Διδασκαλία και μάθηση
Ως εκπαιδευτικοί, περνάμε τις περισσότερες ώρες μας στην τάξη. Τα παιδιά επίσης. Η τάξη είναι χώρος διδασκαλίας και μάθησης, για όλους. Διδάσκουμε και παράλληλα διδασκόμαστε από τα πιο φρέσκα μέλη της κοινωνίας, που βρίσκονται σε επαφή με ό,τι νέο τα ενδιαφέρει και τα προσελκύει. Μαθαίνουμε τα παιδιά και μαθαίνουμε από τα παιδιά. Δεν εκμεταλλευόμαστε αυτό το προτέρημα αν η διδασκαλία μας είναι μονόδρομη και δασκαλοκεντρική. Και δεν προωθούμε τη δημοκρατία αν η πρακτική της τάξης απαιτεί στρατιωτάκια ακούνητα κι αμίλητα στο μάθημα. Καλλιέργεια της δημοκρατίας στην πράξη σημαίνει ενεργητικούς και συμμετοχικούς μαθητές και μαθήτριες και ευέλικτους δασκάλους που ξέρουν να ακούνε. Η τάξη είναι μια από τις βασικές μικρές κοινωνίες που τα παιδιά αποκτούν εμπειρίες δημοκρατίας.
Σχολική διοίκηση – σχολικός πολιτισμός
Όμως η ζωή του σχολείου δεν αρχίζει και τελειώνει στο μάθημα. Στο ημερήσιο πρόγραμμα υπάρχουν διαλείμματα και κενά, εκδρομές, εορτασμοί και εκδηλώσεις, χρόνος που σχετίζεται με τη μάθηση, καθώς διαμορφώνει την ατμόσφαιρα του σχολείου και επηρεάζει τα παιδιά και στο μάθημα.
Διαβαίνοντας την καγκελόπορτα του σχολείου, γρήγορα αντιλαμβανόμαστε το κλίμα που επικρατεί. Υπάρχουν αυστηρά, σιωπηλά, φασαριόζικα, χαρούμενα σχολεία. Το σχολικό κλίμα καθορίζεται κυρίως από το εκπαιδευτικό του προσωπικό. Οι σχέσεις του διευθυντή, της διευθύντριας με τους εκπαιδευτικούς και όλων με τα παιδιά, δίνουν έναν συγκεκριμένο χαρακτήρα στην καθημερινότητα του σχολείου. Η εμπειρία προσφέρει παραδείγματα του πόσο αλλάζει το σχολικό κλίμα με την αλλαγή της διεύθυνσης ή/και των εκπαιδευτικών του.
Όσο και να πασχίζουμε να δημιουργήσουμε συμπεριληπτικό κλίμα στο σχολείο, αν η διαχείρισή του δεν είναι δημοκρατική, αν όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας δεν ενεργοποιούνται, δεν συμμετέχουν και δεν ασκούνται στις δημοκρατικές αξίες, ματαιοπονούμε. Και αν οι ενήλικοι του σχολείου δεν περιγράψουμε και δεν καλλιεργήσουμε με πράξεις ένανσχολικό δημοκρατικό πολιτισμό συνεργασίας, οι δράσεις μας χάνονται στην ατομικότητά μας.
Συνεργασία με την κοινότητα (γονείς – σχολεία – οργανισμούς)
Ακόμη κι αν το σχολείο δεν αισθάνεται κάποια σύνδεση με την τοπική και την ευρύτερη κοινότητα, κάθε μέλος της σχολικής κοινότητας μεταφέρει συνήθειες, εμπειρίες και γεγονότα απ’ έξω. Όσο κι αν το σχολείο επικεντρώνεται στα μαθήματα, ο έξω κόσμος το επηρεάζει θετικά και αρνητικά. Το σχολείο είναι ενεργό μέρος κάθε τοπικής κοινότητας που το στεγάζει, όπου και άλλα σχολεία αντιμετωπίζουν τα ίδια ζητήματα. Η ανταλλαγή πόρων και εμπειριών μεταξύ σχολείων στην τοπική κοινότητα μπορεί να βοηθήσει σημαντικά ενώ σε αυτήν υπάρχουν φορείς, που φροντίζουν για ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία των μαθητών και των μαθητριών.
Γέφυρα του σχολείου με την κοινότητα αποτελούν οι γονείς. Άνθρωποι που στελεχώνουν την κοινωνία που περιβάλλει το σχολείο. Όσο περισσότερο το σχολείο συνυπολογίσει τις ιδιότητες, τα επαγγέλματα και τα ενδιαφέροντά τους, τόσο πιο ενεργητική και χρήσιμη μπορεί να είναι η παρουσία τους στο σχολείο.
Όμως και το μάθημα είναι γέφυρα για τους γονείς. Ζητήματα και συζητήσεις στο μάθημα, μπορούν να επεκταθούν στο σπίτι, χτίζοντας βάσεις για τη συνεργασία σχολείου και γονέων.
Στην πράξη η Προσέγγιση του Σχολείου ως Συνόλου διαμορφώνει συστημικά ένα πλαίσιο εφαρμογής παρέμβασης, αλλαγής και ανάπτυξης στο σχολικό περιβάλλον που λαμβάνει υπόψη και τους τρεις βασικούς τομείς της σχολικής ζωής.
Όταν ενεργοποιούνται και οι τρεις τομείς τότε η αλλαγή και η βελτίωση είναι δυνατή και η ανάπτυξη δημοκρατικού σχολικού πολιτισμού και των σχετικών ικανοτήτων των μελών της σχολικής κοινότητας και κυρίως των παιδιών καθίσταται αποστολή του σχολείου.
Η προώθηση της συλλογικότητας, συνδέεται με την καλλιέργεια των ανθρώπινων σχέσεων, της κοινωνικής συμπερίληψης και της πνευματικότητας κάθε ανθρώπου.
Το Σχολείο οφείλει να καλλιεργεί την παιδευτική απόλαυση της μάθησης και τη χαρά της γνώσης. Να κάνει όμορφη και δημιουργική τη ζωή των μαθητών ενισχύοντας τα όνειρά τους και τις φιλοδοξίες τους μέσα από μια αγωνιστική και αισιόδοξη στάση για τη ζωή. Να διαμορφώνει ισχυρή προσωπικότητα στους μαθητές για να αντιμετωπίζουν τις πολλαπλές προκλήσεις των καιρών μας και να έχουν κριτική στάση απέναντι στην ανούσια υποκουλτούρα της πληροφοριόσφαιρας και στον εμπορευματοποιημένο τρόπο ζωής.
Η κλίμακα της συνεργατικότητας κατά Roger Hart
1. Χειραγώγηση
Συμβαίνει όταν ενήλικες χρησιμοποιούν ανήλικους για να υποστηρίξουν τον σκοπό τους και παριστάνουν ότι αυτός ο σκοπός είναι εμπνευσμένος από τους ανήλικους. Τα παιδιά δεν κατανοούν τα ζητήματα που απαιτούν την συμμετοχή τους ή τον ρόλο τους σε αυτά.
2. Διακοσμητικό στοιχείο
Συμβαίνει όταν τα παιδιά χρησιμοποιούνται στην υποστήριξη ενός σκοπού με έμμεσο τρόπο, αν και οι ενήλικοι δεν δηλώνουν ότι ο σκοπός τους είναι εμπνευσμένος από τα παιδιά. Τα παιδιά συμμετέχουν σε μια δραστηριότητα ή εκδήλωση που γίνεται για ορισμένο σκοπό, αλλά δεν κατανοούν τη σημασία ή τον λόγο της συμμετοχής τους.
3. Συμβολική συμμετοχή
Τα παιδιά ερωτώνται, τους δίνεται η δυνατότητα να μιλήσουν, αλλά έχουν λίγη ή καθόλου επιλογή στην διαμόρφωση των απόψεων που θα παρουσιάσουν ή τον τρόπο με τον οποίο θα τις εκφράσουν.
4. Ενημέρωση και ανάθεση εργασίας
Συμβαίνει όταν τα παιδιά κατανοούν τους σκοπούς μιας δράσης, γνωρίζουν ποιος αποφάσισε για τη συμμετοχή τους
και γιατί, έχουν ουσιαστικό ρόλο και προσφέρονται εθελοντικά, αφού ο σκοπός της δράσης είναι ξεκάθαρος.
5. Διαβούλευση και πληροφόρηση
Συμβαίνει όταν κάτι σχεδιάζεται και υλοποιείται από ενήλικες και τα παιδιά δρουν ως σύμβουλοί τους. Τα παιδιά έχουν
πλήρη γνώση και κατανόηση του σκοπού και της διαδικασίας και η γνώμη τους λαμβάνεται υπόψη από τους ενήλικες.
6. Πρωτοβουλία ενηλίκων, κοινές αποφάσεις
Συμβαίνει όταν οι ενήλικες λαμβάνουν συνεργατικές πρωτοβουλίες και μοιράζονται την λήψη αποφάσεων ή τη διαχείρισή τους με τα παιδιά.
7. Πρωτοβουλία των παιδιών που διευθύνουν τα παιδιά
Τα παιδιά έχουν την αρχική ιδέα και αποφασίζουν τρόπους υλοποίησής της. Οι ενήλικοι παρατηρούν και βοηθούν, αλλά δεν παρεμβαίνουν στη διαδικασία, ούτε έχουν τον έλεγχο του εγχειρήματος.
8. Πρωτοβουλία των παιδιών και απόφαση από κοινού
Συμβαίνει όταν τα παιδιά έχουν την αρχική ιδέα και καλούν τους ενήλικες να συμμετάσχουν στις αποφάσεις.