναμφισβήτητα μία από τις μεγαλύτερες παγκόσμιες προκλήσεις. Στην Ε.Ε. ηγούμαστε της παγκόσμιας κλιματικής δράσης, προωθώντας τη μετάβαση προς μια Οικονομία Χαμηλού Ανθρακα, με σενάρια μείωσης CO2 για το 2050, από 80-100%.

Το σύνολο της ευρωπαϊκής διύλισης συμμερίζεται τους φιλόδοξους αυτούς στόχους και επιθυμεί να συμβάλει στην επίτευξή τους. Είναι ο πρώτος βιομηχανικός κλάδος που παρουσίασε μια ολοκληρωμένη πρόταση για την ενεργειακή μετάβαση με τον τίτλο «Οραμα 2050». Συμμετέχοντας ενεργά στη διαμόρφωση του ευρωπαϊκού οράματος, ο όμιλος ΕΛΠΕ επενδύει σε ΑΠΕ, προηγμένα βιοκαύσιμα και αναδυόμενες τεχνολογίες, με ένα ευρύ επενδυτικό πρόγραμμα ύψους 200-250 εκατ. ευρώ για την επόμενη πενταετία. Δεν μπορούμε όμως να παραβλέψουμε τον μελλοντικό ρόλο των υγρών καυσίμων και των διυλιστηρίων. Η Ε.Ε. και οι διεθνείς οργανισμοί προβλέπουν ότι μέχρι το 2050 τα πετρελαϊκά προϊόντα θα αποτελούν σημαντικό ποσοστό του ενεργειακού μείγματος της Ε.Ε., ενώ η παγκόσμια ζήτησή τους θα αυξάνεται μέχρι το 2040. Κι αυτό γιατί η μείωση κατανάλωσης που αναμένεται σε επιβατικά αυτοκίνητα, κτίρια και στην ηλεκτροπαραγωγή, θα υπερκερασθεί από την αύξηση σε αερομεταφορές, ναυτιλία και παραγωγή χημικών – κλάδους για τους οποίους δεν υπάρχουν τεχνολογίες για αντικατάσταση των υγρών καυσίμων.

Ετσι, η διύλιση έχει μια διπλή πρόκληση μπροστά της: να μειώνει συνεχώς τις εκπομπές CO2, συνεχίζοντας να τροφοδοτεί αξιόπιστα την οικονομία με τα απαραίτητα υγρά καύσιμα. Πώς θα γίνει αυτό; Tο «Οραμα 2050» δείχνει έναν διπλό δρόμο, αφενός με τεχνολογίες μείωσης των εκπομπών άνθρακα και αφετέρου με σταδιακή τροφοδοσία των διυλιστηρίων με νέες πρώτες ύλες: βιοκαύσιμα, υδρογόνο, απόβλητα, ΑΠΕ, ανανεώσιμο ηλεκτρισμό, επαναχρησιμοποίηση CO2. Τα υγρά καύσιμα του μέλλοντος θα είναι χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα και θα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, προηγμένα βιοκαύσιμα ή ακόμα και συνθετικά καύσιμα. Το διυλιστήριο του μέλλοντος θα μετεξελιχθεί σε ενεργειακό κέντρο χαμηλού άνθρακα, σε στενή συνεργασία με τους κλάδους πετροχημικών, βιοκαυσίμων, ηλεκτροπαραγωγής και τηλεθέρμανσης. Ετσι, ο κλάδος της διύλισης μπορεί και οφείλει να αποτελέσει μέρος της λύσης για τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλού άνθρακα, συνεχίζοντας να παρέχει ενεργειακή ασφάλεια και αξιοπιστία.

* Η κ. Λιάνα Γούτα είναι διευθύντρια Ενεργειακής Πολιτικής & Διεθνών Σχέσεων του ομίλου Ελληνικά Πετρέλαια.

 

 

 

 

 

Μία ακόμη ευκαιρία χαμένη για τον πλανήτη

Η σύνοδος του ΟΗΕ για το κλίμα δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις προσδοκίες. Γιατί ανησυχούν οι επιστήμονες

ΤΟ ΒΗΜΑ

| 23.12.2018 – 06:00

Μία ακόμη ευκαιρία χαμένη για τον πλανήτη | tovima.gr

H πιο καθαρή και δυνατή φωνή αγωνίας που ακούστηκε για το μέλλον του πλανήτη στο Κατοβίτσε της Πολωνίας κατά τη σύνοδο του ΟΗΕ για το κλίμα (COP 24) ήταν μιας 15χρονης μαθήτριας από τη Σουηδία. Η  Greta Thunberg, η οποία νωρίτερα εφέτος παρακίνησε πολλούς μαθητές σε αποχή από τα μαθήματα, άσκησε δριμύτατη κριτική στους ηγέτες του πλανήτη για την περιφρόνηση των μελλοντικών γενεών και την εμμονή τους στα ορυκτά καύσιμα, εξηγώντας ταυτόχρονα με τον πιο γλαφυρό τρόπο ότι είναι αδύνατον να ξεπεράσεις μια κρίση όταν δεν την αντιμετωπίζεις ως κρίση.

Το κύριο στοίχημα για την COP24 ήταν η επίτευξη μιας συμφωνίας των κρατών-μελών του ΟΗΕ πάνω στα εργαλεία εφαρμογής της ιστορικής Συμφωνίας του Παρισιού του 2015 (Paris Rulebook), η οποία έθεσε ως στόχους τη συγκράτηση της ανόδου της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 1,5oC σε σχέση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, την αύξηση της ικανότητας προσαρμογής στις καταστροφικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και την εξασφάλιση της απαραίτητης χρηματοδότησης για τη μετάβαση σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

Τελικά κάπου συμφώνησαν

Δεδομένου ότι η COP 24 διεξήχθη στην ευρωπαϊκή «πρωτεύουσα του κάρβουνου», την Πολωνία, οι διαπραγματεύσεις θα μπορούσαν να είχαν οδηγηθεί σε ολοκληρωτικό αδιέξοδο. Και λίγο έλειψε να συμβεί ακριβώς αυτό όταν ΗΠΑ, Σαουδική Αραβία, Κουβέιτ και Ρωσία αρνήθηκαν να αποδεχτούν τα συμπεράσματα της επιστημονικής έκθεσης της IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change – Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος). Τελικά η πλειονότητα των κρατών-μελών αντιστάθηκε σε αυτή την ολέθρια οπισθοδρόμηση. Ετσι η έκθεση αναγνωρίστηκε, αν και απομονωμένη μέσα στο τελικό κείμενο και χωρίς σύνδεση με την ανάγκη για επείγουσα δράση.

Σε κάθε περίπτωση, το πιο σημαντικό επίτευγμα της COP 24 ήταν ότι περί τα 200 κράτη-μέλη συμφώνησαν σε ένα πλαίσιο διαφάνειας, κοινών κανόνων μέτρησης εκπομπών και εκτίμησης των επιπτώσεων των εθνικών πολιτικών σε σχέση με τις προβλέψεις της επιστήμης. Και ενώ οι κυρώσεις για μη συμμόρφωση με τους συμφωνηθέντες κανόνες απουσιάζουν, εντούτοις προβλέπεται μια διαδικασία ελέγχου των «κακών» παιδιών. Χωρίς λύση όμως παρέμεινε το ζήτημα της χρηματοδότησης της μετάβασης προς τις καθαρές μορφές ενέργειας, ειδικά των οικονομικά ασθενέστερων κρατών-μελών.

Για μια Δίκαιη Μετάβαση

Στην COP 24 έγινε εμφανής ο κίνδυνος να αμαυρωθεί η έννοια της «Δίκαιης Μετάβασης» για τις 42 περιοχές της Ευρώπης, των οποίων η οικονομία ήταν έως σήμερα εξαρτημένη από ανθρακικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Με δεδομένη την αναντίστρεπτη επιδείνωση των οικονομικών του κάρβουνου παγκοσμίως και ειδικά στη χώρα μας, που διαθέτει τον χειρότερης ποιότητας λιγνίτη σε όλη την Ευρώπη, η επιβίωση των τοπικών κοινωνιών εξαρτάται από την έγκαιρη στροφή τους σε εναλλακτικές οικονομικές δραστηριότητες με συγκεκριμένο σχέδιο και οικονομικούς πόρους.

Ομως πολλοί χρησιμοποιούν τη ρητορεία της Δίκαιης Μετάβασης για να… χρυσώσουν το χάπι της συνέχισης του λιγνιτικού μοντέλου ηλεκτροπαραγωγής, μια αντίφαση εξ ορισμού. Αυτό ακριβώς έκανε ο πρόεδρος της Πολωνίας Αντρζεϊ Ντούντα κατά την έναρξη της COP24, ο οποίος διάβασε τη διακήρυξη της δίκαιης μετάβασης όταν λίγες ημέρες πριν η Πολωνία ανακοίνωνε ότι σχεδιάζει να διατηρήσει 60% κάρβουνο στο ενεργειακό της μείγμα το 2030, ενώ ταυτόχρονα προβλέπει… απεξάρτηση από τα χερσαία αιολικά ως το 2036.

Αυτή η λαϊκιστική χρήση της έννοιας της Δίκαιης Μετάβασης δεν γίνεται μόνο από τους Πολωνούς. Και στη χώρα μας υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις που από τη μία ζητούν πόρους για τη Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών της χώρας σε εναλλακτικές οικονομικές δραστηριότητες, αλλά από την άλλη επιμένουν στη συνέχιση της λιγνιτικής δραστηριότητας. Ή θεσπίζουν το Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, αλλά επιμένουν σε 2,7 λιγνιτικά GW ακόμη και το 2030 στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ).

«Το πρόσφατο Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα που ανακοίνωσε η κυβέρνηση κατατάσσει την Ελλάδα ανάμεσα στους ουραγούς της παγκόσμιας προσπάθειας για την αντιμετώπιση της μεγαλύτερης πρόκλησης τους 21ου αιώνα. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η κλιματική αλλαγή δεν θα έρθει να μας πλήξει σε κάποιο μακρινό, απροσδιόριστο μέλλον. Οπως πλέον αποδεικνύουν οι επιστήμονες, είναι ήδη εδώ, ενώ οι υφιστάμενες δεσμεύσεις των κρατών-μελών του ΟΗΕ κάθε άλλο παρά επαρκούν για την αντιμετώπισή της. Η αδυναμία των διαπραγματευτών στο Κατοβίτσε να συμφωνήσουν σε δραστικά μέτρα με βάση τα συμπεράσματα-καταπέλτης της πρόσφατης έκθεσης των επιστημόνων της IPCC αντιπροσωπεύει μια μεγάλη, χαμένη ευκαιρία, από αυτές που δεν θα διαθέτει για πολύ ακόμη ο πλανήτης» τονίζει ο κ. Νίκος Μάντζαρης, αναλυτής πολιτικής για την ενέργεια και το κλίμα στο GreenTank, μια δεξαμενή σκέψης για το περιβάλλον και την ενέργεια.

Το 2018 ήταν μια κακή χρονιά για το μέλλον μας

Η COP 24 πραγματοποιήθηκε στη σκιά πολύ ανησυχητικών εξελίξεων για το κλίμα. Κατ’ αρχάς το 2018 καταγράφηκε, για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, αύξηση των παγκόσμιων εκπομπών CO2 (διοξειδίου του άνθρακα) στον ενεργειακό τομέα. Ηταν και η παρατήρηση του Παγκοσμίου Οργανισμού Μετεωρολογίας ότι το 2018 είναι η 4η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί ποτέ.
Παράλληλα, η 9η έκθεση του Προγράμματος του ΟΗΕ για το Περιβάλλον κατέγραψε τη μεγαλύτερη απόσταση ανάμεσα στην τροχιά που κινείται η ανθρωπότητα όσον αφορά τις δράσεις για την κλιματική αλλαγή και σε αυτή στην οποία θα έπρεπε να κινείται για να πετύχει τον στόχο συγκράτησης της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη σε 1,5oC. Με τους σημερινούς ρυθμούς οδεύουμε ολοταχώς σε αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 3,2oC έως το τέλος του αιώνα.

Παρ’ όλα αυτά, ο στόχος περιορισμού της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1,5oC εξακολουθεί να είναι ακόμη μαχητός, όπως προέκυψε και από την έκθεση της IPCC που δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 2018. Θα απαιτηθούν όμως πολύ μεγάλες προσπάθειες από ολόκληρη την ανθρωπότητα. Σύμφωνα με τους επιστήμονες της IPCC, απαιτείται η μείωση στο μισό όλων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου ως το 2030 και ο μηδενισμός τους έως τα μέσα του αιώνα, το οποίο, μεταξύ άλλων, συνεπάγεται την κάθετη μείωση της χρήσης του κάρβουνου, του πιο ρυπογόνου καύσιμου στον πλανήτη (κατά 59%-78% ως το 2030 και κατά 73%-97% ως το 2050) αλλά και του πετρελαίου κατά 32%-87% ως το 2050.

 

 

 

 

 

 

 

ΚΟΣΜΟΣ 17.12.2018

Το κουαρτέτο του πετρελαίου

ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΜΠΕΡΣΗ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Οσοι ποιητές και αν υμνήσουν την απεραντοσύνη του ουρανού, στην πραγματικότητα η ατμόσφαιρα της Γης είναι τόσο λεπτή που αν ανεβεί κανείς ευθεία 50 χιλιόμετρα, περίπου όσο από την Αθήνα μέχρι το Λαύριο, έχει ήδη εγκαταλείψει τη στρατόσφαιρα. Αν κάθε χρόνο διοχετεύουμε σε αυτό το λεπτό στρώμα 37 δισεκατομμύρια τόνους διοξειδίου του άνθρακα, όπως κάναμε φέτος, σύντομα θα αλλάξουμε δραστικά τη σύστασή του και θα καταστρέψουμε οριστικά την κλιματική σταθερότητα χάρη στην οποία έχει ανθήσει ο ανθρώπινος πολιτισμός. Το πρόβλημα είναι απλό στην κατανόηση, αλλά δύσκολο στην αντιμετώπιση. Πώς μπορεί να συμβιβαστεί η επιστημονική βεβαιότητα για το τέλος του κόσμου όπως τον γνωρίζουμε με την οικονομική αβεβαιότητα για το τέλος του μήνα; Αν τα μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής θίγουν το εισόδημα των λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων, όπως συνέβη με την αύξηση της φορολογίας καυσίμων στη Γαλλία, μήπως το μόνο που μπορούμε να περιμένουμε είναι νέες εξεγέρσεις όπως αυτή των «Κίτρινων Γιλέκων»;

Ο επικεφαλής της αποστολής στις Μαλδίδες στη Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Κλίμα, Μοχάμεντ Νασίντ, μίλησε για υπαρξιακή απειλή. «Δεν είμαστε έτοιμοι να πεθάνουμε. Δεν θα γίνουμε τα πρώτα θύματα της κλιματικής κρίσης. Είμαστε αποφασισμένοι να κρατήσουμε το κεφάλι μας πάνω από το νερό», είπε, αναφερόμενος στην ήδη εξελισσόμενη άνοδο της στάθμης των θαλασσών. Λίγες ημέρες νωρίτερα, στο Παρίσι, ένας διαδηλωτής με κίτρινο γιλέκο δήλωνε: «Ηρθα εδώ γιατί είμαι πυροσβέστης και η γυναίκα μου γιατρός του ΕΚΑΒ. Λόγω της δουλειάς μας μπαίνουμε συχνά στα σπίτια των ανθρώπων και βλέπουμε πόσο υποφέρουν. Λένε ότι αισθάνονται άσχημα και μετά προκύπτει ότι έχουν μέρες να φάνε κανονικά».

Το ψεύτικο δίλημμα

Η συζήτηση για το τι προηγείται –η δική μας επιβίωση σήμερα ή η επιβίωση των παιδιών μας σε μερικές δεκαετίες– είναι ένα ψεύτικο δίλημμα, που θέτουν κυρίως οι οπαδοί του status quo. Υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπιστούν οι χειρότερες συνέπειες της κλιματικής αλλαγής χωρίς να γίνουν οι φτωχοί φτωχότεροι, αλλά οι τρόποι αυτοί δεν συμφέρουν την ισχνή μειοψηφία που κρατάει στα χέρια της το μεγαλύτερο μερίδιο ισχύος και πλούτου. Ο ερευνητικός βραχίονας του αμερικανικού Κογκρέσου υπολόγισε ότι ένας φόρος της τάξης των 25 δολαρίων ανά τόνο εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, που θα έπληττε τα κέρδη των πετρελαϊκών εταιρειών, θα απέδιδε στον αμερικανικό προϋπολογισμό 66 δισεκατομμύρια ετησίως – ποσό μεγαλύτερο από τον ετήσιο προϋπολογισμό του αμερικανικού υπουργείου Υγείας, σίγουρα ένα καλό «μαξιλάρι» για τη χρηματοδότηση της ενεργειακής μετάβασης και την εξισορρόπηση του κοινωνικού της κόστους.

Τα φτωχά κράτη

Αν οι φτωχότερες χώρες του κόσμου λάμβαναν βοήθεια για να περάσουν απευθείας από την ενεργειακή πενία στις ανανεώσιμες πηγές, δεν θα χρειαζόταν να καλύψουν βασικές ανάγκες εξηλεκτρισμού με ρυπογόνες λιγνιτικές μονάδες. Η χρηματοδότηση Παγκόσμιου Πράσινου Ταμείου, που θα κάνει τέτοιες μεταβιβάσεις πόρων και τεχνογνωσίας στο πλαίσιο της συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα, βρέθηκε στην ατζέντα της συνόδου του ΟΗΕ στο Κατοβίτσε της Πολωνίας. Παρά την ανακοίνωση ότι οι ΗΠΑ αποσύρονται από τη συμφωνία του Παρισιού, η κυβέρνηση Τραμπ εκπροσωπήθηκε στο Κατοβίτσε ακριβώς για να υπονομεύσει τέτοιες παγκόσμιες προσπάθειες. Σε ένα συνεδριακό κέντρο χτισμένο στην καρδιά των παλιών ανθρακωρυχείων της Σιλεσίας, οι ΗΠΑ σε συνεργασία με τη Ρωσία, τη Σαουδική Αραβία και το Κουβέιτ προσπάθησαν να μπλοκάρουν κάθε ουσιαστικό μέτρο – και οι παράγοντες που υπαγόρευσαν αυτή τη στάση δεν θα εκλείψουν όταν λήξει η προεδρία Τραμπ.

Στη λεκάνη του Περμίου, την απέραντη έκταση του Τέξας όπου συντελείται η επανάσταση του σχιστολιθικού πετρελαίου και αερίου, γίνονται επενδύσεις για την επόμενη τριακονταετία, με τις πολυεθνικές του πετρελαίου να έχουν καταβροχθίσει τους μικρούς παίκτες. Οι ΗΠΑ όχι μόνο δεν επιθυμούν την ενεργειακή μετάβαση για τις ίδιες, αλλά δεν την επιθυμούν και για κανέναν άλλον, καθώς επιδιώκουν να μετατραπούν σε εξαγωγική δύναμη. Παράλληλα, πετρελαϊκές εταιρείες, όπως η Shell, διαφημίζουν ότι θέτουν στόχους ενεργειακής μετάβασης, αλλά στην πράξη, οι επενδύσεις τους σε ανανεώσιμες πηγές αποτελούν μόλις το 8% των συνολικών τους επενδύσεων.

Με τον Ντόναλντ Τραμπ, οι εταιρείες αυτές έχουν έναν πρόεδρο που παρουσιάζει τη δική τους κερδοφορία ως συμφέρον των πολλών, μιλώντας για «εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας στη βιομηχανία».

Ο επόμενος πρόεδρος μπορεί να μην εκφράζεται τόσο ωμά, αλλά θα είναι δέσμιος των ίδιων συμφερόντων, όπως ήταν ο Μπαράκ Ομπάμα, επί των ημερών του οποίου έσπασαν όλα τα ρεκόρ κατασκευής νέων αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου. Τις τελευταίες εβδομάδες, οι ακτιβιστές υπέρ του κλίματος χρειάστηκε να κάνουν δύο φορές κατάληψη στα γραφεία της μελλοντικής προέδρου της Βουλής, Νάνσι Πελόσι, προκειμένου το ζήτημα ενός «πράσινου new deal» να ανέβει στην ατζέντα ακόμη και του Δημοκρατικού Κόμματος. Με αυτά τα δεδομένα, πώς θα μπορούσε να επιτύχει η ενεργειακή μετάβαση; «Σήμερα χρησιμοποιούμε 100 εκατ. βαρέλια πετρελαίου κάθε μέρα. Δεν υπάρχουν κανόνες που να λένε ότι αυτό το πετρέλαιο πρέπει να μείνει στο υπέδαφος. Αρα δεν μπορούμε πλέον να σώσουμε τον κόσμο παίζοντας με τους κανόνες, γιατί οι κανόνες πρέπει να αλλάξουν», υποστήριξε από το βήμα της διάσκεψης στο Κατοβίτσε η 15χρονη Σουηδή Γκρέτα Τούνμπεργκ, η οποία διαμαρτύρεται από τον Αύγουστο μπροστά στη σουηδική Βουλή.

«Δεν έχουμε έρθει εδώ για να παρακαλέσουμε τους ηγέτες του κόσμου να φροντίσουν το μέλλον μας. Μας αγνόησαν στο παρελθόν, θα μας αγνοήσουν ξανά. Αφού οι ηγέτες μας συμπεριφέρονται σαν παιδιά, θα πρέπει εμείς να αναλάβουμε την ευθύνη που έπρεπε να είχαν αναλάβει εδώ και πολύ καιρό», είπε η 15χρονη. Ομως ο περιβαλλοντικός ακτιβισμός θα αποτύχει εάν στα αιτήματα δεν συμπεριλαμβάνεται η δικαιοσύνη για όσους θίγονται από τη μετάβαση. Το δίδαγμα αυτό φαίνεται ότι πέρασε και στα «Κίτρινα Γιλέκα» και στους ακτιβιστές υπέρ του κλίματος, οι οποίοι, αντί να συγκρουστούν, πορεύτηκαν από κοινού στους δρόμους του Παρισιού, στις 8 Δεκεμβρίου.

 

 

Η άρνηση της κλιματικής αλλαγής

ΤΑΣΟΥΛΑ ΚΑΡΑΊΣΚΑΚΗ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Κάθε χρόνο για τα επόμενα 20 χρόνια, λέει η IPCC, κυβερνήσεις και ιδιώτες θα πρέπει να επενδύουν το 2,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ (2,4 τρισ. δολ.) προκειμένου να μη διαβούμε το «κατώφλι» του 1,5 βαθμού. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται μείωση των παγκόσμιων εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα κατά 45% έως το 2030, οι ανανεώσιμες πηγές να παρέχουν το 85% της ηλεκτρικής ενέργειας έως το 2050 και η χρήση άνθρακα σχεδόν να μηδενιστεί.

Ο Ντόναλντ Τραμπ, που είχε μιλήσει για «απάτη που επινοήθηκε από τους Κινέζους» προκειμένου να καταστήσουν την αμερικανική βιομηχανία λιγότερο ανταγωνιστική και είχε αποσύρει τις ΗΠΑ από τη Συμφωνία των Παρισίων, προ ημερών παραδέχθηκε ότι «κάτι συμβαίνει, δεν είναι φάρσα», ωστόσο επανέλαβε ότι «δεν θέλω να δώσω τρισεκατομμύρια δολάρια, να χάσω εκατομμύρια δουλειές, να μπω σε μειονεκτική θέση».

«Νέα θρησκεία»

Από τον Νορβηγό νομπελίστα φυσικό Αϊβαρ Γκίεβερ, που είπε ότι «η παγκόσμια υπερθέρμανση έχει γίνει μια νέα θρησκεία» και τους Αμερικανούς ειδικούς Πάτρικ Μίκαελς, Τζον Κρίστι, Ρίτσαρντ Λίντζεν, που συνέταξαν καθησυχαστικές εκθέσεις, έως τον Αμερικανό τηλεπαρουσιαστή Αλεξ Τζόουνς σήμερα, που διαδίδει τις θέσεις Τραμπ, η άρνηση της ανθρωπογενούς υπερθέρμανσης καλά κρατεί. Οπως και οι θεωρίες συνωμοσίας ότι η κλιματική αλλαγή οφείλεται σε στρατιωτικά πειράματα ή ότι υποστηρίζεται από συμφέροντα που θέλουν να ανατρέψουν το υπάρχον σύστημα προς όφελος νέων παγκόσμιων παικτών.

«Τα αίτια της αμφισβήτησης δεν είναι πάντα επιστημονικά, αλλά όπως εύστοχα υποστηρίζεται συναρτώνται με τα συμφέροντα των πετρελαϊκών χωρών ή και εταιρειών που δεν επιθυμούν να είναι επιτυχής η πορεία προς οικονομίες χαμηλού άνθρακα (βασίζονται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας)», λέει ο κ. Καρτάλης. «Ομως, μετά μία περίοδο μακράς επιστημονικής έρευνας που έκλεισε σχετικά πρόσφατα, έχει πλέον διαμορφωθεί μια παγκόσμια επιστημονική συναντίληψη ότι το κλίμα αλλάζει, και οι επιπτώσεις είναι ήδη ορατές. Η πρόσφατη έκθεση της IPCC δεν αφήνει περιθώρια για παρερμηνείες. Δέκα έτη είναι μόλις το διάστημα που απομένει για τη λήψη των αναγκαίων μέτρων. Μετά θα είναι (αρκετά) αργά…».

Η αμφισβήτηση της κλιματικής αλλαγής, συνεχίζει ο κ. Καρτάλης, «από τους κάθε λογής κύκλους (πολιτικούς, επιχειρηματικούς, αλλά και επιστημονικούς, αν και σε περιορισμένο πλέον βαθμό) όπως και από ομάδες πολιτών που διαβλέπουν μία διεθνή συνωμοσία εις βάρος τους με όχημα την κλιματική αλλαγή, θα μπορούσε να είναι εύλογη αν ήταν τεκμηριωμένη. Καθώς αυτό δεν συμβαίνει, είναι μάλλον επικίνδυνη, καθώς το αποτέλεσμα είναι να χάνεται πολύτιμος χρόνος στη λήψη μέτρων, σε ένα δε φαινόμενο που από τη φύση του η προληπτική δράση είναι μακράν αποτελεσματικότερη της κατασταλτικής. Μέτρα που δεν λαμβάνονται σήμερα, θα χρειαστεί να ληφθούν με διπλή ή και πολλαπλάσια ένταση και φυσικά κόστος τα επόμενα έτη για να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Στο ίδιο διάστημα, οι ανισορροπίες στο κλιματικό σύστημα θα ενισχύονται, πλήττοντας όλο και περισσότερες περιοχές του πλανήτη και ομάδες πληθυσμού και ακυρώνοντας σταδιακά την ήδη προβληματική ευημερία της τρέχουσας και της επόμενης γενιάς».

 

 

11.06.2017

Η κλιματική αλλαγή δημιουργεί νέες μορφές φτώχειας

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΛΑΙΟΛΟΓΟΣ

Τον σκεπτικισμό του για τις προοπτικές διατηρήσιμης μείωσης της φτώχειας, λόγω των αυξημένων πιέσεων που δημιουργεί η ανάπτυξη στο φυσικό περιβάλλον, εκφράζει στην «Κ» ο Πάρθα Ντασγκούπτα. O σπουδαίος οικονομολόγος, ομότιμος καθηγητής του πανεπιστημίου του Cambridge, θα βρεθεί στην Αθήνα στα τέλη του μήνα για το ετήσιο συνέδριο του European Association of Environmental and Resource Economists (28 Ιουνίου – 1 Ιουλίου). Εν όψει του συνεδρίου, εξηγεί στην «Κ» κάποια από τα κρίσιμα ζητήματα στα Οικονομικά του Περιβάλλοντος. «Η εκτίμησή μου είναι ότι, αν όχι ώς το 2030, τότε σίγουρα ώς το 2050 θα δούμε μεγαλύτερες εντάσεις μεταξύ της ανόδου του ΑΕΠ και οικολογικών καταστροφών (κλιματική αλλαγή, υπερθέρμανση των ωκεανών, εξαφάνιση ειδών)», σημειώνει ο Βρετανοϊνδός ακαδημαϊκός, απαντώντας σε ερώτηση της «Κ» για την επιτυχία της διεθνούς κοινότητας να μειώσει δραστικά τον αριθμό των ατόμων που ζουν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας τα τελευταία 25 χρόνια. «Η παγκόσμια φτώχεια έχει μειωθεί σε μεγάλο βαθμό μέσω της αύξησης του ΑΕΠ. Αν όμως δεν αλλάξουν οι πολιτικές που εφαρμόζουμε σήμερα, η εξάλειψη της απόλυτης φτώχειας πιθανότατα θα είναι πρόσκαιρη». Δεν θεωρεί, πάντως, ότι η πρόσφατη απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ θα επηρεάσει ιδιαίτερα τις εξελίξεις – «είναι ένα πετραδάκι, δεν είναι ένα συντριπτικό χτύπημα», λέει.

Ο Ντασγκούπτα είναι μέλος της Βρετανικής Ακαδημίας και της φημισμένης Royal Society. Οι ιδέες του, ωστόσο, παραμένουν στο περιθώριο των συμβατικών νεοκλασικών οικονομικών. «Τα σύγχρονα οικονομικά έχουν εστιάσει στο τώρα και έχουν απομακρύνει το βλέμμα τους από το μέλλον», λέει. Είναι ιδιαίτερα επικριτικός απέναντι στη χρήση του ΑΕΠ ως μονάδας μέτρησης της ευημερίας μιας οικονομίας. «Η αειφόρος ανάπτυξη», εξηγεί, «είναι η πορεία ανάπτυξης κατά την οποία η παραγωγική ικανότητα μιας οικονομίας αυξάνεται. Το ΑΕΠ είναι ένα μέτρο της οικονομικής δραστηριότητας, όχι της παραγωγικής ικανότητας. Δεν υπολογίζει την απόσβεση του κεφαλαίου – ειδικότερα του φυσικού πλούτου. Αρα το ΑΕΠ μιας οικονομίας μπορεί να αυξάνεται για μια περίοδο, ενώ η παραγωγική της ικανότητα μειώνεται (χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κλιματική αλλαγή η οποία συνοδεύει την αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ)».

Η παραγωγική ικανότητα, συνεχίζει, «ορίζεται από τον πλούτο μιας οικονομίας – την κοινωνική αξία του βιομηχανικού, ανθρώπινου και φυσικού της κεφαλαίου. Αειφόρος ανάπτυξη σημαίνει αύξηση του πλούτου κατά κεφαλήν, όχι του ΑΕΠ».

Οι οικονομολόγοι και οι διαχειριστές πολιτικής, ωστόσο, παρότι δηλώνουν θιασώτες της αειφόρου ανάπτυξης, δεν έχουν υιοθετήσει αυτό το εργαλείο – το ΑΕΠ παραμένει βασιλιάς στις μακροοικονομικές μετρήσεις. Ισως έχει να κάνει με γραφειοκρατική αδράνεια, αναφέρει. «Οι καθιερωμένες πρακτικές, ακόμα και σχετικά με τους εθνικούς λογαριασμούς, έχουν τη δική τους δυναμική και επιμονή». Ο Ντασγκούπτα θεωρεί προβληματική και την έννοια της «πράσινης οικονομίας». «Από μόνη της, δεν έχει κάποιο νόημα, είναι απλά ένα σύνθημα. Αν καταγράφεται αύξηση του πλούτου κατά κεφαλήν, τότε όντως η οικονομία είναι “πράσινη”, γιατί ο πλούτος περιλαμβάνει το φυσικό κεφάλαιο».

Πλούτος και πληθυσμός

Ως ειδικός σε θέματα φτώχειας, ο καθηγητής του Cambridge έχει ασχοληθεί εκτεταμένα με τις προϋποθέσεις απόδρασης από αυτήν. Πόσο σημαντικός είναι ο έλεγχος της αύξησης του πληθυσμού και ποιος είναι ο ταχύτερος τρόπος να επιτευχθεί;

«Για να ξεφύγει από την ένδεια η φτωχότερη περιοχή του κόσμου, η υποσαχάριος Αφρική είναι απολύτως κρίσιμο να μειώσει δραστικά τον συνολικό δείκτη γονιμότητάς της. Σήμερα κυμαίνεται γύρω στο 5, έναντι ενός διεθνούς μέσου όρου 2,4. Ο παγκόσμιος πληθυσμός σήμερα είναι 7,4 δισ. άτομα και ο ΟΗΕ υπολογίζει ότι θα φτάσει τα 11,2 δισ. ώς το 2100. Από αυτή την αύξηση των σχεδόν 4 δισ., τα 3 δισ. αναμένεται να καταγραφούν στην υποσαχάρια Αφρική. Το κατά κεφαλήν εισόδημα εκεί είναι 3.000 δολάρια, έναντι διεθνούς μέσου όρου 15.000 δολ. Μπορείτε να φανταστείτε την πίεση που θα ασκήσει σε κοινωνίες και οικοσυστήματα μια τέτοια πληθυσμιακή έκρηξη, με όλους αυτούς τους ανθρώπους να προσπαθούν να βελτιώσουν το βιοτικό τους επίπεδο;».

Σε επίπεδο μέτρων, «πρέπει να αφιερωθούν πολύ περισσότεροι πόροι για οικογενειακό προγραμματισμό. Υπάρχει τρομακτική ζήτηση γι’ αυτό που δεν καλύπτεται». Η εκπαίδευση των γυναικών επίσης βοηθάει, «και είναι πολύτιμη καθεαυτή», αλλά «είναι μια αργή διαδικασία», στις οποία πολλές αφρικανικές χώρες δεν δίνουν επαρκή προσοχή.

 Μια άλλη όψη της κρίσης

ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΜΑΝΩΛΗΣ*

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Π​​αραβλέποντας τον κίνδυνο να απογοητεύσω από τις πρώτες κιόλας γραμμές τους αναγνώστες, θα ξεκινήσω το άρθρο μου με την τετριμμένη παρατήρηση ότι η κρίση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας είναι βαθιά και πολυδιάστατη. Ακόμη θα συμπληρώσω ότι, κατά την προσωπική μου γνώμη, τα αίτια αυτής της κρίσης, πάρα τον άπειρο χρόνο συζητήσεων και το μελάνι που καταναλώθηκε για τη διερεύνησή τους, είναι πολύ πιο σύνθετα από όσο παρουσιάζεται στις σχετικές αναλύσεις.

Πάντως, ανεξάρτητα από τα αίτια και τους χειρισμούς που μας οδήγησαν έως εδώ, το «εδώ» είναι, δυστυχώς, ζοφερό. Τα υπέρογκα οικονομικά βάρη που αντιμετωπίζει κάθε οικογένεια, κάθε επαγγελματίας και εργαζόμενος, η ανεργία και η συνεχής υποβάθμιση των υπηρεσιών του κράτους, σε συνδυασμό με την παγιωμένη οικονομική δυσπραγία, αποτελούν τις πιο προφανείς και ίσως πιο οδυνηρές εκφάνσεις της κρίσης.

Ωστόσο, η κρίση δεν έχει μόνο οικονομικά χαρακτηριστικά. Οπως είπαμε και στην αρχή, έχει πολλές όψεις, είναι πολυδιάστατη.

Μία από τις διαστάσεις της σχετίζεται με το περιβάλλον, και πιο ειδικά, το δομημένο περιβάλλον. Το περιβάλλον αυτό κατά τα τελευταία χρόνια έχει υποβαθμιστεί δραματικά. Η ρύπανση, η φθορά, η εγκατάλειψη και, εντέλει, η ασχήμια είναι βασικά χαρακτηριστικά του χώρου στον οποίο κατοικούμε, εργαζόμαστε, συναναστρεφόμαστε, διασκεδάζουμε κ.λπ. Και δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ειδικός για να καταλάβει πόσο αρνητικά ένα τέτοιο περιβάλλον επιδρά στη ζωή μας.

Γι’ αυτήν τη διάσταση της κρίσης θα ήθελα να εκθέσω κάποιες σκέψεις μου. Ανέκαθεν θεωρούσα ότι τόσο η επικρατούσα αρχιτεκτονική όσο και η ποιότητα των εν γένει κατασκευών στη χώρα μας είναι χαμηλού επιπέδου. Επιπλέον, ακόμη και αυτές τις γενικά μέτριες κατασκευές που κάνουμε δεν τις προστατεύουμε, δεν τις συντηρούμε και δεν τις επισκευάζουμε όπως πρέπει. Σε κάποιες περιπτώσεις, ειδικά για δημόσια κτίρια και χώρους, η συμπεριφορά μας απέναντί τους θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως εχθρική – ο βανδαλισμός ήταν ανέκαθεν αγαπημένο μας σπορ. Με αυτά τα δεδομένα δικαιολογείται ένας βαθμός μειονεξίας στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε. Ωστόσο, ενώ θα έπρεπε να προσπαθήσουμε να εντοπίσουμε τις παθογένειες και να θεραπεύσουμε αυτήν την κατάσταση, η πορεία μας κατά τα τελευταία χρόνια φαίνεται να είναι εντελώς αντίθετη. Οδηγούμαστε σε συνθήκες σχεδόν τριτοκοσμικής χώρας.

Πλέον, το δομημένο περιβάλλον μας είναι αφιλόξενο και αντιπαθητικό. Τα σπίτια μας είναι μικρά και άβολα. Χρειάζονται επισκευές, ανακαινίσεις, βελτιώσεις. Οι συνθήκες στο εσωτερικό τους είναι συχνά δυσάρεστες (κρύο το χειμώνα, ζέστη το καλοκαίρι, κακός φωτισμός, θόρυβοι, οσμές, υγρασία). Μας προκαλούν δυσφορία. Μας διώχνουν. Αλλά και έξω η κατάσταση δεν είναι καλύτερη. Δρόμοι στενοί, γεμάτοι σκουπίδια, παρκαρισμένα αυτοκίνητα και αντικείμενα παρατημένα όπου να ’ναι, χαλασμένα πεζοδρόμια, παραμελημένα παρτέρια, ανύπαρκτος ή κατεστραμμένος αστικός εξοπλισμός. Τοίχοι φθαρμένοι, βρώμικοι, γεμάτοι από κάθε είδους γκράφιτι και παλιές τοιχοκολλήσεις. Πάρκα χωρίς πράσινο ή με αφρόντιστο πράσινο, χωρίς εξοπλισμό, γεμάτα σκουπίδια, συχνά κατειλημμένα από περίεργα, ύποπτα άτομα. Συχνά την εικόνα συμπληρώνουν ερειπωμένα ή εγκαταλελειμμένα κτίρια και κλειστά καταστήματα με εμφανή σημάδια επιχειρηματικής αποτυχίας. Εξω συναντάμε σκυθρωπούς ανθρώπους, κάποιοι ζητιανεύουν, κάποιοι ψάχνουν στα σκουπίδια. Και το χειρότερο, συναντάμε και παιδιά. Παιδιά που νομίζουν ότι παίζουν ή διασκεδάζουν.

Αυτό είναι, δυστυχώς, το περιβάλλον στο οποίο ζούμε οι περισσότεροι Ελληνες. Ενα περιβάλλον εγκατάλειψης και παρακμής. Βεβαρημένο με κάθε μορφής ρύπανση, μεταξύ των οποίων η αισθητική είναι, κατά τη γνώμη μου, η πιο ανυπόφορη. Ενα περιβάλλον που νομοτελειακά οδηγεί σε ψυχοπάθειες. Και να σκεφτεί κανείς ότι γι’ αυτό το περιβάλλον πληρώνουμε και ΕΝΦΙΑ (με την ευρεία έννοια). Οι εξαιρέσεις λίγες και εντοπισμένες. Δεν αλλάζουν τη συνολική εικόνα. Δεν αφορούν τους περισσότερους από εμάς.

Η θλιβερή αυτή κατάσταση και κυρίως η επιδείνωσή της κατά τα τελευταία χρόνια ασφαλώς συναρτάται με την οικονομική κρίση. Η απουσία νέων κατασκευών, για παράδειγμα, επιδεινώνει τις εντυπώσεις. Tο επιχείρημα, ωστόσο, ότι αν είχαμε χρήματα θα φροντίζαμε καλύτερα το περιβάλλον μας, δεν είναι αρκετά πειστικό: παλαιότερα οι άνθρωποι ήταν πολύ πιο φτωχοί αλλά ζούσαν σε πιο όμορφα σπίτια, πιο όμορφες γειτονιές, πιο όμορφες πόλεις. Δεν είναι επομένως μόνο οικονομικό το πρόβλημα. Και εν πάση περιπτώσει, αν θα θέλαμε να το δούμε με οικονομικούς όρους, τι θα σήμαινε αυτό για την αντιμετώπισή του; Να περιμένουμε να ανακάμψει η οικονομία ώστε σε επόμενο στάδιο να βρούμε τα χρήματα για να αποκαταστήσουμε το περιβάλλον μας; Παρόλο που ένας τέτοιος συλλογισμός είναι θεωρητικά βάσιμος, έχει κατά τη γνώμη μου ουσιώδη μειονεκτήματα ότι εξωθεί τις λύσεις σε ένα μακρινό και ασαφές μέλλον και, επίσης, προϋποθέτει την επίτευξη υπερβολικά υψηλών, ίσως ανέφικτων, οικονομικών στόχων.

Δεδομένου, λοιπόν, ότι δεν έχουμε ούτε περιθώρια αναβολών ούτε χρήματα, θα άξιζε να εξετάσουμε και άλλες παραμέτρους του προβλήματος. Στην κατεύθυνση αυτή, προτείνω την παραδοχή ότι η ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος είναι μέτρο πολιτισμού. Οι πολιτισμένες κοινωνίες τιμούν και φροντίζουν το περιβάλλον στο οποίο ζουν, με αποτέλεσμα αυτό να είναι λειτουργικό και όμορφο. Αντιλαμβάνομαι ότι αυτή η άποψη μας φέρνει αντιμέτωπους με σκληρές αλήθειες. Αλλά ώς πότε θα αποφεύγουμε αυτές τι αλήθειες; Ο,τι δοκιμάσαμε μέχρι τώρα φαίνεται να απέτυχε ή να αποτυγχάνει. Μήπως ήρθε η ώρα να δούμε κατάματα την πραγματικότητα; Ισως τότε μπορέσουμε να βρούμε λύσεις και για το περιβάλλον στο οποίο ζούμε και για τα αλλά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε ως κοινωνία.

* Ο Νίκος Παπαμανώλης είναι καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πολυτεχνείου Κρήτης.

 

Οι τέσσερις απειλές για εξαφάνιση των ειδών

ΑΣΠΑΣΙΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

Έντυπη Καθημερινή

Σε «νεκρά θάλασσα» για τα αλιεύματά της τείνει να μετατραπεί η Μεσόγειος, καθώς η υπεραλίευση και άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες έχουν οδηγήσει σε δραματική μείωση των πληθυσμών των ειδών σε θάλασσα και στεριά, «η βιοποικιλότητα κινδυνεύει παγκοσμίως». Ο κορυφαίος Γάλλος βιολόγος, Ζιλ Μπεφ, λέει στην «Κ» ότι κατά τα τελευταία χρόνια εξοντώθηκε το 83% των ψαριών της Μεσογείου.

Μερικές φορές είναι δύσκολο να διακρίνουμε το γεγονός ότι η φύση είναι σημαντική. Μένουμε σε πόλεις, ένα περιβάλλον που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι άνθρωποι για τους ανθρώπους και για επιλεγμένα ζώα και φυτά. Στις πόλεις είναι εύκολο να ξεχάσεις ότι η βιοποικιλότητα είναι η αιτία που είμαστε ικανοί να ζούμε τόσο καλά πάνω στη Γη και να χάσεις την αίσθηση ότι είμαστε μέρος της φύσης και εξαρτημένοι από αυτή. Ο διακεκριμένος Γάλλος βιολόγος Zιλ Μπεφ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πιερ και Μαρί Κιουρί του Παρισιού και στο Collège de France, ήρθε μέχρι την Αθήνα για να μας το υπενθυμίσει.

Με αφορμή την εκδήλωση που συνδιοργάνωσαν το Collège de France, η Γαλλική Πρεσβεία στην Ελλάδα και το Γαλλικό Ινστιτούτο Ελλάδος την Πέμπτη 5 Φεβρουαρίου στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, ο δρ Μπεφ, πρόεδρος επίσης του γαλλικού Εθνικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Παρίσι, μίλησε στην «Κ» για τον σημαντικό ρόλο της βιοποικιλότητας στη διατήρηση της ευημερίας του ανθρώπινου είδους.

– Πώς θα ήταν οι πόλεις μας χωρίς τη βιοποικιλότητα;

– Θα ήταν ανόητο να φανταστεί κανείς την πόλη χωρίς τη βιοποικιλότητα. Εξυπακούεται ότι είναι παρούσα και στις πόλεις, όχι βέβαια με την ίδια ένταση όπως σε ένα τροπικό δάσος βροχής ή στον ωκεανό. Tον περασμένο μήνα ήμουν στο Χονγκ Κονγκ και συζητώντας με πολίτες διαπίστωσα ότι ανησυχούν όλο και λιγότερο για θέματα που αφορούν τη φύση ή τη μείωση της βιοποικιλότητας, και αυτό γιατί περιτριγυρίζονται από τσιμέντο και δρόμους, ενώ επισκέπτονται σπάνια την εξοχή ή τις ακτές. Τα τελευταία 50 χρόνια όμως η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει ένα πραγματικό πρόβλημα, όχι τόσο εξαφάνισης, αλλά δραματικής μείωσης των πληθυσμών των ειδών. Tα τελευταία χρόνια έχουμε εξοντώσει το 83% των ψαριών της Μεσογείου. Εάν συνεχίσουμε με αυτό τον ρυθμό θα καταλήξουμε βέβαια στην εξαφάνισή τους.

– Ποιες είναι οι κύριες απειλές για τη βιοποικιλότητα;

– Τέσσερις είναι οι μεγαλύτερες απειλές με πρώτη την κοινωνική ρύπανση, όπως τα μικρά σωματίδια πλαστικού, τα χημικά προϊόντα, τα παρασιτοκτόνα και πολλές άλλες πηγές ρύπανσης που απορρέουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Η δεύτερη απειλή είναι οι υπερεξαγωγές, με αντιπροσωπευτικά παραδείγματα την υπεραλίευση στη θάλασσα και την υπερυλοτόμηση στα τροπικά δάση βροχής. Η τρίτη απειλή είναι η εισβολή ξενικών ειδών. Πλήθος επιστημονικών μελετών αποδεικνύουν ότι η είσοδος ειδών που προέρχονται από άλλα σημεία του κόσμου σε ένα οικοσύστημα όπου δεν ζουν οι θηρευτές τους, μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την εγγενή βιοποικιλότητα. Η τέταρτη απειλή είναι η κλιματική αλλαγή, η οποία επιδεινώνει το πρόβλημα της μείωσης της βιοποικιλότητας.

– Ποιες πτυχές της καθημερινότητάς μας συνδέονται άμεσα με τη βιοποικιλότητα;

– Από την κατανάλωση φρούτων μέχρι τη λειτουργία του ανθρώπινου σώματος, όλα έχουν σχέση με τη βιοποικιλότητα. Το ανθρώπινο σώμα έχει μέσα του δέκα φορές περισσότερα βακτήρια από ό,τι ανθρώπινα κύτταρα. Ο άνθρωπος είναι κομμάτι της βιοποικιλότητας.

Η βιοποικιλότητα συνδέεται επίσης άμεσα με την οικονομία, αφού το 40% αυτής στηρίζεται στους ζωντανούς οργανισμούς. Η φύση αποτελεί επίσης έμπνευση. Πώς θα εφεύρεις ένα νέο αεροπλάνο, ένα νέο ραντάρ ή ένα νέο σόναρ υποβρυχίων, χωρίς νυχτερίδες ή δελφίνια; Εμείς είμαστε η βιοποικιλότητα και δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτή. Οσο περισσότερο την καταστρέφουμε, με όλο και περισσότερα προβλήματα θα ερχόμαστε αντιμέτωποι, συμπεριλαμβανομένων και των προβλημάτων που έχετε στην Ελλάδα, όπως η ανεργία. Οι Ελληνες χρειάζεστε τη βιοποικιλότητα, ίσως περισσότερο και από άλλες χώρες.

– Υπάρχει η εντύπωση ότι ακόμα και εάν εξαφανιστούν κάποια είδη θα εμφανιστούν άλλα στη θέση τους. Κατά πόσο αληθεύει αυτή η πεποίθηση;

– Πράγματι, το ακούς συχνά αυτό. Είναι αλήθεια ότι οι άνθρωποι από την αρχή του πολιτισμού και για εκατοντάδες χρόνια κατάφεραν να αυξήσουν τον αριθμό των ειδών του πλανήτη, με την κορύφωση αυτής της αύξησης να παρατηρείται πριν από περίπου δύο αιώνες. Υπό κανονικές συνθήκες θα έπρεπε να βρισκόμαστε σε μία κατάσταση κατά την οποία θα κάνουν την εμφάνισή τους όλο και περισσότερα είδη. Το πρόβλημα όμως είναι ότι καταστρέφουμε τα οικοσυστήματα. Τα είδη προσπαθούν να κάνουν την εμφάνισή τους, αλλά εμείς από την άλλη επιταχύνουμε την καταστροφή των οικοσυστημάτων, με αποτέλεσμα σήμερα να εξαφανίζονται περισσότερα είδη από αυτά που εμφανίζονται. Πρόσφατες έρευνες έδειξαν ότι σήμερα, εξαιτίας των ανθρώπινων δραστηριοτήτων, τα είδη εξαφανίζονται με 300 φορές πιο γρήγορο ρυθμό από ό,τι στο παρελθόν. Και εάν συνεχίζουμε να καταστρέφουμε τα είδη με τον σημερινό ρυθμό, μέχρι το τέλος του αιώνα, θα έχουμε εξολοθρεύσει το 6% των ειδών του πλανήτη.

– Πρόσφατες έρευνες, συμπεριλαμβανομένης μιας στο επιστημονικό περιοδικό Science τον περασμένο Δεκέμβριο, περιγράφουν μία ανάκαμψη των πληθυσμών των μεγάλων θηλαστικών στην Ευρώπη. Δεν αποτελεί αυτό ένα θετικό σημάδι;

– Πράγματι, συντηρώντας εθνικούς δρυμούς και καταφύγια άγριων ζώων και ανασυντάσσοντας τα οικοσυστήματα, επιτρέψαμε σε αυτά τα είδη να επανακτήσουν τους πληθυσμούς τους. Το πρόβλημα όμως είναι ότι ενδιαφερόμαστε μόνο για τα εμβληματικά είδη: τα πουλιά, τα θηλαστικά, τα ψάρια και τα ερπετά. Εχουμε ξεχάσει εντελώς τα έντομα, τα σκουλήκια, ακόμα και τα βακτήρια που ζουν μέσα μας. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να μιλάμε για βιοποικιλότητα αναφερόμενοι μόνο σε σπονδυλωτά ζώα και πεταλούδες, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας και αυτά τα μικρότερα είδη. Οι πολιτικοί λένε ότι δεν έχουν αρκετά χρήματα για να προστατεύσουν όλα τα είδη, και πράγματι στην Ελλάδα, όπως και στη Γαλλία, πρώτο μέλημά τους είναι να προσφέρουν εργασία στους νέους. Αλλά για να διατηρηθεί αυτή η απασχόληση και η αρμονία μεταξύ των κατοίκων των πόλεων και της φύσης, πρέπει να λάβουμε υπόψη τη βιοποικιλότητα. Και δεν είναι ζήτημα ενός οικολογικού κόμματος, της δεξιάς ή της αριστεράς. Με έχουν κατηγορήσει ότι προσπαθώ να σώσω τον πλανήτη. Και τους απαντώ πως όχι, θέλω να σώσω την ευημερία του ανθρώπινου είδους πάνω σε αυτόν τον πλανήτη. Αυτό είναι κάτι πολύ διαφορετικό.

Η κλιματική αλλαγή και η Μεσόγειος

– Τι απειλεί τη βιοποικιλότητα της Μεσογείου σήμερα;

– Οι σημαντικότερες απειλές είναι η υπεραλίευση και η εισβολή ειδών από την Ερυθρά Θάλασσα. Από την αρχή της διάνοιξης της Διώρυγας του Σουέζ, έχουμε επίσημα καταγράψει πάνω από 400 είδη που έχουν μεταναστεύσει από την Ερυθρά στη Μεσόγειο Θάλασσα. Στη Βόρεια Αίγυπτο ή στον Λίβανο αλιεύονται νέα είδη ψαριών και όχι αυτά που υπήρχαν στο παρελθόν στην περιοχή. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, υπάρχει το τελευταίο νησί στη Μεσόγειο που μπορεί κανείς να βρει τη μεσογειακή Φώκια, η οποία βέβαια για να διασωθεί χρειάστηκε να παρθούν αυστηρά μέτρα. Εάν όμως η Ελλάδα καταστρέψει αυτές τις περιοχές, η φώκια θα εξαφανιστεί, όπως συνέβη για παράδειγμα στην Κίνα με το δελφίνι του γλυκού νερού. Το τελευταίο τέτοιο δελφίνι παρατηρήθηκε το 2007, και εδώ και 10 χρόνια θεωρείται εξαφανισμένο. Στη Μεσόγειο τίθεται επίσης το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής. Σήμερα στη Βρετάνη, τη Σκωτία και την Αγγλία, εμφανίζονται μέρα με τη μέρα όλο και περισσότερα νέα είδη, που μετανάστευσαν στον βορρά από την Αφρική. Στην περίπτωση της Μεσογείου όμως δεν υπάρχει η δυνατότητα μετακίνησης προς τον βορρά, γιατί τα ψάρια δεν θα καταφέρουν να βρουν την έξοδο διαφυγής. Πώς είναι δυνατόν να περιμένουμε να γνωρίζουν ότι για να κατευθυνθούν βόρεια πρέπει να περάσουν από το Στενό του Γιβραλτάρ; Ετσι όλα τα ψάρια της Μεσογείου συνωστίζονται στη θάλασσα κάτω από τα Πυρηναία Oρη, διότι στην ανατολική Μεσόγειο η θερμοκρασία, αλλά και η αλατότητα του νερού, έχει αυξηθεί πολύ. Επίσης, η ανατολική Μεσόγειος επιβαρύνεται περισσότερο από τη ρύπανση και την οξύτητα της θάλασσας από ό,τι η δυτική Μεσόγειος. Η κλιματική αλλαγή θα κάνει πολύ πιο δύσκολα τα πράγματα για την Ελλάδα, την Τουρκία, και τις άλλες περιοχές της αν. Μεσογείου.

Η ανακύκλωση έγινε τρόπος ζωής

ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΛΑΦΡΟΣ

ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΟΛΗ ΤΗΝ ΕΡΕΥΝΑ ΑΝΟΙΞΤΕ ΤΟ ΠΑΡΑΚΑΤΩ ΑΡΧΕΙΟ:

ereyna-koinoy-gia-thn-anakyklwsh-syskeyasiwn–2

Οι Ελληνες αγκαλιάζουν την ανακύκλωση και ψηφίζουν οικουμενικά «ΝΑΙ». Το 96% των πολιτών θεωρεί την ανακύκλωση σημαντική (το 69% πολύ σημαντική), το 73% απαντά πως η ανακύκλωση έχει μεγάλη προτεραιότητα στην καθημερινότητά του, ενώ το 88% δηλώνει πως πραγματοποιείται ανακύκλωση στο νοικοκυριό του. Τα ευρήματα προέρχονται από έρευνα για την ανακύκλωση συσκευασιών, που πραγματοποίησε η εταιρεία ALCO για λογαριασμό της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) και που παρουσιάζει κατ’ αποκλειστικότητα η «Κ». Τα αποτελέσματα, όσο κι αν επηρεάζονται από την τάση «πολιτικά ορθών» απαντήσεων, αποκαλύπτουν πως οι πολίτες στέκονται πλέον πολύ θετικά προς την ανακύκλωση, θεωρώντας την κομμάτι της καθημερινότητάς τους. Η ιδιαίτερα ευμενής στάση των πολιτών απέναντι στην ανακύκλωση ανεβάζει τον πήχυ ευθυνών όλων των αρμοδίων, οι οποίοι δεν μπορούν πλέον να καλύπτονται πίσω από την άποψη πως οι Ελληνες δεν κάνουν ανακύκλωση…

Εξίσου εντυπωσιακά καταγράφεται στην έρευνα της ALCO η αναγνώριση και αποδοχή του μπλε κάδου. Το 94% γνωρίζει πως η ανακύκλωση συσκευασιών γίνεται στον μπλε κάδο, το 76% δηλώνει πως έχει μπλε κάδο «το πολύ στα 100 μέτρα» από το σπίτι του, ενώ το 57% δηλώνει ικανοποιημένο από το σύστημα των μπλε κάδων. «Ο μπλε κάδος έχει ριζώσει, είναι αναγνωρίσιμος πια», λέει στην «Κ» ο κ. Γιάννης Ραζής, γενικός διευθυντής της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης. «Είναι στοιχείο της καθημερινότητάς μας, εμφανίζεται ακόμα και σε ταινίες ή τηλεοπτικές σειρές», συμπληρώνει. «Η θετική ανταπόκριση που καταγράφεται στην έρευνα της ALCO εκφράζεται στην πραγματικότητα, την βρίσκουμε μέσα στον μπλε κάδο. Γι’ αυτό έχουμε πιάσει τους στόχους της Ε.Ε. για ανακύκλωση του 60% των ποσοτήτων συσκευασίας που μπαίνουν στην αγορά. Υπάρχει μια υστέρηση στο γυαλί, για την οποία έχουμε λάβει ειδικά μέτρα με την τοποθέτηση του μπλε κώδωνα, για τη συλλογή ειδικά μπουκαλιών κι άλλων γυάλινων υλικών», σημειώνει ο κ. Ραζής.

Ποια είναι τα πιο σοβαρά εμπόδια για να διευρυνθεί η ανακύκλωση; Σύμφωνα με την έρευνα, το 52% απαντά η ενημέρωση των πολιτών, το 31% η διεύρυνση του δικτύου μπλε κάδων και το 16% η συχνότερη συλλογή. Ο κ. Ραζής αναγνωρίζει πως αυτά αποτελούν προβλήματα, παρουσιάζει τις πρωτοβουλίες της ΕΕΑΑ, υπογραμμίζοντας όμως πως οι λύσεις πρέπει να δοθούν από την κοινή προσπάθεια πολιτείας, δήμων, ΕΕΑΑ και πολιτών.

Οσον αφορά την ενημέρωση είναι φανερό πως έγινε περικοπή δαπανών, καθώς η κρίση οδήγησε σε μείωση κονδυλίων. Τα έσοδα της ΕΕΑΑ προέρχονται ως ποσοστό από τις πωλήσεις των προϊόντων που φέρουν συσκευασία. Η μείωση της κατανάλωσης οδήγησε σε λιγότερα έσοδα. «Παρ’ όλα αυτά θα κινηθούμε με μεγαλύτερη ένταση στον τομέα της ενημέρωσης, εστιάζοντας κυρίως σε παιδιά και σχολεία».

Οσον αφορά τον στόχο διεύρυνσης του δικτύου, σήμερα ο μπλε κάδος καλύπτει το 87-88% του πληθυσμού της Ελλάδας, με 140.000 κάδους, 420 ειδικά απορριμματοφόρα και 30 Κέντρα Διαλογής. «Στόχος μας είναι να πάμε στο 100%. Είναι θετικό πως στην έρευνα καταγράφεται, μεταξύ όσων δεν ανακυκλώνουν, η άποψη πως εάν έχω κάδο κοντά θα ξεκινήσω ανακύκλωση. Θα πυκνώσουμε όπου μπορούμε το δίκτυο, αντικαθιστούμε τους χαλασμένους, αλλά σκεφτόμαστε να δοκιμάσουμε κι άλλες λύσεις ενισχυτικά, όπως η ειδική σακούλα ανακύκλωσης, την οποία δεν συνδέουμε με κάποιου είδους πληρωμή», λέει ο κ. Ραζής. Πάντως, η κρίση δεν άφησε αλώβητη ούτε την ανακύκλωση. Από το 2008 – 2013 τα απόβλητα συσκευασιών έχουν μειωθεί κατά 33%, ως ευθύ αποτέλεσμα της μείωσης στην κατανάλωση. Αυτό είχε σαφείς επιπτώσεις στη μείωση των ποσοτήτων που ανακυκλώνονται. Ενώ το 2010 είχαν ανακυκλωθεί 195 τόνοι υλικών συσκευασιών, το 2013 η ποσότητα έπεσε στους 173 τόνους, παρότι οι μπλε κάδοι έφτασαν κοντά σε επιπλέον 1,3 εκατ. κατοίκους. Το 2014 εμφανίζεται μια τάση σταθεροποίησης των ποσοτήτων ανακύκλωσης.

Σειρά έχει η κομποστοποίηση

Βασικό πρόβλημα αναδεικνύεται η ρίψη μέσα στους μπλε κάδους κοινών σκουπιδιών. Το 56% των πολιτών απάντησε στην έρευνα της ALCO πως συνήθως βρίσκει σκουπίδια στους μπλε κάδους (λίγα 32%, πολλά 24%), ενώ το 35% απάντησε πως δεν βρίσκει. Το 1/3 περίπου των ποσοτήτων που πηγαίνουν από τους μπλε κάδους στα Κέντρα Διαλογής είναι κοινά σκουπίδια, «υπόλειμμα», στη γλώσσα των ειδικών της ανακύκλωσης. «Τα τελευταία χρόνια ο κατά κεφαλήν δείκτης υπολείμματος είναι σταθερός. Ωστόσο έχει ανέλθει το ποσοστό κι αυτό είναι αποτέλεσμα και της αφαίρεσης υλικών μέσα από τους κάδους, από τους γυρολόγους, φαινόμενο που είναι πολύ έντονο σε Αττική και Θεσσαλονίκη», λέει ο κ. Γιάννης Ραζής, γεν. διευθυντής της ΕΕΑΑ. Ως απάντηση στο πρόβλημα της ρίψης άχρηστων υλικών, ο κ. Ραζής υπογραμμίζει την ανάγκη περαιτέρω ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του πληθυσμού, καθώς άλλες λύσεις (π.χ. κλειδωμένοι κάδοι με σχισμή), δημιουργούν άλλα προβλήματα.

Το 57% όσων ανακυκλώνουν απαντά στην έρευνα πως δεν θεωρεί ότι υπάρχει ανάγκη να τοποθετηθούν ξεχωριστοί κάδοι, όπως για παράδειγμα για τη συλλογή χαρτιού. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί και συγκεκριμένοι. Να δούμε κάθε πρόταση τι σημαίνει από πλευράς χώρου, χρόνου, κόστους και τι θα ωφελήσει. Σήμερα το χαρτί πετυχαίνει τον στόχο ανακύκλωσης μέσα από τους μπλε κάδους. Το 35% του ανακυκλώσιμου υλικού είναι χαρτί εντύπων. Ενας δεύτερος κάδος θα καταλάβει μια θέση στάθμευσης. Παρ’ όλα αυτά εμείς δεν αποκλείουμε τίποτα, να το δοκιμάσουμε πιλοτικά και να το εκτιμήσουμε».

Ο κ. Ραζής είναι σαφής όταν τον ρωτάμε για τη θέση της ανακύκλωσης στο συνολικό σχέδιο διαχείρισης των απορριμμάτων. «Το μέλλον ανήκει στην ανακύκλωση. Εχουμε ήδη διανύσει ένα δρόμο, αποδείξαμε πως μπορούμε τεχνικά. Στο μέλλον οι στόχοι της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την ανακύκλωση θα είναι αυξημένοι και το ερώτημα θα είναι πώς θα τους πιάσουμε», τονίζει. «Εάν αφαιρεθεί το πλαστικό και γενικά το υλικό της ανακύκλωσης συσκευασιών, που είναι η δική μας δουλειά, τι μένει; Τα οργανικά απορρίμματα, τα οποία είναι κατάλληλα για κομποστοποίηση. Γι’ αυτό, μαζί με τον μπλε κάδο μπορεί να αναπτυχθεί ο καφέ κάδος της κομποστοποίησης», συμπληρώνει.

Η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης και Ανακύκλωσης έχει καταθέσει ένα εξαετές (2015-2020) επενδυτικό και λειτουργικό σχέδιο με προϋπολογισμό 200 εκατομμυρίων ευρώ.

 

Χωρίς δεσμευτική συμφωνία για την κλιματική αλλαγή η Διάσκεψη ΟΗΕ

27s15molynsh-thumb-large

 Στη σύντομη ιστορία της προσπάθειας αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής δεν έχουν λείψει οι δηλώσεις των πολιτικών, οι υποσχέσεις των εταιρειών, η αξιοποίηση των κινηματογραφικών αστέρων, ακόμα και οι ταινίες κλιματικής καταστροφής. Αυτό που λείπει είναι μια παγκόσμια δεσμευτική συμφωνία για την αποτελεσματική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, με τον μόνο τρόπο που διαθέτει σήμερα η επιστήμη και η τεχνολογία, τη δραστική μείωση των εκπεμπόμενων αερίων που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου (διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο κ.λπ.).

Η Διάσκεψη του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή, που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη στη Νέα Υόρκη είχε πολλά: την έκκληση του Μπαν Κι Μουν, την παρουσία 120 αρχηγών κρατών και μία υψηλών υποσχέσεων παρέμβαση του Μπαράκ Ομπάμα, τον χολιγουντιανό αστέρα Λεονάρντο ντι Κάπριο σε ρόλο ένθερμου υποστηρικτή της εκστρατείας για το κλίμα, την ανακοίνωση νέων επιστημονικών προειδοποιήσεων. Δυστυχώς όμως έλειπε το πιο βασικό: η αποτύπωση κάποιων βημάτων για το περίγραμμα μιας νέας συμφωνίας, που θα αντικαταστήσει το Πρωτόκολλο του Κιότο. Η κλεψύδρα αδειάζει: ένας χρόνος και δύο μήνες απομένουν μέχρι τη σύνοδο στο Παρίσι, στα τέλη του 2015, όπου πρέπει να οριστικοποιηθεί μία δεσμευτική συμφωνία για την κλιματική αλλαγή.

Το πιο ανησυχητικό σημείο από τη Διάσκεψη της Ν. Υόρκης ήταν η ολοκληρωτική απουσία της Κίνας και της Ινδίας, της πρώτης και της τρίτης χώρας σε εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου διεθνώς (η δεύτερη είναι οι ΗΠΑ). Αποτυπώνεται για μία ακόμα φορά το ρήγμα που υπάρχει ανάμεσα στις παλιότερες (ΗΠΑ, Ευρώπη) και τις νεότερες (Κίνα, Ινδία κ.λπ.) βιομηχανικές δυνάμεις για το ποιος θα πληρώσει το κόστος της αλλαγής πορείας στην παραγωγή, στην ενέργεια και γενικότερα στο οικονομικό μοντέλο.

Θετικό στοιχείο, με αφορμή τη Διεθνή Διάσκεψη, ήταν η κινητοποίηση των πολιτών, με μια πολύ μεγάλη πορεία στη Ν. Υόρκη (300.000 άτομα) και ακόμα παρεμβάσεις και συγκεντρώσεις σε 2.000 πόλεις σε όλο τον κόσμο, στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Πορείας για το Κλίμα. Ακριβώς στην κινητοποίηση του κόσμου βρίσκεται η ελπίδα για τη διαμόρφωση μιας δίκαιης συμφωνίας.

Οι επιστημονικές μελέτες προειδοποιούν πως εάν συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς η ανάπτυξη της χρήσης ορυκτών καυσίμων και η συνακόλουθη εκπομπή αερίων του θερμοκηπίου, δεν θα γίνει κατορθωτή η συγκράτηση της ανόδου της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά δύο βαθμούς Κελσίου. Σύμφωνα με τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή, άνοδος της θερμοκρασίας του πλανήτη άνω των δύο βαθμών, συγκρινόμενη πάντα με την προβιομηχανική εποχή, θα οδηγήσει σε γενική απορρύθμιση του κλίματος, με δυσβάσταχτες συνέπειες για την ανθρωπότητα, την οικονομία και το περιβάλλον. Δυστυχώς, όπως εκτιμούν οι επιστημονικές μελέτες, με τους υπάρχοντες ρυθμούς ο πλανήτης αναμένεται να ξεπεράσει το κρίσιμο επίπεδο θερμοκρασίας μέσα σε περίπου 30 χρόνια!

Η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή μελετώντας 1.200 διαφορετικές επιστημονικές προβλέψεις για την πορεία της συγκέντρωσης αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα και τη συνακόλουθη επίδραση στην θερμοκρασία, προχώρησε στη συμπύκνωσή τους σε τέσσερα αντιπροσωπευτικά σενάρια για το μέλλον. Σύμφωνα με το πιο καταστροφικό σενάριο, το 2100 οι συγκεντρώσεις διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα ξεπεράσουν τα 1.000 μέρη ανά εκατομμύριο (ppm), από 396 που ήταν το 2013, με τη θερμοκρασία να παρουσιάζει άνοδο από 3,2 – 5,4 βαθμούς Κελσίου! Στο αμέσως δεύτερο σενάριο, εάν οι συγκεντρώσεις κυμανθούν από 720-1.000 ppm τότε η θερμοκρασία θα ανέβει από 2-3,7 βαθμούς Κελσίου. Το τρίτο σενάριο υπολογίζει συγκεντρώσεις 580-720 ppm και άνοδο θερμοκρασίας 1,73,2 βαθμούς Κελσίου. Τέλος, το πιο… δροσερό σενάριο, μιλά για συγκεντρώσεις 430-480 ppm και θερμοκρασία αυξημένη κατά 0,9-2,3 βαθμούς Κελσίου. Είναι φανερό, πως μόνο το τέταρτο σενάριο «ταιριάζει» με την κλιματική ισορροπία του πλανήτη.

Πρέπει να υπογραμμίσουμε, πως τα σενάρια αυτά δεν βασίζονται σε τυχαία γεγονότα, αλλά σχετίζονται άμεσα με το επίπεδο των ανθρωπογενών εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και άλλων αερίων. Αρα γύρω από ποιο σενάριο θα εκτυλιχθεί το μέλλον το δικό μας και των παιδιών μας εξαρτάται από τις επιλογές που θα κάνει η ανθρωπότητα. Ποια είναι η κατάσταση αυτή τη στιγμή; Εάν δει κανείς την καμπύλη των εκπομπών τα τελευταία έτη και παρά την οικονομική ύφεση σε Ευρώπη και ΗΠΑ, ταιριάζει με την τροχιά της καμπύλης του πρώτου, «καυτού» και καταστροφικού σεναρίου…

Αυξήθηκαν κατά 2,3% οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα το 2013 

Δυσοίωνη ήταν η εικόνα για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα το 2013, από την καύση ορυκτών καυσίμων και την παραγωγή τσιμέντου (5% του συνόλου), οι οποίες σημείωσαν αύξηση κατά 2,3%, φτάνοντας τους 36,1 δισ. τόνους, σύμφωνα με το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Ανθρακα. Μάλιστα, οι εκτιμήσεις για το 2014 μιλούν για παραπέρα αύξηση 2,5%, φτάνοντας συνολικά σε 65% άνοδο σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Η Κίνα είναι πλέον η χώρα με το μεγαλύτερο μερίδιο στις παγκόσμιες εκπομπές. Είναι υπεύθυνη για το 27,7%, με αύξηση στις εκπομπές της 4,2% το 2013, ακολουθούμενη από τις ΗΠΑ, που εκπέμπουν το 14,4%. Οι ΗΠΑ ανέβασαν τις εκπομπές τους κατά 2,9% το 2013. Η Ε.Ε. έχει την ευθύνη για το 9,6% των εκπομπών, ενώ ακολουθεί η Ινδία με 6,6%.

Στην Ε.Ε. πάντως μειώθηκαν οι εκπομπές αερίων το 2013 κατά 1,8%, κυρίως λόγω της οικονομικής ύφεσης. Στην Ινδία απεναντίας η ενεργοβόρα οικονομική μεγέθυνση οδήγησε σε αύξηση των εκπομπών κατά 5,1%! Οσον αφορά την κατά άτομο παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου, στη («μαύρη») κορυφή εξακολουθεί να βρίσκονται οι ΗΠΑ με 16,5 τόνους ανά άτομο, ακολουθεί η Κίνα με 7,2 τόνους και η Ε.Ε με 6,8 τόνους. Την ίδια ώρα, οι ανεπτυγμένες χώρες αδυνατούν να στηρίξουν αποφασιστικά τα μέτρα για την κλιματική αλλαγή. Το 2009, η Διάσκεψη της Κοπεγχάγης είχε αποφασίσει να δημιουργήσει ένα Πράσινο Ταμείο συνολικής διαθεσιμότητας 100 δισ. δολαρίων, για να βοηθηθούν οι χώρες που πλήττονται από την ανισορροπία του κλίματος.

Μέχρι την έναρξη της Διάσκεψης της Νέας Υόρκης, σχεδόν πέντε χρόνια μετά, το Ταμείο είχε μόλις … 1,3 δισ. δολάρια, εκ των οποίων το ένα το είχε υποσχεθεί η Γερμανία (εντός τεσσάρων ετών). Την Τρίτη, ο πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ ανακοίνωσε ότι η Γαλλία θα συνεισφέρει 1 δισ. δολάρια τα επόμενα χρόνια.

Έντυπη

27s18rypansh-thumb-large

Οι ισχυροί αποχωρούν από τα ορυκτά καύσιμα

ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΜΠΕΡΣΗ

Τη Δευτέρα, το επενδυτικό ταμείο των αδελφών Ροκφέλερ, των οποίων η περιουσία προήλθε σε ικανό βαθμό από τα πετρέλαια της Standard Oil, ανακοίνωσε ότι αποχωρεί από τις επενδύσεις που σχετίζονται με τα ορυκτά καύσιμα. Μετά την προσχώρηση των Ροκφέλερ στο ρεύμα της αποεπένδυσης, το ύψος των κεφαλαίων που έχουν γυρίσει την πλάτη στα ορυκτά καύσιμα υπολογίζεται στα 50 δισ. δολάρια.

Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται τα ταμεία 15 αμερικανικών πανεπιστημίων, με επιφανέστερο το Στάνφορντ. Πρόσφατες έρευνες στο πανεπιστήμιο αυτό κατέληξαν στο επαναστατικό συμπέρασμα ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας μπορούν να καλύψουν το 100% των ενεργειακών αναγκών του πλανήτη.

Μία ημέρα πριν μιλήσουν οι μεγιστάνες του πλούτου, είχαν μιλήσει εκατοντάδες χιλιάδες ακτιβιστές σε όλο τον κόσμο. Την Κυριακή 21 Σεπτεμβρίου, τουλάχιστον 300.000 διαδηλωτές πλημμύρισαν τις λεωφόρους της Νέας Υόρκης ζητώντας από τους ηγέτες που βρίσκονταν στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ να αντιμετωπίσουν με σοβαρότητα το θέμα των κλιματικών αλλαγών. Ηταν η μεγαλύτερη διαδήλωση που έγινε ποτέ για το κλίμα, με δεύτερη μόνο εκείνη στη Σύνοδο της Κοπεγχάγης το 2009, όπου έλαβαν μέρος 85.000 διαδηλωτές.

«Ποτέ δεν πίστεψα ότι η κλιματική αλλαγή δεν ενδιαφέρει τον κόσμο», είπε ο Μπιλ Μακ Κίμπεν, ένας από τους οργανωτές. «Πάντα θεωρούσα ότι η κλιματική αλλαγή προξενεί ένα συνδυασμό τρόμου και αίσθησης αδυναμίας. Είμαστε τόσο μικροί σε σχέση με τη Φυσική».

Οι νόμοι της ατμοσφαιρικής φυσικής, όπως αναλύονται από την επιτροπή IPCC του ΟΗΕ, επιτάσσουν τη μείωση των παγκόσμιων εκπομπών ρύπων στο μισό έως το 2050. Αντί γι’ αυτό, οι εκπομπές έχουν αυξηθεί κατά 61% από το 1990, ενώ, παρά την αδυναμία της παγκόσμιας οικονομίας, συνεχίζουν να αυξάνονται. Πέρυσι οι εκπομπές ρύπων σημείωσαν νέο ρεκόρ, ενώ ο Αύγουστος του 2014 ήταν ο θερμότερος από καταβολής μετρήσεων – πιθανώς μέχρι τον επόμενο Αύγουστο… Η μέση θερμοκρασία του πλανήτη έχει ανεβεί κατά 0,8 βαθμούς Κελσίου, με πολύ μεγαλύτερη αύξηση σε κάποιες ευπαθείς περιοχές, ενώ αν συνεχίσουμε σαν να μη συμβαίνει τίποτα, η μέση θερμοκρασία θα φθάσει το καταστροφικό για πολλά οικοσυστήματα επίπεδο αύξησης κατά 3 έως 5 βαθμούς. Καθοριστικής σημασίας για το κίνημα της αποεπένδυσης από τα ορυκτά καύσιμα ήταν η μελέτη Carbontracker, που υπολόγισε ότι τα γνωστά αποθέματα ορυκτών καυσίμων στον πλανήτη θα εκλύσουν, σε περίπτωση που χρησιμοποιηθούν, πέντε φορές περισσότερους ρύπους από το μέγιστο επιτρεπτό όριο – δηλαδή πέντε φορές περισσότερους ρύπους από αυτούς που θα ανεβάσουν την παγκόσμια θερμοκρασία στα οριακά επικίνδυνα επίπεδα του +2 βαθμούς Κελσίου.

Οι αναλυτές του Carbontracker κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πολλοί από τους υδρογονάνθρακες που έχουν εγγραφεί στα περιουσιακά στοιχεία των μεγαλύτερων εισηγμένων πετρελαϊκών εταιρειών θα «εγκλωβιστούν στο έδαφος», δηλαδή δεν θα εξαχθούν, καθώς ο πλανήτης περιορίζει τις εκπομπές ρύπων. Μεγάλες εταιρείες υδρογονανθράκων όπως η Shell και η ΕxxonMobil υποχρεώθηκαν να απαντήσουν στη μελέτη αυτή, εκτιμώντας πως η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και η οικονομική ανάπτυξη θα οδηγήσουν στην πλήρη αξιοποίηση των κοιτασμάτων τους. Δηλαδή, ότι θα ασκήσουν όλη τους την οικονομική και πολιτική ισχύ προκειμένου να βεβαιωθούν ότι ο πλανήτης θα ψηθεί όπως πρέπει.

Η συγγραφέας του «Δόγματος του Σοκ», Ναόμι Κλάιν, στο νέο βιβλίο της «This changes Everything» (Simon & Schuster) τονίζει ότι η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν είναι εφικτή εάν δεν συρρικνωθούν ολόκληροι οικονομικοί κλάδοι. Η Κλάιν τονίζει ότι υπάρχουν λύσεις που είναι καλές για την οικονομία – αλλά για μια διαφορετική οικονομία από αυτή που σήμερα ευνοεί τους ενεργειακούς κολοσσούς.

Έντυπη

Η σχέση κλιματικής αλλαγής – πυρκαγιών

26s25klima-thumb-large

Οι επιστήμονες δεν έχουν υπάρξει ποτέ πιο σαφείς σχετικά με την επίδραση την κλιματικής αλλαγής στη συχνότητα και σφοδρότητα των πυρκαγιών. Διεθνή στοιχεία, από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC), έρευνες της ίδιας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έως και ομάδες Ελλήνων επιστημόνων φαίνεται να μην αφήνουν κανένα παράθυρο αμφιβολίας όσον αφορά την αμφίδρομη σχέση μεταξύ κλιματικής αλλαγής και δασικών πυρκαγιών.

Ερευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που ανακοινώθηκε στις 25 Ιουνίου στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού συνεδρίου ESOF στην Κοπεγχάγη έδειξε ότι, αν δεν ληφθούν μέτρα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, η θερμοκρασία στην Ευρώπη θα αυξηθεί κατά 3,5 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα που διανύουμε, ενώ οι ζημιές που θα προκληθούν στις χώρες τις Ευρωπαϊκής Ενωσης θα ξεπερνούν τα 190 δισ. ευρώ τον χρόνο, το οποίο αντιστοιχεί περίπου στο 2% του σημερινού ΑΕΠ της Ε.Ε. Οι επιστήμονες όμως αυτήν τη φορά έγιναν ακόμη πιο συγκεκριμένοι. Στα τέλη του αιώνα εκτιμάται ότι θα χάνουν τη ζωή τους 200.000 άνθρωποι κάθε χρόνο στην Ευρώπη από αίτια που συνδέονται με τις υψηλές θερμοκρασίες.

«Ηδη σήμερα στην Ελλάδα εκδηλώνονται πυρκαγιές σε περιοχές στις οποίες κατά το παρελθόν η φωτιά ήταν αραιός επισκέπτης», λέει ο κ. Κώστας Καλαμποκίδης, καθηγητής στο τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και ειδικός στην επιστήμη των δασικών πυρκαγιών. Ο κ. Καλαμποκίδης είναι επίσης μέλος της επιστημονικής ομάδας του ερευνητικού προγράμματος «Ξένιος», το οποίο «μελέτησε τη συνέργεια διαφόρων ακραίων φαινομένων που οφείλονται στην κλιματική αλλαγή και απειλούν την περιοχή της Μεσσηνίας», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Χρήστος Ζερεφός, καθηγητής Φυσικής της Ατμόσφαιρας και διευθυντής στο Κέντρο Ερευνας Φυσικής της Ατμόσφαιρας και Κλιματολογίας της Ακαδημίας Αθηνών και επικεφαλής του παραπάνω προγράμματος, του οποίου τα πρώτα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν στο τέλος Ιουνίου. «Παραδείγματα τέτοιων συνεργειών μπορεί να είναι ο συνδυασμός μικροσεισμού με ισχυρή βροχόπτωση που προκαλεί κατολίσθηση ή η διάβρωση των ακτών ως αποτέλεσμα ισχυρών ανέμων και κυμάτων σε συνδυασμό με ξηρασία του εδάφους ή μία περίοδος με επαναλαμβανόμενους καύσωνες η οποία έχει ως συνέπεια τον αυξημένο κίνδυνο δασικής πυρκαγιάς», λέει ο κ. Ζερεφός.

«Από την αρχή του 21ου αιώνα φαίνεται να έχουμε μπει σε μία εποχή πυρκαγιών μεγάλης κλίμακας -ή, αλλιώς, μεγα-πυρκαγιών- στη Μεσόγειο», λέει ο κ. Καλαμποκίδης, ενθυμούμενος τα τρία εκατομμύρια στρέμματα γης που κάηκαν στην Ελλάδα το καλοκαίρι του 2007. «Οι ανθρώπινες απώλειες το 2007 έφτασαν τα 80 άτομα, αριθμός απίστευτος για μία μεσογειακή ευρωπαϊκή χώρα», προσθέτει. «Είναι εμφανές ότι η κλιματική αλλαγή επαναπροσδιορίζει τα “πυρικά σύνορα” και οι πυρκαγιές αρχίζουν να επεκτείνονται και σε περιοχές που έχουν λιγότερο ανεπτυγμένες οικολογικές αλλά και ανθρωπογενείς άμυνες», τονίζει ο κ. Καλαμποκίδης, εξηγώντας ότι τα ορεινά δάση της Ελλάδας, τα οποία κατά το παρελθόν καίγονταν μία φορά στα 100, 200, ακόμη και 300 χρόνια, έχουν αρχίσει πλέον να πλήττονται και αυτά από συχνές και μεγάλης έντασης πυρκαγιές.

Χρησιμοποιώντας εξελιγμένους αλγόριθμους εξάπλωσης φωτιάς, η ομάδα του προγράμματος «Ξένιος» προσομοίωσε τη «συμπεριφορά» των πυρκαγιών που αναμένεται να κάψουν την περιοχή της Μεσσηνίας στο μέλλον, αν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα για τον περιορισμό της εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου. Σύμφωνα με αυτό το σενάριο, μέχρι το τέλος του αιώνα οι πυρκαγιές θα είναι αρκετά πιο συχνές στην περιοχή της Μεσσηνίας και θα έχουν μεγαλύτερη ένταση, προκαλώντας περισσότερες καταστροφές. «Ως αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα, οι βροχοπτώσεις, σε κάποιες περιοχές, θα μειωθούν έως και 10%, ενώ η ταχύτητα των καλοκαιρινών ανέμων θα αυξηθεί κατά 10%», λέει ο κ. Ζερεφός, αναφερόμενος στα στοιχεία της έκθεσης της Τράπεζας της Ελλάδας για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην Ελλάδα που παρουσιάστηκε πριν από τρία χρόνια.

Στο πλαίσιο του προγράμματος «Ξένιος» υπολογίστηκε επίσης ότι μέχρι το 2100 η μέση ετήσια θερμοκρασία στην περιοχή της Μεσσηνίας θα είναι 3 με 4 βαθμούς Κελσίου υψηλότερη, ο αριθμός των καλοκαιρινών ημερών (θερμοκρασία πάνω από 25 βαθμούς Κελσίου) θα αυξηθεί σημαντικά, ενώ ο αριθμός των πολύ ζεστών ημερών, με θερμοκρασίες που ξεπερνούν τους 35 βαθμούς Κελσίου, φαίνεται ότι θα φτάσουν στις 60 ημέρες τον χρόνο. «Θα έχουμε μέχρι και δύο μήνες καύσωνα στο τέλος του αιώνα», λέει ο κ. Ευάγγελος Γερασόπουλος, διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και ένας εκ των βασικών συμμετεχόντων της παραπάνω έρευνας. Οι αραιές βροχοπτώσεις σε συνδυασμό με τις υψηλές θερμοκρασίες αναμένεται να μειώσουν την περιεκτικότητα της βιομάζας των δασών σε υγρασία, μετατρέποντάς τη σε εύφλεκτη καύσιμη ύλη, εξηγεί ο κ. Καλαμποκίδης.

Η συμπεριφορά της πυρκαγιάς εξαρτάται από τη θερμοκρασία, την τοπογραφία του εδάφους, την ένταση και διεύθυνση του ανέμου και από τη συσσωρευμένη καύσιμη ύλη. Αν δεν ληφθούν μέτρα για τον περιορισμό των άμεσων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, όπως η αύξηση της θερμοκρασίας, «η μόνη επιλογή για να προστατεύσουμε τις κοινωνίες από τις πυρκαγιές είναι να μεταβάλουμε τη βλάστηση και να μειώσουμε την καύσιμη ύλη, ειδικά στα περιαστικά δάση και γύρω από μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες», καταλήγει ο κ. Καλαμποκίδης.

Ο τουρισμός

Παρότι η αύξηση των αριθμών των καλοκαιρινών ημερών με θερμοκρασία πάνω από 25 βαθμούς Κελσίου αναμένεται να αυξήσει τη διάρκεια της τουριστικής περιόδου στην Ελλάδα μέχρι το 2100, τα καλοκαίρια δεν φαίνεται να παραμένουν το ίδιο ευχάριστα, σύμφωνα με τις μετρήσεις των επιστημόνων. Χρησιμοποιώντας τον δείκτη «θερμικής άνεσης» για τον τουρισμό, οι ερευνητές του προγράμματος «Ξένιος» υπολόγισαν ότι, ενώ σήμερα οι συνθήκες είναι «από εξαιρετικές έως ιδανικές», μέχρι το τέλος του αιώνα οι συνθήκες στη Μεσσηνία θα είναι «από αποδεκτές έως πολύ καλές». «Χρειάζεται ένας πολύ καλός σχεδιασμός όσον αφορά το τουριστικό προϊόν στο μέλλον. Τον τουρισμό είναι απαραίτητο να τον δούμε ολιστικά, να μην τον συνδέουμε μόνο με το μπάνιο και την παραλία, αλλά με όλη τη διάρκεια του έτους», λέει ο κ. Γερασόπουλος.

Έντυπη

ΝΙΚΟΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΑΡΑΣ

Η Σαχάρα, το πολικό ψύχος και η κλιματική αλλαγή

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 19.01.2014

Η μεταφορά άμμου από τη Σαχάρα που αναμένεται στη χώρα μας σήμερα, η βαθιά κατάψυξη στην οποία βρέθηκε η Βόρειος Αμερική στις αρχές του μήνα και ο καύσωνας της Αυστραλίας είναι δραματικές εκδηλώσεις των κλιματικών αλλαγών που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας. Οσο παράλογη και αν φαίνεται η αλυσίδα των γεγονότων -πώς μπορούμε να μιλάμε για «υπερθέρμανση» όταν η Αμερική παγώνει;- γίνεται όλο και πιο σαφές ότι έχουμε μπει σε μια περιπέτεια που θα κρίνει το μέλλον της ζωής στον πλανήτη.

«Είναι άγνωστο πώς η παγκόσμια θέρμανση, η οποία είναι δεδομένη, επιδρά στα πρότυπα της πλανητικής κυκλοφορίας» λέει ο μετεωρολόγος Δημήτρης Ζιακόπουλος. «Δεν έχουμε δείγμα μεγάλο από το παρελθόν», προσθέτει, για να συμπεράνουμε πού μπορούν να οδηγήσουν οι εξελίξεις. Τα πρόσφατα γεγονότα, όμως, παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Η εισβολή ψυχρών αέριων μαζών από την Αρκτική προς τα μέσα πλάτη της Β. Αμερικής οφείλονται στη χαλάρωση των ισχυρών δυτικών ανέμων (jet streams) που περιχαράκωναν το ψύχος γύρω από τον Πόλο. Με την άνοδο της θερμοκρασίας εκεί, ο «φράχτης» έπεσε και το ψύχος μεταφέρθηκε προς τα κάτω.

Την ίδια ώρα, ενώ ο περασμένος Δεκέμβριος ήταν εξαιρετικά θερμός στη Σκανδιναβία και τη Σιβηρία, έγινε το αντίθετο απ’ ό,τι συνέβη στην Αμερική: το κρύο δεν μεταφέρθηκε προς τον Νότο και η Ευρώπη δεν βλέπει σκληρό χειμώνα φέτος. Στην Ελλάδα, όπως εξηγεί ο κ. Ζιακόπουλος, οι νοτιάδες που θα φέρουν την άμμο από τη Βόρειο Αφρική δεν είναι ασυνήθιστο φαινόμενο, αλλά έρχονται πολύ νωρίτερα από συνήθως.

«Στη χώρα μας τα τελευταία χρόνια η άνοδος της θερμοκρασίας είναι εμφανής και έχουν καταρριφθεί ρεκόρ πολλών δεκαετιών τόσο στις μέσες όσο και στις απολύτως μέγιστες τιμές. Μελέτη του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών έδειξε ότι το 2010 ήταν το θερμότερο έτος των τελευταίων 113 ετών για την Αθήνα, με μέση θερμοκρασία 19,6 βαθμούς» σημειώνει ο κ. Ζιακόπουλος στο βιβλίο του, «Καιρός. Ο γιος της Γης και του Ηλίου», του οποίου ο τρίτος τόμος, «Ο Ελεγχος», μόλις κυκλοφόρησε. Επίσης, τα καλοκαίρια των ετών 2012, 2003 και 2007 ήταν τα θερμότερα για την Αθήνα από το 1897, σύμφωνα με εργασία των Κ. Λαγουβάρδου και Β. Κοτρώνη το 2012. «Το καλοκαίρι του 2012, το οποίο ήταν το θερμότερο ώς τώρα καλοκαίρι για τις περισσότερες περιοχές της χώρας μας, δεν καταρρίφθηκαν τα ρεκόρ των απολύτως μέγιστων θερμοκρασιών. Παρατηρήθηκαν όμως επί πολλές ημέρες υψηλές θερμοκρασίες», σημειώνει ο κ. Ζιακόπουλος.

Το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής φαίνεται να μεγεθύνεται συνεχώς και τάχιστα. Από τη βιομηχανική επανάσταση έως σήμερα η θερμοκρασία της Γης αυξήθηκε κατά 0,8 βαθμούς, και επιστήμονες φοβούνται ότι έως το 2100 θα υπερβεί τον στόχο να περιοριστεί σε άνοδο των 2 βαθμών Κελσίου, τον οποίο έθεσε ο ΟΗΕ. Με τη θέρμανση, ανέρχεται η στάθμη των θαλασσών και προκαλείται η οξίνιση των ωκεανών επειδή μειώνεται η ικανότητα του πλανήτη (ξηράς και ωκεανών) να απορροφά διοξείδιο του άνθρακα. Δυστυχώς, όμως, οι οικονομικές δυσκολίες που μαστίζουν πολλές περιοχές του πλανήτη θέτουν την προστασία του περιβάλλοντος σε δεύτερη μοίρα. Η αλόγιστη ανάπτυξη, επίσης, αυξάνει την εκπομπή ρύπων και καταστρέφει πολύτιμους πόρους.

Οι οικονομικές δυσκολίες δυσχεραίνουν τις προσπάθειες μείωσης των ρύπων. Στη χώρα μας το βλέπουμε και σε «τοπικό» επίπεδο, όπου τα αιωρούμενα σωματίδια από τζάκια και σόμπες συμβάλλουν στην αιθαλομίχλη που έχει γίνει σύμβολο της κρίσης. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι επιπτώσεις για κάθε χώρα είναι δραματικές. Με την άνοδο της μέσης στάθμης της θάλασσας να αναμένεται μεταξύ 0,2 και 2 μέτρων έως το 2100, κινδυνεύουν περίπου τα χίλια χιλιόμετρα της ελληνικής ακτογραμμής των περίπου 16.300 χιλιομέτρων, σύμφωνα με μελέτη της Τραπέζης της Ελλάδος το 2011. Η μελέτη υπογραμμίζει την ανάγκη να μειωθούν οι ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων. «Το συνολικό σωρευτικό κόστος του Σεναρίου Μη Δράσης για την ελληνική οικονομία, για το χρονικό διάστημα έως το 2100, εκφρασμένο ως μείωση του ΑΕΠ του έτους βάσης, ανέρχεται σε 701 δισ. ευρώ (σε σταθερές τιμές του 2008)» γράφει στον πρόλογο ο Χρήστος Ζερεφός, μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.

Η περίοδος της αβεβαιότητας που μας έτυχε να αντιμετωπίσουμε δεν περιορίζεται μόνο στους τομείς της οικονομίας και της πολιτικής: είμαστε όλοι στρατιώτες στις μάχες που θα κρίνουν το μέλλον της ανθρωπότητας.

Για ένα καθαρό περιβάλλον

Διανύοντας μια περίοδο που τα θέματα περιβάλλοντος βρίσκονται όλο και πιο ψηλά στην ατζέντα της χώρας, τόσο η Ε.Ε. όσο και η ελληνική νομοθεσία απαιτούν ανάκτηση και αξιοποίηση του 60% των αποβλήτων συσκευασίας. Η χώρα μας, σύμφωνα με τις εκθέσεις του ΥΠΕΚΑ προς την Ε.Ε., είναι κοντά στον στόχο, κυρίως λόγω των έργων του μπλε κάδου, ενώ ειδικά για τα υλικά που αποτελούν το μεγάλο μέρος των συσκευασιών (χαρτί, πλαστικά) έχουν ήδη επιτευχθεί οι επιμέρους στόχοι.

Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό έχουν υπάρξει ορισμένες δημόσιες τοποθετήσεις, που δημιουργούν σύγχυση τόσο σε ό,τι αφορά τη λειτουργία της ανακύκλωσης συσκευασιών στον μπλε κάδο, όσο και στο τι προβλέπει η νομοθεσία της Ε.Ε. και της χώρας μας.

Είναι σημαντικό, λοιπόν, να τονίσουμε ότι δεν πρέπει να γίνεται σύγχυση των στόχων του μπλε κάδου που αφορά στις συσκευασίες, με τους στόχους όλων των στερεών αποβλήτων. Η απαίτηση τόσο της Ε.Ε. όσο και της ελληνικής νομοθεσίας για το σύνολο των στερεών αποβλήτων, και όχι μόνο των υλικών συσκευασίας, αφορά την αξιοποίησή τους σε ποσοστό 50%. Για την επίτευξη ενός τέτοιου γενικού στόχου απαιτούνται και άλλες διεργασίες για τα λοιπά απορρίμματα, π.χ. κομποστοποίηση των ζυμώσιμων, δηλαδή απαιτούνται σχεδιασμοί και αποφάσεις που δεν άπτονται της αρμοδιότητας της ΕΕΑΑ. Η λειτουργία του μπλε κάδου βεβαίως βοηθά και συμβάλλει ουσιαστικά στην επίτευξη αυτού του γενικού στόχου, αλλά αποτελεί μέρος αυτού και δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να συγχέεται η αποτελεσματικότητα του μπλε κάδου με την ανακύκλωση στερεών αποβλήτων στο σύνολό της.

Τέθηκε επίσης το θέμα του «μονοπωλίου» του μπλε κάδου, ενώ ταυτόχρονα αμφισβητήθηκε η αποτελεσματικότητά του, γιατί δέχεται πέντε διαφορετικά υλικά. Και τίθεται το εύλογο ερώτημα: πόσοι κάδοι ανακυκλώσιμων υλικών πρέπει να υπάρχουν; Δεν υπάρχει μία και μοναδική απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Ο αριθμός των ρευμάτων ανακύκλωσης, δηλαδή σε πόσους κάδους θα κληθούν οι πολίτες να διαχωρίσουν τα υλικά, εξαρτάται από πολλές παραμέτρους, που μπορεί να διαφέρουν ακόμη και σε τοπικό επίπεδο. Για παράδειγμα, είναι λογικό να υπάρχει μια μέθοδος σε νησιωτικές ή αγροτικές περιοχές και άλλη στα κέντρα των πόλεων, αλλά αυτό είναι ένα θέμα πρωτίστως τεχνικό, αλλά και οικονομικό, το οποίο ωστόσο αφορά τη διαχείριση της ΕΕΑΑ με τη συνεργασία των εκάστοτε δήμων, οι οποίοι εκ των πραγμάτων έχουν αποφασιστικό ρόλο, καθόσον φέρουν την ευθύνη συλλογής των κάδων ανακύκλωσης.

Ως προς την οικονομική έννοια του «μονοπωλίου», είναι τουλάχιστον ατυχής η χρήση της, δεδομένου ότι η ΕΕΑΑ, εκ του νόμου και της πρακτικής της, δεν έχει κερδοσκοπικό χαρακτήρα, δηλαδή οι μετοχές δεν διανέμουν μέρισμα. Οπότε το πώς συμβιβάζεται η έννοια του «μονοπωλίου» με τη νομική υποχρέωση καταβολής πόρων, δηλαδή χωρίς κέρδος, μας είναι δυσχερές να το αντιληφθούμε, ενώ οφείλουμε να υπογραμμίσουμε ότι το 35% των μετοχών της ΕΕΑΑ ανήκουν στην Κεντρική Ενωση Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ).

Το μόνο βέβαιο είναι ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση με ειδική οδηγία ήδη από τον Ιούνιο 2012 έχει ξεκαθαρίσει απολύτως ότι δεν υπάρχει καμιά νομική υποχρέωση να υιοθετηθεί συγκεκριμένος αριθμός κάδων (ρευμάτων), εφόσον το αποτέλεσμα που έχει σημασία είναι η ανακύκλωση, δηλαδή έχει επιτευχθεί καλή ποιότητα ανακτημένων υλικών, ώστε να μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πρώτη ύλη για την παραγωγή νέων προϊόντων. Συνεπώς η μέθοδος του μπλε κάδου, δηλαδή ενός ενιαίου ρεύματος ανακυκλώσιμων (single stream), είναι αποδεκτή, καθόσον παράγει ανακτημένα υλικά που διατίθενται σε καλές τιμές στην αγορά δευτερογενών υλικών, όπως άλλωστε θα ήταν αποδεκτή οποιαδήποτε άλλη, εξίσου αποτελεσματική μέθοδος.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι στα δέκα χρόνια λειτουργίας της, η Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) έχει να επιδείξει ένα σημαντικό έργο, όπου εγκαταστάθηκαν και λειτουργούν 28 Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) σε όλη τη χώρα, παραχωρήθηκαν 140.000 μπλε κάδοι και 400 οχήματα στους συνεργαζόμενους δήμους, από τους οποίους εκτελούνται περίπου 100.000 δρομολόγια συλλογής τον χρόνο. Αυτή τη στιγμή, το 85% του πληθυσμού της χώρας έχει πλέον πρόσβαση σε μπλε κάδο ανακύκλωσης, ανακτώντας περίπου 140.000 τόνους αποβλήτων συσκευασίας σε ετήσια βάση και επιπλέον 60.000 τόνους χαρτί εντύπων.

Η επικοινωνία της ΕΕΑΑ με τις αρμόδιες Αρχές ήταν ανέκαθεν και παραμένει συστηματική και αφορά στο σύνολο του προγραμματισμού και της υλοποίησης των έργων ανακύκλωσης συσκευασιών. Σε κάθε περίπτωση, είναι πάντα ευπρόσδεκτες συγκεκριμένες προτάσεις για τυχόν βελτιώσεις του συστήματος του μπλε κάδου, καθώς όμως και πώς αυτές θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν, λαμβάνοντας υπόψη τις δυσκολίες της εποχής και την οικονομική κατάσταση της χώρας.

Του Γιαννη Ραζη

Γενικός διευθυντής της ΕΕΑΑ

http://news.kathimerini.gr

Η Γη είναι φιλόξενη για όλους μας

 Του Erle C. Ellis* / Τhe New York Times

Πηγή: Καθημερινή

Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι αλλοιώνοντας τα φυσικά τοπία της γης υπονομεύουμε τα ίδια τα συστήματα ζωής που μας συντηρούν. Σαν τα βακτήρια στο δοχείο ενός εργαστηρίου βιολογίας, η εκρηκτική αύξηση του αριθμού μας πλησιάζει τα όρια ενός πεπερασμένου πλανήτη, με ζοφερές συνέπειες. Η καταστροφή ενεδρεύει, καθώς οι άνθρωποι ξεπερνούν τη φυσική αντοχή της γης. Ακόμα και σήμερα, ακούω κάποιους επιστήμονες να επαναλαμβάνουν παρόμοιους ισχυρισμούς – συχνά χωρίς αντίλογο. Κάποτε, είναι αλήθεια, τους πίστευα κι εγώ.

Κι όμως, οι απόψεις αυτές δείχνουν μια βαθύτατη έλλειψη κατανόησης της οικολογίας των ανθρώπινων συστημάτων. Οι συνθήκες που συντηρούν την ανθρωπότητα δεν είναι φυσικές και ποτέ δεν ήταν. Από τα προϊστορικά χρόνια, οι ανθρώπινοι πληθυσμοί έχουν χρησιμοποιήσει τεχνολογίες και παρεμβάσεις στο περιβάλλον για να συντηρήσουν πληθυσμούς πολύ πέρα από τις δυνατότητες των αναλλοίωτων «φυσικών» οικοσυστημάτων.

Τα αποδεικτικά στοιχεία από την αρχαιολογία είναι σαφή. Οι πρόγονοί μας του γένους Homo χρησιμοποιούσαν κοινωνικές στρατηγικές κυνηγιού, πέτρινα εργαλεία και φωτιά για να αποσπάσουν περισσότερα μέσα συντήρησης από τόπους που αλλιώς δεν θα μπορούσαν να τα δώσουν. Ο Homo sapiens προχώρησε πολύ παραπέρα. Ακόμα και πριν τελειώσει η Εποχή των Παγετώνων, χιλιάδες χρόνια πριν από την ανάπτυξη της γεωργίας, κοινότητες συλλεκτών-κυνηγών είχαν εγκατασταθεί σε όλη τη γη και είχαν εξαρτηθεί από περίπλοκες τεχνολογικές στρατηγικές για να στηρίξουν αυξανόμενους πληθυσμούς σε τοπία που από καιρό είχαν μεταμορφωθεί από τους προγόνους τους.

Η φέρουσα ικανότητα της γης για τους προϊστορικούς συλλέκτες-κυνηγούς πιθανόν να μην ήταν παραπάνω από 100 εκατομμύρια. Χωρίς όμως τις παλαιολιθικές τεχνολογίες τους και τους τρόπους ζωής που ανέπτυξαν, ο αριθμός αυτός θα ήταν πολύ μικρότερος, ίσως όχι παραπάνω από λίγες δεκάδες εκατομμυρίων. Η ανάδυση της γεωργίας έδωσε τη δυνατότητα για πολύ μεγαλύτερη αύξηση του πληθυσμού, απαιτώντας όλο και πιο εντατική εκμετάλλευση της γης. Στην κορύφωσή τους, αυτά τα αγροτικά συστήματα θα μπορούσαν να συντηρήσουν περίπου τρία δισεκατομμύρια ανθρώπους με λιτή διατροφή.

Ο παγκόσμιος πληθυσμός εκτιμάται τώρα στα 7,2 δισεκατομμύρια. Ωστόσο, με τις τρέχουσες βιομηχανικές τεχνολογίες, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ έχει εκτιμήσει ότι οι πάνω από εννέα δισεκατομμύρια άνθρωποι που αναμένονται έως το 2050, καθώς ο πληθυσμός θα πλησιάζει την κορύφωσή του, θα μπορούσαν άνετα να συντηρηθούν με προϋπόθεση να υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές και οι κατάλληλες πολιτικές στο εμπόριο, την καταπολέμηση της φτώχειας και τη διατροφική ασφάλεια. Ποιος γνωρίζει τι θα ήταν εφικτό με τις τεχνολογίες του μέλλοντος; Το σημαντικό μήνυμα που δίνουν αυτοί οι αριθμοί θα έπρεπε να είναι πρόδηλο. Δεν μοιάζουμε καθόλου με τα βακτηρίδια σε πιάτο πειραματικού εργαστηρίου.

Γιατί όμως πολλοί φυσικοί επιστήμονες υψηλής κατάρτισης δεν το καταλαβαίνουν αυτό; Η προσωπική μου εμπειρία είναι ίσως διαφωτιστική. Έχοντας σπουδάσει βιολογία, έμαθα τα κλασικά μαθηματικά της πληθυσμιακής ανάπτυξης – ότι οι πληθυσμοί πρέπει να έχουν το όριό τους και πρέπει τελικά να φτάσουν σε ισορροπία με το περιβάλλον τους. Αν δεν το καταλάβαινες αυτό σήμαινε ότι δεν κατανοούσες τη φυσική: υπάρχει μία και μόνη γη, βεβαίως!

Μόνο έπειτα από χρόνια ερευνών στην αγροτική οικολογία της Κίνας έφτασα στο σημείο να δω πέρα από τις παρωπίδες του βιολόγου. Αδυνατώντας να εξηγήσω πώς οι πληθυσμοί αυξάνονταν επί χιλιετίες αναπτύσσοντας την παραγωγικότητα των ίδιων εδαφών, ανακάλυψα την αγροτική οικονομολόγο Εστερ Μπόουζραπ, η οποία είναι το αντίδοτο στον δημογράφο και οικονομολόγο Τόμας Μάλθους και τη θεωρία του ότι η αύξηση του πληθυσμού τείνει να ξεπεράσει την επάρκεια σε τρόφιμα. Οι θεωρίες της για την πληθυσμιακή αύξηση ως προωθητική δύναμη της γεωργικής παραγωγικότητας εξήγησαν τα στοιχεία που είχα συλλέξει, με τρόπο που ο Μάλθους ποτέ δεν θα μπορούσε. Ενώ παρέμεινα οικολόγος, έγινα συνταξιδιώτης με εκείνους που μελετούν τις μακροπρόθεσμες σχέσεις ανθρώπου-περιβάλλοντος: αρχαιολόγους, γεωγράφους, περιβαλλοντικούς ιστορικούς και αγροτικούς οικονομολόγους.

Η επιστήμη της ανθρώπινης βιωσιμότητας είναι στην ουσία της κοινωνική επιστήμη. Ούτε η φυσική ούτε η χημεία ούτε ακόμα και η βιολογία δεν επαρκούν για να κατανοήσουμε πώς ήταν δυνατόν ένα είδος να αναδιαμορφώσει τόσο το δικό του μέλλον όσο και το πεπρωμένο ενός ολόκληρου πλανήτη. Αυτή είναι η επιστήμη της Ανθρωποκαίνου Εποχής. Η ιδέα ότι οι άνθρωποι πρέπει να ζουν μέσα στα όρια του πλανήτη αρνείται τις πραγματικότητες της ιστορίας μας, πιθανότατα και του μέλλοντός μας. Οι άνθρωποι είναι δημιουργοί του οίκου τους. Μεταμορφώνουμε τα οικοσυστήματα για να συντηρούμαστε. Η φέρουσα ικανότητα του πλανήτη εξαρτάται από την ικανότητα των κοινωνικών μας συστημάτων και των τεχνολογιών μας, περισσότερο από οποιαδήποτε περιβαλλοντικά όρια.

Πριν από διακόσιες χιλιάδες χρόνια ξεκινήσαμε σ’ αυτόν τον δρόμο. Ο πλανήτης μας ποτέ δεν θα είναι ο ίδιος.

Είναι καιρός να ξυπνήσουμε για να δούμε τα πραγματικά όρια που αντιμετωπίζουμε: Τα κοινωνικά και τεχνολογικά συστήματα που μας στηρίζουν χρειάζονται βελτίωση.

Δεν υπάρχει κανένας περιβαλλοντικός λόγος για να πεινούν άνθρωποι, τώρα ή στο μέλλον. Δεν χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε περισσότερα εδάφη -η αύξηση της παραγωγικότητας της γης με τη χρήση τεχνολογιών που ήδη υπάρχουν μπορεί να αυξήσει σημαντικά την επάρκεια τροφίμων αλλά και να ελευθερώσει περισσότερα εδάφη για τη φύση – στόχος που είναι ταυτόχρονα δημοφιλής και πιο εφικτός παρά ποτέ.

Τα μόνα όρια για τη δημιουργία ενός πλανήτη για τον οποίο οι μελλοντικές γενιές θα είναι υπερήφανες, είναι η φαντασία μας και τα κοινωνικά μας συστήματα. Καθώς κινούμαστε προς μια καλύτερη Ανθρωπόκαινο Εποχή, το περιβάλλον μας θα είναι αυτό που εμείς δημιουργούμε.

*Ο κ. Ερλ Σ. Ελλις είναι καθηγητής Γεωγραφίας και Περιβαλλοντικών Συστημάτων στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και επισκέπτης καθηγητής στην Graduate School of Design του Χάρβαρντ.

Λιώνει ο μεγαλύτερος παγετώνας

BBC, Reuters

pagetwnas

Συρρικνώνεται δραστικά τα τελευταία χρόνια ο παγετώνας του νησιού Πάιν της Ανταρκτικής, αναφέρει δημοσίευμα του BBC, σύμφωνα με τις καταγραφές και παρατηρήσεις τριών ερευνητικών ομάδων, οι οποίες χρησιμοποιώντας ηλεκτρονικά πρότυπα μέσα, προσπάθησαν να μελετήσουν το φαινόμενο.

Οπως μάλιστα τονίζουν, ακόμα και αν στην περιοχή πρόκειται να καταγραφούν πολύ χαμηλότερες θερμοκρασίες από αυτές που παρατηρούνται σήμερα, η συρρίκνωση του παγετώνα, η μείωση δηλαδή της συνολικής του έκτασης, θα συνεχιζόταν. Τα συμπεράσματα των τριών ερευνητικών ομάδων δημοσιεύονται στο επιστημονικό περιοδικόNature Climate Change. Αυτό, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες, σημαίνει ότι ο παγετώνας θα συμβάλει σημαντικά στην άνοδο της στάθμης των παγκόσμιων υδάτων, μέσα στα επόμενα είκοσι χρόνια.

Ο παγετώνας της νήσου Πάιν είναι πραγματικά κολοσσιαίος καθώς καλύπτει μία έκταση μεγαλύτερη από 160.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Εκεί, άλλωστε, καταλήγει το 20% όλων των πάγων που πλέουν ανοικτά της δυτικής πλευράς της Λευκής Ηπείρου. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες οι μετρήσεις που γίνονται με τη βοήθεια δορυφόρων, αλλά και από αέρος με διάφορα πτητικά μέσα, καταγράφουν τη σαφή συρρίκνωσή του, φαινόμενο το οποίο τα τελευταία χρόνια αποκτά όλο και μεγαλύτερη δυναμική. Σύμφωνα με τους ειδικούς, σε αυτή την περίπτωση η τήξη των πάγων δεν οφείλεται στην αύξηση των θερμών αέριων μαζών στην περιοχή ή στην αύξηση της θερμοκρασίας του περιβάλλοντος, αλλά στα θερμότερα ύδατα στον πυθμένα των ωκεανών που διαβρώνουν την παγοκρηπίδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ένα επίσης τεράστιο τμήμα του παγετώνα της νήσου Πάιν βρίσκεται σε επίπεδο χαμηλότερο από αυτό των θαλάσσιων υδάτων. Αυτή ακριβώς η ιδιομορφία ευθύνεται για την αστάθεια που παρατηρείται στην παγοκρηπίδα. Η ομάδα του δρος Γκούντμουντσον, σε συνεργασία με επιστήμονες από τη Βρετανία, τη Γαλλία και την Κίνα, χρησιμοποίησε αριθμητικά πρότυπα προκειμένου να περιγράψει τη σημερινή, αλλά και τη μελλοντική συμπεριφορά και κατάσταση του παγετώνα. Οπως παρατηρεί ο δρ Γκούντμουντσον, ακόμη και αν σήμερα μπορούσε κάποιος να αντιστρέψει την τήξη των πάγων, η ζημία που έχει προκληθεί στον παγετώνα είναι μη αναστρέψιμη.

Οπως τονίζει ο διαπρεπής επιστήμονας, το φαινόμενο της συρρίκνωσης του παγετώνα επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως είναι οι κλιματικές συνθήκες και η κίνηση των ωκεάνιων υδάτων, αλλά υπάρχουν και παράγοντες στο εσωτερικό του που επηρεάζουν τη δυναμική αυτή που έχει αναπτυχθεί.

Ο Κόλπος Αμούδσεν, η περιοχή της δυτικής Ανταρκτικής όπου βρίσκεται ο τεράστιος παγετώνας της νήσου Πάιν, αλλά και άλλοι μεγάλοι παγετώνες, απελευθερώνουν στον ωκεανό περισσότερα από 150 κυβικά χιλιόμετρα πάγου σε ετήσια βάση. Αν οι προβλέψεις που έχουν κάνει ο δρ Γκούντμουντσον και οι συνάδελφοί του τελικά επαληθευθούν, ο παγετώνας του Πάιν μπορεί να είναι ο βασικός παράγοντας της επιτάχυνσης αυτού του φαινομένου. Αξίζει να σημειωθεί ότι και τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν προσφάτως με τη βοήθεια δορυφόρων δείχνουν ότι η δυτική Ανταρκτική συμβάλλει στην άνοδο της στάθμης των θαλάσσιων υδάτων κατά περίπου ένα τρίτο του χιλιοστόμετρου, ετησίως.

ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

ΡΕΥΝΑ – ΑΝΑΛΥΣΗ Κλιματική κρίση και ενέργεια: Αισιόδοξα μηνύματα και προοπτικές βελτίωσης Θετικές εξελίξεις, παρά τη γενικότερη απογοήτευση μετά την Παγκόσμια Διάσκεψη για το Κλίμα στο Ντουμπάι Newsroom22.12.2023 • 23:24 Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ Eρευνα – Ανάλυση: καθ. Γιάννης Μανιάτης Με τη συνεργασία των μεταπτυχιακών φοιτητών/τριών: Ι. Βούλγαρη, Α. Μανώλη, Κ. Δρίτσα Μπορεί η Παγκόσμια Διάσκεψη για …

Αφήστε μια απάντηση

Η διεύθυνση του email σας δεν θα δημοσιευθεί.

Αλλαγή μεγέθους γραμματοσειράς
Αντίθεση