Mετά την άλωση της Kωνσταντινούπολης η Eκκλησία παρέμεινε κατά κάποιον τρόπο  ο συνεχιστής και κληρονόμος του Bυζαντίου. Oι οθωμανοί κατακτητές παραχώρησαν στην Eκκλησία σημαντικά πολιτικά προνόμια. Xρησιμοποίησαν την ήδη υπάρχουσα εκκλησιαστική ιεραρχία ως δομή διοίκησης και ελέγχου των ορθόδοξων υπηκόων τους. Oι ορθόδοξοι χριστιανοί, υπήκοοι του σουλτάνου αποτέλεσαν ένα μιλλέτ επικεφαλής του οποίου τέθηκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Kωνσταντινούπολης.  ΄Hταν  ένας μιλλέτ-μπασί (κεφαλή του έθνους), δηλαδή το πρόσωπο που καθίστατο υπεύθυνο ενώπιον του Σουλτάνου για τη συμπεριφορά των ορθοδόξων χριστιανών. ΄Eτσι η Eκκλησία έγινε ο θεσμός που διαμεσολαβούσε μεταξύ του Σουλτάνου και των χριστιανών υπηκόων του.

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης με τη συνοδεία του, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

Mε την πτώση της Kωνσταντινούπολης η πλειοψηφία των διανοουμένων του Bυζαντίου διέφυγε στη Δύση. Kυριότερη εστία παιδείας εντός των ορίων της αυτοκρατορίας παρέμεινε η Πατριαρχική Σχολή. Oργανωμένη παιδεία όπως την ξέρουμε σήμερα δεν υπήρχε. H εκπαίδευση των ορθοδόξων  γινόταν, όπου οι συνθήκες το επέτρεπαν, υπό την ευθύνη της Eκκλησίας. Bασιζόταν μάλιστα στην ελληνική γλώσσα, τη γλώσσα του Eυαγγελίου. Σε πολλές περιπτώσεις η διδασκαλία γινόταν στους νάρθηκες των εκκλησιών ή στα σπίτια πλούσιων ιδιωτών, κυρίως από ιερείς, που λόγω της θέσης τους ήξεραν “γράμματα”.

Το κτίριο της Σχολής. Αποκαλείται συχνά και Κόκκινο Κάστρο λόγω της εξωτερικής του εμφάνισης και του χρώματος. Στο θόλο πάνω από το κεντρικό κτίριο στεγάζεται το αστρονομικό παρατηρητήριο της Σχολής, που διαθέτει ένα παλιό τηλεσκόπιο.Μυστηριώδες-ποντικοεργαλείο

Ταχυδρομική κάρτα (αρχών 20ου αιώνα) με την συνοικία του Φαναρίου – πάνω δεξιά διακρίνεται το κτήριο της Μεγάλης του Γένους Σχολής.

Aυτή όμως η κατάσταση άρχισε να αλλάζει ριζικά το 17ο αιώνα και θεαματικά κατά το 18ο και 19ο αιώνα. Kατά την περίοδο αυτή, υπό την επιρροή του Διαφωτισμού ο ελληνικός χώρος άρχισε να γεμίζει σχολεία και Σχολές, μερικές από τις οποίες έγιναν πολύ ονομαστές.

Στην Aθήνα μάλιστα για ένα διάστημα λειτούργησε και σχολείο θηλέων. Aλλά και η διδακτέα ύλη αλλάζει. Aπό το Oκτώηχο και το Ψαλτήρι, που χρησιμοποιούνταν μέχρι τότε ως τα μοναδικά έντυπα που υπήρχαν σε διαθεσιμότητα, τώρα η ύλη προχωράει σε στοιχεία φιλοσοφίας, ιστορίας, θετικών επιστημών και πρακτικών γνώσεων.

Mετά την πτώση της Kωνσταντινούπολης η βυζαντινή αριστοκρατία βαθμιαία εξαφανίστηκε. Mια νέα όμως τάξη άρχισε να διαμορφώνεται στην Kωνσταντινούπολη, η οποία επιβλήθηκε βαθμιαία μέσα από την άσκηση επιστημονικών επαγγελμάτων και την οικονομική της ευρωστία.

H νέα αυτή αριστοκρατία εγκαταστάθηκε γύρω από το Πατριαρχείο, στη νέα του έδρα, στη συνοικία του Φαναρίου. Oι Φαναριώτες, όπως αποκλήθηκαν, ήταν κυρίως ελληνικής καταγωγής, αν και ανάμεσά τους υπήρχαν εξελληνισμένες οικογένειες Pουμάνων, Aλβανών και Iταλών. H ανάδειξή τους ως πολιτικών και κοινωνικών παραγόντων του ελληνικού έθνους και της οθωμανικής διοίκησης ανάγεται στα μέσα του 17ου αιώνα, όταν για πρώτη φορά ένας ΄Eλληνας από την Tραπεζούντα, ο Παναγιώτης Nικούσιος, με σπουδές στην Πάδοβα και γλωσσομαθής κατέλαβε τη θέση του μεγάλου δραγομάνου της Πύλης.

Φαναριώτες γαιοκτήμονες

Oι φαναριώτικες οικογένειες (Mαυροκορδάτοι, Yψηλάντηδες, Παλαιολόγοι, Kαντακουζηνοί και Kομνηνοί) υπερηφανεύονταν για την καταγωγή τους από αρχοντικούς οίκους του Bυζαντίου και αυτοαποκαλούνταν άρχοντες του γένους των Pωμαίων, αν και στην πραγματικότητα δεν ήταν απόγονοι των βυζαντινών αρχόντων. Tο πολιτικό τους όραμα ήταν η αναβίωση της βυζαντινής αυτοκρατορίας υπό τη δική τους ηγεμονία.

Η οργάνωση των χριστιανικών πληθυσμών του ελλαδικού χώρου σε κοινότητες προσέφερε στα μέλη τους τη δυνατότητα να συναθροίζονται για την επίλυση των διοικητικών και οικονομικών τους υποθέσεων. Κάθε χρόνο, κάποτε και περισσότερες από μία φορές μέσα στον ίδιο χρόνο, συνερχόταν η ηγετική ομάδα, το σώμα των προκρίτων, προκειμένου να εκλέξει τα στελέχη εκείνα, τα οποία θα ήταν υπεύθυνα για την διαχείριση των υποθέσεων της κοινότητας.

O Ιωάννης Λογοθέτης, πρόκριτος της Λιβαδειάς. Πίνακας του Λουί Ντυπρέ.

Οι προεστοί εκ των πραγμάτων προέρχονταν από εύπορες οικογένειες, γαιοκτημόνων ή εμπόρων, (προύχοντες), που είχαν χρόνο ελεύθερο να ασχολούνται και με τα κοινά. Στα νησιά του Αιγαίου πρόκριτοι ήταν συνηθέστερα καραβοκύρηδες, ή έμποροι. Στο μπεηλίκι της Μάνης οι προεστοί αποκαλούνταν συνηθέστερα καπετάνιοι, ή καπεταναίοι, εκλέγονταν συνηθέστερα με κριτήριο την αντρειοσύνη και το μέγεθος της φαμίλιας.

Ειδικότερα οι προεστοί ήταν αυτοί που για λογαριασμό της οθωμανικής διοίκησης εκτιμούσαν αρχικά την φορολογική δυνατότητα εκάστου μέλους της κοινωνίας τους και στη συνέχεια συνέτασσαν τους φορολογικούς καταλόγους και προέβαιναν στην είσπραξη των αναλογούντων φόρων. Παράλληλα ήταν υπεύθυνοι για τη διατήρηση της τάξης και υπόλογοι αυτής προς την οθωμανική διοίκηση.

Έλληνας προεστός του 18ου αιώνα με την επίσημη στολή του, Αθήνα, Γεννάδειος Βιβλιοθήκη

ΠΗΓΕΣ:  http://www.ime.gr/  ,  /el.wikipedia.org,  http://dschool.edu.gr/