Πριν από λίγο καιρό, δημοσιεύτηκε μία επιστολή απ’ τον προπονητή του Ολυμπιακού, Ντέιβιντ Μπλατ στην οποία αποκαλύπτει ότι λίγους μήνες νωρίτερα διαγνώστηκε με PPMS (Πρωτοπαθή Προϊούσα Πολλαπλή Σκλήρυνση). Μιλάει για την κατάσταση που έχει να αντιμετωπίσει, πώς το εξέλαβε αρχικά και πώς αποφάσισε τελικά να ανταποκριθεί στη νέα πραγματικότητα.
Έχει πολυ-χρησιμοποιηθεί η λέξη για πράγματα λιγότερο έως και καθόλου σημαντικά αλλά στη συγκεκριμένη περίπτωση, βρίσκει την πραγματική βαρύτητά της· και η λέξη αυτή που χαρακτηρίζει τη συμπεριφορά του είναι «συγκλονιστική». Συγκλονιστική για την απόφαση και τη δύναμή του να μοιραστεί με μία τέτοια επιστολή το πρόβλημα υγείας που αντιμετωπίζει, συγκλονιστική η ποιότητά του όταν μιλάει για τις δυσκολίες, συγκλονιστική γιατί έχει τη δύναμη και την ψυχή να σκεφτεί και τους άλλους μέσα από το δικό του πρόβλημα. Τιμή, λοιπόν, στον κο Μπλατ και σε κάθε κο Μπλατ που αντιμετωπίζουν με τέτοια αξιοπρέπεια και ήθος κάθε δυσκολία. Γιατί η ζωή μόνο μπροστά μπορεί να πηγαίνει και πρέπει κάθε μέρα να την απολαμβάνουμε και να κάνουμε ό,τι καλύτερο μπορούμε.
Ειδικά αν σκεφτούμε ότι είμαστε όλοι συμβασιούχοι της ζωής. Κανένας δεν έχει υπογράψει συμβόλαιο. Πριν από λίγα χρόνια, ένας φίλος χρησιμοποίησε την εξής μεταφορά την οποία βρίσκω πολύ επιτυχημένη: «Όλοι είμαστε επιβάτες στο ίδιο τρένο. Μπορεί κάποιοι να ταξιδεύουν στην πρώτη θέση και άλλοι στην τρίτη, μπορεί να μην κατεβαίνουμε όλοι στην ίδια στάση αλλά το μόνο σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή όλοι θα κατεβούμε.» Και ίσως η κατανόηση του συμβολισμού αυτής της εικόνας μας κάνει να είμαστε έστω λίγο πιο ευγενικοί με τους άλλους, έστω λίγο πιο προσεκτικοί στη συμπεριφορά μας.
Ένα ποίημα που εκφράζει την αξιοπρέπεια απέναντι στον θάνατο (και σε κάθε πρόβλημα) είναι το ακόλουθο ποίημα του Καβάφη:
Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον
| 5 | Σαν έξαφνα, ώρα μεσάνυχτ’, ακουσθεί αόρατος θίασος να περνά με μουσικές εξαίσιες, με φωνές- την τύχη σου που ενδίδει πια, τα έργα σου που απέτυχαν, τα σχέδια της ζωής σου |
| 10 | που βγήκαν όλα πλάνες, μη ανοφέλετα θρηνήσεις. Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που φεύγει. Προ πάντων να μη γελασθείς, μην πεις πως ήταν ένα όνειρο, πως απατήθηκεν η ακοή σου· |
| 15 | μάταιες ελπίδες τέτοιες μην καταδεχθείς. Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι, πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο, κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι |
| με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα, ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους, τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου, κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις. |
Ο άνθρωπος είναι το μοναδικό είδος που γεννιέται με γνώση της θνητής φύσης του. Γνωρίζει, έχει τη γνωστική συνείδηση -το “Dasein” που έλεγε ο Martin Heidegger-. Οι ενήλικοι, ωστόσο, συχνά δεν προετοιμάζουν σωστά τα παιδιά για τη διαχείριση αυτής της «πληροφορίας» είτε διαχειριζόμενοι το θέμα με ωμό τρόπο είτε αποκρύπτοντάς το τελείως, με αποτέλεσμα να είναι απροετοίμαστα όταν θα χρειαστεί να το αντιμετωπίσουν και να προκληθούν τραυματικές εμπειρίες. Ο Jean-Jacques Rousseau στο βιβλίο του “Emile or On Education” (1762) στρέφεται εναντίον των Ακαδημιών και των Πανεπιστημίων της Ευρώπης και τα χαρακτηρίζει ως σχολεία απέραντων ψευδολογιών που απευθύνονται σε κάφρους και αυτό γιατί αποκρύπτουν το θάνατο από τους νέους.
Πώς όμως θα αντιμετωπιστεί αυτός ο φόβος του θανάτου που προκαλείται από τη στιγμή που συνειδητοποιείς τι συμβαίνει; Ο Ernest Becker στο βιβλίο του «The Denial of Death» που βραβεύτηκε το 1974 με το Pullitzer Prize για την κατηγορία General Non-fiction δύο μήνες μετά τον θάνατό του, αναφέρει τη θρησκεία, την αγάπη και τη δημιουργία ως τις τρείς λύσεις που βρήκε ο άνθρωπος απέναντι στον φόβο του θανάτου. Άλλοι πρότειναν να καταφέρει να δει ο άνθρωπος τον εαυτό του από απόσταση -ως μέρος της φύσης, του ευρύτερου συνόλου- βγαίνοντας από τα στενά όρια του εγωισμού του. Πόσο εύκολο όμως είναι αυτό;
Ο έρωτας θεωρήθηκε συνάρτηση του θανάτου και από αυτό το πολύ ισχυρό «ζεύγος» προέκυψαν διαχρονικά αριστουργήματα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και σκέψης: αττική τραγωδία, Shakespeare κ.ά. Ο Freud εκτός από τη Libido, μιλάει και για το Todestrieb (την ορμή προς τον θάνατο) που αν στραφεί προς τα μέσα οδηγεί στον αφανισμό και αν στραφεί προς τα έξω στην επιθετικότητα -με χειρότερη έκφρασή της τον πόλεμο-.
Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι όταν πραγματικά χρειαστεί να αντιμετωπίσει κάποιος ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, όσο καλούς συγγενείς και φίλους και να έχει και όσο ευεργετική και να είναι η συντροφιά τους, σε αρχικό τουλάχιστον στάδιο η διαχείριση και η συνειδητοποίηση της κατάστασης είναι θέμα καθαρά προσωπικό και μοναχικό. Ειδικά για θέματα τέτοια που πλήττουν τον πυρήνα της ύπαρξής μας. Αισθάνεται κανείς ότι είναι όχι μόνος του απλώς αλλά κάπου στο διάστημα στην εκκωφαντική σιωπή του σύμπαντος. Φτάνει στο σημείο να μην πιστεύει κανέναν γιατί θεωρεί ότι η κατάσταση ίσως είναι και ακόμα χειρότερη ή δεν μπορεί ακόμα να συνειδητοποιήσει τι του συνέβη.
“Ognuno sta solo sul cuor della terra
trafitto da un raggio di sole:
ed e subito seraEveryone stands alone at the heart of the world,
pierced by a ray of sunlight,
and suddenly it’s evening”― SALVATORE QUASIMODO, TUTTE LE POESIE
Υπάρχει όμως μέσα μας η θέληση για ζωή, αυτή που στις δύσκολες στιγμές βγαίνει εκεί που δεν το περιμέναμε: στο νεογέννητο μωρό που το έχει πετάξει η μάνα του μέσα σε μια σακούλα σε ένα δάσος και όμως βρίσκει τη δύναμη να κλάψει τόσο δυνατά ώστε να το ακούσουν και να το σώσουν, στο κοριτσάκι από το ναυάγιο του «Εξπρές Σάμινα» που έμεινε επί ώρες στη θάλασσα στην αγκαλιά των φαντάρων που την είχαν σώσει και τους αγκάλιαζε, τους έλεγε τραγουδάκια και παραμυθάκια για να μην την αφήσουν, στον Ζαχίρ από το Αφγανιστάν που τόσο παραστατικά περιγράφει: ” Aγαπάω αυτό που κάνω απλά δεν έχω φτερά για να πετάξω. Τόσα πολλά που έχω ζήσει -τόσες δυσκολίες- και έφτανα στα όριά μου γιατί να μη σκοτώθηκα στο Αφγανιστάν για να συνεχίζω να βασανίζομαι. Αλλά όσες φορές έχω φτάσει σ’ αυτήν την στιγμή, μου ‘ρχόταν μια ξαφνική ενέργεια, μια δύναμη ότι “Μπορείς να προχωρήσεις! Κάνε υπομονή λίγο!” “
H επιστολή του Μπλατ, μου έφερε στο μυαλό δύο συγκεκριμένα αποσπάσματα. Ο Πλάτων στον διάλογο «Φαίδων» λέει ότι «Φιλοσοφία είναι η μελέτη του θανάτου», όχι όμως ο θάνατος ως μία γενική και αόριστη έννοια αλλα η σχέση του καθενός μας με το δικό του θάνατο. Όσοι φιλοσοφούν με ορθό τρόπο, δεν «συνδιαλέγονται» μαζί του με φοβικότητα. Και εδώ έρχονται να συμπληρώσουν τα λόγια του Freud ο οποίος παραφράζοντας τη γνωστή λατινική ρήση «Si vis pacem, para bellum» έλεγε «Si vis vitam, para mortem».
Συχνά ακούς ανθρώπους που έχουν φοβία με τον θάνατο να λένε «Θέλω να τα ζήσω όλα πριν πεθάνω.» και να πέφτουν στα ναρκωτικά, στις σχέσεις της μιας βραδιάς και όλα τα σχετικά. Ωστόσο, όπως έλεγε και η θεία Μέημ: «Η ζωή είναι ένα φαγοπότι, και οι πιο πολλοί ηλίθιοι πεθαίνουν από την πείνα.»
Ένα αγαπημένο ποίημα του Dylan Thomas που εκφράζει ακριβώς αυτόν τον δυναμισμό της επιστολής του Μπλατ και που φωνάζει «Ζήσε τη ζωή στο μέγιστο και μην παραδίδεσαι ποτέ» είναι και το ακόλουθο. Για τον Μπλατ και για όσους αντιμετωπίζουν κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας:
Do not go gentle into that good night,
Old age should burn and rave at close of day;
Rage, rage against the dying of the light.Though wise men at their end know dark is right,
Because their words had forked no lightning they
Do not go gentle into that good night.Good men, the last wave by, crying how bright
Their frail deeds might have danced in a green bay,
Rage, rage against the dying of the light.Wild men who caught and sang the sun in flight,
And learn, too late, they grieved it on its way,
Do not go gentle into that good night.Grave men, near death, who see with blinding sight
Blind eyes could blaze like meteors and be gay,
Rage, rage against the dying of the light.And you, my father, there on the sad height,
Curse, bless, me now with your fierce tears, I pray.
Do not go gentle into that good night.
Rage, rage against the dying of the light.“DO NOT GO GENTLE INTO THAT GOOD NIGHT”, DYLAN THOMAS (1914 – 1953)
Ζούμε σε μία μεταβατική περίοδο όπου ο άνθρωπος αντιμετωπίζει τα ίδια ουσιαστικά προβλήματα που αντιμετώπιζε από τότε που πρωτοεμφανίστηκε στη γη: εξακολουθεί να αρρωσταίνει και αυτό να του δημιουργεί ερωτήματα για την ίδια του την ύπαρξη, και πάντα φτάνει στο τέλος με την αγωνία για το «μετά». Η διαφορά είναι ότι ποτέ δεν φαίνεται να ήταν τόσο κοντά στην κατάκτηση της θεραπείας τόσων πολλών ή και όλων των ασθενειών, όσο είναι σήμερα με την εξέλιξη της τεχνολογίας και αυτή η επίγνωση από τη μία των απείρων δυνατοτήτων και του σώματος που καταρρέει από την άλλη, είναι πάρα πολύ σκληρή. Να είσαι στο κατώφλι και να μην ξέρεις αν θα προλάβεις…
Ο άνθρωπος όμως είναι το μοναδικό είδος που εκτός από γνώση του θανάτου, έχει μέσα του και την ελπίδα και αυτή η μαγική δύναμη, έρχεται και σε σπρώχνει εκεί που νομίζεις ότι όλα έχουν τελειώσει. Ας έχουμε ελπίδα, ας μην καταστρέφουμε την ελπίδα των άλλων επειδή πιστεύουν σε άλλη θρησκεία, έχουν άλλες αντιλήψεις κλπ.και ίσως καταφέρουμε αυτό που περιγράφει και ο Ettinger:
We will have our chance, and with a little bit of luck will ‘taste the wine of centuries unborn’.”
― ROBERT C.W. ETTINGER
Κείμενο: Αργυρώ Φώτη
