Οι περισσότεροι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση παραβιάζει μερικές θεμελιώδεις αρχές που διέπουν την αναπαραγωγή, το σεβασμό του ανθρώπου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, αφού ο κλώνος δεν είναι προϊόν φυσιολογικής αναπαραγωγικής διαδικασίας, αλλά μέσο ικανοποίησης των ναρκισσιστικών τάσεων και της προσωπικής φιλοδοξίας του ατόμου-δότη. Η κλωνοποίηση, ως ασεξουαλικός τρόπος αναπαραγωγής, κατά τον οποίο δεν ανασυνδυάζεται το DNA δύο επί μέρους ατόμων (ανασυνδυασμός απαραίτητος για την εξέλιξη και τη γενετική ποικιλομορφία), θα έχει ως συνέπεια τον προοδευτικό βιολογικό εκφυλισμό του ανθρωπίνου είδους, ενώ με την επιλογή φύλου και άλλων χαρακτηριστικών, η κλωνοποίηση αποτελεί μέθοδο ευγονικής που θα οδηγήσει σε αθέμιτες κοινωνικές διακρίσεις. Υποστηρίζεται, επίσης, ότι η αναπαραγωγική κλωνοποίηση περιορίζει την ατομικότητα, αφού ο κλώνος είναι απλό αντίγραφο, αλλά και τη μοναδικότητα του ατόμου. Ας σημειωθεί ότι η Ορθόδοξη Εκκλησία θεωρεί, ορθά κατά τη γνώμη μου (όπως θα δείξω αμέσως μετά), ότι «καμία βιολογική διεργασία δεν μπορεί να καταργήσει τη μοναδικότητα του προσώπου, Με την κλωνοποίηση αντιγράφουμε το γονότυπο ενός οργανισμού και μόνο. Τα στοιχεία που προσδίδουν μοναδικότητα στο ανθρώπινο πρόσωπο δεν κλωνοποιούνται και δεν αντιγράφονται». Η παρατήρησή μου στο θέμα αυτό είναι ότι ο κλώνος σε όλη του την ζωή θα είναι υποχρεωμένος να αποδεικνύει τη μοναδικότητά του, δηλαδή τη διαφορετικότητά του από το «πρωτότυπο».
Τέλος υποστηρίζεται ότι με την αναπαραγωγική κλωνοποίηση υπάρχει κίνδυνος αναστάτωσης στο σύστημα της συγγένειας και των οικογενειακών σχέσεων. Επί του θέματος αυτού η Ορθόδοξη Εκκλησία τονίζει ότι «διαταράσσεται ο θεσμός της οικογένειας και των σχέσεων γονέα-παιδιού αλλά και ο θεσμός του γάμου, αφού δίνεται η δυνατότητα τεκνογονίας από άγαμα μοναχικά άτομα και ζευγάρια του ίδιου φύλου». Επί πλέον, ότι «περιθωριοποιείται το ανδρικό φύλο, καθώς η κλωνοποίηση υπόσχεται νέα δημιουργία μόνο με τη συμμετοχή του θηλυκού». Για όλους αυτούς τους λόγους η αναπαραγωγική κλωνοποίηση έχει δημιουργήσει σοβαρούς βιοηθικούς και δεοντολογικούς προβληματισμούς.
Οι επιχειρηματολογούντες υπέρ της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης αναφέρουν ότι πρόκειται για έναν ακόμη τρόπο αναπαραγωγής συμβατό με το δικαίωμα στην αναπαραγωγή. Λένε ότι ο «κλώνος» θα αναπτύξει τη δική του αυτόνομη προσωπικότητα, αφού η διαμόρφωσή της εξαρτάται κυρίως από τους περιβαλλοντικούς παράγοντες και επομένως δε θίγεται η ανθρώπινη αξία του. Ακόμη και αν «σχεδιαστούν» εκ των προτέρων τα εξωτερικά του χαρακτηριστικά, ο σχεδιασμός αυτός, ισχυρίζονται, αποτελεί σοβαρή απόδειξη της μεγάλης επιθυμίας κάποιου να αποκτήσει παιδί, χωρίς να αφήνει την αναπαραγωγή στην τύχη. Λένε ότι η συγκεκριμένη μέθοδος είναι ο μόνος τρόπος να αποκτήσει απογόνους ένα άτεκνο ζευγάρι, ο οποίος κατ΄αναλογία της «κατ΄εικόνα και καθ΄ομοίωσιν» δημιουργίας του ανθρώπου, εκφράζει κατ΄εξοχήν τη χριστιανική προσέγγιση. Όμως, κατά τον προωτοπρεσβύτερο Γεώργιο Μεταλληνό «το επιχείρημα αυτό υποκρύπτει ένα είδος αρρωστημένου εγωϊσμού, αφού χριστιανικά υπάρχει η φιλάνθρωπη λύση της υιοθεσίας ή έστω μέριμνας για τόσα όργανα και απροστάτευτα».
Με βάση αυτές τις εκατέρωθεν απόψεις, η αναπαραγωγική κλωνοποίηση απαγορεύθηκε ρητά από το άρθρο 11 της Οικουμενικής Διακήρυξης της UNESCO το 1997, για το Ανθρώπινο Γωνίωμα και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, που επικυρώθηκε από τη Γ.Σ. των Ηνωμένων Εθνών το 1998. Απαγορεύθηκε, επίσης, από το Πρώτο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της Σύμβασης του Οβιέδο για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και τη Βιοϊατρική που κυρώθηκε με το νόμο 2619/98.
Το 2001 το Αμερικανικό Κογκρέσο, όχι μόνο απαγόρευσε δια νόμου αλλά και ποινικοποίησε την επιστημονική έρευνα στους τομείς της ανθρώπινης κλωνοποίησης, ενώ στη χώρα μας το 2002 με υπουργική απόφαση εγκρίθηκε το Πρωτόκολλο του Οβιέδο.
Για να έχετε όμως μια ολοκληρωμένη άποψη επί του θέματος, οφείλω να σχολιάσω ένα βασικό ερώτημα : Διατηρεί ο κλώνος τη μοναδικότητά του ως ανθρώπινη προσωπικότητα ή είναι ένα τέλειο αντίγραφο;
Οι χαρακτήρες οι οποίοι καθορίζουν την προσωπικότητα ενός ατόμου είναι οι λεγόμενοι «χαρακτήρες συμπεριφοράς». Οι χαρακτήρες αυτοί, που σχετίζονται με τον εγκέφαλο, είναι πολυπαραγοντικοί, επειδή ελέγχονται, όχι μόνο από μεγάλο αριθμό γονιδίων αλλά και από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος. Ο χρόνος πλήρους ανάπτυξης του ανθρώπινου εγκεφάλου, συγκριτικά με τα άλλα όργανα, είναι πολύ μεγαλύτερος και ο τρόπος ανάπτυξης πολύ διαφορετικός. Η πρώτη έκρηξη ανάπτυξης του εγκέφαλου συμπίπτει με την 8η έως την 13η εβδομάδα του εμβρύου. Πρόκειται για μια ξέφρενη διαίρεση των κυττάρων που φθάνει μέχρι και τα 250.000 κύτταρα ανά λεπτό. Αυτά τα κύτταρα, οι νευρώνες, οργανώνονται στα λεγόμενα νευρωνικά δίκτυα με τις συνάψεις, δηλαδή με τις συνδέσεις που πραγματοποιεί κάθε νευρικό κύτταρο με τα άλλα κύτταρα. Οι συνάψεις αρχίζουν (συναπτογένεση) δέκα εβδομάδες πριν από τη γέννηση και συνεχίζονται και μετά τη γέννηση. Σε ηλικία δύο ετών η συναπτογένεση είναι εξαιρετικά έντονη, συνεχίζεται μέχρι την ηλικία των 18 ετών και μετά επιβραδύνεται. Συνάψεις δημιουργούνται καθ΄όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου, με συνέπεια ο αριθμός των συνάψεων ανά νευρικό κύτταρο να είναι αρκετές χιλιάδες. Ας σημειωθεί ότι ο αριθμός των κυττάρων του εγκεφάλου μας ανέρχεται περίπου σε 100 δισ. κύτταρα. Όταν ο εγκέφαλος βρίσκεται σε σχετική αδράνεια οι συνάψεις εκφυλίζονται. Γι΄αυτό πρέπει να ασκούμε καθημερινά τον εγκέφαλό μας. Η άσκηση αυτή άλλωστε αποτελεί και την καλύτερη προληπτική μέθοδο έναντι της ασθένειας του Alzheimer.
Ένας άνθρωπος δεν ολοκληρώνεται με τη γέννηση. Π.χ. η δυνατότητα εκμάθησης της γλώσσας ισχύει μέχρι την ηλικία των 10 ετών. (Γι΄αυτό λέμε ότι είναι καθοριστικός ο ρόλος των γονέων και των δασκάλων). Παιδιά που απομονώθηκαν και δε διδάχθηκαν τη γλώσσα και δεν είχαν την ευκαιρία να ακούσουν ήχους ομιλίας και να δεχθούν γλωσσικά ερεθίσματα, έχασαν οριστικά τη δυνατότητα να μάθουν να ομιλούν, επειδή έχουν ήδη σχηματιστεί στον εγκέφαλό τους τα νευρωνικά δίκτυα, με συνέπεια οι ανακατατάξεις των συνάψεων των νευρώνων να είναι πλέον αδύνατες.
Ανάλογα παρατηρήθηκαν και με την όραση. Σε ένα άτομο ηλικίας 43 ετών, που είχε τυφλωθεί στην ηλικία των 3 ετών, μεταμοσχεύθηκαν εμβρυϊκά βλαστοκύτταρα με αποτέλεσμα το άτομα αυτό να ξαναβρεί την όρασή του. Όμως δεν μπορεί να επεξεργασθεί εξίσου καλά, όπως όλοι μας, την εικόνα και τα φωτεινά ερεθίσματα, επειδή έχουν συντελεστεί ήδη οι συνάψεις. Αυτό γίνεται περισσότερο αντιληπτό με το ακόλουθο πείραμα. Σε ένα νεογέννητο γατάκι έκλεισαν για 7 εβδομάδες το ένα του μάτι με πανί, από το οποίο περνούσε το φως και όχι η εικόνα. Όταν αφαίρεσαν το πανί, το γατάκι είχε τυφλωθεί από το μάτι αυτό για όλη του τη ζωή. Το ίδιο ακριβώς πείραμα, επτά όμως εβδομάδες μετά τη γέννηση, δεν προκάλεσε βλάβη στην όραση, προφανώς γιατί είχε σχηματιστεί το δίκτυο των νευρώνων.
Αντιλαμβάνεσθε, λοιπόν, τι σημασία έχουν τα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού, αφού το μεγαλύτερο μέρος της νοητικής του ανάπτυξης συντελείται τα πρώτα 5 μέχρι τα πρώτα 10 χρόνια της ζωής του.
Αν τώρα θεωρήσουμε ότι έχουμε περίπου 30.000 γονίδια, όπως προέκυψε μετά την αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιώματος, τότε σε κάθε γονίδιο αντιστοιχούν μερικές εκατοντάδες χιλιάδες συνάψεις, ένα μεγάλο ποσοστό των οποίων προφανώς οφείλεται σε περιβαλλοντικές επιδράσεις. Οι χαρακτήρες, λοιπόν, συμπεριφοράς, που καθορίζουν την προσωπικότητα του καθενός μας, διαμορφώνονται περισσότερο από το λεγόμενο παιδαγωγικό περιβάλλον παρά από την κληρονομικότητα. Έτσι, η διαφορετικότητά μας και η περίπλοκη μοναδικότητά μας δεν καθορίζονται μόνο από τα γονίδιά μας αλλά και από το περιβάλλον. Οι επιδράσεις του περιβάλλοντος λαμβάνουν χώρα τόσο προγεννητικά όσο και μεταγεννητικά. Μετά τη γέννηση,, το γονεϊκό και το κοινωνικό περιβάλλον, όλα αυτά που καθορίζουν τις επιλογές και τις αποφάσεις μας, επηρεάζουν αποφασιστικά την προσωπικότητά μας. Σε εργασία που δημοσιεύθηκε το 2003, στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό J. Neurobiology, μελετήθηκε σε μονοζυγωτικούς διδύμους το ποσοστό της συμβολής της κληρονομικότητας για διάφορους χαρακτήρες συμπεριφοράς. Το ποσοστό αυτό βρέθηκε να είναι 49% για την «αυτοσυνειδησία», 54% για τη «λατρεία των παραδόσεων», 50% για τη «γενική γνωστική ικανότητα», 48% για την «τάση προς νευρώσεις», 38% για την «επιθετικότητα», 42% για την «εξωστρέφεια», 57% για την «ειλικρίνεια» και 54% για την «ευθυμία».
Είναι λάθος, λοιπόν, η άποψη ότι με την κλωνοποίηση θα εξασφαλισθεί η διαιώνιση του δότη. Ακόμη και στο επίπεδο του DNA, ο κλώνος διαφέρει από τον δότη, επειδή, με τη μεταφορά του πυρήνα του δότη στο κύτταρο από το οποίο θα προκύψει ο κλώνος, αποκλείονται τα μιτοχόνδρια, κυτταροπλασματικά οργανίδια (εκτός του πυρήνος), που φέρουν και αυτά γενετικό υλικό.
Είναι λάθος η άποψη ότι ο κλώνος μπορεί να αντικαταστήσει ένα πρόωρα χαμένο παιδί. Η σχετική επιχειρηματολογία είναι μόνο συναισθηματική, επειδή ο κλώνος μπορεί μεν να μοιάζει πολύ με το παιδί που χάθηκε σε πολλά εξωτερικά χαρακτηριστικά, στο βαθμό που αυτά ελέγχονται γενετικά, όχι όμως στον ψυχισμό και στην προσωπικότητα.
Είναι λάθος η άποψη ότι ένας δικτάτορας θα μπορούσε μελλοντικά να δημιουργήσει ένα στρατό κλώνων. Ακόμη και ο ευφάνταστος Aldous Huxley στο εφιαλτικό του βιβλίο «Γενναίος Νέος Κόσμος» (Brave New World), όπου ένας δικτάτορες οργάνωσε μια κοινωνία που προέρχεται από έμβρυα που αναπτύχθηκαν σε ελεγχόμενες συνθήκες, προβλέπει συχνή εκπαίδευση των κλώνων του, για να αντιμετωπίσει τη διαφοροποίηση που συνεπάγεται η επίδραση του περιβάλλοντος.
Τέλος, είναι λάθος η άποψη ότι ο κλώνος θα έχει στον ίδιο βαθμό τα ταλέντα του δότη. Αν ο Μότσαρτ είχε γεννηθεί σε μια υπανάπτυκτη περιοχή της Αφρικής, μάλλον δεν θα απολαμβάναμε τις συμφωνίες του. Όμως σε μια οικογένεια στην οποία ο πατέρας ήταν συνθέτης και η μεγάλη αδελφή έπαιρνε μαθήματα πιάνου και σε ένα κοινωνικό περιβάλλον που διήγειρε τις μουσικές ευαισθησίες, το γενετικά ελεγχόμενο ταλέντο του νεαρού συνθέτη βρήκε πρόσφορο έδαφος να αναπτυχθεί.
Θα κλείσω την ομιλία μου με μια αναφορά στην έννοια της μητρότητας, η οποία κατά τη γνώμη μου φαίνεται τραγικά ανυπεράσπιστη με τη νέα τεχνολογία. Τι δυσμορφία και τι παραμόρφωση θα έχει μια οικογένεια, στην οποία υπάρχει το ενδεχόμενο οι «γονείς», ή ακριβέστερα οι δότες, να είναι πανομοιότυπα αδέλφια των κλώνων τους.; Πώς θα αισθάνεται ένα κλωνοποιημένο παιδί ; Με τι ψυχικές και κοινωνικές αντιδράσεις θα αντιμετωπίσει τις αφύσικες ρίζες του και την αιρετική του προέλευση, όταν δε θα ξέρει πώς να θεωρεί το δότη, γονιό ή αδελφό; Με τι θα γεμίσει την απόγνωση και την ερημιά γύρω του, όταν από το λεξιλόγιό του θα έχει καταργηθεί η λέξη ΜΑΝΑ;
Ποιος είναι ο ρόλος του επιστήμονα σε όλα αυτά; Η απάντηση είναι ότι χρειάζεται επιστημονικό ήθος, που δεν το επιβάλλει η οποιαδήποτε εξωτερική ηθική, αλλά είναι καρπός της αγωγής του επιστήμονα. Έτσι και πάλι αναδύεται το πρόβλημα της ΠΑΙΔΕΙΑΣ, το περιεχόμενο και το ποιόν της. Ας ελπίσουμε ότι η επιστήμη δε θα μας κάνει να πιστέψουμε ότι γίναμε θεοί προτού αξιωθούμε του δικαιώματος να λεγόμεθα ΑΝΘΡΩΠΟΙ.
Πηγή άρθρου: ΒΛΑΣΤΟΚΥΤΤΑΡΑ – ΚΛΩΝΟΠΟΙΗΣΗ – ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ : Ομιλία του Καθηγητού της Γενετικής του Γ.Π.Α Μιχαήλ Λουκά που έγινε στις 20 Νοεμβρίου 2010 μετά από πρόσκληση του Πολιτιστικού Συλλόγου «ΠΡΕΒΕΖΑ»
Ετικέτες: Αναπαραγωγική Κλωνοποίηση, βιοηθική
