ΧΛΩΡΙΔΑ

ΕΥΕΛΙΚΤΗ ΖΩΝΗ 2014 – 2015
ΘΕΜΑ: «Η χλωρίδα του τόπου μας»

Σχέδιο προγράμματος

Όνομα              Επώνυμο                     Σχολείο                             Τάξη/Τμήμα
Αθανάσιος         Χάψαλης       Δημοτικό Σχολείο Εξαπλατάνου               Δ΄

 Τίτλος θέματος
«Η χλωρίδα του τόπου μας»

 Υποθέματα
Πόες – αγριολούλουδα
Θάμνοι – αρωματικά φυτά
Δέντρα – οπωροφόρα
Δάση – καλλιέργειες

Σκοπός
Να γνωρίσουν οι μαθητές τα φυτά του τόπου μας και να μάθουν να σέβονται, να αγαπούν και να προστατεύουν το περιβάλλον.
Στόχοι
Να γνωρίσουν οι μαθητές τα είδη των φυτών, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, την προσφορά τους στον άνθρωπο, να προβληματιστούν και να ευαισθητοποιηθούν για την προστασία των δασών και των χώρων πρασίνου. Να ασκηθούν στην παρατήρηση του περιβάλλοντος γύρω τους και να έρθουν σε άμεση επαφή με αυτό. Να προσεγγίσουν το θέμα διαθεματικά μέσα από τη γλώσσα, τη λογοτεχνία, τα μαθηματικά, τη μελέτη, τα εικαστικά. Να μάθουν να συνεργάζονται, να διατυπώνουν τη γνώμη τους, να καταγράφουν και να ελέγχουν τα αποτελέσματα της δουλειάς τους. Να αναπτύξουν δεξιότητες του καλού ομιλητή και ακροατή συμμετέχοντας σε συζητήσεις. Να εκφραστούν μέσα από τις δραστηριότητες που αναλαμβάνουν και να αποκτήσουν καλές συνήθειες εργασίας. Να αποκτήσουν δυνατότητες πρόσβασης στις πληροφορίες και να μπορούν να τις αξιοποιήσουν. Να υιοθετήσουν υπεύθυνες συμπεριφορές απέναντι στους συμμαθητές τους. Να ευαισθητοποιηθούν απέναντι σε προβλήματα και καταστάσεις που αντιμετωπίζουν και να συμβάλλουν στην επίλυσή τους.
Σύνδεση με Μαθήματα/Ενότητες του προγράμματος σπουδών
Γλώσσα, Μαθηματικά, Ιστορία, Μελέτη, Θρησκευτικά, Αισθητική Αγωγή, Φυσική Αγωγή, Ξένη γλώσσα.
Δραστηριότητες
Οι μαθητές θα εργαστούν ομαδοσυνεργατικά. Θα συγκεντρώσουν και θα επεξεργαστούν πληροφορίες, θα γράψουν κείμενα, ποιήματα, θα κάνουν ζωγραφιές, θα φωτογραφίσουν, θα καταγράψουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους και όλα αυτά θα ανεβαίνουν σταδιακά στο ιστολόγιο της τάξης μας. (blogs.sch.gr/axapsalis)
Εκπαιδευτικό Υλικό
Βιβλιογραφία/Αρθρογραφία:
Εγκυκλοπαίδειες, βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες, ντοκιμαντέρ, συνεντεύξεις.
Πολυμεσικό/Ψηφιακό Υλικό:
Φωτογραφικές μηχανές, ψηφιακοί δίσκοι, διαδίκτυο, εκπαιδευτική τηλεόραση.
Ιστότοποι:
http://el.wikipedia.org/
http://www.livepedia.gr/
Δήμος Πέλλας http://www.giannitsa.gr/
Αναπτυξιακή Πέλλας http://www.anpe.gr/nomos.pellas
Ορειβατικός Σύλλογος Αριδαίας http://www.eosa.gr/
Εγκύκλιος Παιδεία http://egpaid.blogspot.com/
Δασαρχείο Αριδαίας http://dasarxeio.com/
Πανίδα http://www.panida.gr/
Πανίδα και Χλωρίδα http://docs.google.com
http://www.agro-tour.net/
Τρόποι/Τεχνικές Αξιολόγησης
α) Παρουσίαση εργασιών
Το υλικό που θα συγκεντρωθεί θα μπορούν να παρακολουθούν οι ενδιαφερόμενοι στο ιστολόγιο της τάξης μας καθώς θα ανεβαίνει σταδιακά στη διεύθυνση:
blogs.sch.gr/axapsalis
β) Ερωτηματολόγια
Στο τέλος θα συνταχθούν και θα συμπληρωθούν ερωτηματολόγια που θα βοηθήσουν στην αξιολόγηση του προγράμματος.
Παρατηρήσεις:
Το πρόγραμμα ξεκινά από τον Φεβρουάριο και αναμένεται να ολοκληρωθεί τον Ιούνιο.

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ

Με τον όρο χλωρίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών φυτών που απαντούν σε μία περιοχή. Η ελληνική χλωρίδα περιλαμβάνει 6.000 είδη και υποείδη φυτών, από τα οποία 1.100 είναι ενδημικά, δηλαδή δεν υπάρχουν πουθενά αλλού στη γη. Είναι μοναδική στην Ευρώπη για τον πλούτο της, αλλά και για την μεγάλη αναλογία ενδημικών σε σχέση με την έκτασή της. Έτσι, για παράδειγμα η Γερμανία, με έκταση σχεδόν τριπλάσια της Ελλάδας έχει 2.400 είδη και 6 ενδημικά, η Αγγλία με διπλάσια έκταση έχει 2.300 είδη και 16 ενδημικά και η Ισπανία με τετραπλάσια έκταση έχει σχεδόν τον ίδιο αριθμό ειδών με την Ελλάδα.

Αυτό το γεγονός οφείλεται στην μεγάλη ποικιλία βιοτόπων και οικοσυστημάτων, τα οποία είναι ικανά να φιλοξενήσουν όχι μόνο αυτόν τον αριθμό χλωρίδας αλλά και πολύ σημαντική πανίδα. Ο συνδυασμός της γεωγραφικής θέσης της Ελλάδας μεταξύ τριών ηπείρων (Ευρώπη, Ασία, Αφρική), το ιδανικό μεσογειακό κλίμα, το έντονο ανάγλυφο, οι δαντελωτές ακρογιαλιές, τα χιλιάδες νησιά και η πλούσια παλαιογεωγραφική ιστορία του ελληνικού χώρου δημιούργησαν οικότοπους ζωτικής σημασίας στην Ευρώπη και τον κόσμο.

Πλούσια σε ποικιλία, αλλά φτωχή σε έκταση παρουσιάζεται η χλωρίδα της Ελλάδας, η οποία ανήκει στην παραμεσόγειο περιφέρεια, που περιλαμβάνει όλες τις χώρες που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα. Η κυριότερη ομάδα της ελληνικής βλάστησης είναι τα αειθαλή φυτά (πλατύφυλλα, σκληρόφυλλα).

Ανάλογα με τη μορφή ή τη φυσιογνωμία τους τα φυτά της ελληνικής χλωρίδας, μπορούν να χωριστούν ως εξής:

Θερόφυτα: Λέγονται τα φυτά εκείνα που κατά την περίοδο της ξηρασίας (το καλοκαίρι) βρίσκονται μέσα στο έδαφος σαν σπέρματα. Στα θερόφυτα ανήκουν το τριφύλλι, η μαλκομία η ελληνική ή η παράλιος, ο δαύκος ο καρωτός, ο τρίβολος ο χερσαίος, το σισύμβριο το ανατολικό κ.ά.

Γεώφυτα: Στην κατηγορία αυτή ανήκουν τα περισσότερα φυτά που έχουν ρίζωμα ή κόνδυλους. Εμφανίζονται μετά το τέλος μακράς περιόδου ξηρασίας και έχουν πολύ όμορφα άνθη, που παρουσιάζουν γρήγορη ανάπτυξη. Μεγάλος είναι ο αριθμός των γεωφύτων στην Ελλάδα, τα κυριότερα είδη των οποίων είναι: ασφόδελος ο μικρόκαρπος, ίρις η γερμανική, ασφοδελίνη η κίτρινη, τολύπη η οργανίδεως, σκύλλα η παράλιος, ίρις το σισυρίχιον, οφρύς η κίτρινη, οφρύς η μέλισσα, κυκλάμινο το ελληνικό ή το ευρωπαϊκό, ανεμώνη η στεφανωτική ή κηπαία ή χαρίεις, αλωπέκουρος ή βολβώδης, μανδραγόρας ο φαρμακευτικός ή φθινοπωρινός, βατράχιο το βραχύφυλλο ή ριπιδοειδές ή χιλιόφυλλο κ.ά.

Σκληρόφυλλα: Αυτά, κατά κανόνα, είναι δέντρα ή μικροί θάμνοι με μικρά σκληρά και πολυετή φύλλα. Τα φύλλα αυτά πέφτουν, αλλά στο μεταξύ έχουν σχηματισθεί άλλα, έτσι ώστε τα φυτά μένουν αειθαλή. Τα σκληρόφυλλα αποτελούν το κυριότερο μέρος της ελληνικής χλωρίδας της παραμεσογείου. Από τα κυριότερα σκληρόφυλλα είναι η δάφνη, ο πρίνος, η ελιά, ο σχίνος, η κουμαριά, η αριά, η ξυλοκερατέα (χαρουπιά), η πικροδάφνη, το δενδρολίβανο, η αγριολεβάντα κ.ά.

Μικρόφυλλα: Είναι τα φυτά που έχουν στενά βελονοειδή φύλλα. Στενά φύλλα έχει η κακίλη η παράλιος, η σοδαία, η θαμνώδης κ.ά. Βελονοειδή φύλλα συναντιώνται σε όλα τα είδη του πεύκου, στην ερείκη (τα ρείκια), στον ασπάραγο τον οξύφυλλο κ.ά.

Φυτά με τρίχωμα: Το τρίχωμα αυτό χρησιμεύει ως μέσο κατά της εξάτμισης. Πολλά τέτοια φυτά υπάρχουν στην Ελλάδα, κυρίως μεταξύ των φυτών των βράχων. Φυτά με τρίχωμα είναι η φασκομηλιά η τρίβολη, στάχυς ο ιταλικός, κουβάλβουλος ο κομψότατος ή τριχωτός ή γραμμοειδής, λωτός ο κρητικός κ.ά.

Φυτά με αδένες (ή αρωματικά): Τα περισσότερα από αυτά τα φυτά έχουν αδένες που εκκρίνουν αιθέρια έλαια. Άλλα πάλι φέρουν νεκτάρια με αρωματικές ουσίες. Φυτά αυτής της κατηγορίας βρίσκουμε κυρίως σε πετρώδη και ξηρά εδάφη. Τα κυριότερα είδη της κατηγορίας είναι το θυμάρι, η θρούμπη, ο απήγανος, η δίκταμνος η λευκή, ο κίστος ο κρητικός, η μυρτιά κ.ά.

Φυτά ραβδοειδή: Τα φύλλα των φυτών αυτών παρουσιάζουν ελάχιστη ανάπτυξη. Τέτοια φυτά είναι το σπάρτο το κοινό, η εφέδρα η καμπυλόπους και η εφέδρα η ροδινή, η όσυρις η λευκή κ.ά.

Ακανθώδεις θάμνοι: Τα φύλλα, οι βλαστοί και οι μίσχοι των φύλλων, έχουν μετατραπεί σε αγκάθια, για την προστασία του φυτού από την ξηρασία και τα διάφορα ζώα. Πολλά τέτοια φυτά συναντούνται στην Ελλάδα, όπως ο ασπάλαθος, το λαχναίο, το ποτήριον το ακανθώδες, η βερβερίδα η κρητική, το κενταύριο το ακανθώδες, η ανθυλίδα η ερμάνιος (αλογοθύμαρο) κ.ά.

Φυτά στρωματοειδή: Τα φυτά της κατηγορίας αυτής έχουν μικρά φύλλα με πλούσια διακλάδωση και πολύ μικρά μεσογόνατα, έτσι ώστε το φυτό να παρουσιάζει στρωματοειδή μορφή. Τέτοια φυτά συναντούνται κυρίως στα ψηλά όρη. Από τα σπουδαιότερα φυτά αυτής της κατηγορίας είναι η αλσίνη η παρνάσσιος, ο αστράγαλος ο στενόφυλλος, το παγκράτιο το παράλιο, η δράβη η συγγενής κ.ά.

Παχύφυτα ή χυμώδη φυτά: Τα φύλλα και ο βλαστός των φυτών αυτών παραλαμβάνουν νερό και γίνονται χυμώδη και σαρκώδη. Τέτοια φυτά είναι όλα τα είδη των γενών: αείζωον, ευαείζωον, κοτυληδών και μεσημβριάνθεμον. Επίσης τα φυτά που βρίσκονται κοντά σε παράλια όπως η κακίλη η παράλιος, σοδαία η θαμνώδης κ.ά.

Ξηροφυτικά αγρωστώδη φυτά: Είναι τα φυτά εκείνα που διαθέτουν ανατομική κατασκευή τέτοια που ελαττώνει την εξάτμιση και αυξάνει τη στερεότητά τους. Λίγα φυτά αυτής της κατηγορίας βρίσκονται στην Ελλάδα: το λυγαίον το σπάρτο, ο αμπελόδεσμος ο ισχυρός, το βραχυπόδιο το κλαδώδες κ.ά.

Φυτικές διαπλάσεις της ελληνικής χλωρίδας

Οι κυριότερες φυτικές διαπλάσεις της ελληνικής χλωρίδας είναι:

Σκληρόφυλλη βλάστηση: Βρίσκεται σε όλες τις παραλιακές περιοχές. Οι ενώσεις σχίνου, ελιάς, ξυλοκερατιάς, κοκορεβιθιάς κυριαρχούν στην κατώτερη, ξηρότερη και θερμότερη ζώνη. Στη ζώνη αυτή βρίσκονται ακόμη και ενώσεις των φρυγάνων (ρείκια, θυμάρι, αφάνα, δενδρολίβανο, κουνούκλες κ.ά.). Στην ανώτερη ψυχρότερη και υγρότερη ζώνη επικρατούν οι ενώσεις αριάς, δάφνης, κουμαριάς, φιλυκιού και πουρναριού.

Φυλλοβόλα πλατύφυλλα: Η βλάστηση αυτή απλώνεται σε όλη την Ελλάδα και σε υψόμετρο 200 – 1700 μ. Οι σπουδαιότερες ενώσεις είναι στην ανώτερη ζώνη της οξιάς και στην κατώτερη ζώνη της καστανιάς.

Παραποτάμια δάση: Οι κυριότερες ενώσεις στα παραποτάμια δάση αποτελούνται από ιτιά, πλάτανο, λεύκη, φτελιά, λυγαριά, πικροδάφνη, μυρτιά κ.ά.

Κωνοφόρα: Τα κυριότερα είδη των κωνοφόρων είναι το πεύκο και το έλατο, που σχηματίζουν εκτεταμένα δάση σε ολόκληρη την Ελλάδα. Μικρά δάση σχηματίζονται επίσης από το κυπαρίσσι στα Δωδεκάνησα, την Κρήτη και τη Σάμο, και από την ερυθροελάτη στη Ροδόπη.

Λιβάδια: Σχηματίζονται από διάφορα αγρωστώδη φυτά όπως είναι βρόμος, πόα, βρώμη, δακτυλίς, αλκεθέκουρος κ.ά. και από τα γένη τριφύλλι, βατράχιο, μηδική, λάθυρος, κάρδος, ασφόδελος, μολόχα κ.ά. Τα λιβάδια είναι δευτερογενείς φυτικές ενώσεις και δημιουργούνται σε μέρη, όπου δεν υπάρχουν δάση και θαμνώνες.

Καρποφόρα φυτά της Ελλάδας

Καρποφόρα φυτά που καλλιεργούνται στην Ελλάδα είναι το σιτάρι, το κριθάρι, η βρώμη, το ρύζι, το καλαμπόκι, ο καπνός, το κεχρί, το λινάρι, το σουσάμι, το κόκκινο πιπέρι, ο γλυκάνισος, η αραχίδα (αράπικο φυστίκι), η πατάτα, τα φασόλια, τα ρεβύθια, η φακή, τα κουκιά, τα λούπινα, το λαθούρι, ο αρακάς, η σόγια, ο βίκος, το τριφύλλι, τα κρεμμύδια, τα κοκκινογούλια κ.ά.
Από τα αρωματικά καλλιεργούνται τα φυτά μέντα, ριζάρι, κύμινο, κρόκος, κορίανδο, κ.ά. Από τα δενδρώδη φυτά καλλιεργούνται το κλήμα, η ροδακινιά, η συκιά, η ελιά, η κορομηλιά, η βερυκοκιά, η κερασιά, η δαμασκηνιά, η αχλαδιά, η καρυδιά, η ροδιά, η κυδωνιά, η αμυγδαλιά, η φυστικιά, η μουσμουλιά, η φουντουκιά, η μπανανιά, η καστανιά, το μαστιχόδενδρο, η ξυλοκερατιά, ο αβοκάντος κ.ά.
Επίσης στους κήπους καλλιεργούνται διάφορα είδη από λαχανικά, σαλατικά και αρτυματικά, όπως τα σκόρδα, τα κρεμμύδια, τα ρεπάνια, το σινάπι, το σέλινο, τα καρότα, τα καρπούζια, τα πεπόνια, τα κολοκύθια, τα αντίδια, το σπανάκι, τα αγγούρια κ.ά.
Στις πιο θερμές περιοχές της Ελλάδας καλλιεργούνται διάφορα εσπεριδοειδή, όπως είναι η πορτοκαλιά, η μανταρινιά, η νεραντζιά, η κιτριά, η φράπα, το περγαμόντο.

Τα δάση

Σ’ όλη την έκταση της βιόσφαιρας ζουν διάφοροι, κατά περίπτωση, ζωντανοί οργανισμοί, μ’ εξαίρεση ορισμένες μόνο περιοχές, όπου επικρατούν αντίξοες για τη ζωή συνθήκες (πολύ χαμηλή θερμοκρασία, έλλειψη υγρασίας, συσσώρευση τοξικών ουσιών κλπ.).
Από τις τρεις κατηγορίες των εμβίων όντων τα φυτά είναι τα σπουδαιότερα, γιατί συνθέτουν την οργανική ουσία (σε αυτή συμπεριλαμβάνεται και η τροφή των ζώων και των ανθρώπων) και εμπλουτίζουν την ατμόσφαιρα σε οξυγόνο, συστατικό απαραίτητο για τη ζωή.
Γενικά η φυτική βλάστηση είναι τριών κατηγοριών:
φυτά χλόης,
φυτά ποώδη ή θαμνώδη,
φυτά ανώτερα ή δένδρα.
Τα φυτά χλόης είναι, κατά κανόνα, ετήσια και βλαστάνουν εκεί όπου οι συνθήκες είναι αντίξοες για την ανάπτυξη των ποωδών φυτών και των δέντρων. Τέτοιες περιοχές είναι εκείνες με μεγάλο υψόμετρο (αλπικές και υποαλπικές ζώνες των βουνών), περιοχές με πολύ χαμηλή θερμοκρασία (κατεψυγμένη ζώνη), ή ακόμη περιοχές με μεγάλη θερμοκρασία, αλλά περιορισμένη θερμοκρασία στο έδαφος και την ατμόσφαιρα (ερημικές εκτάσεις). Κατ’ εξαίρεση τα φυτά της χλόης αναπτύσσονται και εκεί, όπου ο ανθρώπινος παράγοντας εμποδίζει σκόπιμα την ανάπτυξη των θάμνων και των δένδρων (καλλιεργημένες περιοχές, που έχουν εκχερσωθεί ή περιοχές που απογυμνώθηκαν με πυρκαγιές.
Σε λιγότερο αντίξοες συνθήκες βλαστάνουν τα ποώδη φυτά (στις υποαλπικές ζώνες των βουνών, στα βραχώδη και φτωχά εδάφη, στις ξερικές περιοχές κλπ.).
Τέλος, σε περισσότερο γόνιμα εδάφη τα οποία όμως λόγω μεγάλης κλίσης δεν προσφέρονται για καλλιέργεια (άροση), βλαστάνουν τα ανώτερα φυτά. Στα τελευταία διακρίνονται με σαφήνεια η ρίζα, ο κορμός και οι κλώνοι. Αυτά είναι τα δασικά (δρυς, οξιά, έλατο, πεύκο, κλπ.).
Tα δασικά φυτά που θα αναπτυχθούν σε μια περιοχή και θα συγκροτήσουν το δάσος καθορίζονται από το περιβάλλον. Τα δάση, οπουδήποτε και αν βρίσκονται, είναι χρήσιμα για την οικονομία της φύσης γενικά, για τους ανθρώπους που κατοικούν στην περιοχή τους και για το έθνος και την ανθρωπότητα γενικότερα. Τα δάση που έχουν διαμορφωθεί χωρίς ανθρώπινη επέμβαση είναι τα παρθένα και απαντούν κυρίως στον ισημερινό (λέγονται και ζούγκλες). Αντίθετα, τα δάση που αναπτύσσονται και διατηρούνται κάτω από το συνεχή έλεγχο του ανθρώπου, υπηρετούν ένα ορισμένο σκοπό και λέγονται δάση οικονομικά, προστατευτικά, κυνηγετικά, εξωραϊστικά (πάρκα) κλπ.

Φαρμακευτικά βότανα

Ο προϊστορικός άνθρωπος ερευνώντας τα φυτά για να εξασφαλίσει την τροφή του, ανακάλυψε σιγά-σιγά και τις θεραπευτικές ιδιότητες ορισμένων από αυτά. Όταν τα έτρωγε του έκαναν εντύπωση η πικράδα ή η γλυκύτητα, η μυρωδιά. Έτσι άρχισε να τα χρησιμοποιεί, για να θεραπεύει τις διάφορες αρρώστιες από τις οποίες υπέφερε.
Στην εποχή μας η Χημεία ανακάλυψε πολλά δραστικά στοιχεία, τα οποία χρησιμοποιεί η φαρμακοβιομηχανία. Γίνονται διάφοροι συνδυασμοί, ώστε στο ίδιο φάρμακο να υπάρχουν πολλά βότανα, συμπληρώνοντας το ένα το άλλο.
Η Ελλάδα έχει μεγάλη αφθονία από φαρμακευτικά φυτά και μάλιστα πολύτιμα και σπάνια, που οι ιδιότητές τους είναι απίστευτες.
Κατά τους ειδικούς τα φυτά αυτά ανέρχονται σε 4.000 περίπου είδη. Αυτά που φυτρώνουν μόνο στην Ελλάδα είναι 400 περίπου, από τα οποία εκμεταλλεύσιμα και με δυνατότητα εξαγωγής είναι περί τα 100.
Από αυτά τα κυριότερα είναι τα εξής: αγγελική, αγρόπυρο ή αγριάδα, αδίαντο ή πολυτρίχι, αθανασία ή βάλσαμο, αλθέα ή νερομολόχα, ανεμώνη, άνηθος, πεντάνευρο, αρτεμισία, σπαράγγια, βάτος, βίσκον, γέον ή καρυοφίλλι, γεράνι, κίσσος, γναφάλιο ή αμάραντος, δάφνη ή βάγια, ελελίσφακος ή αλισφακιά ή φασκόμηλο, ενυδροκάρδαμο ή κάρδαμο, ηδύοσμος, θύμβρα ή θρούμπι, θύμος ή θυμάρι, ίον ή μενεξές, ιτέα, κέδρος, κιχώριο ή ραδίκι, κνίδη ή τσουκνίδα, λαβαντούλα ή λεβάντα, λίνον ή λινάρι, λυκοπόδιο, λυκίσκος, μαλάχη ή μολόχα, μάραθο, χαμαίμηλο ή χαμομήλι, μελίληντο ή νυχάκι, μήκων ή παπαρούνα, νεφρίδιο ή φτέρη, σαλέπι, ρίγανη, μαντζουράνα, δίκταμνος ή έρωντας, μαϊντανός, πιμπινέλη ή γλυκάνισο, προύμη ή τσαπουρνιά, φραγγοστάφυλο, ροδή ή τριανταφυλλιά, ρυτή ή απήγανος, σαρόθαμνος ή σάρωμα, σινάπι ταράξακος ή πικραλίδα, φιλύρα ή φλαμούρι, φλώμος κλπ.

• ΠΑΝΙΔΑ
• ΧΛΩΡΙΔΑ