Λειτουργική Συστημική Γραμματική

Η λειτουργική συστημική προσέγγιση
(Λειτουργική γιατί η γλώσσα επιτελεί λειτουργίες μέσα στην αλυσίδα της κοινωνικής επικοινωνίας και συστημική γιατί αποτελείται από στοιχεία που συνδέονται σε ενιαίο σύνολο για την επίτευξη στόχων).
Ομιλητής προς ακροατήριο (τρεις εκδοχές του ίδιου στιγμιότυπου)
• «Πρέπει να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα άμεσα και αποτελεσματικά».
• «Νομίζω ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα άμεσα και αποτελεσματικά».
• «Αναρωτιέμαι αν θα ήταν καλό να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα άμεσα και αποτελεσματικά».
Στην πρώτη περίπτωση ο ομιλητής είναι σε θέση να υπαγορεύει στους άλλους τι πρέπει να κάνουν (πρέπει: δεοντική τροπικότητα). Εδώ η γλώσσα κατασκευάζει μία άνιση σχέση υπέρ του ομιλητή.
Στην δεύτερη εκδοχή το «πρέπει» μετριάζεται από το «νομίζω». Ο ομιλητής προτείνει αλλά δεν επιβάλλει. Η γλώσσα κατασκευάζει μία σχέση περίπου ισοτιμίας.
Στην τρίτη εκδοχή η έκφραση «αναρωτιέμαι αν …» υπογραμμίζει την επιφυλακτικότητα του ομιλητή. Εδώ η γλώσσα πάλι κατασκευάζει μία άνιση σχέση, αλλά αυτή τη φορά υπέρ του ακροατηρίου.
Τέλος, η χρήση του α προσώπου πληθυντικού «να αντιμετωπίσουμε» δηλώνει πως ο ομιλητής θεωρεί τον εαυτό του μέρος της ομάδας. Στο σημείο αυτό θα μπορούσαμε να ζητήσουμε από τους μαθητές μας (αντί να κλίνουν την υποτακτική «να αντιμετωπίσω») να αλλάξουν το πρόσωπο μέσα στα αποσπάσματα (π.χ. να αντιμετωπίσετε, να αντιμετωπίσουν) και να σκεφτούν αν η σχέση του ομιλητή με την ομάδα παραμένει όπως πριν.
Όπως γίνεται κατανοητό από τα παραπάνω μιλάμε για μια γραμματική των σημασιών και όχι μια γραμματική των μορφών (δηλ. πώς αλλάζουν κομμάτια της λέξης όταν τα επεξεργαστούμε απομονωμένα από το συμφραστικό και κοινωνικό τους πλαίσιο) η οποία αντιμετωπίζει τη γλώσσα στατικά. Ως μία γλώσσα άκαμπτη και χωρίς νόημα, σα να πρόκειται για αμετάβλητο σύστημα στοιχείων στο κοινωνικό κενό και όχι δυναμική αλληλεπίδραση στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
Συμπέρασμα: η επιλογή διαφορετικών λεξικογραμματικών στοιχείων πραγματώνει διαφορετικά νοήματα και επομένως εκφράζει (ή διαμορφώνει) διαφορετικές κοινωνικές σχέσεις.