Με αφορμή την παγκόσμια ημέρα κατά της κακοποίησης των γυναικών στις 25 Νοεμβρίου, θα αναλύουμε μια ιδιάζουσα ψυχολογική κατάσταση, η οποία φέρει την ονομασία το σύνδρομο της Στοκχόλμης. Όλοι γνωρίζουμε πως υπό φυσιολογικές συνθήκες κάθε θύμα αισθάνεται τουλάχιστον αποστροφή προς τον βασανιστή του. Τι γίνεται, ωστόσο, όταν το θύμα αρχίζει να αγαπά τον ίδιο του τον θύτη; Το Σύνδρομο της Στοκχόλμης αποτελεί μια σύνθετη ψυχολογική κατάσταση κατά την οποία ο όμηρος (το θύμα) αρχίζει να τρέφει συναισθήματα συμπάθειας ή ακόμα και αγάπης προς τους απαγωγείς του (τους θύτες). Το συγκεκριμένο σύνδρομο αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα αμυντικού μηχανισμού, κατά το οποίο το θύμα αναπτύσσει συναισθηματική προσκόλληση προς το άτομο που το βασανίζει, με αποτέλεσμα να παραμένει αιχμάλωτο από προσωπική του επιλογή (!) Διαβάστε όλο το άρθρο »

Το 1814, στο απόγειο σχεδόν των μεγάλων επιτυχιών της νευτώνειας φυσικής, ο Πιερ-Σιμόν ντε Λαπλάς έγραψε:

Αν μια διάνοια γνώριζε, σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, όλες τις δυνάμεις που ζωογονούν τη φύση και τη θέση όλων όσων την απαρτίζουν- αν επιπλέον η διάνοια αυτή ήταν τόσο μεγάλη ώστε να μπορεί και να υποβάλει αυτά τα δεδομένα σε ανάλυση-= τότε θα μπορούσε να περικλείσει στον ίδιο μαθηματικό τύπο τις κινήσεις των μεγαλύτερων σωμάτων του σύμπαντος και αυτές των μικρότερων ατόμων: γι’ αυτή τη διάνοια τίποτα δεν θα ήταν αβέβαιο, και το μέλλον, όπως και το παρελθόν, θα ήταν φανερό μπροστά στα μάτια της. Διαβάστε όλο το άρθρο »

Αυτή η σκληρή φιλοσοφία εμφανίστηκε στην αρχαία Ελλάδα, αλλά άκμασε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Δύο σπουδαίοι συγγραφείς που διέδωσαν τη στωική διδασκαλία ήταν ο Μάρκος Τύλλιος Κικέρων (106-43 π. Χ.) και ο Λεύκιος Ανναίος Σενέκας (1 π. Χ. – 65 μ. Χ.). Η βραχύτητα του βίου και η αναπόδραστη γήρανση ήταν θέματα που τους ενδιέφεραν ιδιαίτερα. Αναγνώριζαν ότι η γήρανση είναι μια φυσική διαδικασία και δεν προσπάθησαν να αλλάξουν αυτό που δεν μπορούσαν να αλλάξουν. Συγχρόνως βέβαια πίστευαν ότι πρέπει να κάνουμε ότι καλύτερο μπορούμε στο σύντομο διάστημα που ζούμε. Διαβάστε όλο το άρθρο »

Θα εξετάσουμε δυο τυχερά παιχνίδια. Στο πρώτο μπορεί να κερδίσετε 10.000.000 ευρώ, στο δεύτερο 10.000 ευρώ. Ποιο διαλέγετε; Αν κερδίσετε στο πρώτο, αρχίζετε καινούρια ζωή, παρατάτε τη δουλειά σας και στο εξής ζείτε από τους τόκους σας .Αν πιάσετε το τζακ ποτ στο δεύτερο, πάτε διακοπές στην Καραϊβική, και μετά βλέπετε. Η πιθανότητα να κερδίσετε τον πρώτο αριθμό είναι 1 στα 100.000.000 στο πρώτο παιχνίδι και I στις 10.000 στο δεύτερο. Λοιπόν, πού ποντάρετε; Το πρώτο παιχνίδι μάς διεγείρει περισσότερο, παρόλο που αντικειμενικά το δεύτερο μας προσφέρει 10.000 φορές μεγαλύτερες πιθανότητες να κερδίσουμε. Εξού και η τάση προς όλο και μεγαλύτερα τζακ ποτ -που υπολογίζονται σε εκατομμύρια, δισεκατομμύρια, ακόμα και τρισεκατομμύρια -, αδιάφορο αν οι πιθανότητες να κερδίσουμε είναι ελάχιστες. Διαβάστε όλο το άρθρο »

Γιατί οι Έλληνες δεν ανέπτυξαν κάποια θεωρία πιθανοτήτων; Μια εξήγηση είναι πως πολλοί Έλληνες πίστευαν ότι το μέλλον εκτυλίσσεται σύμφωνα με τη θεϊκή βούληση. Αν το αποτέλεσμα μιας ρίψης αστραγάλων σήμαινε «παντρέψου τη γεροδεμένη Σπαρτιάτισσα που σε έβαλε κάτω σ εκείνο τον αγώνα πάλης πίσω από το σχολείο», ο νεαρός Έλληνας δεν θα θεωρούσε το αποτέλεσμα της ρίψης το ευτυχές (ή ατυχές) προϊόν μιας τυχαίας διεργασίας· θα θεωρούσε ότι είναι η βούληση των θεών. Με δεδομένη μια τέτοια θεώρηση, η κατανόηση της τυχαιότητας δεν θα είχε νόημα. Κατά συνέπεια, η μαθηματική πρόβλεψή της θα φαινόταν αδύνατη. Μια άλλη εξήγηση μπορεί να βρίσκεται στην ίδια τη φιλοσοφική αντίληψη που έκανε τους Έλληνες τόσο μεγάλους μαθηματικούς: είχαν εμμονή με την απόλυτη αλήθεια, η οποία αποδεικνύεται μέσω της λογικής και των αξιωμάτων, και αντιπαθούσαν τις αβέβαιες αποφάνσεις. Στον Φαίδωνα του Πλάτωνα, για παράδειγμα, ο Σιμμίας λέει στον Σωκράτη ότι «τα επιχειρήματα που βασίζονται σε πιθανολογίες είναι παραπλανητικά» και ότι «εάν δεν χρησιμοποιηθούν με ιδιαίτερη προσοχή, ενδέχεται να εξαπατήσουν τόσο στη γεωμετρία όσο και σε άλλα». Στον Θεαίτητο, ο Σωκράτης λέει ότι ο μαθηματικός που «επιχειρηματολογεί σε θέματα γεωμετρίας βασιζόμενος σε πιθανότητες και εικοτολογίες δεν αξίζει τίποτα». Ωστόσο, ακόμα και οι Έλληνες που πίστευαν ότι όσοι ασχολούνταν με τις πιθανότητες άξιζαν κάτι ενδεχομένως να δυσκολεύονταν να συγκροτήσουν μια συνεπή θεωρία εκείνη την εποχή, προτού δηλαδή καθιερωθεί η συστηματική τήρηση αρχείων, διότι οι άνθρωποι έχουν, ως γνωστόν, εξαιρετικά φτωχή μνήμη όταν προβαίνουν σε εκτίμηση της συχνότητας -συνεπώς και της πιθανότητας συμβάντων του παρελθόντος. Διαβάστε όλο το άρθρο »

Η ευελιξία απέναντι στα πράγματα —που μας συμβαίνουν- είναι θεμελιώδης. Το 2012 δημοσιεύτηκε ένα άρθρο στο Harvard Business Review, το οποίο δυναμίτιζε όλες αυτές τις θεωρίες περί σχεδιασμού. Συγγραφέας του ήταν ο Πίτερ Μπρέγκμαν, ομιλητής και σύμβουλος των σημαντικότερων επιχειρήσεων του κόσμου, και αποδείκνυε ότι το να βάζουμε συγκεκριμένους στόχους προξενεί απογοήτευση, άγχος και απελπισία. Διαβάστε όλο το άρθρο »

Ο Σκίνερ παρατήρησε ότι η συμπεριφορά που προέκυπτε από τη μη τακτική επιβράβευση εξουδετερωνόταν δυσκολότερα απ’όλες τις άλλες. Ώστε έτσι! Κι εκεί, σταμάτησε. Αυτή η ανακάλυψη ήταν το ίδιο σημαντική με τα σάλια των σκύλων του Παβλόφ. Ξαφνικά, ο Σκίνερ μπορούσε να επικαλεστεί και να εξηγήσει μεγάλο μέρος της ανθρώπινης τρέλας- γιατί συμπεριφερόμαστε ανόητα ακόμα κι όταν δεν επιβραβευόμαστε με συνέπεια- γιατί η καλύτερή μας φίλη περιμένει το τηλέφωνο για να χτυπήσει, γιατί τα σάλια της γυαλίζουν στις γωνίες του στόματός της κι εκείνη περιμένει αυτό το παλιόπαιδο, το αγόρι της, να της τηλεφωνήσει σε μια περιστασιακή αναλαμπή καλοσύνης- απλώς να της τηλεφωνήσει. Αχ, σε παρακαλώ, τηλεφώνησε! Γιατί άραγε απόλυτα φυσιολογικοί άνθρωποι ακουμπούν τις περιουσίες τους στα γεμάτα καπνό καζίνο και καταλήγουν να έχουν τρομερούς μπελάδες; Γιατί οι γυναίκες αγαπούν υπέρμετρα και οι άνδρες λειτουργούν επιφυλακτικά; Όλα σχετίζονταν με τη λεγόμενη περιοδική ενίσχυση και ο Σκίνερ μπορούσε να το αποδείξει- να δείξει τους μηχανισμούς του καταναγκασμού και τους παράγοντες που τον επηρεάζουν. Και ο καταναγκασμός είναι τεράστιος. Γιατί, χωρίς να θέλω ν’ αστειευτώ, ο καταναγκασμός μας καταδιώκει και μας πνίγει από τότε που ο πρώτος άνθρωπος μπήκε στον Κήπο της Εδέμ. Είναι πράγματι τεράστιος. Διαβάστε όλο το άρθρο »

Προτού να ξεκινήσουμε, αξίζει να αναρωτηθούμε αν συντρέχει πραγματικά λόγος να αντιπαλέψουμε την αυτοεξαπάτηση στη ζωή μας. Όπως έχουμε δει, η φυσική επιλογή έχει ευνοήσει την ικανότητά μας να εξαπατούμε τον εαυτό μας, διότι μας βοηθά να εξαπατούμε αποτελεσματικότερα τους άλλους. Γιατί, λοιπόν, να θελήσουμε να περιστείλουμε μια ιδιότητα που υπηρετεί το εξελικτικό μας συμφέρον; Δεν θα ήταν πιο χρήσιμο να αξιοποιούσαμε επιλεκτικά την αυτοεξαπάτηση προς όφελός μας – σε καταστάσεις στις οποίες έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να φανεί αποδοτική- παρά να την καταπολεμήσουμε συνολικά; Δεν παραβιάζει άραγε η γενική προσπάθεια χαλιναγώγησης της αυτοεξαπάτησης την προσήλωσή μας στο εξελικτικό ιδιοσυμφέρον μας; Διαβάστε όλο το άρθρο »