Οι αξίες που πρεσβεύει ολόκληρη η σχολική μονάδα είναι αυτές που καθιστούν την ύπαρξη ή όχι της βίας μέσα σε αυτό. Η στάση των εκπαιδευτικών, των γονέων και φυσικά των ίδιων των μαθητών είναι που επηρεάζει τα ποσοστά βίαιων συμπεριφορών που επικρατούν στο σχολείο. Όσο υπάρχει αδιαφορία, τέτοια περιστατικά θα συνεχίζουν να υπάρχουν.
Η ανάγκη της ενημέρωσης των εκπαιδευτικών είναι επιτακτική. Όμως, η επιστημονική κατάρτιση δεν αρκεί για να θεωρηθεί ένας εκπαιδευτικός «ικανός» στη διαχείριση προβληματικών καταστάσεων και καταστάσεων βίας στο χώρο του σχολείου. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού μέσα στη τάξη θα πρέπει να είναι ο ρόλος του «εμψυχωτή», του «εμπνευστή» των παιδιών κι όχι του «από καθέδρα» διδάσκοντα. Όλα αυτά όμως είναι χαρακτηριστικά που αναπτύσσονται και μέσα από διαρκή επιμόρφωση και κατάρτιση των εκπαιδευτικών, καθ’ όλη την επαγγελματική τους πορεία, στην αντιμετώπιση των συμπεριφορών βίας που επικρατούν καθημερινά στα σχολεία.
Τι μπορεί όμως να γίνει πρακτικά στο σχολείο;
Σε επίπεδο σχολείου:
Καλό θα είναι να προσφέρονται στους μαθητές εναλλακτικές λύσεις για την έκφραση της βίας που υπάρχει μέσα τους. Παραδείγματος χάρη, μια παιδική χαρά ή ένα μέρος με άμμο, για μικρότερης ηλικίας παιδιά, αποτελεί μέρος έκφρασης της έντασης και της βίας που έχουν μέσα τους. Για παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας θα βοηθούσε στην απελευθέρωση της βίαιης συμπεριφοράς τους ένας χώρος εκγύμνασης με στρώματα και σάκους του μποξ, όπου θα μπορούσαν να επισκέπτονται τα παιδιά την ώρα του διαλείμματος.
Θα μπορούσαν επίσης να οργανωθούν στο σχολείο δραστηριότητες μέσα από τις οποίες να αναπτύσσονται οι κοινωνικές δεξιότητες των μαθητών όπως η αυτοεκτίμηση, ο αυτοέλεγχος, ο αυτοσεβασμός, η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους και στις ικανότητές τους, η ικανότητα να εκφράζουν τα δικαιώματά τους και τα συναισθήματά τους και η ικανότητα να διαπραγματεύονται.
Σημαντικό είναι επίσης να ενισχυθεί ο ρόλος της διαμεσολάβησης των υπόλοιπων παιδιών για να αποφευχθεί η χρήση βίας. Απώτερος σκοπός είναι τα παιδιά να καταφέρουν να αναπτύσσουν μόνα τους στρατηγικές επίλυσης των συγκρούσεων τους, χωρίς να χρειάζονται πλέον την παρέμβαση των ενηλίκων και χωρίς τη χρήση βίας.
Η αποδοχή της διαφορετικότητας είναι ένα πολύ σημαντικό ζήτημα που επίσης θα πρέπει να καλλιεργηθεί στα παιδιά και ειδικότερα από τη μικρή ηλικία. Τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν ότι οι ιδιαιτερότητές μας είναι που μας κάνουν ξεχωριστούς και ενδιαφέροντες. Οι προκαταλήψεις που υπάρχουν για το «διαφορετικό» πρέπει να μειωθούν όσο το δυνατόν περισσότερο.
Σε επίπεδο τάξης:
Είναι σημαντικό ο εκπαιδευτικός με τη στάση του να εμπνέει σεβασμό και αίσθημα δικαιοσύνης προς τους μαθητές. Το ίδιο χρειάζεται να εμπνέουν και οι ίδιοι οι μαθητές. Πρέπει να γίνεται ξεκάθαρο το τι επιτρέπεται και τι όχι στο σχολείο. όταν δεν ακολουθούμε αυτή τη λογική, τότε υπάρχουν συνέπειες, οι οποίες πρέπει να είναι γνωστές και να έχουν προαποφασιστεί μαζί με τα παιδιά μετά από συζήτηση.
Στις πρώτες καταστάσεις έντασης που θα δημιουργηθούν ο εκπαιδευτικός οφείλει να διατηρήσει την ψυχραιμία και τον αυτοέλεγχό του. Εάν μπορεί να ελέγχει την ένταση της φωνής του και να δημιουργεί όσο γίνεται περισσότερο ήρεμη ατμόσφαιρα μέσα στην τάξη, θα επιλυθούν και με ηρεμία οι διάφορες συγκρούσεις μεταξύ των παιδιών.
Στη σχολική ζωή και καθημερινότητα όμως είναι αδύνατο να μην υπάρξουν, εκτός από θετικές, αρνητικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των μαθητών. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να εντοπίσει τις αλλαγές στη συμπεριφορά των παιδιών καθώς και τις συμπεριφορές εκείνες που οδηγούν σε επιθετικότητα. Καλό είναι να προλαμβάνει τις εκδηλώσεις θορύβου και τις μικροενοχλήσεις των μαθητών μέσα στην τάξη με μια ματιά, μια έκφραση του προσώπου ή μια κατευναστική κίνηση. Το καλύτερο δυνατό είναι να μη διακόπτεται ο ρυθμός και η ροή του μαθήματος, δίνοντας συνέχεια σε τέτοιου είδους κινήσεις, αλλά να συνεχίζεται ομαλά η διαδικασία της διδασκαλίας.
Όταν παρ’ όλα ταύτα οι μαθητές έχουν αντιδράσεις θυμού ή διεξάγουν καβγάδες μεταξύ τους, η παρέμβαση του εκπαιδευτικού πρέπει να είναι άμεση και να υπενθυμιστεί στα παιδιά ότι η επίλυση του οποιουδήποτε ζητήματος έχει προκύψει πρέπει να γίνεται με το διάλογο. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να προλάβει τον τσακωμό ανάμεσα σε 2-3 άτομα, προτού εμπλακούν και άλλοι συμμαθητές. Μπορεί να ζητήσει από τα παιδιά να συζητήσουν κατ’ ιδίαν ξεχωριστά με το καθένα ή και τα 2-3 μαζί στο τέλος του μαθήματος, της ημέρας ή του διαλείμματος. Σε περίπτωση που ο καβγάς έγινε ανάμεσα σε πολλά άτομα ή σε περίπτωση που αρχίζει να διαφαίνεται μια συμπεριφορά βίας κατ’ επανάληψη, καλό θα ήταν η συζήτηση που θα επακολουθήσει να γίνει σε επίπεδο τάξης με παρόντες όλους τους μαθητές.
Σύμφωνα με τους κανονισμούς της τάξης υπάρχουν συνέπειες για τις πράξεις που ξεπερνούν τα επιτρεπτά όρια. Η ποινή που θα επιβάλλεται πρέπει να είναι ίδια για όλους τους μαθητές, για να μην καθίσταται ασυνεπής ο εκπαιδευτικός απέναντι στην αξία της δικαιοσύνης που θέλει να «περάσει» στα παιδιά. Οι ποινές προσδίδονται στους μαθητές λόγω της λανθασμένης ενέργειας που έχουν κάνει και πρέπει να εφαρμόζονται. Οποιαδήποτε σύγχυση κανόνων ή μη εφαρμογή τους λόγω συναισθηματισμών, ευαισθητοποίησης ή λύπησης των παιδιών οδηγεί σε αρνητικά αποτελέσματα. Από την άλλη πλευρά όμως, η εφαρμογή μιας ποινής πρέπει να λειτουργεί επανορθωτικά, δηλαδή σαν συνέπεια της πράξης που την προκάλεσε. Σε καμία περίπτωση δε πρέπει να γίνεται σαν άσκηση εξουσίας ή εκδικητική συμπεριφορά του εκπαιδευτικού προς το μαθητή που προκάλεσε την πράξη αυτή.
Βιβλιογραφία
Αρτινοπούλου, Β. (2001). Βία στο σχολείο. Έρευνες και πολιτικές στην Ευρώπη. Αθήνα: Μεταίχμιο
Courtecuisse, V. Μπεζέ, Λ. επιμ. (1998). Βία στο σχολείο. Βία του σχολείου. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα
Χατζηχρήστου, Χ. επιμ. (2004) Πρόγραμμα Προαγωγής της Ψυχικής Υγείας και της Μάθησης: Κοινωνική και Συναισθηματική Αγωγή στο Σχολείο. Εκπαιδευτικό Υλικό για τη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα: Τυπωθήτω: Γιώργος Δάρδανος
Ιστότοποι
Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου Ανακτήθηκε στις 26 Απριλίου, 2014 από http://www.epsype.gr/images/gia_goneis.pdf
Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου, 2014 από http://www.epsype.gr/images/gia_ekpaideutikous.pdf
Ο Συνήγορος του παιδιού με παραδείγματα δράσεων σχολείων απ’ όλη την Ελλάδα Ανακτήθηκε στις 29 Απριλίου, 2014 από http://www.0-18.gr/gia-megaloys/bia-sto-scholeio
Δίκτυο κατά της βίας στο σχολείο, η πρώτη προσπάθεια στην Ελλάδα Ανακτήθηκε στις 29 Απριλίου, 2014 από http://www.antibullyingnetwork.gr/page.aspx
Μυγδάλη Ευανθία