Σε απόκρημνες πλαγιές και γλιστερά βράχια, κάτω από τον καυτό ήλιο ή υπό καταρρακτώδη βροχή, κινδυνεύοντας από οχιές, σκορπιούς και τσιμπούρια, ο Παντελής Σαλιάρης αναζητεί έναν θησαυρό της φύσης, τις σπάνιες ορχιδέες, για να τις φωτογραφίσει και να τις μελετήσει σε συνεργασία με καθηγητές πανεπιστημίων ολόκληρης της Ευρώπης. Δύο νέα είδη ορχιδέας ωστόσο έμελλε να ανακαλύψει όχι στα μακρινά δάση του Αμαζονίου ή στα οροπέδια του Καυκάσου, αλλά- όσο και αν ακούγεται απίστευτο- στη Χίο!
«Στη Χίο φύονται περισσότερα από εκατό είδη ορχιδέας,πολλά από τα οποία είναι ιδιαίτερα σπάνια» σχολιάζει μιλώντας στο «Βήμα» ο κ. Σαλιάρης, πολιτικός μηχανικός, προϊστάμενος της Τεχνικής Υπηρεσίας των Δήμων και Κοινοτήτων του Νομού Χίου. Ο ίδιος ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια να ασχολείται ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία φυτών και, όπως δηλώνει, μαγεύτηκε από το κάλλος και τη σπανιότητα των εύθραυστων ανθών της ορχιδέας. Μάλιστα, «κυνηγάει» με πάθος τις λεγόμενες αυτοφυείς του γένους «Οphrys», οι οποίες φυτρώνουν στο έδαφος και- σε αντίθεση με τις τροπικές που πωλούνται ευρέως από τα ανθοπωλεία- είναι σχεδόν αδύνατο να καλλιεργηθούν από τον άνθρωπο!
Ο λόγος είναι ότι οι εν λόγω ορχιδέες είναι αδύνατο να αναπαραχθούν σε συνθήκες θερμοκηπίου, χωρίς έναν ειδικό μύκητα που συμβιώνει με το φυτό στο έδαφος και ένα ειδικό έντομο-επικονιαστή, το οποίο γονιμοποιεί το φυτό μεταφέροντας γύρη. Μάλιστα, το λατινικό όνομα «Οphrys» προέρχεται από το αρχαιοελληνικό «όφρυς», δηλαδή φρύδι, εξαιτίας των τριχωτών άκρων των πετάλων. Αυτά προσομοιάζουν σε θηλυκά έντομα, ώστε να προσελκύουν τα αρσενικά έντομα που λειτουργούν ως επικονιαστές.
Η σπανιότητά τους έχει μετατρέψει τις ορχιδέες σε αντικείμενο μιας διεθνούς μανίας, ανάλογης με αυτήν για τις τουλίπες που κυρίευσε την υφήλιο τον 18ο αιώνα. «Τουρίστες και συλλέκτες που συρρέουν στο νησί συχνά καταγράφουν με GΡS τη θέση των σπάνιων ειδών και επιστρέφουν κρυφά για να τις αφαιρέσουν» σχολιάζει ο κ. Σαλιάρης, προσθέτοντας ότι αυτό είναι καταστροφικό, καθώς σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν μόλις δύο ή τρία στελέχη από κάθε είδος! Σε άλλες περιπτώσεις- και καθώς η νομοθετική προστασία είναι πρακτικά ανύπαρκτη- βοσκοί οδηγούν τα κοπάδια τους σε βιότοπους και οι σπάνιοι θησαυροί καταλήγουν να γίνονται… τροφή για κατσίκες και πρόβατα.
Σε κίνδυνο όμως δεν βρίσκονται μόνο οι ίδιες οι ορχιδέες αλλά και οι ορχιδεόφιλοι που τις αναζητούν με μανία! Δεν είναι τυχαία άλλωστε η θρυλική φράση του Πάολο Λιβεράνι , πρώην προέδρου της ιταλικής ορχιδεοφιλικής εταιρείας GΙRΟS, ο οποίος είχε σχολιάσει χαριτολογώντας: «Η “ορχιδεΐτις” είναι μια μεταδοτική και πολύ επικίνδυνη ασθένεια» . Στα σχεδόν είκοσι χρόνια που αναζητεί σπάνιες ορχιδέες ο κ. Σαλιάρης έχει κινδυνέψει αμέτρητες φορές τόσο από τις καιρικές συνθήκες και τα επικίνδυνα ορεινά περάσματα όσο και από τα ερπετά.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η κοινότητα των «κυνηγών» έχει θρηνήσει ακόμη και θύματα, δύο από τα οποία ήταν φίλοι του χιώτη μελετητή. «Ο ένας, Ιταλός, σκοτώθηκε σε απόκρημνο μονοπάτι όταν γλίστρησε ψάχνοντας για ορχιδέες.O άλλος, Γερμανός, βρέθηκε νεκρός στα όρη της Γεωργίας, όταν έπεσε θύμα ληστών κατά τη διάρκεια μιας αποστολής για την αναζήτηση ορχιδέων» διηγείται.
Μεγάλος εχθρός της το σαλέπι!
Ο Π. Σαλιάρης ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια να ασχολείται ερασιτεχνικά με τη φωτογραφία φυτών και, όπως δηλώνει, μαγεύτηκε από το κάλλος και τη σπανιότητα των εύθραυστων ανθών της ορχιδέας
Βασικός εχθρός της ορχιδέας είναι το σαλέπι, το γνωστό ζεστό ρόφημα στο οποίο οι παραδόσεις των ανατολικών λαών αποδίδουν αφροδισιακές και δυναμωτικές ιδιότητες.
Ο λόγος είναι ότι η περίφημη σκόνη από την οποία παράγεται το ρόφημα προέρχεται από την κονιορτοποίηση των βολβών της ρίζας της αυτοφυούς ορχιδέας.
Μάλιστα, η εν λόγω ορχιδέα είναι γνωστή και ως «σερνικοβότανο», καθώς- σύμφωνα με την παράδοση- όταν πιει τη σκόνη της μια έγκυος γεννά αρσενικό παιδί! Επί αιώνες σαλεπιτζήδες και κομπογιαννίτες από ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο κατέστρεψαν χιλιάδες ορχιδέες για να παρασκευάσουν το περίφημο «βιάγκρα της φύσης», καθώς για την παρασκευή μόλις ενός κιλού σαλεπιού χρειάζονται περισσότεροι από… 10.000 βολβοί!
Αλλωστε οι εν λόγω βολβοί (που θυμίζουν… όρχεις θαμμένους στη γη) είναι και η αιτία για την οποία η ορχιδέα έλαβε το όνομά της! Σύμφωνα με τον αρχαιοελληνικό μύθο, το φυτό πήρε το όνομά του από τον Ορχι, γιο ενός σατύρου και μιας νύμφης, ο οποίος κατά τη διάρκεια των Βακχικών Μυστηρίων αποπειράθηκε να βιάσει μια ιέρεια και καταδικάστηκε από τους θεούς να μετατραπεί σε λουλούδι, την ορχιδέα.
Οphrys Saliarisii: η «κόρη» του χιώτη ερευνητή
