Η εποχή του Ρομαντισμού

 Εισαγωγή

   Ο αιώνας του Ρομαντισμού, χαρακτηρίζεται ο 19^ος και αποτελεί την συνέχεια της κλασικής περιόδου έχοντας με αυτήν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Η νέα τάση της εποχής είναι η εισαγωγή ενός νέου ποιητικού και μεταφυσικού στοιχείου που έρχεται να διασπάσει την ισορροπία μεταξύ της ιδέας και του φαινομένου καθώς και μεταξύ της νόησης και του συναισθήματος. Κύριο χαρακτηριστικό της εποχής είναι ο εγωκεντρισμός που λογική του συνέπεια είναι η επικράτηση του υποκειμενικού στοιχείου. Σαν λέξη έχει την ρίζα του στα παλιά γαλλικά (romance) και σχετίζεται με την ποίηση, την λογοτεχνία και το μυθιστόρημα που είναι και οι σφαίρες επιρροής του. Στην λογοτεχνία του 17^ου – 18^ου αιώνα ο ρομαντισμός έχει την έννοια του μυθιστορηματικού, του παραμυθένιου και γενικότερα του φανταστικού στοιχείου, ενώ στο Διαφωτισμό φαίνεται να αντιτίθεται στον ορθολογισμό. Με τον ίδιο όρο ονομάστηκε και ένα λογοτεχνικό κίνημα στην Γερμανία από το 1800 έως το 1830 με υποστηρικτές τους Wagenroder, Tieck, Novalis κ.α.

   Από το 1810 και ύστερα ο όρος ρομαντικός χρησιμοποιείται και στη μουσική με σκοπό να εκφράσει ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα παρά μια εποχή. Αργότερα χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει το χρονικό διάστημα από τον Schubert ως τον Strauss. Κατά τη διάρκεια αυτής της εποχής επικρατούν άλλοτε ρομαντικές και άλλοτε κλασικιστικές τάσεις. Η μουσική δεν κινείται στο ρεαλιστικό και υλιστικό πνεύμα της εποχής της αλλά συγκλίνει περισσότερο προς μια «ρομαντική» στάση κάτι που ανταποκρίνεται στην εσώτερη φύση της.

   Γενικότερα στις τάσεις και εκδηλώσεις του είναι πολύμορφος και δεν είναι λίγες οι φορές που παρατηρούνται αντιθέσεις. Ιδιαίτερη επίδραση άσκησε το γεγονός του Συνεδρίου της Βιέννης το 1814 – 1815 που ήταν η αιτία των επαναστάσεων του 1830 και 1848 και της γενικής εκδημοκρατικοποίησης. Από κοινωνικο-οικονομικής πλευράς είναι ο αιώνας της βιομηχανοποίησης, των μηχανών και των σιδηροδρόμων, και σαν αντίποδας όλης αυτής της προόδου είναι η αύξηση της αθλιότητας, της απομόνωσης  και απώλειας του ατόμου μέσα σε μια τεράστια και ανώνυμη κοινωνία. Η τέχνη και η μουσική είναι προνόμια της μορφωμένης και αστικής τάξης που ποικίλει σε απαιτήσεις. Δίπλα στα σπουδαία έργα τέχνης εμφανίζεται και το ακαλαίσθητο «Kitch».

   Με την εξάπλωση της βιομηχανίας και του καταναλωτισμού διαδίδονται όσο ποτέ άλλοτε σημαντικά στοιχεία που συμβάλλουν στην εδραίωση της μουσικής όπως όργανα και παρτιτούρες. Εκτός από τα σπίτια η μουσική παίζεται και στα σαλόνια, γίνονται συναυλίες, παίζονται όπερες και γενικότερα γίνεται πιο προσιτή στο πλατύ κοινό. Το τεχνολογικό πνεύμα της εποχής συμβάλλει στην αναπτυσσόμενη τεχνική των οργάνων και στον υπέρμετρο δεξιοτεχνισμό.

   Θα μπορούσαμε να διαιρέσουμε σε τέσσερις επιμέρους φάσεις την εποχή του ρομαντισμού. Αυτές είναι οι ακόλουθες:

Πρώιμος Ρομαντισμός 1800 – 1830

   Ο ρομαντισμός είναι επί το πλείστον γερμανικό φαινόμενο, επηρεασμένος από το γερμανικό λογοτεχνικό ρομαντισμό. Μνημειώδη έργα προσφέρουν άφθονο υλικό όπως για παράδειγμα η «Undine» του Hoffman (1816) η οποία προσφέρει μυθικό ρομαντικό υλικό, ο «Ελεύθερος σκοπευτής» του Weber (1821) σκιαγραφεί λαϊκούς χαρακτήρες και περιγράφει τοπία από τη φύση καθώς και εκφράζει τις δεισιδαιμονίες και τα θαύματα στα οποία πιστεύει ο σύγχρονός του κόσμος, τα τραγούδια του Schubert δείχνουν το ποιητικό πνεύμα της εποχής του και στη μεστή και γεμάτη νοήματα μουσική του Beethoven αντιπαραβάλλεται η παιχνιδιάρικη και συντηρητική μουσική του Rossini.

Ακμή του Ρομαντισμού 1830 – 1850

   Μετά την Ιουλιανή επανάσταση του 1830, ο Ρομαντισμός εδραιώνεται στο χώρο της Ευρώπης. Το κέντρο από την Βιέννη μεταφέρεται στο Παρίσι με πολλές επιρροές από τον γαλλικό λογοτεχνικό Ρομαντισμό. Αντιπροσωπευτικό δείγμα του χαρακτήρα της εποχής είναι η «Φανταστική Συμφωνία» του Berlioz (1830). Καθώς και η δαιμονική δεξιοτεχνία του Paganini και επιπρόσθετα η υπεράνθρωπη δεξιοτεχνία του Liszt. Στον αντίποδα βέβαια εμφανίζεται ο Chopin με την ηχητική του μαγεία, ο Schumann με την ποιοτική και πνευματώδη κριτική του, ο Mendelssohn που έχει το προφίλ του ρομαντικού κλασικισμού καθώς επίσης και οι ρομαντικές όπερες των Wagner, Verdi και Meyerbeer.

Όψιμος Ρομαντισμός 1850 – 1890

Η αλλαγή συμπίπτει πολιτικά με την επανάσταση του 1848. Μετά τον θάνατο των Mendelssohn (1847), Chopin (1849), Schumann (1856), ο Liszt εγκαινιάζει μια νέα εποχή με τα συμφωνικά του ποιήματα (1848), ο Wagner παρουσιάζει τα μουσικά δράματά του και ο Verdi τις πρώιμες όπερές του. Μια νέα γενιά κάνει την εμφάνισή της με τους Franck, Bruckner, και Brahms. Η αισθητική τους κινείται μέσα στα πλαίσια του φορμαλισμού, του καικιλινιασμού, με μια τάση που την διακρίνει ιστορικισμός και νατουραλισμός.

Αλλαγή του αιώνα 1890 – 1914

  Η γενιά των Puccini, Mahler, Debussy και Strauß κάνει την εμφάνισή της στο προσκήνιο γύρω στα 1890 στρέφοντας με τα έργα τους τις τάσεις στα άκρα. Στην αλλαγή του αιώνα ο γαλλικός ιμπρεσιονισμός (συμβολισμός) εμφανίζεται ως φαινόμενο του όψιμου ρομαντισμού. Το τέλος εν κατακλείδι της εποχής του Ρομαντισμού είναι διαφορετικό από τόπο σε τόπο. Σηματοδοτείται με την μετάβαση του Schönberg στην ατονικότητα  το 1907 – 08 και συμπίπτει με την έναρξη του πολέμου το 1914.

Ulrich Michels, «Άτλας της μουσικής»,  τόμος II, Φίλιππος Νάκα

Christopher Headington, «Ιστορία της Δυτικής μουσικής», τόμος II, Gutember

The New Grove Dictionary of Music and Musicians, Stanley Sadie, τόμος 9