Ο Διονύσης Σιμόπουλος είναι αστροφυσικός, επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου. Η καριέρα του άρχισε το φθινόπωρο του 1967 και διετέλεσε διευθυντής Πλανηταρίου στο Κέντρο Τεχνών και Επιστημών της Λουϊζιάνα (ΗΠΑ, 1969-1973) για μία τετραετία και στην Ελλάδα επί 41 χρόνια στο Ευγενίδειο Πλανητάριο (1973-2014). Έχει δημοσιεύσει εκατοντάδες άρθρα σε ελληνικά και ξένα περιοδικά και εφημερίδες, έχει συγγράψει 36 εκλαϊκευμένα βιβλία αστρονομίας, περισσότερα από 500 σενάρια επιστημονικής επιμόρφωσης για την τηλεόραση, 200 σενάρια πολυθεαμάτων Πλανηταρίου, και έχει δώσει εκατοντάδες διαλέξεις σ’ ολόκληρη τη χώρα. Χρημάτισε Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Αστρονομική Εκπαίδευση (1994-2002), μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Διεθνούς Εταιρείας Πλανηταρίων (1978-2008), Γενικός Γραμματέας της Ένωσης Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Πλανηταρίων (1976-2008), Εταίρος (Fellow) της Royal Astronomical Society και της International Planetarium Society και τακτικό μέλος πολλών άλλων διεθνών επιστημονικών οργανώσεων. Το 1996 έλαβε την ανώτατη τιμητική διάκριση της Διεθνούς Εταιρείας Πλανηταρίων (IPS Service Award) για τη συνεισφορά του στη διεθνή αστρονομική εκπαίδευση, ενώ το 2006 τιμήθηκε με τον «Ακαδημαϊκό Φοίνικα» (Palmes Academiques) της Γαλλικής Δημοκρατίας. Το 2012 η Ένωση Ελλήνων Φυσικών τον τίμησε σε ειδική εκδήλωση ως «θεμελιωτή της εκλαΐκευσης του επιστημονικού λόγου στην Ελλάδα», ενώ το 2015 έλαβε το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών «για τη συνολική του προσφορά στην εκλαΐκευση και τη διάδοση της Αστρονομίας». Το 2018 έλαβε το παράσημο του Αργυρού Φοίνικα, την ανώτατη τιμητική διάκριση του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, για «εξέχουσες και διακεκριμένες υπηρεσίες.»
Ονειρευόσασταν από παιδί να γίνετε αστροφυσικός;
Θα έλεγα ότι μάλλον όχι, παρόλο που λόγω προσκοπισμού είχα από μικρός ασχοληθεί με την αναγνώριση των αστερισμών του ουρανού.
Θεωρείτε πως μόνο οι σπουδές καθορίζουν το επάγγελμα που θα ακολουθήσουμε στο μέλλον;
Αν και οι σπουδές είναι άμεσα συνδεδεμένες με την επαγγελματική μας εξέλιξη, στην πορεία της ζωής μας οι επιλογές που κάνουμε συνεχώς, αλλά και η τύχη, είναι κι αυτές ιδιαίτερα καθοριστικές μιας καριέρας, όπως συνέβη, για παράδειγμα, στη δική μου περίπτωση, γιατί θεωρώ πως πολλά απ’ όσα έκανα ή κατάφερα να κάνω στη ζωή μου με βρήκαν στον δρόμο. Έτυχαν. Η Αμερική, για παράδειγμα, μου άνοιξε την πόρτα σε δρόμους που θα ήταν σχεδόν αδύνατον να περπατήσω, αν είχα παραμείνει εδώ, αφού εκεί είχα την ευκαιρία να αναλάβω σε μικρή ηλικία τη διεύθυνση ενός από τα μεγαλύτερα Πλανητάρια της Αμερικής. Έτυχε, επίσης, να είμαι στην κατάλληλη θέση, την κατάλληλη στιγμή, και να γνωρίσω τους κατάλληλους ανθρώπους που χρειάζονταν κάποιον με τη δική μου εμπειρία και γνώσεις. Όταν μου έγινε η πρόταση να επιστρέψω στην Ελλάδα, θεωρούσα ότι δεν ήμουν καθόλου έτοιμος για την επιστροφή. Η πρόταση, όμως, που μου έγινε ήταν τόσο δελεαστική που θα ήταν αδιανόητο για οποιονδήποτε να αρνηθεί αυτή την προσφορά. Φυσικά, πρέπει κι εσύ να σιγοντάρεις την τύχη σου με την κατάλληλη προετοιμασία και με συνεχή προσπάθεια κάθε δεδομένη στιγμή!
Εσείς κάνατε πραγματικότητα τις αρχικές σας επιδιώξεις;
Από μικρός ήθελα να ασχοληθώ με την πολιτική. Όμως, δεν κατάφερα να το πράξω λόγω ποικίλων παραγόντων και καταστάσεων. Αρχικά, ήταν η δικτατορία, μια περίοδος που δεν άφηνε περιθώρια για τέτοιου είδους όνειρα! Έπειτα, στην περίοδο που ακολούθησε, τα πράγματα ήταν μετέωρα και η καθημερινότητα, όπως και οι συνθήκες διαβίωσης, δεν επέτρεπαν ένα νέο ξεκίνημα. Στην πορεία, όμως, διαπίστωσα ότι μπορεί κάποιος να προσφέρει κι από άλλους τομείς. Γιατί, πρέπει κάποιος να είναι έτοιμος να προσαρμόζεται πάντα αναλόγως των δεδομένων που αντιμετωπίζει κάθε φορά. Σε τελική ανάλυση, όμως, εκείνο που μετράει περισσότερο απ’ όλα είναι η διαδρομή, η πορεία και ό,τι εκείνη σου προσφέρει. Αυτό το ταξίδι προς την Ιθάκη είναι γεμάτο εμπειρίες και ομολογώ πως το δικό μου ταξίδι ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον!
Πιστεύεται ότι η Αστροφυσική είναι κάτι πολύ δύσκολο. Όντως είναι;
Και βέβαια είναι, όπως και κάθε αντικείμενο ανθρώπινης ενασχόλησης. Τίποτα δεν είναι εύκολο χωρίς την ανάλογη και συνεχή επένδυση από μέρους μας. Επειδή κάποιος έλαβε κάποτε ένα πτυχίο και θεώρησε ότι αυτό ήταν, χωρίς να συνεχίσει να μαθαίνει περισσότερα πάνω στο αντικείμενο της ενασχόλησής του, κάποια στιγμή θα ξεπεραστεί και θα μείνει πίσω. Γιατί, η συνεχής δια βίου κατάρτιση και εκπαίδευση δεν είναι κάποιο άδειο σύνθημα που βλέπουμε στους τοίχους. Πρέπει κάποιος να αγαπήσει αυτό που έμαθε να κάνει και να συνεχίσει να αυξάνει τις γνώσεις του στο αντικείμενο αυτό εσαεί. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με την Αστροφυσική. Εάν την αγαπήσεις, εάν την μελετήσεις, εάν συνεχίσεις να προσθέτεις στις γνώσεις σου τότε, όπως και κάθε τι άλλο, η Αστροφυσική θα είναι εύκολη και για τους επαγγελματίες αλλά και για τους απλούς ανθρώπους που έχουν άλλα αντικείμενα επαγγελματικής ενασχόλησης. Γιατί, θεωρώ πως αυτό που όλοι αποκαλούμε «σύμπαν» είναι κάτι κατανοήσιμο κι αυτό είναι και το πιο παράξενο, όπως έλεγε κι ο Αϊνστάιν. Όλοι μπορούν να αντιληφθούν τον κόσμο αυτό. Κι αν ορισμένοι δεν το έχουν καταφέρει δεν φταίνε αυτοί, αλλά όλοι εμείς που ασχολούμαστε με τα ζητήματα αυτά. Είτε γιατί δεν είμαστε σε θέση ή δεν θέλουμε να μεταδώσουμε τη γνώση και την πληροφορία στον κόσμο, ώστε να την κατανοήσει. Στον ίδιο βαθμό φταίμε αν πλάθουμε ανθρώπους που πιστεύουν πως ο χώρος αυτός είναι ακατανόητος, ενώ στην πραγματικότητα κάτι τέτοιο δεν ισχύει.
Γιατί είναι σημαντικό όλοι να έχουμε, τουλάχιστον, κάποιες βασικές γνώσεις αστρονομίας;
Δεν υποστηρίζω να γίνει κάποιος αστροφυσικός ή έστω ερασιτέχνης αστρονόμος, αλλά υπάρχουν ορισμένες βασικές επιστημονικές έννοιες που πρέπει όλοι να γνωρίζουν, οποιαδήποτε κι αν είναι τα μελλοντικά τους επαγγελματικά σχέδια, έτσι ώστε να μην είναι επιστημονικά αναλφάβητοι. Προσωπικά, δεν μπορώ να φανταστώ έναν τελειόφοιτο Λυκείου, έναν κατά τα λεγόμενα ακαδημαϊκό πολίτη, που να μην γνωρίζει την διαφορά ενός άστρου από έναν πλανήτη ή τι σημαίνει η κλίμακα Ρίχτερ. Ούτε θεωρώ, επίσης, ότι είναι απαραίτητο ένα ξεχωριστό μάθημα Αστρονομίας, αλλά ένα μάθημα βασικών γνώσεων φυσικών επιστημών (Αστρονομίας και Γεωφυσικής-Γεωλογίας) που θα έπρεπε οπωσδήποτε να περιλαμβάνεται στα μαθήματα της Α’ Λυκείου, ενώ η διδασκαλία του θα πρέπει να γίνεται με έναν τρόπο εποπτικό και εν πολλοίς από τους ίδιους τους μαθητές κάτω από την καθοδήγηση του καθηγητή. Δυστυχώς, φαίνεται πως το εκπαιδευτικό μας σύστημα δεν ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη της πραγματικής Παιδείας του παιδιού. Ιδιαίτερα στο Λύκειο που έχει καταντήσει προθάλαμος του Πανεπιστημίου, όπου μαθαίνουνε μόνο τύπους για να λύσουν ασκήσεις, ακόμα και στην έκθεση. Αυτά δεν είναι ούτε εκπαίδευση, ούτε παιδεία!
Εσείς καταφέρατε να συνδυάσετε τις ανθρωπιστικές με τις θετικές σπουδές. Υπάρχει, τελικά, συνδετικός κρίκος;
Πρώτα απ’ όλα να ξεκαθαρίσουμε ότι όλα τα πεδία της γνώσης είναι το ίδιο σημαντικά, είτε υπάρχει είτε όχι κάποιος συνδετικός κρίκος. Στη δική μου περίπτωση είχα την τύχη να έχω σύμβουλο-καθηγητή έναν φωτισμένο άνθρωπο ο οποίος, λόγω της εργασίας μου στο Πλανητάριο, και μετά το πρώτο πτυχίο μου στην πολιτική επικοινωνία, μου οργάνωσε ένα προχωρημένο για την εποχή του πρόγραμμα σπουδών που συνδύαζε την επικοινωνία με την αστροφυσική και τη διοίκηση οργανισμών σ’ έναν συνδυασμό που σήμερα αποκαλούμε εκλαΐκευση της επιστήμης, αν και τότε ήταν κάτι πρωτοποριακό. Γενικότερα, πάντως, θεωρώ πως η κατάρτιση των μαθητών σε θέματα που συνδυάζουν τις ανθρωπιστικές με τις θετικές σπουδές είναι ιδιαίτερα σημαντική και για τη χώρα, αλλά και για τους ίδιους τους μαθητές. Από την εποχή που ανακαλύφτηκε η φωτιά και η χρήση εργαλείων, ο άνθρωπος έγινε μάρτυρας μιας συνεχώς αυξανόμενης τεχνολογικής ανάπτυξης και δεν υπάρχει αμφιβολία πως η συσσώρευση της γνώσης επηρέαζε ανέκαθεν και το ανθρώπινο πνεύμα. Γι’ αυτό δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ όσα μας δίδαξε η ιστορία της επιστήμης, γιατί δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε τις συνέπειες μιας επιστημονικής ανακάλυψης, αφού κάθε πρόσθετο κομμάτι γνώσης, οσοδήποτε περίεργο, άσχετο ή αφηρημένο κι αν φαίνεται στην αρχή, καταλήγει άμεσα ή έμμεσα, αργά ή γρήγορα, σε κάποια πρακτική εφαρμογή. Αν δεν συνεχίσουμε την ανάπτυξη της επιστήμης και τον εμπλουτισμό των γνώσεών μας, άσχετα με την άμεση χρησιμότητά τους, γρήγορα θα ταφούμε κάτω από το βάρος των προβλημάτων μας, γιατί η επιστήμη του σήμερα είναι η λύση του αύριο.
Γιατί η πρόσφατη προσεδάφιση στον Άρη του Perseverance θεωρήθηκε τόσο σημαντική;
Κατά τη γνώμη μου, ήταν μάλλον θέμα δημοσίων σχέσεων! Προσωπικά, θα έλεγα ότι όλα αυτά τα χρόνια έχω παρακολουθήσει ως παρατηρητής όλες σχεδόν τις αποστολές του ανθρώπου στον Κόκκινο Πλανήτη. Οπότε αντιμετώπισα κι αυτή σαν κάτι το συνηθισμένο. Θα έλεγα, μάλιστα, ότι είχα εντυπωσιαστεί πολύ περισσότερο με την τοποθέτηση σε τροχιά του Mariner 9 το 1971 και τις 7.000 φωτογραφίες που μας έστειλε, καθώς επίσης και την προσεδάφιση στον Άρη των διαστημοσυσκευών Viking 1 και 2 το 1976, παρά από την πολύ πιο δύσκολη και όντως πιο θεαματική προσεδάφιση του Perseverance.
Έχετε πει ότι αν κόψουμε ένα λουλούδι ή χαϊδέψουμε το πρόσωπό μας, ακουμπάμε ένα άστρο. Εξηγείστε το μας.
Είναι εύκολα κατανοητό. Πάρτε για παράδειγμα έναν άνθρωπο 70 κιλών του οποίου το σώμα αποτελείται από 7.000 τρισεκατομμύρια τρισεκατομμυρίων άτομα. Ψηφιακά ο αριθμός αυτός είναι ίσος με το 7 ακολουθούμενο από 27 μηδενικά. Από τον τεράστιο αυτόν αριθμό ατόμων το 62% είναι Υδρογόνο, ένα χημικό στοιχείο που γεννήθηκε μαζί με το μεγαλύτερο ποσοστό του ηλίου, την στιγμή της γέννησης του Σύμπαντος πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια.
Όλα τα υπόλοιπα 90 χημικά στοιχεία γεννήθηκαν στο εσωτερικό των άστρων, στις θερμοπυρηνικές τους αντιδράσεις και στις επιθανάτιες αστρικές τους εκρήξεις. Τα σώματά μας, λοιπόν, αποτελούνται κατά 96% από υδρογόνο, οξυγόνο, άνθρακα και άζωτο και το υπόλοιπο από καμιά τριανταριά ακόμη χημικά στοιχεία, έτσι για ποικιλία. Κι επειδή όλα αυτά τα χημικά στοιχεία γεννήθηκαν στο εσωτερικό των άστρων, λέμε ότι είμαστε αστρόσκονη. Οπότε, εάν κόψετε κάποιο λουλούδι, ή αν δοκιμάσετε ένα φρούτο, ή αν χαϊδέψετε το πρόσωπό σας, ακουμπάτε κάποιο άστρο. Γιατί όλα αυτά, κι οτιδήποτε άλλο υπάρχει γύρω μας, είναι κομμάτια κάποιου άστρου. Ο Ήλιος μας, η Γη μας και τα πάντα πάνω της δημιουργήθηκαν από αστροϋλικά που εκτοξεύθηκαν πριν από δισεκατομμύρια χρόνια από κάποια καταστρεφόμενη αστρική έκρηξη σουπερνόβα. Όλη η ύλη στα σώματά μας (εκτός φυσικά από το υδρογόνο) φτιάχτηκε στην «κόλαση» τέτοιων αστρικών θανάτων. Είμαστε, δηλαδή, αστράνθρωποι που δημιουργηθήκαμε από χημικά στοιχεία φτιαγμένα στις θανατηφόρες εκρήξεις υπεργιγάντιων άστρων. Χωρίς τις εκρήξεις των σουπερνόβα δεν θα υπήρχαν πλανήτες και δορυφόροι. Χωρίς τις σουπερνόβα δεν θα υπήρχε η Γη, δεν θα υπήρχαν βράχια και βότσαλα, δεν θα υπήρχαν φυτά και ζώα. Χωρίς τις εκρήξεις των σουπερνόβα, δεν θα υπήρχε ο άνθρωπος. Αλλά κι εμείς ακόμη, όταν πεθάνουμε, τα χημικά στοιχεία από τα οποία αποτελούνται τα σώματά μας θα διασκορπιστούν παντού γύρω μας, ενώ ορισμένα απ’ αυτά θα ενσωματωθούν σε άλλα είδη ζωής, ενώ κάποια απώτερη στιγμή τα άτομα του σώματός μας θα δημιουργήσουν νέα άστρα, νέους πλανήτες και ίσως και νέα είδη ζωής.
Ο P. Coelho γράφει ότι «Όταν θέλεις κάτι, όλο το σύμπαν συνωμοτεί για να το καταφέρεις». Τι λέτε για αυτό;
Όλοι μας θα θέλαμε να είναι πραγματικότητα κάτι τέτοιο, αλλά η επιθυμία από μόνη της δεν είναι αρκετή, αφού για όλα χρειάζεται αγώνας και συνεχής προσπάθεια. Γιατί το σύμπαν δεν δίνει δεκάρα για το τι θέλει ο καθένας μας.
Τι σας δίδαξε, τελικά, η πολύχρονη ενασχόλησή σας με το σύμπαν;
Με δίδαξε μετριοφροσύνη και αισιοδοξία. Μετριοφροσύνη, γιατί μπόρεσα να καταλάβω πόσο απειροελάχιστη είναι η ύπαρξη του ανθρώπου πάνω σ’ έναν μικροσκοπικό πλανήτη, ενός μέτριου κιτρινωπού άστρου σ’ ένα γαλαξία 100 περίπου δισεκατομμυρίων αστρικών συστημάτων, στο ένα τρισεκατομμύριο γαλαξιών που υπάρχουν στο σύμπαν. Αλλά και αισιοδοξία, γιατί η απειροελάχιστη αυτή ανθρώπινη ύπαρξη, ίσως, να «είναι το μέσο για το σύμπαν να γνωρίσει τον εαυτό του», όπως έλεγε κι ο Καρλ Σέιγκαν.
Εσείς με τι θα παρομοιάζατε το σύμπαν;
Με τα λόγια του Ελύτη:
«… Νυν το Περίβλημα της Γης και η Εξουσία
Αιέν η βρώση της Ψυχής και η πεμπτουσία
Νυν της Σελήνης το μελάγχρωμα το ανίατο
Αιέν το χρυσοκύανο του Γαλαξία σελάγισμα
Νυν των λαών το αμάλγαμα και ο μαύρος Αριθμός
Αιέν της Δίκης το άγαλμα και ο μέγας Οφθαλμός
Νυν η ταπείνωση των Θεών Νυν η σποδός του Ανθρώπου
Νυν Νυν το μηδέν
και Αιέν ο κόσμος ο μικρός, ο Μέγας!»
