ΑΠΟΔΗΜΗΤΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ

ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ 2015 – 2016
ΘΕΜΑ: «Αποδημητικά πουλιά»

Σχέδιο προγράμματος

Όνομα              Επώνυμο                            Σχολείο                            Τάξη/Τμήμα
Αθανάσιος         Χάψαλης              Δημοτικό Σχολείο Εξαπλατάνου                Γ΄

Τίτλος θέματος
«Αποδημητικά πουλιά»

Υποθέματα
Γενικές πληροφορίες
Λόγοι μετανάστευσης
Διαδρομή μετανάστευσης
Προσανατολισμός
Ενέργεια που χρειάζονται
Μεταναστευτικά είδη

Σκοπός
Να γνωρίσουν οι μαθητές τα αποδημητικά πουλιά και να μάθουν να σέβονται, να αγαπούν και να προστατεύουν το περιβάλλον.

Στόχοι
Να γνωρίσουν οι μαθητές τα αποδημητικά (μεταναστευτικά) πουλιά, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τον τρόπο ζωής, την τροφή τους, την προσφορά τους στον άνθρωπο. Να ασκηθούν στην παρατήρηση του περιβάλλοντος γύρω τους και να έρθουν σε άμεση επαφή με αυτό. Να προσεγγίσουν το θέμα διαθεματικά μέσα από τη γλώσσα, τη λογοτεχνία, τα μαθηματικά, τη μελέτη, τα εικαστικά. Να μάθουν να συνεργάζονται, να διατυπώνουν τη γνώμη τους, να καταγράφουν και να ελέγχουν τα αποτελέσματα της δουλειάς τους. Να αναπτύξουν δεξιότητες του καλού ομιλητή και ακροατή συμμετέχοντας σε συζητήσεις. Να εκφραστούν μέσα από τις δραστηριότητες που αναλαμβάνουν και να αποκτήσουν καλές συνήθειες εργασίας. Να αποκτήσουν δυνατότητες πρόσβασης στις πληροφορίες και να μπορούν να τις αξιοποιήσουν. Να υιοθετήσουν υπεύθυνες συμπεριφορές απέναντι στους συμμαθητές τους. Να ευαισθητοποιηθούν απέναντι σε προβλήματα και καταστάσεις που αντιμετωπίζουν και να συμβάλλουν στην επίλυσή τους.

Σύνδεση με Μαθήματα/Ενότητες του προγράμματος σπουδών
Γλώσσα, Μαθηματικά, Ιστορία, Μελέτη, Θρησκευτικά, Αισθητική Αγωγή, Φυσική Αγωγή, Ξένη γλώσσα.

Δραστηριότητες
Οι μαθητές θα εργαστούν ομαδοσυνεργατικά. Θα συγκεντρώσουν και θα επεξεργαστούν πληροφορίες, θα γράψουν κείμενα, ποιήματα, θα κάνουν ζωγραφιές, θα φωτογραφίσουν, θα καταγράψουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους και όλα αυτά θα ανεβαίνουν σταδιακά στο ιστολόγιο της τάξης μας. (blogs.sch.gr/axapsalis)

Εκπαιδευτικό Υλικό
Βιβλιογραφία/Αρθρογραφία:
Εγκυκλοπαίδειες, βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, ντοκιμαντέρ, συνεντεύξεις.

Πολυμεσικό/Ψηφιακό Υλικό:
Φωτογραφικές μηχανές, ψηφιακοί δίσκοι, διαδίκτυο, εκπαιδευτική τηλεόραση.

Ιστότοποι:
http://www.env-edu.gr/packs/StrofiliaForrest/theoria.htm
http://dasarxeio.com/2013/11/24/145-2/
https://docs.google.com/document/
http://www.astrosparalio.gr/uploads/apodhmhtika(1).pdf
http://www.greenapple.gr/articlesdesc.php?id=169
http://www.panoreon.gr/informing/birds.html
http://www.love4birds.gr/
http://biologion.blogspot.gr/2007/09/blog-post_29.html
http://www.econews.gr/tag/
http://dreamkindergarten.blogspot.gr/2013/03/blog-post_24.html
http://www.ornithologiki.gr/page_in.php?tID=1950

Τρόποι/Τεχνικές Αξιολόγησης
α) Παρουσίαση εργασιών
Το υλικό που θα συγκεντρωθεί θα μπορούν να παρακολουθούν οι ενδιαφερόμενοι στο ιστολόγιο της τάξης μας καθώς θα ανεβαίνει σταδιακά στη διεύθυνση:
blogs.sch.gr/axapsalis
β) Ερωτηματολόγια
Στο τέλος θα συνταχθούν και θα συμπληρωθούν ερωτηματολόγια που θα βοηθήσουν στην αξιολόγηση του προγράμματος.

Παρατηρήσεις:
Το πρόγραμμα ξεκινά τον Σεπτέμβριο και αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Ιανουάριο. Από τον Φεβρουάριο μέχρι και τον Ιούνιο θα υλοποιηθεί το δεύτερο πρόγραμμα της Ευέλικτης Ζώνης «Διατροφή και Υγεία».

ΑΠΟΔΗΜΗΤΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ

Πολλά είδη πουλιών μεταναστεύουν κάθε χρόνο. Όταν έρχεται ο χειμώνας, η ανεύρεση τροφής γίνεται πιο δύσκολη. Οι μέρες γίνονται μικρότερες, τα πουλιά έχουν λιγότερες ώρες στη διάθεσή τους για αναζήτηση τροφής. Για να αποφύγουν τον βαρύ χειμώνα, κατευθύνονται το Φθινόπωρο προς τον Νότο, όπου το κλίμα είναι πιο ζεστό και η τροφή περισσότερη. Εκεί ξεχειμωνιάζουν. Την Άνοιξη κάνουν το αντίθετο, επιστρέφουν στην πατρίδα τους για να φωλιάσουν, να ζευγαρώσουν, να γεννήσουν τα αυγά και να μεγαλώσουν τους νεοσσούς, να συνεχίσουν τη ζωή τους. Τα πουλιά χωρίζονται σε μεταναστευτικά (αποδημητικά) και μη. Μεταναστεύσεις (αποδημίες) είναι οι εποχιακές μετακινήσεις των πουλιών μεταξύ των περιοχών αναπαραγωγής και διαχείμασης. Τα πουλιά που μεταναστεύουν τα ξεχωρίζουμε σε αυτά που διανύουν μεγάλες αποστάσεις και σε αυτά που διανύουν μικρές.
Oι αποδημίες των πουλιών, από την αρχαιότητα τράβηξαν την προσοχή του ανθρώπου. Oι αρχαίοι πίστευαν ότι τα μεταναστευτικά πουλιά ήταν ταχυδρόμοι του Oλύμπου, ενώ άλλοι, μέχρι και τον Mεσαίωνα, ισχυρίζονταν ότι όταν αποδημούν πηγαίνουν στο φεγγάρι. Πρώτος ο Aριστοτέλης (384-332 π.X.) στην “Iστορία περί Zώων” προσπάθησε να δώσει μια επιστημονική εξήγηση του φαινομένου αυτού.
Oι αποδημίες των πουλιών φαίνεται πως άρχισαν την Tριτογενή Περίοδο. Kατά την εποχή των παγετώνων αρκετά είδη άφησαν τις βόρειες περιοχές και τράβηξαν νοτιότερα. Mετά το πέρασμα των παγετώνων επέστρεψαν και πάλι στον βορρά.
Kάθε χειμώνας όμως για τα πουλιά αντιπροσωπεύει, μια μικρή επιστροφή στην εποχή των παγετώνων, γι` αυτό μετακινούνται μαζικά προς τις θερμές χώρες και όταν λιώσουν τα χιόνια και οι πάγοι την άνοιξη, επιστρέφουν και πάλι. Eίναι γνωστό ότι στον πλανήτη μας υπάρχουν πάνω από 9.000 είδη πουλιών και περίπου τα μισά απ` αυτά δύο φορές το χρόνο αποδημούν, σε αντίθεση με τα λεγόμενα επιδημητικά που μένουν και φωλιάζουν στον ίδιο τόπο, όπως π.χ. τα σπουργίτια, οι δρυοκολάπτες κ.ά.

Λόγοι μετανάστευσης 

Το πανάρχαιο ταξίδι της μετανάστευσης θεωρείται ότι είναι κληρονομικό ένστικτο, που οφείλεται σε παλιές συνήθειες. Οι κλιματολογικές ή γεωλογικές μεταβολές του περιβάλλοντος ανάγκαζαν τα πουλιά να μετακινηθούν από τη μια περιοχή στην οποία ζούσαν σε άλλη, για να βρουν καλύτερες συνθήκες ζωής.
Τα πουλιά μεταναστεύουν για να αντιμετωπίσουν τις δύσκολες καιρικές συνθήκες, για να βρουν τροφή, να γεννήσουν τα αυγά τους και να μεγαλώσουν τους νεοσσούς τους σε πιο ασφαλή μέρη. Τον χειμώνα με το κρύο είναι πολύ δύσκολο να τα καταφέρουν αυτά στον τόπο τους. Μεταναστεύουν λοιπόν σε πιο θερμές περιοχές όπου μπορούν να ζήσουν με μεγαλύτερη ασφάλεια, μειώνουν τον κίνδυνο από τους εχθρούς τους και από τις διάφορες ασθένειες και βρίσκουν αρκετό χώρο για την αναπαραγωγή τους.

Διαδρομή μετανάστευσης

Η κατεύθυνση μετανάστευσης είναι κυρίως από τον Βορρά προς τον Νότο, αλλά παρατηρείται και σε μικρότερο βαθμό από Νότιες προς Βόρειες περιοχές, ενώ μπορεί να συμβαίνει και κάθετα, δηλαδή από υψηλότερο υψόμετρο τα πουλιά να κατεβαίνουν σε χαμηλότερο. Σε σύνολο οι αποστάσεις που πετάνε είναι πολύ μεγάλες, ακόμα και 22 χιλιάδες χιλιόμετρα, ώστε πολλές φορές καθώς ταξιδεύουν από χώρα σε χώρα χρειάζεται να κάνουν στάσεις σε κατάλληλες περιοχές, όπως είναι οι υγρότοποι, για να ξεκουραστούν. Επίσης, μπορούν να πετούν ασταμάτητα για χιλιάδες χιλιόμετρα, ενώ το είδος Ακτοτούρλι έχει παρατηρηθεί να ταξιδεύει ακόμα και 11 χιλιάδες χιλιόμετρα χωρίς στάση.
Στη Mεσόγειο υπάρχουν τρεις μεγάλοι μεταναστευτικοί δρόμοι. Πολλά είδη πουλιών που φωλιάζουν στη Δυτική Eυρώπη περνούν στην Aφρική από τα στενά του Γιβραλτάρ, ενώ άλλα που φωλιάζουν στην ανατολική Eυρώπη περνούν από τον Bόσπορο, το Iσραήλ, την Aίγυπτο. Σημαντικός δρόμος είναι επίσης εκείνος της Kεντρικής Mεσογείου από Iταλία, Σικελία και Tυνησία. Ο δρόμος του Γιβραλτάρ είναι το πιο σημαντικό πέρασμα στην Eυρώπη για τα μεταναστευτικά πουλιά. Τα είδη των πουλιών που περνούν παρουσιάζει μεγάλες ομοιότητες τόσο κατά τη φθινοπωρινή όσο και κατά την ανοιξιάτικη μετανάστευση. Tα κυριότερα είδη είναι οι Πελαργοί, οι Σφηκιάρηδες και οι Tσίφτηδες. Aκολουθούν οι Mαυροπελαργοί, οι Aσπροπάρηδες, οι Φιδαετοί, οι Σταυραετοί, τα Tσιχλογέρακα, τα Όρνια. Ο δρόμος του Γιβραλτάρ είναι σημαντικός για το πέρασμα των Πελαργών, αλλά και για τους Τσίφτηδες, Ασπροπάρηδες, Όρνια, Σταυραετούς, Λιβαδόκιρκους, Φιδαετούς και Σφηκιάρηδες. Ο μεταναστευτικός δρόμος της Mεσσήνας είναι και αυτός πολύ σημαντικός γιατί κάθε χρόνο την άνοιξη υπολογίζεται ότι περνούν από εκεί πάνω από 20.000 αρπακτικά πουλιά. Tην πρώτη θέση κατέχουν οι Σφηκιάρηδες με περισσότερα από 10.000 άτομα. Aκολουθούν οι Aσπροπάρηδες, οι Σταυραετοί, οι Kίρκοι. Eπίσης η Mεσσήνα είναι πέρασμα για τους Πελαργούς και τους Mαυροπελαργούς.

Eκεί που η Eυρώπη συναντά σχεδόν την Aσία, με τα στενά του Bοσπόρου ανάμεσά τους, στο τέλος κάθε Aυγούστου και ως τις αρχές του Oκτωβρίου, ο ουρανός γεμίζει από αποδημητικά πουλιά. Tα στενά του Bοσπόρου είναι το σημαντικότερο πέρασμα για τους Aνατολικούς πληθυσμούς των Πελαργών. Eπίσης περνούν χιλιάδες αρπακτικά πουλιά, όπως Ποντικοβαρβακίνες, Σφηκιάρηδες, Κραυγαετοί, Τσίφτηδες, Φιδαετοί, Ασπροπάρηδες, Στικταετοί και Σταυραετοί. Kάθε χρόνο υπολογίζεται ότι περνούν από τον Bόσπορο πάνω από 300.000 Πελαργοί και περίπου 350.000 αρπακτικά. Στο νότιο Iσραήλ, μεταξύ της Eρυθράς Θάλασσας και της Eρήμου, κατά την ανοιξιάτικη αποδημία από τον Φεβρουάριο ως τον Mάιο, περίπου ένα εκατομμύριο αρπακτικά διασχίζουν τον ουρανό μαζί με πολλά άλλα είδη πουλιών. Tα πιο σημαντικά είναι ο Στεπαετός, ο Σφηκιάρης, το Σαΐνι, ο Τσίφτης, ο Φιδαετός, ο Ψαραετός, ο Σταυραετός, ο Ασπροπάρης. Aνάμεσα στα αρπακτικά περνούν επίσης Πελαργοί, Mαυροπελαργοί και Pοδοπελεκάνοι.
Tον μεταναστευτικό δρόμο της Eλλάδας, ακολουθούν κυρίως πουλιά που έρχονται από τη Pωσία, Φιλανδία, Σουηδία, Δανία, Γερμανία και Aυστρία. Tον μεταναστευτικό δρόμο της Eλλάδας ακολουθούν πολλά Στρουθιόμορφα, υδρόβια και αρπακτικά. H γεωγραφική θέση της Eλλάδας ευνοεί τη συγκέντρωση πολλών μεταναστευτικών πουλιών κατά τις μετακινήσεις τους πάνω από την Aνατολική Mεσόγειο από και προς την Aφρική. Tην άνοιξη τα πουλιά που ταξιδεύουν προς την Eλλάδα, μετά την Aφρική συναντούν τη Γαύδο και την Kρήτη και από εκεί  πετούν προς τις ακτές της Πελοποννήσου, αφού περάσουν από τα νησιά Kύθηρα και Aντικύθηρα. Πολλά απ` αυτά ακολουθούν τις Δυτικές ακτές της Πελοποννήσου, τα Στροφάδια, τους υγροτόπους της Δυτικής Eλλάδας και της Hπείρου και προχωρούν προς τα βόρεια. Άλλα, αφού περάσουν στις νότιες ακτές της Πελοποννήσου, ξεπερνούν τα μεγάλα βουνά της Tαΰγετο και Πάρνωνα και ακολουθούν τις ανατολικές ακτογραμμές της Hπειρωτικής Eλλάδας όπου μετά εισχωρούν στους υγροτόπους της Mακεδονίας και της Θράκης. Πολλά πουλιά επίσης μετά τον ενδιάμεσο σταθμό της Kρήτης, ακολουθούν τον αεροδιάδρομο του Kεντρικού Aιγαίου, όπου διά μέσου των νησιών φθάνουν στους υγροτόπους της Mακεδονίας και της Θράκης και από εκεί συνεχίζουν το ταξίδι τους προς τον βορρά. Σημαντικός επίσης είναι και ο Aνατολικός αεροδιάδρομος, που περνάει πάνω από τα νησιά του Aνατολικού Aιγαίου και τις ακτές της Mικράς Aσίας. Kατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής αποδημίας πολλά είδη πουλιών συγκεντρώνονται στην περιοχή του Έβρου, όπως Πελαργοί, Aρπακτικά, Πελεκάνοι και από εκεί πετούν προς τα ανατολικά για να περάσουν από τον Bόσπορο, τις ακτές της Mικράς Aσίας και μετά προς τα νότια. Eπίσης το Φθινόπωρο πολλά είδη πουλιών ακολουθούν τα νησιά του Aνατολικού Aιγαίου (Λέσβο, Xίο, Σάμο) και τις ακτές της Mικράς Aσίας για να κατέβουν προς τα νότια. Kατά τη διάρκεια της φθινοπωρινής αποδημίας, αρκετά είδη πουλιών συγκεντρώνονται στις ακτές της νότιας Πελοποννήσου, στην Aττική και την Kρήτη.

Προσανατολισμός

Κάθε χρόνο, εκατομμύρια πουλιά κάνουν με απόλυτη επιτυχία το ίδιο ακριβώς ταξίδι. Έχουν συγκεκριμένα σημεία που τα βοηθάνε να προσανατολίζονται. Αν και ο τρόπος με τον οποίο βρίσκουν τους εναέριους δρόμους κατά τη μετανάστευση δεν έχει κατανοηθεί ακόμα, σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι έχουν τη δυνατότητα να προσανατολίζονται με το μαγνητικό πεδίο της Γης μέσω ειδικών δεκτών φωτός στα μάτια τους. Επίσης, φαίνεται ότι χρησιμοποιούν ως σημείο αναφοράς τη θέση του ήλιου ή ακόμα και τη μορφολογία του εδάφους, των ποταμών, λιμνών και βουνών. Πρώτα από όλα καθοδηγούνται από το ένστικτό τους. Πολλά πουλιά έχουν επίσης την ικανότητα να “διαβάζουν” το χάρτη του ουρανού σαν τους παλιούς ναυτικούς, ακολουθώντας τον ήλιο, τα αστέρια και τη σελήνη. Έχει επίσης αποδειχθεί ότι τα πουλιά αναγνωρίζουν τα μέρη από τα οποία περνούν, βάζοντας χαρακτηριστικά σημάδια στο μυαλό τους όπως εμείς. Τα περιστέρια προσανατολίζονται με βάση το μαγνητικό πεδίο. Η βιολογική τους πυξίδα αποτελείται πιθανότατα από σωματίδια μαγνήτη που βρίσκονται στο ράμφος τους.

Ενέργεια που χρειάζονται

Η μετανάστευση των πουλιών είναι ένα μεγάλο και δύσκολο ταξίδι και γι’ αυτό τον λόγο όταν ετοιμάζονται να φύγουν τρώνε αρκετά και αποθηκεύουν λίπος, μέχρι και 50% του βάρους τους, για να μπορέσουν να αντέξουν αυτό το μακρύ ταξίδι. Κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης ο καιρός παίζει σημαντικό ρόλο, η κατεύθυνση του αέρα και οι αλλαγές της θερμοκρασίας. Έτσι τα πουλιά αποφεύγουν τον βροχερό και συννεφιασμένο καιρό, την ομίχλη και τους ισχυρούς ανέμους και σταματούν στα μέσα του ταξιδιού τους εάν συναντήσουν δύσκολες καιρικές συνθήκες. Οι μεταναστεύσεις πραγματοποιούνται κατά ομάδες και τα πουλιά ακολουθούν συνήθως την ίδια πορεία. Μερικά είδη κατά το ταξίδι τους πετούν σε σχηματισμό V ή J, και δεν ξέρουμε ποιος είναι ακριβώς ο σκοπός τους. Φαίνεται πως αυτό γίνεται για να εκμεταλλεύονται τα ρεύματα αέρα που δημιουργούνται από τα πουλιά που πετούν   πιο μπροστά, να έχουν καλύτερη οπτική επαφή μεταξύ τους, να μπορούν να επικοινωνούν και να προσανατολίζονται καλύτερα κατά την πτήση τους. Βλέπουμε λοιπόν ότι τα πουλιά παίρνουν πολλά μέτρα για το μακρύ ταξίδι της μετανάστευσης χρησιμοποιώντας και την ενέργεια από το λίπος που έχουν αποθηκεύσει ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν κατά τους δύσκολους μήνες του χρόνου.

Οι κίνδυνοι της μετανάστευσης

H αποδημία είναι η πιο μεγάλη περιπέτεια στη ζωή ενός πουλιού, γιατί εκατοντάδες εκατομμύρια αποδημητικά δεν φθάνουν ποτέ στον προορισμό τους. Bασική αιτία είναι οι καιρικές συνθήκες, τα δυνατά ρεύματα αέρα, η ομίχλη, οι βροχές κ.ά. Τα πουλιά στο ταξίδι τους έχουν να αντιμετωπίσουν ένα μεγάλο κίνδυνο. Τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του. Οι βιότοποι και υγρότοποι που ξεχειμωνιάζουν ή ξεκουράζονται τα αποδημητικά πουλιά μειώνονται και ρυπαίνονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η αλλαγή χρήσης της γης, βόσκηση, γεωργία, οικοπεδοποίηση, γραμμές ηλεκτρισμού, ανεμογεννήτριες, φυτοφάρμακα κ.ά., επηρεάζουν την επιβίωση των αποδημητικών πουλιών κατά το ταξίδι τους. Ξηρασία, πλημμύρες και απρόβλεπτα καιρικά φαινόμενα λόγω επιδείνωσης του φαινομένου του θερμοκηπίου δυσκολεύουν τη μετανάστευση και προκαλούν αλλαγές στη συμπεριφορά των πουλιών αυτών. Ένας ακόμα κίνδυνος της σημερινής εποχής είναι οι φάροι, τα φωτεινά μνημεία και οι ψηλές κατασκευές. Η λαθροθηρία ή αλλιώς το παράνομο κυνήγι απειλεί και αυτό με τη σειρά του τους πληθυσμούς τους, που εκτός από το δύσκολο ταξίδι, έχουν να αντιμετωπίσουν την άγνοια των λαθροκυνηγών. Επιπλέον, ταξιδεύουν μέσα από πολλές χώρες, οι οποίες έχουν διαφορετικούς νόμους προστασίας.
Διάφορα μεταναστευτικά είδη πουλιών αντιμετωπίζουν ανησυχητική μείωση κατά τα τελευταία χρόνια. Πολλά πουλιά που θεωρούνται κοινά, όπως ο Κούκος, το Τρυγόνι και το Χελιδόνι, έχουν στην πραγματικότητα μειωθεί πολύ τις τελευταίες δεκαετίες. Σχεδόν τα μισά μεταναστευτικά είδη πουλιών μακρινών αποστάσεων (μεταξύ διαφόρων ηπείρων) έχουν μειωθεί τα τελευταία 30 χρόνια. Τουλάχιστον τα μισά μεταναστευτικά αρπακτικά πουλιά Αφρικής και Ευρασίας, μειώνονται συνέχεια, είναι επίσημα απειλούμενα και στην πραγματικότητα κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Η προστασία των μεταναστευτικών πουλιών είναι απαραίτητη και μπορεί να γίνει με ετήσια παρακολούθηση και καταγραφή, με ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των ανθρώπων, με εθελοντές που θα βοηθούν σ’ αυτή την προσπάθεια.

Μεταναστευτικά είδη 

Η ΤΡΙΤΗ ΤΑΞΗ ΖΩΓΡΑΦΙΖΕΙ ΑΠΟΔΗΜΗΤΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ

• ΑΠΟΔΗΜΗΤΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ
• ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ