Κάθε χρόνο, την ίδια μέρα, με την κυκλική περιοδικότητα που χαρακτηρίζει το θρησκευτικό και κοσμικό εορτολόγιο, συνεορτάζουμε την εθνική επέτειο. Αυτή η επετειακή αναφορά οριοθετείται στους κόλπους μιας συγκροτημένης εθνικής αφηγηματικής πλοκής. Είτε λαμβάνει τη μορφή του τελετουργικού εορτασμού θριάμβων και περιστατικών, όπως το Μεσολόγγι, η Αλαμάνα ή τα Δερβενάκια, που σφραγίζουν τη συλλογική αυτογνωσία μέσα στον αέναα ανακτούμενο χρόνο, είτε αποτίει φόρο τιμής σε ηρωικές προγονικές μορφές σαν του Κολοκοτρώνη, του Ανδρούτσου και του Μακρυγιάννη, μια τέτοια ημερομηνία συνιστά ένα μνημονικό τέχνασμα που εντάσσεται στο πλαίσιο ενός διαρκούς και συνειδητού αγώνα ανάμεσα στη συλλογική μνήμη και στη συλλογική λήθη.
Όπως όλες οι συγκροτημένες κοινωνίες, έτσι και η ελληνική, χρειάζεται να πιστέψει στη συγκεκριμένη καταξιωμένη ιστορία της, επινοώντας τις αθάνατες ειδοποιούς συμβολικές καταβολές της ανεπανάληπτης αειφορίας της.
Μέσα από επετείους σαν και αυτή, με τη συμβολική αναβίωση συγκροτημένων μνημονικών κατασκευών και την αναπαραγωγή τελετών, εορτών και παρελάσεων, το κοινό μας παρελθόν μεταφράζεται σε κοινό μέλλον, συνιστώντας ένα γεγονός συλλογικής αυτοεπιβεβαίωσης.
Αυτό συνιστά μια υπόθεση κατ’ αρχήν βαθύτατα εθνική, κάτι ιδιαίτερα σημαντικό στην εποχή της οικουμενικής επικοινωνιακής ομογενοποίησης, που χαρακτηρίζεται από την καταστροφή του παρελθόντος ή μάλλον των κοινωνικών μηχανισμών που συνδέουν τη σύγχρονη εμπειρία του ανθρώπου με εκείνη των προηγούμενων γενεών, με αποτέλεσμα μια ολόκληρη γενιά νεαρών ανδρών και γυναικών, οι μαθητές που σήμερα είναι στα σχολεία μας, οι φοιτητές στα αμφιθέατρα των πανεπιστημίων και οι νέοι της ανεργίας και της κοινωνικής δικτύωσης, να αναπτύσσονται μέσα σε ένα μόνιμο παρόν, απ’ όπου απουσιάζει η οποιαδήποτε οργανική σχέση με το δημόσιο παρελθόν των καιρών τους, αλλά και με τη διαλεκτική προσέγγιση του μέλλοντός τους.
Μια επέτειος μπορεί να είναι ένα πολλαπλό, ακόμη και αντιφατικό, σύμβολο. Μπορεί να προβάλλεται για να τονίσει την ενότητα μιας κοινωνίας ή, αντίθετα, για να υπογραμμίσει τις ρωγμές και τις αντιπαλότητές της. Πέρα απ’ όλα αυτά, συμπυκνώνει κάποιες αξίες, εκείνες που θεωρείται πως πραγματώθηκαν κατά τη διάρκεια των εορταζόμενων γεγονότων. Ο εορτασμός της επετείου επιβεβαιώνει την προσήλωση των μελών της κοινωνίας μας στις αξίες αυτές.
Έτσι και με την 25η Μαρτίου. Σήμερα, 200 χρόνια μετά το γεγονός αυτό, ίσως αξίζει να στοχαστούμε, πέρα από την τελετουργική επανάληψη γνωστών από τα σχολικά μας χρόνια στερεοτύπων, ως προς την αξιακή φυσιογνωμία αυτής της επετείου, ως προς τη θέση της στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία αλλά και ως προς το πραγματικό ιστορικό της περιεχόμενο.
Υπό αυτή την έννοια, και σε πλήρη αντιδιαστολή με όλες σχεδόν τις κεκανονισμένες επετειακές αναφορές, η επίκληση και η μνήμη της επανάστασης του ΄21 υπόκεινται στη παραμορφωτική και διαβρωτική επιρροή της συγκυρίας μέσα στην οποία λαμβάνουν χώρα. Η σημασία των μεγάλων γεγονότων κρίνεται πάντα εκ των υστέρων και εκ του εικαζόμενου αποτελέσματος. Και όταν είναι ακριβώς αυτό το αποτέλεσμα που συγκροτήθηκε σε συνάρτηση με τα μείζονα και ακόμη αξεπέραστα πολιτικά και κοινωνικά διακυβεύματα της εποχής μας, η σημασιολόγηση και αξιολόγηση των ιστορικών διαδικασιών που το επέφεραν φορτίζονται πάντα από τις εξελισσόμενες συγκυρίες.
Η λειτουργία της μνήμης δεν είναι να δοξάζει το παρελθόν. Είναι να βοηθά να φανταστούμε το μέλλον. Για αυτό «κατανοώ την ιστορία», σημαίνει δεν ξεχνώ. “Θυμάμαι”, γιατί η μνήμη είναι στοιχείο ταυτότητας.
Οι κοινές μας μνήμες σφυρηλατούν τους στενούς μας δεσμούς, την αίσθηση της κοινής μας μοίρας. Η επίκληση της κοινής μνήμης θα γίνεται πιο επιτακτική όσο θα νιώθουμε πως απειλούνται τα χαρακτηριστικά εκείνα που προσδιορίζουν τη συλλογική μας ιδιαιτερότητα. Μέσα στο σχολείο περισσότερο, αλλά και έξω από αυτό, οι μεγάλοι άνδρες, οι αγωνιστές της ελληνικής επανάστασης, οι ήρωες, συνθέτουν την εθνική ιστορική μνήμη. Αυτούς τους ήρωες ας θυμηθούμε, αντιγράφοντας λίγες γραμμές από το έργο του Μενέλαου Λουντέμη:
Οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχα.
Οι καιροί που οι ήρωες κοιμούνταν ήσυχοι κάτω από το χώμα τους πέρασαν. Τώρα οι ήρωες κοιμούνται ανήσυχοι. Γιατί τη θυσία τους δεν την πήραν μαζί τους. Την άφησαν κληρονομιά σ’ αυτούς που θα ‘ρθουν – όχι για να επαναλάβουν τη θυσία- αλλά για να την κάνουν δύναμη που προλαβαίνει τις τέτοιες θυσίες.
Δεν είναι ανάγκη ο τροχός της ιστορίας να βουλιάζει μες στο αίμα για να πάει η ιστορία μπροστά. Αρκεί να αγρυπνούμε πάντα πάνω από το γκρεμό, με τ’ αφτί στημένο κατά τη στεριά, μην τύχει και πάψει να ακούγεται η φωνή που χιλιάδες χρόνια ακούγεται μες στην ιστορία: Φύλακες γρηγορείτε! Φύλακες γρηγορείτε για να μη σας πιάσουν στον ύπνο εκείνοι που κυνηγούν τον ύπνο σας»
Αλιβέρι, Μάρτιος 2021
Αυτή η εργασία έχει άδεια χρήσης Creative Commons -Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Παρόμοια Διανομή4.0.
