dbotsakis's blog

Η σημασία των τρόπων αναπαράστασης της γνώσης για την κατασκευή νοητικών εικόνων και εννοιολογικών σχημάτων φαίνεται να αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία στη σημερινή κοινωνική και εκπαιδευτική πραγματικότητα.

Με τον όρο Οπτική Αναπαράσταση (Ο.Α.) ή οπτική περιγραφή εννοούμε κάθε λεκτικό ή μη λεκτικό τρόπο αναπαράστασης ενός φαινομένου ή μιας κατάστασης ή μιας έννοιας ο οποίος διαφοροποιείται από το κείμενο.

Τρεις παράγοντες φαίνεται να παίζουν σημαντικό ρόλο στην αποτελεσματική λειτουργία των ο.α. στη διδακτική και μαθησιακή διαδικασία:

• Το γεγονός ότι δεν υπάρχει συγκεκριμένη μετάφραση μιας Ο.Α., για παράδειγμα μιας φωτογραφίας, αφού το νόημα αυτής εξαρτάται από την διαλεκτική σχέση μεταξύ του τρόπου με τον οποίο ο φωτογράφος βλέπει την ίδια την φωτογραφία και της αντίληψης του αναγνώστη
• Το γεγονός ότι η διαδικασία μετάφρασης μιας εικονιστικής αναπαράστασης (φωτογραφία ή σκίτσο) εξαρτάται και από το περιεχόμενο του κειμένου που τις περιβάλλει (είτε ως λεζάντα είτε ως το κυρίως κείμενο)
• Ενώ οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι με την ύπαρξη φωτογραφιών στα σχολικά βιβλία κανένας δεν φροντίζει να τους δώσει τις απαραίτητες οδηγίες για το πώς πρέπει να τις διαβάζουν και να τις αναλύουν

Ως προς το είδος της αναπαράστασης, οι Ο.Α., διακρίνονται στις ακόλουθες κατηγορίες:

• τις Φωτογραφίες,

τις απόλυτα ρεαλιστικές απεικονίσεις ενός αντικειμένου ή ενός φαινομένου όπως αυτό θα γίνονταν αντιληπτό από τον αναγνώστη στην καθημερινή ζωή, ανεξάρτητα από αν αυτό παρουσιάζεται στην απεικόνιση σε μεγέθυνση ή σε σμίκρυνση.

• τα Σκίτσα,

που περιγράφουν κάποιο αντικείμενο ή φαινόμενο, αλλά έγιναν με την χρήση μολυβιού ή ηλεκτρονικού υπολογιστή.

Αυτά μπορεί να είναι προσεγγιστικές απεικονίσεις της πραγματικότητας (ρεαλιστικά σκίτσα). Μπορεί όμως να εκφράζει την καθαρά προσωπική άποψη του συγγραφέα για το πώς θα έπρεπε να απεικονιστεί ένα φαινόμενο (π.χ. κίνηση) ή ένα αντικείμενο το οποίο μπορεί να γίνεται αντιληπτό από τις αισθήσεις αλλά όχι από την όραση ή να είναι αόρατο με γυμνό μάτι όπως είναι ένα ηχητικό κύμα ή ένα κύτταρο, τη Σχέση δύο ή περισσοτέρων μεγεθών (κυρίως μαθηματική), ή τη μεταβολή ή την κατανομή ενός μεγέθους στο σύνολο, όπως τα διαγράμματα, τα ιστογράμματα, τα ραβδογράμματα και οι πίτες (Δεν έχουν περιληφθεί οι πίνακες).

• Συμβατικές επιστημονικές αναπαραστάσεις,

που περιλαμβάνουν χημικούς τύπους (σπανιότερα και μαθηματικούς), ή σύμβολα (όπως η αναπαράσταση των προσομοιωμάτων) οι οποίες χρησιμοποιούνται από την επιστημονική κοινότητα. Τέτοιες θεωρούνται ότι είναι η χρήση σφαιριδίων για την απεικόνιση ατόμων ή μορίων σε μικροσκοπικές αναπαραστάσεις ή η χρήση του εξάγωνου για την αναπαράσταση του εξαμελή ανθρακικού δακτυλίου.

Ως προς το περιεχόμενο, θεωρούμε μια Ο.Α., ως:

• μακροσκοπική

όταν περιγράφει ένα φαινόμενο αντιληπτό με τις αισθήσεις ή ένα αντικείμενο (π.χ. μια πειραματική διαδικασία ή μια συσκευή),

• μικροσκοπική

όταν απεικονίζονται συστατικά του μικρόκοσμου (π.χ. άτομα ή μόρια) τα οποία δεν είναι ορατά δια γυμνού οφθαλμού,

• συμβολική

όταν περιλαμβάνει συγκεκριμένους συμβολισμούς ή γενικότερα κώδικες της επιστημονικής γλώσσας (π.χ. η αναπαράσταση της δημιουργίας ενός πολυμερούς ή ενός αμμινοξέος της πεπτιδικής αλυσίδας με χρήση χημικών εξισώσεων)

• μεικτή

όταν περιλαμβάνονται δύο τουλάχιστον από τις πιο πάνω κατηγορίες. Η χρήση αναλογίας στα βιβλία στην παρούσα έρευνα, θεωρείται ως μία μεικτή αναπαράσταση.

Ως προς τη χρήση λεζάντας, οι Ο.Α. κατηγοριοποιούνται σε

• χωρίς λεζάντα και
• σε αυτές που συνοδεύονται από λεζάντα.

Με τον όρο λεζάντα εννοούμε συνοδευτικό κείμενο (έκτασης από μια λέξη έως και μια παράγραφο) πάνω ή κάτω από την οπτική αναπαράσταση σε διακριτά πλαίσια και όχι μέσα σε αυτήν. Κάποιες λεκτικές πληροφορίες μέσα στην αναπαράσταση θεωρούνται ως τίτλοι και όχι ως λεζάντες.

Όταν υπάρχουν λεζάντες αυτές μπορεί να χαρακτηρισθούν είτε ως:

• ονομαστικές,

αν μόνο περιγράφει τι απεικονίζεται, είτε ως

• επεξηγηματικές,

αν σε αυτή παρέχονται στο μαθητή λεπτομέρειες που πρέπει να προσέξει στην αναπαράσταση ή πληροφορίες που δεν περιέχονται σε αυτήν.

Ο κύριος λόγος για τον οποίον χρησιμοποιούνται οι Ο.Α. στα σχολικά βιβλία φαίνεται να είναι ο παραδειγματικός τους χαρακτήρας.

Στόχος είναι να προσφέρουν στους μαθητές μια δυνατότητα οπτικοποίησης των εννοιών που αναφέρονται και αναλύονται στο κυρίως κείμενο των βιβλίων, ενώ η παροχή επιπρόσθετης πληροφορίας ή διεύρυνση του γνωστικού πεδίου είναι δευτερεύουσα επιλογή.