Η χρήση της τέχνης ως εκπαιδευτικό – θεραπευτικό εργαλείο, έχει τις ρίζες του βαθιά στην αρχαιότητα, όπου αναφορές στον Όμηρο, ο οποίος ξεχωρίζει περιπτώσεις, όπως: «κούφος» (ανίκανος), «νήπιος» (κουτός), «αεσίφρων» (νοητικά καθυστερημένος), «νηπύτιος» (τρελός) και προτείνει τη μουσική και την εργασία ως μέσα θεραπείας.
Η σπουδαιότητα της τέχνης στην εκπαίδευση στη σύγχρονη εποχή αρχικά τέθηκε ως βάση από τη Φιλοσοφία και την Παιδαγωγική. Βέβαια πολλές έρευνες κατέδειξαν σε άλλα επιστημονικά πεδία όπως η Ψυχολογία, η Νευροφυσιολογία τα οποία διερεύνησαν και επιβεβαίωσαν βαθύτερες σχέσεις της τέχνης με τη μάθηση και την εκπαίδευση γενικότερα.
Δεν είναι τυχαίο ότι στην βρεφική και προσχολική αγωγή και εκπαίδευση, οι πλειάδα των ερεθισμάτων εκπαίδευσης παρέχονται από εικόνες και ήχους. Είναι γεγονός ότι τα μικρά παιδιά αντιλαμβάνονται, οριοθετούν τον κόσμο τους και μαθαίνουν μέσω αναπαραστάσεων της πραγματικότητας που τους παρέχονται με εικόνες, δράσεις, ήχους, θεατρικό παιχνίδι, κουκλοθέατρο…
Πρώτος ο John Dewey στο έργο του με τίτλο Art as Experience (1980) υποστήριξε ότι η αισθητική εμπειρία αποτελεί την κύρια πηγή ανάπτυξης της φαντασίας, την οποία θεωρούσε άρρηκτο στοιχείο της διαδικασίας της μάθησης. Τα έργα τέχνης δεν έχουν απλώς φυσική υπόσταση αλλά διαποτίζονται με τη φαντασιακή διάσταση που τους προσδίδει ο καλλιτέχνης, έτσι για να κατανοήσουμε τα νοήματά τους χρειάζεται με τη σειρά μας, να επιστρατεύουμε στο έπακρο τη δική μας φαντασία. Έτσι η αισθητική εμπειρία είναι ευρύτερη και βαθύτερη από τις συνήθεις εμπειρίες που αποκτούνται μέσω της πραγματικότητας, καθώς αποτελεί πρόκληση για βαθύτερη σκέψη και αναζήτηση.
Μεγάλη ήταν η συνεισφορά του Howard Gardner (1990), που ισχυρίστηκε ότι η αισθητική εμπειρία προσφέρει τη δυνατότητα να επεξεργαζόμαστε πλήθος συμβόλων μέσω των οποίων γίνεται δυνατή η έκφραση ολιστικών και λεπτοφυών νοημάτων, η σκιαγράφηση συναισθηματικών καταστάσεων και γενικά, η έκφραση διαφόρων όψεων της πραγματικότητας, που βοηθάει να συνειδητοποιείται ότι δεν μπορεί να γίνεται εύκολα κατανοητό μέσω των ορθολογικών επιχειρημάτων. Παράλληλα πραγματοποιήθηκαν πολλά προγράμματα µε μεγάλο εύρος, στο χώρο της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιος εκπαίδευσης, που είχαν στόχο να αναδείξουν τον σημαντικό ρόλο της τέχνης στην εκπαίδευση: Project Zero (Harvard Graduate School of Education, από το 1967), REAP (Rewing Education and Arts Project / USA, 2000), Creative Community Building through Cross – Sector Collaboration (Center for the Creative Communities, UK, 2004) κ.ά.
Η εκπαιδευτική σημασία της αισθητικής εμπειρίας ισχυροποιήθηκε από τις μελέτες των στοχαστών του Palo Alto της Καλιφόρνιας, που ασχολήθηκαν με την ανθρώπινη επικοινωνία και θεραπευτική (Watzlawick, Beavin Bavelas, Jackson, 1967). Επικεντρώθηκαν σε έρευνες της ανατομίας και της νευροφυσιολογίας, που έδειξαν ότι για να μπορεί ο άνθρωπος να σκέφτεται ολοκληρωμένα έχει ανάγκη την ισότιμη και αλληλοσυμπληρωνόμενη λειτουργία των δύο ημισφαιρίων του εγκεφάλου. Το αριστερό ημισφαίριο που έχει ως κύρια λειτουργία του την εκλογίκευση και προσφέρει τη δυνατότητα ορθολογικής κατανόησης της πραγματικότητας, αλλά και το δεξιό ημισφαίριο που προσφέρει τη δυνατότητα να αντιλαμβανόμαστε σύνθετες καταστάσεις και εναλλακτικές οπτικές. Η επαφή και ενασχόληση με τα έργα τέχνης, τα οποία περιέχουν μεγάλο πλήθος στοιχείων που ταιριάζουν στον τρόπο λειτουργίας του δεξιού ημισφαιρίου (εικόνες, αλληγορίες, παρομοιώσεις, αναλογίες, παραλλαγές, διφορούμενα, παράδοξα κ.ά.) συντελεί καταλυτικά στην ενεργοποίησή του και ενδυναμώνει τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε δημιουργικά, συνδυαστικά, αλλά και κριτικά, ενισχύοντας έτσι τη διαδικασία της μάθησης και της εκπαίδευσης γενικότερα καθιστώντας την γοητευτική, παραστατική και ενδιαφέρουσα για όλους τους μαθητές – εκπαιδευόμενους.
Η αισθητική καλλιέργεια του ατόμου αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της πνευματικής του ολοκλήρωσης. Με αυτήν ανυψώνεται από τις αισθησιακές ορέξεις του και εξανθρωπίζεται. Μαθαίνει να βλέπει τον κόσμο με “άλλο μάτι”. Να χαίρεται την ομορφιά όπου την συναντά και να θέλει να την δημιουργεί. Με την αισθητική ανάπτυξη του το άτομο υποτάσσει τα διονυσιακά στοιχεία της ψυχής του (πάθος, όργιο, απαισιοδοξία, ύβρη, χάος) και ανυψώνει τα απολλώνια (αίσθηση, αρμονία, φρόνηση, μέτρο).
Η αισθητική καλλιέργεια του ατόμου επιβάλλεται για λόγους ψυχολογικούς, κοινωνικούς, επαγγελματικούς, οικονομικούς. Από ψυχολογική άποψη η αισθητική αγωγή βοηθά τον άνθρωπο ν’ αποφύγει τη ρουτίνα και την μονομέρεια και να δώσει στην ύπαρξη του ένα ιδιαίτερο νόημα. Τον βοηθά να μην γίνει αυτό που λέει ο Marcuse “μονοδιάστατος άνθρωπος” αλλά να δώσει στη ζωή του ποιότητα. Η μύηση του στη λειτουργία της αισθητικής τον απαλλάσσει από τα πάθη της ψυχής και τον ημερεύει όπως παρατηρεί ο Πλάτων.
Από κοινωνική άποψη η αισθητική καλλιέργεια του ατόμου τον βοηθά να συνάψει αισθητικού δεσμούς με το κοινωνικό περιβάλλον, να αποχτήσει κοινωνική εκτίμηση, να χαρεί ζεστές καλλιτεχνικές συντροφιές. Από οικονομική άποψη η αισθητική αγωγή βοηθά το άτομο να γίνει πιο παραγωγικό και πιο χρήσιμο. Η ίδια βέβαια τέχνη είναι σπουδαίο μέσο βιοπορισμού. Αλλά και η αισθητική οργάνωση του χώρου εργασίας αυξάνει την παραγωγή, ενώ η αισθητική παρουσίαση των πραγμάτων αυξάνει την εμπορική τους αξία.
Αν όμως η αισθητική αγωγή πρέπει να αποτελεί απαραίτητο συμπλήρωμα της μόρφωσης κάθε ανθρώπου, η χρησιμότητα της είναι πολύ μεγάλη για τους εκπαιδευτικούς γιατί:
• τους βοηθά να ολοκληρωθούν οι ίδιοι πνευματικά,
• τους μαθαίνει πως να βοηθήσουν στην καλαισθητική ανάπτυξη του παιδιού,
• τους μαθαίνει πως να δώσουν στην ζωή την αισθητική όψη που την ομορφαίνει και την εξανθρωπίζει.(Τρούλη, 1988)
