Έκθεση Γ΄ Λυκείου: Αθλητισμός – Ολυμπισμός
Αθλητισμός είναι η συστηματική ενασχόληση και επίδοση σε αθλητικά αγωνίσματα. Ενώ, με τον ίδιο όρο αποδίδουμε, επίσης, το σύνολο των αθλητικών δραστηριοτήτων και την όλη οργάνωση του συστήματος αθλήσεως.
Πρωταθλητισμός είναι η ενασχόληση με τον αθλητισμό που έχει υψηλούς στόχους, που στοχεύει σε υψηλές επιδόσεις και όχι στην προσωπική αναψυχή.
Η προσφορά του αθλητισμού
Η ενασχόληση με τον αθλητισμό είτε αφορά κάποιο ομαδικό είτε κάποιο ατομικό άθλημα ωφελεί ποικιλοτρόπως το άτομο, αφού λειτουργεί ευεργετικά τόσο για τη σωματική όσο και για την πνευματική του υγεία. Ειδικότερα:
Σώμα και Πνεύμα:
– Η συστηματική άθληση καθιστά εφικτή τη διαμόρφωση και διατήρηση ενός αρμονικού και καλοσχηματισμένου σώματος, προσφέροντας παράλληλα ευεργετική επίδραση στην υγεία του. Προκύπτει, μάλιστα, μια σημαντική ενίσχυση της δύναμης, αλλά και των δεξιοτήτων του ατόμου.
– Σε πνευματικό επίπεδο το άτομο ενισχύει την αντίληψη και την κρίση του, εφόσον κάθε άθλημα απαιτεί από το άτομο να κατανοεί τους αναγκαίους κανόνες, να τους εφαρμόζει κάθε φορά, αλλά και να επιχειρεί το ξεπέρασμα τυχόν δυσκολιών κατά τη διάρκεια της προπόνησης ή της αγωνιστικής περιόδου. Ιδίως τα ομαδικά αθλήματα ωθούν το άτομο σε διαδικασίες αυτοσχεδιασμού και επινοητικότητας, καθώς ερχόμενο αντιμέτωπο με τις τεχνικές και τους σχεδιασμούς της αντίπαλης ομάδας καλείται να διεκδικήσει την επίτευξη μιας καλύτερης απόδοσης, αναγνωρίζοντας και παρακάμπτοντας τα στοιχεία υπεροχής των αντιπάλων.
Ενώ, στο πλαίσιο κάθε αθλητικής ενασχόλησης το άτομο μαθαίνει να αντιλαμβάνεται τα μηνύματα του ίδιου του σώματός του∙ γνωρίζει, έτσι, πότε έχει το περιθώριο να εντείνει την προσπάθειά του και πότε οφείλει να χαλαρώσει τους ρυθμούς του. Μαθαίνει, συνάμα, τα όρια των δυνατοτήτων του, αλλά και τις ιδιαίτερες δεξιότητες και ικανότητες, που μπορούν να του διασφαλίσουν κάποιο αναγκαίο προβάδισμα έναντι του αντιπάλου. Οδηγείται, άρα, σε μια μορφή αυτογνωσίας, που σχετίζεται κυρίως με τις σωματικές αντοχές και δυνατότητες.
Ψυχικά οφέλη:
– Το άτομο έχει την ευκαιρία μέσω του αθλητισμού να επιτύχει μια ουσιαστική και γόνιμη εκτόνωση των προβληματισμών και των εντάσεων της καθημερινότητας. Ενώ, η προερχόμενη από την άθληση βιοχημική ανταπόκριση του σώματος και του εγκεφάλου, του χαρίζει ευδιαθεσία, ενέργεια και καθαρότητα σκέψης.
– Το άτομο αποκτά ολοένα και μεγαλύτερη αυτοπειθαρχία, προκειμένου να αντεπεξέλθει στις απαιτήσεις του προγραμματισμού του, και παράλληλα μια αίσθηση αντοχής και καρτερίας, που του επιτρέπει την ψυχραιμότερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση δυσκολιών ή προβλημάτων σε άλλους τομείς της ζωής του. Ενώ, η αγωνιστική -ή και ανταγωνιστική- διάθεση που εγείρεται κατά τη διάρκεια των αθλητικών δοκιμασιών, ενισχύει την αυτοπεποίθηση του ατόμου, το οποίο έχοντας πλέον μια καλύτερη γνώση των δυνατοτήτων του, εμμένει με μεγαλύτερη πίστη στις προσπάθειες και στις επιδιώξεις του.
– Ο αθλητισμός λειτουργεί, άλλωστε, ως πηγή εμπειριών, επιτεύξεων, αλλά και καθημερινών στιγμών εκτόνωσης ή ευχαρίστησης, γεγονός που τον καθιστά σημαντικό αντίβαρο απέναντι σ’ εκείνες τις ψυχοφθόρες καταστάσεις που βιώνει το άτομο στον εργασιακό και κοινωνικό του βίο.
Ηθικά Οφέλη
– Το άτομο μυείται στην αξία της προσωπικής προσπάθειας και μαθαίνει να εκτιμά τα οφέλη που προκύπτουν από τη συστηματική και κοπιώδη ενασχόληση μ’ ένα αντικείμενο. Η ικανοποίηση που λαμβάνει από την επίγνωση ότι σημειώνει σημαντικές επιδόσεις σ’ ένα άθλημα, αλλά και οι αλλαγές που βλέπει στη σωματική του διάπλαση, του διδάσκουν πως η επίμοχθη προσπάθεια ανταμείβεται με επιτεύγματα και οφέλη που δεν είναι προσιτά με άλλο τρόπο.
– Αν, μάλιστα, το άτομο συμμετέχει σε κάποιο ομαδικό άθλημα μαθαίνει να συνεργάζεται αρμονικά, καθώς και να δείχνει απεριόριστο σεβασμό στον κόπο και στην προσπάθεια του συναθλητή του, αφού γνωρίζει και το ίδιο πόσο επίμοχθη είναι η διεκδίκηση της νίκης. Ενώ, παράλληλα, έχοντας πάντοτε κατά νου τη διάκριση της ομάδας, αναγνωρίζει και αναλαμβάνει τις ευθύνες που του αναλογούν στο πλαίσιο της συλλογικής αυτής προσπάθειας. Κατανοεί, άλλωστε, πως με το να επιχειρήσει να αποποιηθεί τις ευθύνες του ή να τις μεταθέσει σε κάποιον άλλο, θα ζημιώσει την απόδοση της ομάδας του, και άρα τον εαυτό του.
– Ο χώρος του αθλητισμού προσφέρει ιδανικά πρότυπα για τους νέους, καθώς τους ωθεί σε μια δημιουργική ενασχόληση, σε μια γόνιμη αφοσίωση και προσπάθεια, αλλά και στη διεκδίκηση διαρκώς υψηλότερων επιδόσεων. Πρόκειται, άρα, για ένα χώρο πραγματικής διαπαιδαγώγησης, που βρίσκεται στον αντίποδα της αναποτελεσματικής αδράνειας και των εύκολων λύσεων, που οι νέοι συναντούν συχνά γύρω τους.
– Ο αθλητισμός, μάλιστα, οδηγεί στην ανάπτυξη και την εδραίωση ενός ουσιαστικού σεβασμού για τους άλλους ανθρώπους, χωρίς αυτός ο σεβασμός να γνωρίζει σύνορα, εθνικότητες ή άλλες διακρίσεις. Το κοινό ενδιαφέρον και οι κοινές προσδοκίες, λειτουργούν ως ισχυρός συνεκτικός δεσμός, που δεν κάμπτεται από επιμέρους διαφοροποιήσεις.
– Χαρακτηριστικό παράδειγμα θετικών προτύπων που προκύπτουν από το χώρο του αθλητισμού αποτελούν οι συμμετέχοντες στους Παραολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι παρά τις πλείστες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν συνεχίζουν την προσπάθειά τους και αποδεικνύουν πως οι άνθρωποι έχουν περισσότερες αντοχές και περισσότερη δύναμη απ’ ό,τι πιθανώς πιστεύουν εκείνοι που επιλέγουν την απραξία και την παραίτηση μπροστά στις αντιξοότητες που προκύπτουν στη ζωή τους.
Αρνητικά φαινόμενα στο χώρο του αθλητισμού
– Η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού και ειδικότερα του πρωταθλητισμού έχει επιφέρει σημαντικές αλλοιώσεις στο πνεύμα του συναγωνισμού και της ευγενούς άμιλλας, καθώς πλέον το οικονομικό δέλεαρ είναι τέτοιο που ωθεί πολλούς αθλητές στην υιοθέτηση αθέμιτων τακτικών προκειμένου να διασφαλίσουν τη διάκριση και τη νίκη. Παρατηρείται, έτσι, η χρήση αναβολικών ουσιών, για την επίτευξη όλο και καλύτερων επιδόσεων, ο χρηματισμός αθλητικών παραγόντων, για να αντιμετωπίσουν ευνοϊκά κάποια ομάδα, καθώς και γενικότερα φαινόμενα διαφθοράς, με στόχο πάντοτε τη μεγιστοποίηση των κερδών μιας αθλητικής ομάδας ή ενός μεμονωμένου αθλητή.
– Η επιδίωξη του οικονομικού κέρδους έχει αλώσει προ πολλού ακόμη και το σημαντικότερο αθλητικό γεγονός, τους Ολυμπιακούς Αγώνες, που έχουν πλέον μετατραπεί σε μια πολυέξοδη εμπορική δραστηριότητα. Οι «καθαρές» επιδόσεις των αθλητών, καθώς και το πνεύμα ειρήνευσης, που συνόδευαν άλλοτε αυτούς τους αγώνες, έχουν πλέον αντικατασταθεί με ζητήματα όπως είναι τα τηλεοπτικά δικαιώματα, η διαφημιστική προβολή, τα παγκόσμια ρεκόρ -με όποιο κόστος ή τρόπο-, οι διακρατικοί ανταγωνισμοί, αλλά και τα επιμέρους πολιτικά οφέλη από την κατάλληλη εκμετάλλευση ενός τόσο διαδεδομένου και λαοφιλούς γεγονότος.
– Η εμπορευματοποίηση λειτούργησε τελείως αρνητικά ακόμη και σε αθλήματα που κατά παράδοση έχουν πολύ μεγάλη ανταπόκριση στους πολίτες, όπως είναι το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ. Οι αγώνες που κάποτε αποτελούσαν μια οικογενειακή επιλογή για ψυχαγωγία γεμάτη συγκινήσεις, έχουν τραπεί σ’ ένα πεδίο άκρατου ανταγωνισμού, όπου η διαφθορά και τα οικονομικά συμφέροντα καθοδηγούν και καθορίζουν τα αποτελέσματα και τις νίκες.
– Ενώ, παράλληλα, οι φίλαθλοι που κινούνταν παλαιότερα από καθαρή αγάπη για τις αθλητικές τους ομάδες, έχουν τραπεί σε φανατισμένους οπαδούς, που σπεύδουν να εμπλακούν σε βίαιες αναμετρήσεις με τους οπαδούς της αντίπαλης ομάδας, αφαιρώντας από τις αθλητικές αυτές αναμετρήσεις κάθε ψυχαγωγικό και φίλαθλο χαρακτήρα.
Αίτια επικράτησης του φανατισμού και της βίας
– Το ανταγωνιστικό πνεύμα που έχει επικρατήσει στο χώρο του επαγγελματικού αθλητισμού, λόγω των οικονομικών συμφερόντων, ωθεί τους παράγοντες των αθλητικών ομάδων σε μια στάση ανοχής -αν όχι και στήριξης- απέναντι στο φανατισμό των οπαδών. Οι οπαδοί αποτελούν αφενός πηγή εσόδων -αγορά εισιτηρίων και εμπορικών ειδών με το λογότυπο της ομάδας, στοιχήματα κ.ά.- κι αφετέρου μέσω των τοπικών συνδέσμων κάθε ομάδας αποτελούν έναν ανέξοδο τρόπο ενίσχυσης και διατήρησης του πλήθους υποστηρικτών της. Μη θέλοντας, επομένως, οι ομάδες να χάσουν αυτά τα οφέλη, επιτρέπουν ή έστω ανέχονται τις συχνές παρεκτροπές των οπαδών τους.
– Το ίδιο ανταγωνιστικό πνεύμα, άλλωστε, εξωθεί τις ομάδες στη διεκδίκηση με κάθε τρόπο της νίκης, γεγονός που δυναμιτίζει το κλίμα στο πλαίσιο των αγώνων και ενισχύει το φανατισμό των οπαδών.
– Οι οπαδοί καταφεύγουν στις ομάδες και τις υποστηρίζουν με αφοσίωση, αναζητώντας συχνά ένα μέσο κοινωνικοποίησης∙ ένα χώρο χαμηλών απαιτήσεων στον οποίο να μπορούν να ενταχθούν και να αισθανθούν πως ανήκουν. Η απουσία λοιπών ενδιαφερόντων ή ουσιαστικών προσωπικών επιδιώξεων, αφήνει το άτομο έκθετο σε αντίστοιχες επιρροές που το δελεάζουν με την υπόσχεση της συντροφικότητας και της αποδοχής. Έτσι πολλοί νέοι άνθρωποι στην προσπάθειά τους να βρουν την ασφάλεια της ομαδικής δράσης και συνύπαρξης, για να καλύψουν συναισθηματικές ελλείψεις, αλλά και την υποτυπώδη προσωπικότητά τους, γίνονται μέλη αθλητικών συνδέσμων, και καταφεύγουν ακόμη και σε βιαιότητες προκειμένου να αναδείξουν την προθυμία και την αφοσίωσή τους και να προασπίσουν τη θέση τους σε αυτούς.
– Η παρουσία των οπαδών στους αγώνες -ιδίως εκείνων που αποτελούν πολυπληθείς παρέες από τους κατά τόπους αθλητικούς συνδέσμους- μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε βίαιες παρεκτροπές, καθώς η ένταση κατά τη διάρκεια του αγώνα, αλλά και η επιθυμία να προβληθούν μπροστά στους «φίλους» τους, τούς ωθεί σε αναποτελεσματικές συμπεριφορές. Είναι, μάλιστα, τέτοια η πίεση που ασκεί η μαζική δράση, ώστε η ψυχολογία του όχλου επηρεάζει και παρασύρει ακόμη κι εκείνους που είναι πιο μετριοπαθείς και πιο ψύχραιμοι.
– Είναι σημαντικό, άλλωστε, να έχουμε υπόψη μας πως τις περισσότερες φορές οι βίαιοι οπαδοί των ομάδων μεταφέρουν στο χώρο του γηπέδου τα δικά τους προβλήματα και τις δικές τους εντάσεις. Η ανεργία, οι οικονομικές δυσκολίες, τα οικογενειακά και προσωπικά προβλήματα, αποτελούν ένα ψυχολογικό φορτίο που απαιτεί μια διέξοδο εκτόνωσης, ένα ξέσπασμα, έστω κι αν αυτό προκύπτει στο πλαίσιο ενός αθλητικού αγώνα και εις βάρος άλλων οπαδών. Οι νέοι αυτοί οπαδοί μη έχοντας τη δυνατότητα να εκφράσουν την απογοήτευση και τις εντάσεις τους σ’ εκείνους που είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία των σύγχρονων δεινών οικονομικών συνθηκών, επιλέγουν την καταφυγή στην τυφλή βιαιότητα, χωρίς να αντιλαμβάνονται πόσο επιζήμια είναι η εκτόνωση που επιδιώκουν. Εμφανής είναι εδώ η ελλιπής παιδεία των νέων αυτών, όπως και η απουσία μιας κατάλληλης αγωγής και καλλιέργειας, ώστε να έχουν τη δυνατότητα της αυτοσυγκράτησης, αλλά και του σεβασμού απέναντι στους άλλους ανθρώπους.
– Ενισχυτικά στην εμφάνιση αυτών των αρνητικών φαινομένων λειτουργεί και η στάση ανοχής της Πολιτείας, που αντιμετωπίζει με επιείκεια ή και με αδιαφορία ανάλογα περιστατικά. Ενώ είναι προφανές πως αν τιμωρούσε με μεγάλη αυστηρότητα κάθε τέτοιο ξέσπασμα βίας, θα είχε διαφοροποιηθεί εδώ και καιρό η συμπεριφορά των οπαδών.
Τρόποι για την αποκατάσταση των αρνητικών πτυχών του αθλητισμού
– Είναι σαφές πως πολλά από τα αρνητικά σημεία στο χώρο του αθλητισμού έχουν προκύψει από την εμπορευματοποίηση του επαγγελματικού αθλητισμού και του πρωταθλητισμού. Με δεδομένο, όμως, το γεγονός ότι πλέον οι επαγγελματίες αθλητές αντιμετωπίζονται ως διασημότητες και μπορούν να αποκομίσουν τεράστια χρηματικά ποσά από την εκμετάλλευση του ονόματος και της εικόνας τους, μέσω κυρίως της προώθησης προϊόντων, γίνεται αντιληπτό πως είναι δύσκολο να επιδιωχθεί μια επιστροφή σε πιο αθώες -και άρα λιγότερο προσοδοφόρες- εποχές. Η εμπορευματοποίηση του αθλητισμού είναι πια μη αναστρέψιμη, αλλά δεν ισχύει το ίδιο και για τις νέες συνήθειες στο χώρο αυτό, όπως είναι η χρήση αναβολικών και η διαφθορά. Εκείνο που απαιτείται, βέβαια, είναι μια εντατικοποίηση των σχετικών ελέγχων, αλλά και μια αυξημένη αυστηρότητα στην αντιμετώπιση των σχετικών κρουσμάτων.
– Οι αθλητές μπορούν να αποζητούν τα οικονομικά οφέλη της διασημότητας και των επιτυχιών τους, αλλά θα πρέπει να το κάνουν αυτό μέσα από καθαρές νίκες και κυρίως μέσα από την προσωπική τους προσπάθεια, χωρίς την τεχνητή ενίσχυση των αναβολικών ουσιών. Το ζητούμενο, όμως, είναι διττό, καθώς απαιτείται αφενός η συμβολή της Πολιτείας, ώστε να μην γίνονται ανεκτές τέτοιες αθέμιτες παρεκτροπές, κι αφετέρου η απόκτηση από τους αθλητές εκείνου του ήθους κι εκείνης της συνείδησης, που να τους ωθεί στο να απορρίπτουν κάθε ανάλογη παρανομία.
– Η καλλιέργεια και η εδραίωση μιας ορθής και άρτιας ηθικής στους νέους αθλητές μπορεί να προκύψει μόνο μέσα από την κατάλληλη πνευματική αγωγή, ώστε να είναι εφικτή η έγκαιρη δημιουργία αντιστάσεων απέναντι στα κελεύσματα του -εύκολου- πλουτισμού και της διασημότητας. Οι νέοι αθλητές θα πρέπει να εκτιμήσουν πρωτίστως την ομορφιά και τα οφέλη του αθλητισμού, ώστε να στραφούν στην υπηρέτηση του καθαρού αθλητισμού και όχι στη με κάθε μέσο διεκδίκηση της διάκρισης, με μόνο κίνητρο το κέρδος.
– Την ισχυροποίηση του ορθού αθλητικού πνεύματος και την επιδίωξη επιτυχιών που να βασίζονται καθαρά και μόνο στην προσωπική προσπάθεια, μπορούν να ενισχύσουν και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης αφενός με την προβολή εκείνων των αθλητών που αποδεδειγμένα έχουν σημειώσει καθαρές διακρίσεις κι αφετέρου με τη στηλίτευση των φαινομένων διαφθοράς και εξαπάτησης. Αν, επομένως, οι φορείς αγωγής και παιδείας, η Πολιτεία και τα Μ.Μ.Ε., επιδιώξουν συστηματικά την επιβράβευση των αθλητών που απορρίπτουν τα αναβολικά και τη διαφθορά, τότε θα εδραιωθεί με τον καιρό ένα πιο ενάρετο πνεύμα στον αθλητισμό∙ κάθε αθλητής θα το θεωρεί θέμα αρχής και αξιοπρέπειας να επιτυγχάνει αξιόλογες επιδόσεις βασιζόμενος στην σκληρή προπόνηση και μόνο.
– Η Πολιτεία θα πρέπει από τη μεριά της να επιδιώξει την απαρέγκλιτη εφαρμογή της σχετικής νομοθεσίας, ώστε τόσο η χρήση αναβολικών όσο και φαινόμενα χρηματισμού ή βίας να τιμωρούνται με συνέπεια και αυστηρότητα. Η σταθερή εφαρμογή των νόμων θα λειτουργήσει αποτρεπτικά σε κάθε τέτοια παρεκτροπή και θα επαναφέρει στον αθλητισμό την αναγκαία αξιοπιστία και εμπιστοσύνη.
– Σημαντική είναι, άλλωστε, η ενίσχυση του ερασιτεχνικού αθλητισμού, που επιτρέπει στους πολίτες, και κυρίως στους νέους, την απόλαυση των αθλητικών δραστηριοτήτων, χωρίς τις εντάσεις, το φανατισμό και τις τεχνητές διακρίσεις, που έχουν τόσο αλλοιώσει τον εμπορευματοποιημένο επαγγελματικό αθλητισμό. Προκύπτει, έτσι, το αίτημα για τη δημιουργία και συντήρηση αθλητικών εγκαταστάσεων σε κάθε δήμο και σε κάθε σχολείο, ώστε οι νέοι να μπορούν να αθλούνται και να αποκτούν συνάμα -μέσα από την αντίστοιχη αγωγή στο πλαίσιο της εκπαίδευσή τους- μια υγιή επαφή με τον αθλητισμό.
– Μέριμνα της πολιτείας θα πρέπει να αποτελέσει η ύπαρξη πλήρους διαφάνειας στα οικονομικά στοιχεία των επαγγελματικών ομάδων, προκειμένου να παρεμποδίζονται περιστατικά χρηματισμού ή άλλης άνομης δραστηριότητας. Κάθε χορηγός, κάθε εμπορικός ή άλλος συνεργάτης των ομάδων, όπως και κάθε οικονομική συναλλαγή των παραγόντων των ομάδων θα πρέπει να τίθεται υπό αυστηρό έλεγχο, ώστε να διαπιστώνεται έγκαιρα η ύπαρξη ύποπτων ή αδικαιολόγητων οικονομικών δοσοληψιών.
Ολυμπιακοί Αγώνες – Ολυμπιακό Ιδεώδες
Ολυμπιακοί Αγώνες: (στην αρχαιότητα) οι σημαντικότεροι πανελλήνιοι αθλητικοί αγώνες, οι οποίοι ήταν αφιερωμένοι στον Δία και τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια στην Ολυμπία, είχαν δε τόσο μεγάλη αίγλη, ώστε κατά τη διάρκειά τους διακόπτονταν οι πολεμικές επιχειρήσεις (εκεχειρία). Οι πρώτοι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες πραγματοποιήθηκαν στην Αθήνα το 1896.
Παραολυμπιάδα: η Ολυμπιάδα στην οποία διαγωνίζονται πρόσωπα με ειδικές ανάγκες. Οι πρώτοι Παραολυμπιακοί Αγώνες πραγματοποιήθηκαν το 1960 στη Ρώμη.
Ιστορική αναφορά
Οι αρχαίες γραπτές πηγές αναφέρουν ως έτος έναρξης των αγώνων το 776 π.Χ. Από το έτος αυτό αρχίζει και ο κατάλογος των Ολυμπιονικών (που συμπληρώθηκε βέβαια πολύ αργότερα). Οι Πισάτες διοργάνωναν τους αγώνες από το 688 έως το 572 π.Χ. Το 570 π.Χ. οι Ηλείοι κατέλαβαν την Πίσα (πόλη που απείχε ελάχιστα από την Ολυμπία) και έθεσαν υπό τον έλεγχό τους τη διοργάνωση των αγώνων. Τον 5ο αι. π.Χ. οι αγώνες έφτασαν στο απόγειο της δόξας τους. Στην ελληνιστική εποχή όμως, έχασαν τον αρχικό τους χαρακτήρα και μετατράπηκαν σε επαγγελματικές αθλητικές εκδηλώσεις κάτι που παγιώθηκε στη ρωμαϊκή εποχή. Τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα που διαδραματίσθηκαν, στην πορεία των αιώνων στον ελλαδικό χώρο, είχαν τον αντίκτυπό τους στα αθλητικά ιδεώδη των Ολυμπιακών αγώνων, με αποτέλεσμα να επέλθει σταδιακή πτώση των ηθικών αξιών, που επιδεινώθηκε αισθητά από το 146 μ.Χ., όταν η κυρίως Ελλάδα υποτάχθηκε στο ρωμαϊκό κράτος και οι Ηλείοι έχασαν την ανεξαρτησία τους. Το 2ο αι. μ.Χ., όταν παραχωρήθηκε το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη σε όλους τους κατοίκους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, παρατηρήθηκε και μία διεθνοποίηση των αγώνων. Τελικά, καταργήθηκαν από το Θεοδόσιο Α΄ το 393 μ.Χ. (293η Ολυμπιάδα), όταν με διάταγμά του απαγορεύθηκε η λειτουργία όλων των ειδωλολατρικών Ιερών.
Με τους Ολυμπιακούς αγώνες σφυρηλατήθηκε η εθνική, φυλετική και πνευματική ενότητα των Ελλήνων. Οι αγώνες συνδύαζαν το βαθύ θρησκευτικό πνεύμα με το ηρωικό παρελθόν των Ελλήνων, τον μέγιστο βαθμό της καλλιέργειας του σώματος, του νου και της ψυχής με τις πανανθρώπινες φιλοσοφικές αξίες και την προβολή του ατόμου και των πόλεων με το ύψιστο ιδανικό της ελευθερίας. Ο υπερεθνικός χαρακτήρας τους επιζεί και στους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, που ύστερα από διακοπή 15 αιώνων οργανώθηκαν στην Αθήνα το 1896, και τελούνται από τότε κάθε τέσσερα χρόνια.
Η Αφή της Ολυμπιακής Φλόγας γίνεται παραδοσιακά στην Αρχαία Ολυμπία και υπεύθυνη για την διεξαγωγή της είναι η Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή.
Για πρώτη φορά έγινε το 1936, για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου με τη βοήθεια κοίλου κατόπτρου. Σύμφωνα με το τελετουργικό, την Αφή την κάνει η Πρωθιέρεια στο χώρο του ναού της Ήρας (Ηραίον), που βρίσκεται απέναντι από το ναό του Δία, στο αρχαιολογικό χώρο της Ολυμπίας. Εκεί η πρωθιέρεια ζητά τη βοήθεια του θεού του ήλιου Απόλλωνα ώστε να ανάψει η δάδα απαγγέλοντας την επίκληση.
Η θετική σημασία των Ολυμπιακών Αγώνων
– Προώθηση του Ολυμπιακού Ιδεώδους. Παρά το γεγονός ότι οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν αποτελούν γεγονός ικανό να τερματίσει πολέμους και να οδηγήσει σε -προσωρινή έστω- εκεχειρία τους εκάστοτε συγκρουόμενους λαούς, αποτελούν ωστόσο μια σημαντική υπόμνηση εκείνων των αξιών και ιδεωδών που χαρακτήριζαν τους Ολυμπιακούς Αγώνες κατά την αρχαιότητα:
Σύμμετρη ανάπτυξη σώματος και πνεύματος: Το ιδανικό πρότυπο του ανθρώπου είναι εκείνο που αποβλέπει στην ισότιμη καλλιέργεια σώματος και πνεύματος, και δεν παραγνωρίζει την αξία της σωματικής υγείας και του σωματικού κάλλους, προκειμένου να επιδιώξει μονομερώς την πνευματική ανάπτυξη. Ο άνθρωπος που αδιαφορεί για την άθληση του σώματός του, δεν μπορεί επί της ουσίας να επιτύχει την ψυχική και συναισθηματική εκείνη διαύγεια που θα του προσφέρει τη δυνατότητα μιας αρμονικής πνευματικής εξέλιξης.
Επιδίωξη της αξιοκρατικής διάκρισης: Οι Ολυμπιακοί Αγώνες προσέφεραν –αρχικά τουλάχιστον- την ευκαιρία στους πολίτες να επιδιώξουν την ανάδειξή τους βασιζόμενοι αποκλειστικά και μόνο στις δικές τους δυνάμεις∙ και την επιδίωκαν για χάρη και μόνο του επαίνου των συμπολιτών τους, κι όχι για κάποιο χρηματικό όφελος. Παρόλο που πλέον αυτές οι αρχές έχουν πάψει να ισχύουν, οι Ολυμπιακοί Αγώνες συνεχίζουν να αποτελούν την ύψιστη αθλητική διάκριση. Ο αθλητής καλείται να ξεπεράσει ουσιαστικά τον εαυτό του και να αποδείξει πως είχε καθ’ όλη τη διάρκεια της προετοιμασίας του την απαιτούμενη αυτοκυριαρχία και την αναγκαία θέληση, προκειμένου να επιτύχει αξιοσημείωτες επιδόσεις.
Ο αθλητής που αφοσιώνεται στον πρωταθλητισμό αφιερώνει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του στην επιθυμία να γίνει ο καλύτερος στο άθλημά του. Μια εκπληκτική δοκιμασία αυτοελέγχου και βούλησης, που επιβραβεύεται με την επίγνωση πως έχει επιτευχθεί ένα ακόμη ξεπέρασμα των ανθρώπινων ορίων. Δικαίως, λοιπόν, οι ολυμπιονίκες αποκτούν διαχρονική δόξα και κερδίζουν τον παγκόσμιο θαυμασμό.
Ευγενής άμιλλα και αναγνώριση των πανανθρώπινων αξιών: Οι Ολυμπιακοί Αγώνες αποτελούν την ευκαιρία μιας αθλητικής συνάντησης όλων των εθνών, στο πλαίσιο της οποίας η μεταξύ τους αναμέτρηση διακρίνεται από το πνεύμα του ευγενούς συναγωνισμού∙ με αμοιβαίο σεβασμό και αμοιβαία εκτίμηση. Οι αθλητές και μαζί τους οι πολίτες των χωρών τους, έχουν την ευκαιρία να έρθουν σ’ επαφή με αθλητές διαφορετικών θρησκευτικών και πολιτικών πεποιθήσεων, διαφορετικής φυλετικής καταγωγής και διαφορετικού πολιτισμικού υπόβαθρου, για να αγωνιστούν, εντούτοις, διεκδικώντας ακριβώς τις ίδιες διακρίσεις και τιμώντας ακριβώς τον ίδιο αθλητικό θεσμό. Πρόκειται, άρα, για μια εξαίρετη ευκαιρία να γίνει αντιληπτή η κοινή βάση του ανθρώπινου γένους, αφού ανεξάρτητα από το χρώμα του δέρματος ή τη γλώσσα επικοινωνίας, όλοι οι άνθρωποι έχουν παρόμοιες αρετές και αποδίδουν τιμή σε παρόμοιες αξίες.
Κάποτε, βέβαια, αυτή η συνάντηση συνιστούσε αφορμή για τη διακοπή των μεταξύ τους εχθροπραξιών, αλλά τότε αφορούσε τις πόλεις-κράτη ενός και μόνο έθνους. Τώρα που οι αγώνες αυτοί έχουν αποκτήσει παγκόσμιο χαρακτήρα, ένα τέτοιο αίτημα είναι δυσεπίτευκτο, αν όχι ακατόρθωτο. Δεν θα πρέπει, εντούτοις, να μας διαφεύγει το γεγονός ότι το μήνυμα της αρμονικής συνεργασίας και του αμοιβαίου θαυμασμού για τις επιδόσεις κάθε αθλητή, έστω κι αν προέρχεται από χώρα εχθρική, αποτελεί μια ηχηρή διαβεβαίωση πως οι απλοί πολίτες κατανοούν και σέβονται την αξία της ειρηνικής συνύπαρξης και της ευγενούς άμιλλας.
Αναγνώριση καίριων εννοιών, όπως είναι η ισότητα και η δικαιοσύνη: Οι Ολυμπιακοί Αγώνες κατορθώνουν να γίνονται διαχρονικά σεβαστοί καθώς λαμβάνεται κάθε πιθανό μέτρο προκειμένου η αναμέτρηση των αθλητών να γίνεται κατά τρόπο άρτιο και χωρίς να υπάρχουν υπόνοιες πως κάποιος ευνοήθηκε έναντι των συναγωνιστών του. Οι αθλητές ανεξάρτητα από τη χώρα προέλευσής τους γίνονται απολύτως σεβαστοί και αντιμετωπίζονται με την ίδια εκτίμηση είτε προέρχονται από τα πλέον ευκατάστατα κράτη είτε από τα πλέον φτωχά.
Αν και στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας δεν είχε επιτραπεί η συμμετοχή γυναικών, εντούτοις από το 1900 και μετά υπάρχει συμμετοχή γυναικών, έστω κι αν στις πρώτες διοργανώσεις ο αριθμός τους ήταν αξιοσημείωτα μικρός. Το ποσοστό συμμετοχής τους, βέβαια, δεν έχει φτάσει ούτε στις μέρες μας στο ίδιο επίπεδο με αυτό των ανδρών, χωρίς αυτό να σημαίνει πως οι γυναίκες συμμετέχουσες δεν χαίρουν ισότιμης μεταχείρισης και εκτίμησης με τους άνδρες συμμετέχοντες.
– Παγκόσμια ανάδειξη της αξίας του αθλητισμού. Χάρη στους Ολυμπιακούς Αγώνες και στην τεράστια δημοσιότητα που έχει αυτός ο θεσμός, νέοι άνθρωποι σε όλο τον πλανήτη βιώνουν τον εκπληκτικό ενθουσιασμό των αθλητικών αγώνων κι έχουν την ευκαιρία να εκτιμήσουν την αξία που αποδίδεται στους συμμετέχοντες και, φυσικά, στους νικητές. Αποτελούν, άρα, μια πολυσήμαντη βάση διάδοσης του αθλητικού πνεύματος κι ένα διαρκές έναυσμα για τους νέους να στραφούν στον αθλητισμό, όχι κατ’ ανάγκη με στόχο τον πρωταθλητισμό, αλλά προκειμένου να απολαύσουν τα οφέλη της σωματικής υγείας που προσφέρει η συστηματική άθληση.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες, άλλωστε, αποτελούν ιδανική ευκαιρία για τη διάδοση σ’ ένα ευρύτατο κοινό ακόμη και αθλημάτων που δεν είναι εξίσου δημοφιλή σε όλες τις χώρες. Γεγονός που συχνά έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του ενδιαφέροντος για συγκεκριμένα αθλήματα σε περιοχές που άλλοτε δεν τα γνώριζαν ή δεν είχαν αρκετή εξοικείωση με αυτά.
– Ευκαιρία προβολής της διοργανώτριας χώρας. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν σαφώς παγκόσμια διάδοση και κεντρίζουν το ενδιαφέρον διεθνώς, γεγονός που σημαίνει ότι η διοργανώτρια χώρα έχει τη μοναδική ευκαιρία να διασφαλίσει τεράστια διαφημιστική προβολή και να αποκομίσει σημαντικά οικονομικά οφέλη από την αύξηση του τουριστικού ενδιαφέροντος. Προκειμένου, βέβαια, τα σχετικά οφέλη να φτάσουν στη μέγιστη πιθανή απόδοση, η εκάστοτε διοργανώτρια χώρα οφείλει να μεριμνήσει για την άρτια οργάνωση και πραγματοποίηση των αγώνων, σε κλίμα απόλυτης ασφάλειας και χωρίς την ύπαρξη δυσάρεστων ελλείψεων ή παρεκτροπών.
Αρνητικές πτυχές των Ολυμπιακών Αγώνων
Ο θεσμός των Ολυμπιακών Αγώνων, λόγω της έκτασης που έχει λάβει η εμπορευματοποίησή τους και λόγω των υπέρογκων οικονομικών απολαβών για τους αθλητές που κερδίζουν, έχει συνδεθεί ατυχώς με ορισμένα φαινόμενα που αμαυρώνουν την αξία του.
– Χρήση αναβολικών / Φαρμακοδιέγερση: Σήμερα η φαρμακοδιέγερση αλλάζει φύση: κατ’ αρχάς, δεν αποτελεί, πλην εξαιρέσεων, μεμονωμένη πράξη ενός αθλητή την ημέρα των αγώνων. Πρόκειται πλέον για μεθόδους που εφαρμόζονται συστηματικά και οργανωμένα σε επίπεδο ομάδων που εκμεταλλεύονται τις προόδους της επιστήμης για σκοπούς αντίθετους με τη δεοντολογία, για παράδειγμα χρησιμοποιώντας ουσίες που εμποδίζουν τον εντοπισμό των αναβολικών κατά τις αναλύσεις.
Ένα από τα κύρια αίτια της ανάπτυξης της φαρμακοδιέγερσης είναι η υπερβολική εμπορευματοποίηση στο χώρο του αθλητισμού σήμερα, κυρίως η πρόσφατη έκρηξη των τηλεοπτικών δικαιωμάτων σε συνδυασμό με τις μεγάλες συμβάσεις χορηγίας. Αυτή η εμπορευματοποίηση και τα οικονομικά συμφέροντα που απορρέουν από αυτήν οδήγησαν σε πολλαπλασιασμό των αθλητικών αγώνων και σε μείωση του χρόνου ανάπαυσης των αθλητών, γεγονός που προξενεί επίσης μείωση της διάρκειας της σταδιοδρομίας του επαγγελματία αθλητή. Είναι επίσης σκόπιμο να αναφερθούν οι αρνητικές συνέπειες των συμβάσεων που συνάπτονται μεταξύ ορισμένων αθλητικών ενώσεων και των χορηγών τους, οι οποίες προβλέπουν αμοιβή ανάλογη με τα αποτελέσματα. Το περιβάλλον των αθλητών στο σύνολό του, από τον προπονητή μέχρι το γιατρό, τον αρχηγό της ομάδας και τους συγγενείς, μπορεί να συμβάλει στις πιέσεις που ασκούνται στους αθλητές.
Ο αριθμός, για παράδειγμα, των περιπτώσεων φαρμακοδιέγερσης κατά τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας του 2004 κατέδειξε ότι η χρήση απαγορευμένων ουσιών στον αθλητισμό αποτελεί, περισσότερο από κάθε άλλη φορά, μια πραγματικότητα που πρέπει να καταπολεμηθεί.
– Απώλεια του αγνού ενδιαφέροντος για τον αθλητισμό. Η είσοδος των πολυεθνικών εταιρειών στο πεδίο των αθλητικών αγώνων με σκοπό την αναζήτηση εκείνων των αθλητών που θα λειτουργήσουν ως προωθητές των προϊόντων τους χάρη στην αυξημένη δημοτικότητά τους, αποτέλεσε ισχυρό πλήγμα για τη φύση του αθλητικού χώρου. Πλέον οι αθλητές γνωρίζουν πως μπορούν να κερδίσουν τεράστια χρηματικά ποσά χάρη στα διαφημιστικά συμβόλαια, αν κατορθώσουν να διακριθούν και να επιτύχουν αξιοσημείωτες επιδόσεις. Έτσι, σε αντίθεση με τους αθλητές των περασμένων δεκαετιών που είχαν ως βασικό κίνητρο την επιθυμία να διακριθούν στους Ολυμπιακούς Αγώνες για να γνωρίσουν την ηθική αποθέωση που αναλογούσε στους Ολυμπιονίκες, οι αθλητές σήμερα έχουν ως απώτερο στόχο τα οικονομικά οφέλη. Κίνητρο εξαιρετικά ισχυρό που έχει οδηγήσει σε ό,τι μπορούμε να χαρακτηρίσουμε ως έξαρση του αθέμιτου ανταγωνισμού και ως φρενίτιδα επιδίωξης ολοένα και πιο υπεράνθρωπων επιδόσεων.
Οι επαγγελματίες αθλητές είτε με δική τους θέληση είτε επειδή τους ασκούνται πιέσεις, παραγνωρίζουν τις αρνητικές για την υγεία τους συνέπειες, αλλά και την αθλητική δεοντολογία και καταφεύγουν σε κάθε μέσο προκειμένου να διασφαλίσουν την ενίσχυση των επιδόσεών τους.
Αναγκαίες ενέργειες για την καταπολέμηση της φαρμακοδιέγερσης:
– Δημιουργία αποτελεσματικού συστήματος ελέγχου της υγείας των αθλητών, κυρίως με τη σύσταση μιας υπηρεσίας ειδικευμένης στην παροχή ιατρικής και ψυχολογικής βοήθειας, καθώς και στην ενημέρωση των αθλητών·
– Έκδοση οδηγίας για την προστασία των νεαρών αθλητών, ιδίως εκείνων που φιλοδοξούν να γίνουν επαγγελματίες·
– Έγκριση συγκεκριμένων διατάξεων για την προστασία των αθλητών ως εργαζομένων που εκτίθενται σε ειδικούς κινδύνους·
– Ενθάρρυνση της επιδημιολογικής έρευνας για την υγεία των αθλητών·
– Οργάνωση συνεδρίων με θέματα τη φαρμακοδιέγερση και την υγεία των αθλητών, σε συνεργασία με το αθλητικό κίνημα·
– Ευαισθητοποίηση των επαγγελματιών της εκπαίδευσης στο πρόβλημα της αθλητικής δεοντολογίας·
– Αυξημένη αστυνομική και δικαστική συνεργασία·
– Συμπερίληψη στις συμβάσεις των αθλητών ρητρών σχετικών με τη φαρμακοδιέγερση και την απαγόρευσή της·
– Έγκριση κοινής δήλωσης ισοδύναμης με κώδικα ορθής πρακτικής στο χώρο του αθλητισμού, ύστερα από μια διεθνή διάσκεψη για τη φαρμακοδιέγερση.
Μανόλης Ανδρόνικος «Παιδεία ή Υπνοπαιδεία» [απόσπασμα]
«Εντελώς ιδιαίτερη θέση κατέχουν οι Ολυμπιακοί αγώνες, που αποτελούν την υπέρτατη έκφραση του αθλητικού πνεύματος σε μια συνάθροιση των Ελλήνων, που σήμαινε για κείνους μια οικουμενική συνάθροιση των ελεύθερων ανθρώπων. Από την Αφρική ως τη Μακεδονία και από τη Σικελία ως τη Μ. Ασία, οι Έλληνες συγκεντρώνονται κάθε τέσσερα χρόνια στην Άλτη, να θυσιάσουν στους κοινούς βωμούς, να γνωρίσουν τους λαμπρούς ηγέτες τους, να δουν και ν’ ακούσουν τους σοφούς των και πάνω απ’ όλα να ζήσουν το συναρπαστικό συναγωνισμό των αθλητών. Ξεχνώντας τις βιοτικές έγνοιες, τις ανθρώπινες αδυναμίες, τις συχνά θανάσιμες διαφορές τους, σε μια κατάσταση θείας ευδαιμονίας αφού ο άνθρωπος ξανάβρισκε μέσα στον παραδείσιο χώρο της Ολυμπίας την ιδανική του ανθρωπιά: ειρήνη βασίλευε στον κόσμο, όλοι ήταν ελεύθεροι και ίσοι, οι δυνατοί και πλούσιοι άρχοντες της Σικελίας δεν είχαν τίποτε περισσότερο από τον απλό πολίτη της Αθήνας, ο θεός τους προστάτευε όλους. Μόνο για τους ελλανοδίκες, τους κριτές, υπήρχαν λίθινα εδώλια. Όλοι οι άλλοι παρακολουθούσαν τους αγώνες καθισμένοι επάνω στο ανάχωμα του σταδίου. Και οι αθλητές προσέρχονταν γυμνοί να αγωνιστούν για τη νίκη και για το δοξασμένο στεφάνι της ελιάς. Όμως και κάτι ακόμα προσδοκούσαν πιο πολύ: τη φήμη, την τιμή των Πανελλήνων, που ήταν το πιο αμάραντο στεφάνι. Είναι αδύνατο να νιώσουμε σήμερα τη συγκλονιστική εκείνη στιγμή που οι δυο γιοι του Διαγόρα, ολυμπιονίκες και οι δυο την ίδια μέρα, σήκωσαν στους ώμους τους τον ευτυχισμένο πατέρα, πολλές φορές ολυμπιονίκη στα νιάτα του, μπροστά στα μάτια των χιλιάδων Ελλήνων που κραύγασαν: «Κάτθανε Διαγόρα! Ουκ ες Όλυμπον αναβήσει!» (Πέθανε Διαγόρα! Δε θα γίνεις και θεός). Γιατί τι άλλο απομένει στον άνθρωπο ύστερα από μια τέτοια ύπατη στιγμή στη ζωή του;
Αυτό το πνεύμα της πίστης στον άνθρωπο, στη σωματική του αλκή και στην ηθική του καταξίωση, της δημοκρατικής ισότητας και της πανανθρώπινης συναδέλφωσης, της παγκόσμιας ειρήνης και αγάπης, που γεννήθηκε στην Ελλάδα και εκφράστηκε καίρια με τους Ολυμπιακούς αγώνες θέλησε να ξαναζωντανέψει ο P. de Coubertin. Ίσως πολλοί το νομίσουν χιμαιρικό ένα τέτοιο όραμα· όμως όσοι έχουν χαρεί την παγκόσμια πια συναδέλφωση των αθλητών που κυριαρχεί στους σύγχρονους Ολυμπιακούς αγώνες, όπου για λίγο έστω χρονικό διάστημα καταργούνται όλα τα σύνορα που χωρίζουν τους λαούς, όπου η γλώσσα, η φυλή και η θρησκεία δεν υψώνουν τους φραγμούς τους ανάμεσα στους ανθρώπους, όπου η κοινωνική θέση, ο υλικός πλούτος και η κρατική δύναμη δεν λογαριάζονται, όπου ο άνθρωπος γυμνός από καθετί άλλο αγωνίζεται με τους συνανθρώπους του ειρηνικά και τίμια για να κερδίσει την τιμή και μόνο της νίκης, όσο έχουν ζήσει αυτό το γεγονός ελπίζουν και πιστεύουν πως το ολυμπιακό πνεύμα μπορεί να φωτίσει τον κόσμο ολόκληρο όχι μονάχα για λίγες μέρες, αλλά παντοτινά.»