ΜΟΡΦΕΣ ΑΙΘΡΙΑΣ

Otto Dix, Stormtroops advancing under a gas attack Aπό τη σειρά «Ο Πόλεμος» #12

Otto Dix, Nocturnal Madman από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #22
Otto Dix Lens Being Bombed από τη σειρά «Ο Πόλεμος» #33

Ο πόλεμος

«Ακόμη κι ο πόλεμος πρέπει να θεωρηθεί σαν φυσικό συμβάν».

*Από το πολεμικό ημερολόγιο του Otto Dix

Το ξέσπασμα του πολέμου, το καλοκαίρι του 1914, αντιμετωπίστηκε από τη γερμανική νεολαία με ενθουσιασμό. Πολλοί έσπευσαν να καταταγούν εθελοντικά, μεταξύ αυτών και ο Otto Dix. Εκπαιδεύτηκε ως χειριστής βαρέως πολυβόλου, και το φθινόπωρο του 1915 προσφέρθηκε εθελοντικά να πάει στο μέτωπο.

Η εμπειρία του πολέμου για τον Dix ήταν αποκαλυπτική. Έζησε στα χαρακώματα, εισέπνευσε τα χημικά αέρια, εβίωσε τις ατελείωτες ώρες αναμονής θαμμένος μέσα στη λάσπη τους χειμώνες, γνώρισε τον θάνατο σε όλες τις μορφές του. Όλα αυτά είχαν ποικιλότροπες επιπτώσεις στη ζωή και το έργο του.

Μια πρώτη κρίση για το έργο του μας επιτρέπει να θεωρήσουμε ότι ο Otto Dix σαν ζωγράφος συνέχιζε να είναι πολεμιστής, και αυτό δεν σταμάτησε σχεδόν ποτέ και μετά τον πόλεμο. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα απ’ την αρχή.

Ευρισκόμενος στα χαρακώματα, ο Dix, για να σκοτώνει τον χρόνο και να αποφεύγει την πλήξη της ατελείωτης αναμονής, άρχισε να σχεδιάζει με κάρβουνο, μελάνη αλλά και τέμπερα ενίοτε. Σχεδίαζε εικόνες που έβλεπε μπροστά του. 300 περίπου από αυτά τα σχέδια τα έστειλε σε μια κοπέλα στη Δρέσδη με την οποία διατηρούσε φιλική σχέση. Άλλα τόσα, ίσως και περισσότερα, έστειλε στην οικογένειά του. Κάποια εξ αυτών θα αποτελέσουν το έναυσμα για τα χαρακτικά που επρόκειτο να δημιουργήσει μετά τον πόλεμο.

Η μελέτη αυτών τον σχεδίων, μοναδική άλλωστε εικαστική μαρτυρία για τη ζωή του στρατιώτη, φανερώνει ότι ο Dix δεν εμπλέκεται ψυχικά παίρνοντας μέρος υπέρ ή κατά του πολέμου. Δεν σχεδιάζει το δράμα και τον πόνο για τους σκοτωμένους συντρόφους κλπ. Αντιθέτως, διαφαίνεται η κατάπληξή του έως του βαθμού του συγκλονισμού από την τρομακτική παραμόρφωση του εδάφους γύρω του. Τα λιβάδια, τα χωράφια, όλα έχουν μετατραπεί σε ατελείωτο πεδίο κρατήρων από τις οβίδες, λάσπης, χαρακωμάτων, αγκαθωτών συρματοπλεγμάτων – ερημιά και μαυρίλα κυριαρχούν. Οι βίαιες, αγχώδεις, κοφτές γραμμές, αποτέλεσμα της επιρροής του φουτουρισμού και του κυβισμού αλλά και του ασθμαίνοντος ρυθμού του μετώπου. Ας φανταστούμε τις συνθήκες. Ο Dix σκιτσάρει μέσα στο χαράκωμα, σε φτηνές υπόλευκες ταχυδρομικές κάρτες που ο στρατός παραχωρούσε στους στρατιώτες για να γράφουν στους δικούς τους. Οι διαστάσεις περιορισμένες, 9 x 14 πόντους κατά το πλείστον, ο χώρος του ακόμη πιο περιορισμένος. Οι συνθήκες δεν επιτρέπουν τη βραδεία επεξεργασία και την εξονύχιση, παράγοντες απαραιτήτους ώστε να διοχετευθούν στο έργο νύξεις ψυχικών τάσεων και θέσεων. Αυτά απαιτούν ησυχία, χρόνο, και προπάντων απόσταση από τη ζέουσα εμπειρία.

Μετά το τέλος του πολέμου, ο Dix υπέφερε από εφιάλτες κατά τους οποίους έβλεπε ότι σερνόταν αγχωμένος μέσα σε ερείπια.

Άρχισε να ζωγραφίζει εικόνες από την καθημερινή ζωή στις πόλεις της ηττημένης Γερμανίας, εικόνες στις οποίες είναι έκδηλη η πικρία κι ο σαρκασμός. Βετεράνοι του πολέμου, ανάπηροι, πετσοκομμένοι, παραμορφωμένοι, αληθινά ανθρώπινα ερείπια, γεμίζουν τις ζωγραφιές αυτές. Παράλληλα ο Dix μαθαίνει χαλκογραφία, το μέσον που θα του επιτρέψει να ξεκινήσει τη μεγάλη του σειρά «Ο Πόλεμος» και να εργαστεί αδιαλείπτως πάνω σ’ αυτήν κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου και του χειμώνα του 1923-24.

Την άνοιξη του ‘24 έφυγε με τη σύζυγό του για ένα ταξίδι στην Ιταλία. Ευρισκόμενος στο Παλέρμο, σχεδίασε στις κατακόμβες σκελετούς και κρανία, λεπτομερώς. Τα σχέδια αυτά τού χρησίμευσαν ως υλικό ώστε να εντείνει την εντύπωση που επεδίωκε στα χαρακτικά του.

Μια δεύτερη σημαντικότατη πηγή οπτικών πληροφοριών για τον Dix ήταν οι πολλές φωτογραφίες που κυκλοφορούσαν δείχνοντας τα φρικτά παραμορφωμένα πρόσωπα των στρατιωτών από θραύσματα όλμων, οβίδων, ναρκών κλπ. Πολλοί άνθρωποι εξ αυτών επέζησαν και υπέστησαν πολλές χειρουργικές επεμβάσεις έως ότου αποκτήσουν ένα κάπως ανθρώπινο πρόσωπο. Άλλοι όμως, παρά τις προσπάθειες των γιατρών, έπρεπε να καταφύγουν στην χρήση ειδικώς κατασκευασμένων προσωπείων ώστε να μπορούν να έχουν στοιχειώδη κοινωνική ζωή.

Ο Dix παρακάλεσε έναν φωτογράφο φίλο του να του μεγεθύνει κάποιες από τις φωτογραφίες αυτές ώστε να τις χρησιμοποιήσει σαν πηγή πληροφοριών.

Κατά καθόλου τυχαία σύμπτωση, το 1924 πολλές από τις συγκλονιστικές αυτές φωτογραφίες συμπεριελήφθησαν στο βιβλίο Krieg dem Kriege («Πόλεμος στον Πόλεμο») που εξέδωσε σε πολλές γλώσσες ο φιλειρηνιστής Ernst Friedrich.

Η σειρά «Ο Πόλεμος» αποτελείται από πέντε portfolios. Το κάθε ένα περιλαμβάνει 10 χαρακτικά, δημιουργώντας ένα σύνολο εικόνων. Ας επιτραπεί στον γράφοντα να συνεισφέρει μια προσωπική μαρτυρία. Είχα την ευκαιρία το 2007 να δω όλη τη σειρά άψογα εκτεθειμένη, καθώς και πολλά από τα σκίτσα που ο Dix έκανε στο μέτωπο, στην έκθεση «Allemagne, les années noires», «Γερμανία, τα μαύρα χρόνια», στο Μουσείο Μαγιόλ στο Παρίσι. Δεν ήξερα το έργο, κι έτσι είχα την ευκαιρία να το δω χωρίς το δέος που προκαλεί η εκ των προτέρων γνώση της αξίας του. Τα πρώτα αισθήματα ήταν ανάμικτα. Μια έντονη αποστροφή, μια δυσκολία να αντιμετωπίσω αυτό που έβλεπα αλλά και μια ταυτόχρονη ακαταμάχητη έλξη να επιστρέψεις, να το ξαναδείς, να πλησιάσεις. Ωσάν να καλείσαι να παραστείς μάρτυς σε θανατηφόρο δυστύχημα ή σε νεκροτομείο. Κλείνοντας τη μαρτυρία αυτή, θα ήθελα να κάνω σαφές πως συμμερίζομαι απολύτως την άποψη πολλών ευρυμαθών μελετητών, και κατά πολύ ειδικοτέρων εμού, οι οποίοι κατατάσσουν τη σειρά «Ο Πόλεμος» στα επιφανέστερα επιτεύγματα της χαρακτικής του 20^ού αιώνα.

Το μόνον έργο με το οποίο μπορεί επάξια να συγκριθεί είναι η πασίγνωστη και αγέραστη σειρά «Τα δεινά του πολέμου» («Los desastres de la guerra») του Γκόγια. Διαφορετικό όμως είναι το περιεχόμενο των δύο έργων, και τελείως άλλες οι πηγές της έμπνευσης. Ο Γκόγια απεικονίζει την αγριότητα και την ωμότητα του ανθρώπου επί του αντιπάλου του. Βλέπουμε ανθρώπους να προβαίνουν σε απάνθρωπες πράξεις πάνω στους αιχμάλωτους εχθρούς.

Από τα 50 χαρακτικά του Otto Dix, μόνον 2 δείχνουν στην ίδια εικόνα τους εχθρούς. Όλες οι άλλες χαλκογραφίες δείχνουν τις ανυπόφορες και ολέθριες επιπτώσεις του πολέμου σ’ όλη τους τη φυσική διάσταση. Ουδείς ηρωισμός υπάρχει εδώ, ουδεμία προσπάθεια να εξυμνηθεί η πολεμική αρετή των Γερμανών συμπολεμιστών του. Τίποτα τέτοιο. Υπάρχει μόνο λάσπη, τρέλα, σήψη, κόκαλα πεθαμένων, σκουλήκια, μαύρο χώμα σκαμμένο από τους όλμους, πόρνες του στρατού, μάσκες αντιασφυξιογόνες, αποσύνθεση, άνθρωποι αγνώριστοι από τα φρικτά τραύματα και τις πληγές, σύρματα, παλούκια, προχώματα και χαρακώματα διάσπαρτα με οστά, κρανία σε κατάσταση προχωρημένης αποσύνθεσης. Με λίγα λόγια, η καθημερινή εμπειρία του στρατιώτη που έζησε όλα τα βάσανα του πολέμου και απέβαλε από τη σκέψη του κάθε εξιδανίκευση γι’ αυτόν. Είδε μόνον πόνο, θάνατο, καταστροφή, κι αυτή ζωγραφίζει. Είδε τους συμπολεμιστές του να γίνονται μαύροι από την έλλειψη οξυγόνου. Άλλους να μετατρέπονται σε άμορφη μάζα οστών, αίματος, σάρκας.

Δείτε το φυλλάδιο σε μορφή PDF του Μουσείου Μπενάκη

Ο κύριος Ζωγράφος εγώ και η ζωγραφική (16)_opt

Ένα σύντομο βίντεο για τον Νίκο Εγγονόπουλο

http://www.youtube.com/watch?v=4wK4US-MGkc

Το Εγχειρίδιο Πρακτικής Γατικής του Γέρο-Πόσουμ
Μετ.Παυλίνα Παμπούδη, Γιάννης Ζέρβας

το να βαφτίζεις τα γατιά, έχει μια δυσκολία…
δεν είναι επιπόλαιη κι ανάλαφρη ασχολία
καθόλου δεν τρελάθηκα και δεν το λέω αστεία:
κάθε μια γάτα , ονόματα πρέπει να έχει τρία!
ένα να τη φωνάζουμε στην οικογένειά της
ας πούμε, βίκτωρ, αύγουστος, τζωρτζίνα, ιπποκράτης
ας πούμε μέρλιν, τζόναθαν, αλόνζο, μανταλένα
καθημερινά ονόματα, καλά, συνηθισμένα.
να βρείτε ωραιότερα υπάρχουν ευκαιρίες
ονόματα για τζέντλεμεν και άλλα για κυρίες
ας πούμε, πλάτων , άδμητος, ηλέκτρα, ευρυάλη
μα όλα αυτά είναι κοινά και θα τα έχουν κι άλλοι.
μια γάτα όμως, να ξέρετε, θέλει και το δικό της
το δεύτερό της τ’ όνομα να ν ‘αποκλειστικό της!
για να μπορεί αφ’ υψηλού τον κόσμο να κοιτάει
και την ουρά της πάντοτε ψηλά να την κρατάει.
πρέπει να είναι όνομα μονάχα για μια γάτα:
χουρχούρης, για παράδειγμα, γλείψος, χνουδοπατάτα
κι άλλα πολλά τέτοιας λογής μπορώ να αναφέρω:
μπομπαλουρίνα, πιρπιρής, φρουφρου, τρελοκαμπέρω.
πέρα όμως απ’ αυτά τα δυο, υπάρχει κι ένα άλλο
τ΄ όνομα το μοναδικό, το τρίτο, το μεγάλο
το όνομα το μυστικό, που άνθρωπος δεν ξέρει
και γάτα σ’ άνθρωπο μπροστά ποτέ δεν αναφέρει.
όταν σε διαλογισμό λοιπόν μια γάτα δείτε
πάντα ο λόγος είν’ αυτός και να το θυμηθείτε:
σ’ απύθμενους συλλογισμούς βρίσκεται βυθισμένη
για τ’ όνομα το άρρητο
το αρρητορητονιάρρητο
το όνομά της το κρυφό σκέφτεται μαγεμένη

Αντιγραφή από το  http://www.poiein.gr/archives/4525

Καλωσήρθατε στο Blogs.sch.gr. Αυτό είναι το πρώτο σας άρθρο. Αλλάξτε το ή διαγράψτε το και αρχίστε το “Ιστολογείν”!