Από τις διδαχές του Κοσμά του Αιτωλού
«…και σεις γονείς,
να στέλνετε τα παιδιά σας εις το σχολείον
και να τα παιδεύετε με χριστιανικά ήθη,
να κάνετε τρόπον εδώ εις την χώραν σας διά σχολείον,
να ευρήτε ένα δάσκαλο, να τον πληρώνετε να μαθαίνει τα παιδιά σας,
ότι αμαρτάνετε πολύ να τα αφήνετε αγράμματα και τυφλά
και μόνον να φροντίζετε να τους αφήσετε πλούτη και υποστατικά.
Καλλίτερα να τ΄ αφήσετε φτωχά και γραμματισμένα παρά πλούσια και αγράμματα».
Κοσμάς ο Αιτωλός
Επιστολή του Οδυσσέα Ανδρούτσου προς τους Γαλαξιδιώτες
Αγαπητοί μου Γαλαξιδιώτες!
Ήτανε, βέβαια από το Θεό γραμμένο να δράξουμε τα άρματα μια ημέρα και να χυθούμε καταπάνω στους τυράννους μας, που τόσα χρόνια ανελεήμονα μας τυραγνεύουν.
Τι τη θέλουμε, βρε αδέρφια, τούτη την πολυπικραμένη ζωή- να ζούμε στη σκλαβιά και το σπαθί του Τούρκου ν’ ακονιέται εις τα κεφάλια μας. Δεν τηράτε που τίποτα δεν μας απέμεινε;
Οι εκκλησιές μας γενήκανε τζαμιά και αχούρια των Τούρκων. Κανένας δεν μπορεί να πει, πως τάχα, έχει τίποτα εδικά του, γιατί το ταχύ βρίσκεται φτωχός, σαν διακονιάρης στη στράτα. Οι φαμελιές μας και τα παιδιά μας είναι στα χέρια και στη διάκριση των Τούρκων. Τίποτε αδέρφια, δε μας απόμεινε! Δεν είναι πρέπον να σταυρώσουμε τα χέρια και τηράμε τον ουρανό. Ο Θεός μας έδωσε χέρια, γνώση και νου. Ας ρωτήσουμε την καρδιά μας και ό,τι μας απανταχαίνει, ας το βάλουμε γρήγορα σε πράξη και ας είμεθα , αδέρφια, βέβαιοι, το πως ο Χριστός μας ο πολυαγαπημένος θα βάλει χέρι απάνω μας. Ό,τι θα κάμουμε, πρέποντας είναι να το κάμομεν μια ώρα αρχίτερα, γιατί ύστερα θα χτυπάμε το κεφάλι μας. Τώρα η Τουρκία είναι μπερδεμένη σε πολέμους και δεν έχει ασκέρι να στείλει καταπάνου μας. Αν ωφεληθούμε από την περίσταση, όπου ο Θεός, ακούγοντας τα δίκαια παράπονά μας, έστειλε δια ελόγου μας. Μια ώρα πρέποντας είναι να ξεσπάσει αυτό το μαράζι, όπου μας τρώγει την καρδιά. Στα άρματα, αδέρφια, ή να ξεσκλαβωθούμε ή να πεθάνουμε! Και, βέβαια, καλύτερο θάνατο δεν μπορεί να προτιμήσει κάθε Χριστιανός και Έλληνας.
Εγώ, καθώς το γνωρίζετε καλότατα, αγαπητοί μου Γαλαξιδιώτες, εμπορώ να ζήσω βασιλικά- με πλούτη, τιμές και δόξες. Οι Τούρκοι, ό,τι κι αν ζητήσω, μου το δίνουν παρακαλώντας. Γιατί το σπαθί του Οδυσσέα δε χωρατεύει! Έπειτα, κοντά στ’ άλλα, ενθυμούνται τον πατέρα μου, που τους εζεμάτισε. Μα, σας λέγω την πάσαν αλήθειαν, αδέρφια: Δε θέλω εγώ μονάχα να καλοπερνώ και το Γένος μου να βογγά στη σκλαβιά! Μου καίγεται η καρδιά μου, σαν βλέπω και συλλογιούμαι πως ακόμα οι Τούρκοι μας τυραγνεύουν.
Από το Μοριά μου στείλανε γράμμα, πως είναι τα πάντα έτοιμα. Εγώ είμαι στο ποδάρι με τα παλικάρια μου. Μα θέλω, πρώτα, να είμαι βέβαιος το πώς θα με ακολουθήσετε και σεις. Αν εσείς κάμετε αρχή από τη μια μεριά κι εγώ από την άλλη, θα σηκωθεί όλη η Ρούμελη. Γιατί ο κόσμος φοβάται. Μα σαν ιδεί ελόγου σας, που έχετε καράβια και ξέρετε καλύτερα τα πράγματα, το πώς σηκώνεται το μπαϊράκι, θενά τελειώσει όχι καλύτερο το πράγμα.
Περιμένω απάντηση απόκριση με τον ίδιο που φέρνει το γράμμα μου. Την μπαρούτη και τα βόλια τα έλαβα και τα μοίρασα.
Χαιρετίσματα σ’ όλους, πέρα και πέρα.
Σας χαιρετώ και σας γλυκοφιλώ.
Ο αγαπητός σας
Οδυσσέας Ανδρούτσος
22 Μαρτίου 1821
Περιοδικό Διδασκαλικό Βήμα
ΠΑΙΔΟΜΑΖΩΜΑ
«…Όταν φτάσει το αυτοκρατορικό μου φιρμάνι, ν’ αρχίσετε τη στρατολογία των ραγιάδων που κατοικούν στις χώρες μου, για τις ανάγκες της αυτοκρατορικής μου φρουράς…
Θα στρατολογήσετε ένα αγόρι από κάθε πολύτεκνο ραγιά, που να έχει ηλικία από δεκατεσσάρων ως είκοσι χρονών και να είναι ικανό για υπηρεσία.
Από το χωριό που στρατολογείτε να πάρετε όσα χρήματα χρειάζονται για το ντύσιμο των στρατολογουμένων με κόκκινη τσόχα και για το ξύρισμά τους, όχι όμως και άλλα χρήματα για τον οδηγό ή για άλλο σκοπό.
Επειδή αυτή η υπηρεσία πρέπει να γίνει με πολλή προσοχή, σας προστάζω να στρατολογήσετε ανάμεσα στους εκλεκτότερους, τους δυνατότερους και τους καταλληλότερους νέους από εκατόν πενήντα ως εκατόν εξήντα παλικάρια και να τους στείλετε εδώ με τους σχετικούς καταλόγους που θα γράφουν το όνομα και τα χαρακτηριστικά του καθενός και να τους συνοδέψετε στο δρόμο ή στους σταθμούς. Να μην αλλάξετε κατεύθυνση στο δρόμο, να μην αργοπορείτε και να’ χετε το νου σας μήπως φτάσουν λιγότεροι από εκείνους που είναι γραμμένοι…»
Σουλτανικό Φιρμάνι
Δ. Ακτύπης , Στα νεότερα χρόνια, Στ΄ Δημοτικού, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1989
