ΤΟ blog της Χριστίνας

ΗΛΙΟΒΑΣΙΛΕΜΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. ΤΡΙΑΝΤΑΡΟΣ
2. ΠΥΡΓΟΣ
3. ΒΩΛΑΞ
4. ΞΙΝΑΡΑ
5. ΛΟΥΤΡΑ
6. ΚΑΜΠΟΣ
7. ΚΑΡΔΙΑΝΗ
8. ΥΣΤΕΡΝΙΑ
9. ΠΑΝΟΡΜΟΣ

Παρακάτω παρουσιάζονται μερικά από τα χωριά της Τήνου:

Τριαντάρος

Πρόκειται για ένα µεγάλο «ζωντανό» χωριό µε διατηρηµένα τα παραδοσιακά στοιχεία αλλά και πολλά καινούρια σπίτια που κατοικούν ξένοι. Έχει ωραία θέα, πολλές καµάρες, στενά σοκάκια και σκαλιά, ενώ ο ναός των Αγίων Αποστόλων δεσπόζει στο κέντρο του. Το επισκευασµένο παραδοσιακό λιοτρίβι και η πηγή «λεύκες» (λόγω των δέντρων που αφθονούν στην περιοχή) προσελκύουν τους περαστικούς. Στην είσοδο του χωριού και δίπλα στο Ηρώο υπάρχει προτοµή του Αµβροσίου Πλειανθίδη, επισκόπου Μοσχονησίων-εθνοϊεροµάρτυρα, φιλοτεχνηµένη από το γλύπτη Ν. Παρασκευά, ενώ µέσα στο χωριό υπάρχει, επίσης, η προτοµή του ντόπιου Γρηγορίου Πλειανθού, Μητροπολίτη Χαλκίδας επί 50 χρόνια. Από εδώ κατάγονται αρκετοί παραδοσιακοί «χτιστάδες» του νησιού. Το χωριό έχει αναδείξει προσωπικότητες όπως ο Ιωάννης Καρδαµίτσης (σχολάρχης, δήµαρχος Τήνου και πρόεδρος του ΠΙΙΕΤ) και ο Σάββας Απέργης (εκπαιδευτικός, µελετητής-συγγραφέας και δήµαρχος Τήνου). Εδώ υπάρχουν ακόµα ένας παραδοσιακός φούρνος αλλά και ταβέρνες-καφενεία. Ο σύλλογος του χωριού διοργανώνει συχνά παραδοσιακά πανηγύρια, όπως χοιροσφάγια και τον περίφηµο «αποκριανό» χορό.

Πύργος
Το µεγαλύτερο χωριό της Τήνου και από τα παλαιότερα, οφείλει το όνοµά του σε ένα παλιό βενετσιάνικο πύργο, ο οποίος υπήρχε στην περιοχή και αναφέρεται σε έγγραφα του 16ου αιώνα. Περιβάλλεται από βουνά και ξεχωρίζει για τη γραφικότητα και την πανέµορφη αρχιτεκτονική του, αφού διατηρεί αναλλοίωτη την τηνιακή παράδοση. Είναι η γενέτειρα πολλών µεγάλων καλλιτεχνών της Τήνου αλλά και της Ελλάδας γενικότερα, όπως των Γιαννούλη Χαλεπά, ∆. Φιλιππότη, Ν. Λύτρα, και πολλών άλλων. Η καλλιτεχνική παράδοση είναι έκδηλη σε όλο το χωριό, από την αρχιτεκτονική των σπιτιών, τα µαρµάρινα περίθυρα και υπέρθυρά τους, τα πολυάριθµαδιακοσµητικά παντού ακόµα και στους δρόµους, τις κρήνες και τις εκπληκτικές σε µεγαλείο και κάλλος εκκλησίες. Οι ντόπιοι γλύπτες, εκµεταλλευόµενοι το προνόµιο των κοιτασµάτων του λευκού και πράσινου µαρµάρου που αφθονεί στην περιοχή, έχουν διακοσµήσει µε φροντίδα το χωριό, το οποίο θα µπορούσε να χαρακτηριστεί και ως υπαίθριο µουσείο. Ιδιαίτερα αξίζει κανείς να επισκεφτεί το µουσείο Πανορµιτών καλλιτεχνών, τα σπίτια των Χαλεπά και Λύτρα, τα πολυάριθµα εργαστήρια ντόπιων γλυπτών, τη µοναδική πλατεία µε µαρµάρινη κρήνη και τον υπεραιωνόβιο πλάτανο, τις επιβλητικές εκκλησίες του Αγίου Νικολάου και Αγίου ∆ηµητρίου µε την περίτεχνη διακόσµησή τους.Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει το νεκροταφείο του χωριού µε τις υπέροχες µαρµάρινες γλυπτές πλάκες, έργα µεγάλων καλλιτεχνών, αλλά και η Σχολή Καλών Τεχνών, µοναδική στην Ελλάδα, ενώ δίπλα της πρόσφατα ιδρύθηκε µουσείο Μαρµαροτεχνίας. Ο Πύργος, αν και αποµακρυσµένος, διαθέτει όλες τις ανέσεις και δεν υστερεί σε τίποτα από την πρωτεύουσα. Με τα παραδοσιακά καφενεία συγκεντρωµένα στην κεντρική πλατεία αλλά και σε όλο το χωριό, το φούρνο και πολλά άλλα καταστήµατα, αποτελεί ιδανικό προορισµό για κάθε επισκέπτη της Τήνου.

ΓΙΑΝΝΟΥΛΗΣ ΧΑΛΕΠΑΣ Γεννήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1850 στον Πύργο. Ο πατέρας του ήταν µαρµαρογλύπτης και αυτό συνέβαλε στην κλίση του στην τέχνη της µαρµαρογλυπτικής από πολύ µικρή ηλικία. Ύστερα από τη φοίτησή του στο Σχολαρχείο της  Σύρου και ενώ τον προόριζαν οι γονείς του για έµπορο, κατάφερε να τους µεταπείσει και να φοιτήσει το 1869-1872 στην Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Οι επιδόσεις του άφησαν κατάπληκτους τους καθηγητές του, σύντοµα πήρε το πτυχίο του γλύπτη αριστεύοντας και έφυγε τον επόµενο χρόνο µε υποτροφία του Ιερού Ιδρύµατος Ευαγγελιστρίας Τήνου για σπουδές στη σχολή του Μονάχου. Επιστρέφοντας στην Αθήνα µισθώνει ένα µικρό ισόγειο κατάστηµα και στήνει το εργαστήριό του. Σ’ αυτό το εργαστήριο ολοκλήρωσε το έργο του «ο Σάτυρος που παίζει µε τον Έρωτα» και ξεκίνησε να δουλεύει το διασηµότερο γλυπτό του «η Κοιµωµένη» που βρίσκεται στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Το 1878 παθαίνει νευρικό κλονισµό, µε αποτέλεσµα να καταστρέψει πολλά έργα του, ενώ επιχείρησε πολλές φορές να αυτοκτονήσει. Εδώ τελειώνει και η πρώτη περίοδος έργων του καλλιτέχνη, η πιο σηµαντική και δηµιουργική. Ύστερα από επισκέψεις σε ειδικούς στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, οι δικοί του αποφάσισαν να τον κλείσουν στο ψυχιατρείο της Κέρκυρας, όπου, καθόλο το διάστηµα της παραµονής του εκεί, γιατροί και φύλακες του απαγορεύουν να σχεδιάζει και να πλάθει, και ό, τι δηµιουργεί το καταστρέφουν. Το ίδιο συµβαίνει και όταν µεταφέρεται στο σπίτι του στην Τήνο υπό την αυστηρή επίβλεψη της µητέρας του, η οποία του απαγορεύει κάθε επαφή µε την τέχνη, ακόµα και µε το κάρβουνο ή τον πηλό. Μετά το θάνατό της, το 1916, και έχοντας ξεκόψει παντελώς από την τέχνη του ο καλλιτέχνης, ασχολείται  µε τη βοσκή προβάτων, φέροντας το στίγµα του τρελού. Παρόλα αυτά, βρίσκει τη δύναµη και κατασκευάζει κάποια έργα από πηλό. Με το θόρυβο που δηµιουργούν διάφοροι κριτικοί τέχνης για την εγκατάλειψή του από την Πολιτεία, βγαίνει από την αφάνεια και η Ακαδηµία Αθηνών το 1927 τον βραβεύει µε το Αριστείο των Τεχνών. Το 1930 ολοκληρώνεται και η δεύτερη περίοδος των έργων του που καθρεφτίζουν την ταραγµένη ψυχική του κατάσταση. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του θα ζήσει και θα ξαναρχίσει να δουλεύει στο σπίτι που του παραχώρησε ανηψιά του στην οδό ∆αφνοµήλη στην Αθήνα µέχρι το θάνατό του το 1938. Τα έργα της τρίτης περιόδου είναι κατώτερα της τέχνης του. Ο Γιαννούλης Χαλεπάς ανήκει στους κορυφαίους γλύπτες της νεότερης Ελληνικής Τέχνης. Τα έργα του παραπέµπουν στον κλασικισµό, ωστόσο η γεωµετρικότητά τους προσδίδει κάτι το νεωτεριστικό. Η εκφραστικότητα των προσώπων και των σωµάτων που πλάθει, είτε πρόκειται για σάτυρο, είτε για τη Μήδεια, είτε για την Κοιµωµένη, είναι έκδηλη, µαγνητίζει κάθε παρατηρητή και κατατάσσει το Χαλεπά στον αντίποδα του Ροντέν. ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΛΥΤΡΑΣ Το 1832, γεννήθηκε στον Πύργο άλλος ένας µεγάλος καλλιτέχνης, ο Νικ. Λύτρας. Σπούδασε στην Αθήνα ύστερα από προτροπή του δασκάλου του, ο οποίος διέκρινε την κλίση του στη ζωγραφική. Φοίτησε στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου Αθηνών και στη συνέχεια µε κρατική υποτροφία στην Ακαδηµία Καλών Τεχνών του Μονάχου. Οι επιδόσεις του προκάλεσαν το θαυµασµό των καθηγητών του, γι’ αυτό και του προτάθηκε θέση καθηγητή στην Ακαδηµία που όµως δεν αποδέχτηκε και επέστρεψε στην Ελλάδα. Το 1866 διορίστηκε τακτικός καθηγητής της Σχολής ΚαλώνΤεχνών της Αθήνας, όπου δίδαξε για 38 ολόκληρα χρόνια µέχρι το θάνατό του, το 1904, και αγαπήθηκε από τους µαθητές του για τον πράο και ήπιο χαρακτήρα του. Καταξιώθηκε τόσο στην πατρίδα του όσο και διεθνώς για τα έργα του. Υπήρξε ο επίσηµος προσωπογράφος της υψηλής κοινωνίας της Αθήνας και µε την ψυχογραφική διεισδυτικότητά του τονίζει τα προσωπικά στοιχεία κάθε προσωπογραφούµενου. Τα δυο του ταξίδια στην Ανατολή, µαζί µε το φίλο του Γύζη, πλουτίζουν τη θεµατολογία του µε εξωτικά στοιχεία, όπως νέγρους κ.ά. Ανάµεσα στα σηµαντικότερα έργα του είναι τα «Κάλαντα», η «Λουοµένη» και πολλά άλλα. ∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΦΙΛΙΠΠΟΤΗΣ Γεννήθηκε στον Πύργο Τήνου το 1839 από πατέρα άριστο µαρµαρογλύπτη. Σπούδασε στην Ακαδηµία Καλών Τεχνών της Ρώµης, όπου θαυµάστηκε από τους καθηγητές του και βραβεύτηκε. Μετά την επιστροφή του στην Αθήνα ίδρυσε εργαστήριο µαρµαρογλυπτικής, στο οποίο φιλοτέχνησε εξαίρετα έργα που σήµερα κοσµούν την Αθήνα και όχι µόνο. Ανάµεσα σ’ αυτά ανήκει ο «Ξυλοθραύστης» στο Ζάππειο. Οι τιµές που δεν του αποδόθηκαν εν ζωή από την Πολιτεία, αν και στο µαρµαρογλυφείο του ασκούνταν απόφοιτοι του Πολυτεχνείου, του δόθηκαν µετά το θάνατό του (1919) µε το βραβείο των Γραµµάτων και των Τεχνών. ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΑΪΤΗΣ Γεννηµένος το 1923 στην Αθήνα µε καταγωγή από τον Πύργο, ο Γιάννης Γαΐτης   σπούδασε στην Ανωτάτη σχολή Καλών Τεχνών µε καθηγητές τον Κων/νο Παρθένη και Ιωάννη Φιλιππότη, και στο Παρίσι, όπου ήρθε σε επαφή µε όλα τα σηµαντικά ρεύµατα του 20ού αιώνα. Η περίοδος 1944-1984, οπότε και πέθανε, ήταν πολύ δηµιουργική, καθώς φιλοτέχνησε πάνω από 4000 έργα και έλαβε µέρος σε πολλές εκθέσεις. Τα «ανθρωπάκια» του µε το χαρακτηριστικό ριγέ κουστούµι κάνουν την εµφάνισή τους τη δεκαετία του ’60 και καθιερώνονται αποτελώντας σήµα κατατεθέν του καλλιτέχνη. Ασφυκτικά επαναλαµβανόµενα εκφράζουν την αντίδραση του Γαΐτη στους µηχανικούς ρυθµούς της σύγχρονης κοινωνίας. Ο ζωγράφος αξιώθηκε ευρείας αναγνώρισης, έργα του βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο τον κόσµο και µάλιστα αντίγραφο έργου του βλέπουµε σήµερα στο µετρό, στο σταθµό Λαρίσης.

ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ Ιδρύθηκε στα µέσα του περασµένου αιώνα στον Πύργο, την ιδιαίτερη πατρίδα πολλών µεγάλων καλλιτεχνών µε σκοπό την κατάρτιση των µαθητών στη µαρµαροτεχνία. Οι απόφοιτοι έχουν τη δυνατότητα να συνεχίσουν τις σπουδές τους στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας, ενώ οι δύο µε την καλύτερη βαθµολογία εισάγονται σ’ αυτήν χωρίς εξετάσεις.   Μοναδική στο είδος της προσελκύει µαθητές από όλη την Ελλάδα. Η φοίτηση είναι τριετής και τα µαθήµατα που διδάσκονται είναι γλυπτική, ζωγραφική, µαρµαρογλυπτική, γραµµικό σχέδιο, ιστορία τέχνης και έκθεση. Οι απόφοιτοι µπορούν να εργάζονται ως ελεύθεροι επαγγελµατίες στα εργαστήριά τους ή στις αναστηλωτικές εργασίες σε αρχαιολογικούς χώρους (π.Χ. Ακρόπολη). Το Π.Ι.Ι.Ε.Τ. έπαιξε και παίζει καθοριστικό ρόλο από την ίδρυση της Σχολής µέχρι σήµερα ενισχύοντάς την οικονοµικά καθώς και τους σπουδαστές οι οποίοι σιτίζονται δωρεάν. Εκτός αυτού και άλλοι τοπικοί παράγοντες ενισχύουν τη Σχολή, όπως η Αδελφότητα των Τηνίων εν Αθήναις, η κοινότητα Πανόρµου και ο ∆ήµος Εξωµβούργου. Αρχικά ανήκε στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευµάτων, ενώ σήµερα υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισµού, το οποίο την επιχορηγεί σε ετήσια βάση.

Βωλάξ
Το χωριό αυτό είναι κτισµένο σε ένα µοναδικό τοπίο, όχι µόνο του νησιού αλλά και ολόκληρου του κόσµου. Τα κάτασπρα σπιτάκια µε τις λουλουδιασµένες αυλές είναι συγκεντρωµένα ανάµεσα στους γρανιτένιους ογκόλιθους προσφέροντας έναξεχωριστό θέαµα. Εδώ λειτουργούν τα µοναδικά στο νησί εργαστήρια καλαθοπλεκτικής και οι ηλικιωµένοι τεχνίτες επιδεικνύουν µε καµάρι την τέχνη τους στους επισκέπτες. Ένα υπαίθριο µικρό θέατρο δίνει ξεχωριστή νότα στο χωριό, ενώ λειτουργεί και λαογραφικό µουσείο. ∆υο ταβέρνες προσφέρουν στιγµές ξεκούρασης και απόλαυσης.

ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΤΗΣ ΒΩΛΑΞ Ένα από τα αξιοθέατα της Τήνου είναι το τοπίο του χωριού Βωλάξ. Ο επισκέπτης βρίσκεται µπροστά σε ένα µοναδικό φαινόµενο: τεράστιοι ολοστρόγγυλοι βράχοι είναι διάσπαρτοι σε µία απέραντη έκταση. Οι µεγάλοι και µικροί βώλοι, οι οποίοι έχουν δώσει το όνοµά τους στο όµορφο γραφικό χωριό που βρίσκεται χτισµένο ανάµεσα και πάνω σ’ αυτούς, προξενούν το ενδιαφέρον και την απορία για τον τρόπο, µε τον οποίο δηµιουργήθηκαν και έλαβαν αυτά τα σχήµατα. Οι ειδικοί υποστηρίζουν ότι εδώ υπήρχε γρανίτης. Με την πάροδο του χρόνου και τη συνεπαγόµενη αποσάθρωση και διάβρωση, κοµµάτια του αποσπάστηκαν το ένα από το άλλο. Το σηµερινό στρογγυλό τους σχήµα οφείλεται σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως η υγρασία, οι µεταβολές της θερµοκρασίας και ο αέρας. Από την άλλη πλευρά, µύθοι θέλουν το φαινόµενο αυτό να οφείλεται σε µετεωρίτες, στην τιτανοµαχία ή απλά στη θάλασσα που κάποτε κάλυπτε την περιοχή αυτή. Όπως και να έχει, το θέαµα είναι εκπληκτικό και δικαιώνει κάθε επισκέπτη.

Ξινάρα
Στην πλαγιά του Ξώµπουργου βρίσκεται το χωριό αυτό, χτισµένο ανάµεσα σε πεύκα και φοίνικες, µε τα παλαιά σπίτια και τις δυο καθολικές εκκλησίες στα δυο άκρα, της Παναγίας του Ροδαρίου (Μητρόπολης της Καθολικής Αρχιεπισκοπής) και των Αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Κατά τα µεσαιωνικά χρόνια εδώ ήταν το κέντρο της βιοτεχνίας και του εµπορίου του νησιού. Στην είσοδό του ξεχωρίζει το µεγάλο κτίριο, έδρα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής της Τήνου, όπου τα τελευταία χρόνια στεγαζόταν ο ∆ήµος Εξωµβούργου. Στο «παλάτι του ∆εσπότη» λειτουργούσε το ιερο- σπουδαστήριο, ενώ σήµερα υπάρχει το αρχείο των καθολικών ενοριών (το παλαι- ότερο της Τήνου) και µουσείο εκκλησιαστικών κειµηλίων, όπου εκτίθενται αντικείµενα από τις 23 καθολικές ενορίες του νησιού και από άλλα νησιά των Κυκλάδων.

Λουτρά
Το χωριό πήρε το όνοµά του από τα λουτρά που παλαιότερα υπήρχαν στην περιοχή. Είναι καταπράσινο και γεµάτο περιβόλια µε εσπεριδοειδή. Έχει µεγάλη ιστορία, αφού εδώ είχαν χτίσει τα µοναστήρια τους οι Ιησουίτες µοναχοί (µετά την καταστροφή του Κάστρου στις αρχές του 19ου αι.) και οι Ουρσουλίνες µοναχές. Υπήρξε ένας από τους σηµαντικότερους οικισµούς του νησιού τους τελευταίους δύο αιώνες και αποτέλεσε θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο. Στη µονή Ιησουιτών λειτουργεί λαογραφικό µουσείο, στο οποίο µπορεί να θαυµάσει κανείς εκτός από κειµήλια της Μονής, αγροτικά και άλλων επαγγελµάτων εργαλεία του 19ου και 20ού αιώνα, λιοτρίβι, πατητήρι, ρακιζιό, το φαρκακείο της σχολής, διάφορα µέσα οπτικοακουστικής διδασκαλίας και άλλα. Εδώ υπάρχει και ο αξιόλογος Ναός του Αγίου Ιωσήφ (µέσα 19ου αιώνα) χτισµένος σε νεοκλασικό µπαρόκ µε εξαιρετικό εσωτερικό διάκοσµο (γίνονται προσπάθειες να βρεθούν τα χρήµατα για τη συντήρησή του). Στη µονή Ουρσουλινών εκτίθενται εργόχειρα, βιβλία παλαιών µαθητριών, πιάνα και άλλα µουσικά όργανα, κ.ά. Ο δραστήριος σύλλογος του χωριού συχνά διοργανώνει εκδηλώσεις πολιτιστικού ενδιαφέροντος.

Κάµπος
Βρίσκεται στο κέντρο του νησιού, στην εύφορη κοιλάδα της τηνιακής ενδοχώρας. Στο χωριό υπάρχει η Αγία Αικατερίνη (ορθόδοξη), αποµεινάρι της σύντοµης Ρωσοκρατίας του νησιού, µε αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέµπλο. Χτίστηκε το 1771, προς τιµήν της αυτοκράτειρας της Ρωσίας Αικατερίνης Α’, υπό την επίβλεψη του Τηνίου Γ. ∆ώριζα και µε οικονοµική ενίσχυση του αρχηγού του ρωσικού στόλου, ναυάρχου Ορλώφ. Η δεύτερη εκκλησία, η Αγία Τριάδα (καθολική), ξεχωρίζει για την αξιόλογη βοτσαλωτή της αυλή. Από εδώ κατάγεται η µοναχή (έπειτα Αγία) Πελαγία, η οποία οραµατίστηκε την Παναγία. Στην άκρη του χωριού βρίσκεται το παλαιό δηµοτικό σχολείο, το οποίο παραχωρήθηκε από το ∆ήµο Εξωµβούργου, ώστε να µετατραπεί σε «Μουσείο Κώστα Τσόκλη». Είναι το µοναδικό µουσείο του καταξιωµένου αυτού καλλιτέχνη και αποτελεί έναν ακόµη πόλο έλξης των επισκεπτών στο χωριό και την Τήνο γενικότερα. Στην περιοχή του Κάµπου λειτουργούσε ως πρόσφατα ο τελευταίος ανεµόµυλος, που αποτελεί και τον πιο άρτιο του νησιού. Το παραδοσιακό πηγάδι µε τις πλύστρες του χωριού διατηρείται ως σήµερα. Εδώ, ο φούρνος ψήνει γευστικά παξιµάδια, ενώ υπάρχει και καφενείο.

Καρδιανή
Το πρώτο χωριό που συναντάµε στα «Έξω Μέρη» (νοτιοδυτική πλευρά του νησιού) είναι η Καρδιανή. Αποτελεί ένα ξεχωριστό χωριό, καθώς είναι προνοµιούχο λόγω της θέσης του, των πηγών που το κατακλύζουν, αλλά και της αρχαιολογίας του. Είναι κτισµένο αµφιθεατρικά και «σκαρφαλωµένο» στην απόκρηµνη πλαγιά του βουνού Πατέλες, µε θέα το Αιγαίο Πέλαγος και τα νησιά του. Το χωριό είναι καταπράσινο λόγω των άφθονων πηγών νερού, όπως µαρτυρούν οι κρήνες που βρίσκονται παντού, ακόµα και µέσα σε σπίτια. Άλλωστε, δεν είναι τυχαίο ότι η περιοχή αποτελεί µια από τις αρχαιότερες τοποθεσίες που µαρτυρούν ζωή στο νησί. Αυτό αποδεικνύεται και από την ανακάλυψη των γεωµετρικών τάφων στο µέρος και από την ύπαρξη του οροπεδίου «του Πολέµου ο Κάµπος» βορειότερα. Το χωριό κατοικούν ορθόδοξοι µε καθέδρα τους την Αγία Τριάδα, και καθολικοί µε τους δυο ναούς τους Μετάσταση της Θεοτόκου («Σαντίσσιµος» κατά τους Καρδιανιώτες) και τα Γενέθλια της Θεοτόκου (Κιουρά). Γραφικά πλακόστρωτα σοκάκια µε καµάρες και σκαλοπάτια, αλλά και υπέροχης αρχιτεκτονικής σπίτια, απόδειξη της καλλιτεχνικής φλέβας των Καρδιανιωτών, στολίζουν το χωριό και προκαλούν τον επισκέπτη να το εξερευνήσει. ∆ιαθέτει δύο Πολιτιστικούς Συλλόγους της «Αγίας Τριάδας» και της «Αδελφότητας Τηνίων Καρδιανιωτών». Από εδώ κατάγεται ο ιστορικός-µελετητής Στέφανος ∆ελατόλας. Υπάρχει ένα παραδοσιακό καφενείο-µπακάλικο, καθώς και ταβέρνα. Τέλος, όσοι θέλουν να συνδυάσουν τη βόλτα τους µε κολύµπι, προσφέρονται τρεις παραλίες, ο όρµος Γιαννάκη µε ταβέρνες, τα Καλύβια και ο Άγιος Πέτρος µε το οµώνυµο εκκλησάκι.

Ιστέρνια (Υστέρνια)
Από τα µεγαλύτερα χωριά της Τήνου, σκαρφαλωµένο στην πλαγιά του βουνού Μεροβίγλια, µε καταπληκτική θέα στη Σύρο, ένα πραγµατικό «µπαλκόνι» στο Αιγαίο. Βρίσκεται στα υστερνά του νησιού (νοτιοδυτικά), και σ’ αυτό οφείλει το όνοµά του. Λόγω της θέσης του κοντά σε κοιτάσµατα µαρµάρου, το χωριό είναι «ντυµένο» µ’ αυτό το πέτρωµα αφειδώς. Στα σπίτια, τα υπέρθυρα, τις αυλές, τις κρήνες, τις προτοµές και τα αγάλµατα που έχουν φιλοτεχνήσει οι ντόπιοι γλύπτες, τα σκαλιά, ακόµη και στο δάπεδο, όπου φτάνει η φαντασία του Ιστερνιώτη κτίστη, ξεχωρίζει το λευκό. Η πλατεία Ν. Γλύνη µε την προτοµή του ευεργέτη του χωριού προσελκύει τους επισκέπτες να ξαποστάσουν στον ίσκιο του γέρικου πλατάνου και να δροσιστούν στην κρήνη της. Η βυζαντινή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, µε µαρµάρινη επένδυση µέσα και έξω, στο κέντρο του χωριού, είναι πραγµατικό κοµψοτέχνηµα, αφού πολλοί ντόπιοι καλλιτέχνες συνέβαλαν στη διακόσµησή της. Από εδώ κατάγονται πολλοί σπουδαίοι γλύπτες, όπως Αντ. Σώχος, Λ. Λαµέρας, Γ. Κυραρίνης, Ι. και Φρ. Μαλακατέ και οι αδελφοί Φυτάλη. Στο χωριό λειτουργεί µουσείο, όπου εκτίθενται έργα Ιστερνιωτών καλλιτεχνών. Ο πολιτιστικός σύλλογος του χωριού εκδίδει την εφηµερίδα «τα Υστερνιώτικα» από το 1983 και µε τις εκδηλώσεις που διοργανώνει συνεχίζει την παράδοση και τον πολιτισµό. Στο χωριό υπάρχουν καφενεδάκια, παντοπωλείο και ταβέρνα. Ένας δρόµος οδηγεί προς τον όρµο και την παραλία Σχοινάκι, όπου λειτουργούν ενοικιαζόµενα δωµάτια και ψαροταβέρνες. Βορειότερα του χωριού συναντάµε από τα πιο εντυπωσιακά τοπία του νησιού, όπου σώζονται ερείπια πολλών ανεµόµυλων σε παράταξη, δείγµατα περασµένης δόξας, που έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα µνηµεία. Κοντά σ’ αυτήν την περιοχή βρίσκεται και το «Ευαγγελιστράκι», ο ναός της Β’ Εύρεσης, που κτίστηκε εκεί έπειτα από τη διάσωση της εικόνας του Ευαγγελισµού της Παναγίας, όταν αυτή είχε κλαπεί.

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΒΙΤΑΛΗΣ Γεννήθηκε στα Ιστέρνια το 1840 από πατέρα αρχιτέκτονα, τον οποίο, όµως, δεν ακολούθησε επαγγελµατικά. Σπούδασε γλυπτική στοΠολυτεχνείο Αθηνών και ύστερα από επτά χρόνια αποφοίτησε µε το πρώτο βραβείο. Στη συνέχεια στάλθηκε στην Ακαδηµία Καλών Τεχνών του Μονάχου, όπου διακρίθηκε και του προτάθηκε να διδάξει εκεί. Προτίµησε, όµως, να επιστρέψει στην Ελλάδα και συγκεκριµένα στη Σύρο, όπου ίδρυσε εργαστήριο µαρµαρογλυπτικής, στο οποίο φιλοτέχνησε εξαίρετα γλυπτά που κοσµούν την Ερµούπολη, όπως το µαρµάρινο τέµπλο του Αγίου Νικολάου. Ακόµα, διακόσµησε τα ανάκτορα και αρχοντικά της Αθήνας, ενώ ο Χαρίλαος Τρικούπης εκτιµώντας το έργο του ζητούσε τη γνώµη του για έργα τέχνης, µε τα οποία επρόκειτο να κοσµήσει την πρωτεύουσα. Ανάµεσα στα έργα του ξεχωρίζει ο ανδριάντας του Φιλέλληνα Άγγλου πολιτικού Γλάδστωνα στον περίβολο του Πανεπιστηµίου Αθηνών. ΛΑΖΑΡΟΣ ΣΩΧΟΣ Ο Ιστερνιώτης Λάζαρος Σώχος γεννήθηκε το 1862. Σε ηλικία 14 ετών φοιτά στη Σχολή Καλών Τεχνών των Αθηνών. Με το τέλος των σπουδών του, το 1881, φεύγει για το Παρίσι µε υποτροφία του Ιερού Ιδρύµατος Ευαγγελιστρίας Τήνου. Φοιτά στην Ακαδηµία Ωραίων Τεχνών, όπου και διαπρέπει. Ιδρύει στο Παρίσι εργαστήρι µαρµαρογλυπτικής, στο οποίο συγκεντρώνονται οι µεγαλύτεροι καλλιτέχνες της Ευρώπης. Τα έργα που φιλοτεχνεί είναι εµπνευσµένα από την ελληνική ιστορία και φύση. Φαίνεται επηρεασµένος από την τέχνη του Ροντέν και διακρίνεται για το ροµαντισµό του. Είναι ένας από τους πλέον βραβευµένους καλλιτέχνες, έχοντας βραβευτεί συνολικά 17 φορές. Το 1905 αναλαµβάνει µαζί µε το Λάζαρο Φυτάλη την αναστήλωση του Λέοντα της Χαιρώνειας, ενώ παράλληλα επιβλέπει τις εργασίες του αρχαιολογικού χώρου της Ολυµπίας. Το 1908 καταλαµβάνει έδρα στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας και τρία χρόνια αργότερα αφήνει την τελευταία του πνοή σε ηλικία 49 ετών. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΣΩΧΟΣ Γεννήθηκε στα Ιστέρνια το 1888 και απεβίωσε στην Αθήνα το 1975. Καταγόµενος από οικογένεια µε καλλιτεχνική παράδοση στη µαρµαροτεχνία φοίτησε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου και διακρίθηκε, και στη συνέχεια µε κρατική υποτροφία στο Παρίσι στη Σχολή Ωραίων Τεχνών. Έλαβε µέρος σε διαγωνισµούς και βραβεύτηκε κατ’ επανάληψη. Από το 1926 µέχρι το 1953 δίδαξε γλυπτική στο ΕΜΠ. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του ασχολήθηκε µε την ξυλογλυπτική. Στο Αντώνιο Σώχο αφιερώθηκε αίθουσα στον περίβολο του ναού της Ευαγγελιστρίας Τήνου, όπου εκτίθενται έργα του. Έργα του, εξάλλου, κοσµούν διάφορες περιοχές της Ελλάδας και του εξωτερικού. ΛΑΖΑΡΟΣ ΛΑΜΕΡΑΣ Από οικογένεια µε παράδοση στη γλυπτική, ο Λάζαρος Λαµέρας γεννήθηκε στα Ιστέρνια το 1918, επηρεάστηκε από την Τήνο και το Χαλεπά, και σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και στο Παρίσι, όπου και διακρίθηκε. Είναι ο πρώτος γλύπτης που παρουσίασε ανεικονικά έργα στην Ελλάδα, ενώ φιλοτέχνησε µνηµεία, προτοµές, ηρώα κλπ, όπως και το µεγαλύτερο χάλκινο άγαλµα που υπάρχει στην Ελλάδα, ύψους 5,5 µ («Φρουρός» στο Καλπάκι). Α∆ΕΛΦΟΙ ΜΑΛΑΚΑΤΕ Ο Ιάκωβος και ο Φραγκίσκος Μαλακατές κατάγονται από τα Ιστέρνια και υπήρξαν κορυφαίοι γλύπτες. Ίδρυσαν στην Αθήνα το πρώτο ερµογλυφείο, από το οποίο αποφοίτησαν µεγάλοι καλλιτέχνες. Ο πρώτος αναλάµβανε όλα τα µεγάλα καλλωπιστικά έργα, που ανέθεταν οι Βαυαροί αρχιτέκτονες και παρασηµοφορήθηκε µε τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος. Ο δεύτερος υπήρξε εξαίρετος ανδριαντοποιός. Α∆ΕΛΦΟΙ ΦΥΤΑΛΕ (Γεώργιος, Μάρκος, Λάζαρος, Ιωάννης, Χαράλαµπος) Γεννηµένοι στα Ιστέρνια λίγο µετά το 1820 από πατέρα µαρµαρογλύπτη, κληρονόµησαν από αυτόν την καλλιτεχνική φλέβα. Ίδρυσαν εργαστήριο στην Αθήνα, το οποίο υπήρξε φυτώριο καλλιτεχνών το διάστηµα 1840-1878. Όλα τα αδέλφια διέπρεψαν στις τέχνες και αλληλοσυµπληρώνονταν. Έργα τους υπάρχουν στο Α΄ Νεκροταφείο, ενώ το «Ποιµήν κρατών ερείφιον» ανήκει στο Γεώργιο.

Πάνορµος
Αποτελεί το επίνειο του Πύργου. Ο οικισµός αυτός, κτισµένος σε φυσικό λιµάνι-όρµο και δίπλα σε υγρότοπο, βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Τήνου. Με το νησάκι «Πλανήτης» στο κέντρο του λιµανιού, αποτελούσε ένα από τα µεγαλύτερα λιµάνια του νησιού κατά τους περασµένους αιώνες, όπως µαρτυρά και ο εγκαταλελειµµένος φάρος στον Πλανήτη (σήµερα γίνονται προσπάθειες συντήρησής του). Μέσω αυτού διεξαγόταν το διαµετακοµιστικό εµπόριο της Έξω µεριάς. Σήµερα καταπλέουν σ’ αυτό µικρές βάρκες και καΐκια, καθώς και τουριστικά σκάφη. Είναι ένας αγαπηµένος προορισµός των επισκεπτών της Τήνου αλλά και των ντόπιων, καθώς συνδυάζει ωραίες γραφικές παραλίες εκατέρωθεν του λιµανιού (Αγία Θάλασσα, Καβαλούρκο, Ρόχαρι) και µοναδικά καφενεδάκια και ψαροταβέρνες που προσφέρουν φρέσκα ψάρια. Γι’ αυτό, άλλωστε, θεωρείται ένας από τους πιο τουριστικούς οικισµούς της Τήνου.