[25/10/2023]
Κάθε επέτειος λειτουργεί για όλους μας ως φορέας μνήμης. Βρισκόμαστε σήμερα εδώ για να θυμηθούμε και να τιμήσουμε. Αυτό είναι μία πράξη που στη σχολική σας ζωή, παιδιά, θα επαναλαμβάνεται μέχρι να ολοκληρώσετε και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Αυτά, όμως, που σήμερα γιορτάζουμε τελείωσαν και κλείστηκαν σε βιβλία. Ή μήπως όχι; Ο Οδυσσέας Ελύτης είχε γράψει «Όλα μένουν. Εγώ φεύγω. Εσείς να δούμε τώρα.» Για να δούμε εμείς τώρα… Τι σημαίνει για εμάς αυτή η επέτειος; Υπάρχει σήμερα κάτι στο οποίο καλούμαστε να πούμε «όχι»; Ας τα εξετάσουμε όλα με τη σειρά…
Κατ’ αρχάς, ίσως δεν είναι σωστό να χρησιμοποιώ α’ πληθυντικό, γιατί πολύ πιθανό άλλα να ισχύουν για εσάς, άλλα για εμάς, τους πιο μεγάλους. Ας ξεκινήσουμε από αυτό που έχουμε κοινό και οι δύο πλευρές, ότι, δηλαδή, αντιμετωπίζουμε τον Β’ Παγκόσμιο ως ιστορικό γεγονός με το οποίο δεν φαίνεται να έχουμε άμεση σχέση. Δεν ζήσαμε ούτε την άνοδο του φασισμού και του ναζισμού ούτε τις μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ούτε το Ολοκαύτωμα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και θανάτου στην Ευρώπη.
Ο σύγχρονος τρόπος διδασκαλίας της Ιστορίας, εντούτοις, τονίζει την ανάγκη η κάθε γενιά χωριστά να δίνει νόημα στην Ιστορία, συνδέοντας το τότε με το δικό της τώρα, ψάχνοντας το σημείο επαφής. Κι αυτό το σημείο, για αρχή τουλάχιστον, για τη δική σας γενιά είναι η αναβίωση του φασισμού και του ναζισμού, η αναβίωση μιας ιδεολογίας που χωρίζει τους ανθρώπους σε καλούς και κακούς, στους δικούς μας και τους ξένους, σε όσους συμφωνούν μαζί μας και όσους πρέπει να αφανιστούν. Τη συναντάμε στην καθημερινότητά μας. Οπότε εμείς, με τη μνήμη ενός πολέμου που ξεκίνησε από τον φασισμό, ισοπέδωσε χώρες και ανθρώπους, και με το φάντασμα του ναζισμού μπροστά μας τι θα κάνουμε;
Ας δούμε τις επιλογές μας: να μείνουμε αμέτοχοι θεατές [πού να μπλέκεις τώρα…], να συνταχθούμε με αυτή την ιδεολογία [μας είπαν ότι εμείς είμαστε ανώτεροι… δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί, αλλά έτσι μας είπαν] ή να αντιδράσουμε με τον τρόπο που μπορεί ο καθένας. Αν επιλέξουμε τα δύο πρώτα, είναι βέβαιο ότι η εξέλιξη δεν θα είναι καλή. Μας το έδειξε η Ιστορία. Ας μάθουμε πια κάτι από αυτή: η άνοδος αυτής της ιδεολογίας σημαίνει την κάθοδο της ανθρωπιάς. Είναι ποσά αντιστρόφως ανάλογα.
Αν επιλέξουμε να στηρίξουμε σθεναρά την ανθρωπιά, να εξετάσουμε ποιες είναι οι δυσκολίες. Η δυσκολία το 1940 πήρε τη μορφή του βάναυσου και απάνθρωπου κατακτητή, που άφησε έναν κόσμο νεκρών και έσβησε κάθε ίχνος πολιτισμού στην Ευρώπη.
Σήμερα τι βάζει σε κίνδυνο την ανθρωπιά μας; Ίσως η απαξίωση οποιασδήποτε δράσης αφορά τη δημόσια ζωή συνολικά. Αναμασάμε συχνά ό,τι ακούμε: «Όλοι ίδιοι είναι», «Ακόμα κι αν ψηφίσουμε, τίποτα δεν θ’ αλλάξει». Κι έτσι, γινόμαστε κι εμείς μέρος αυτού που όλοι λένε και το οποίο σπανίως έχουν ψάξει αν έχει πράγματι καθολική ισχύ. Κι αυτή η απαξίωση μάς οδηγεί στην αδράνεια και στην ενασχόληση μόνο με τις ατομικές μας υποθέσεις, μας κάνει ιδιώτες, όχι πολίτες. Η αδράνεια: να άλλο ένα εμπόδιο.
Πρόσφατα είδαμε πόσο εύκολα έγιναν συμπολίτες μας θύματα της περιβαλλοντικής κρίσης. Πόσο εύκολο είναι να βρεθείς στην πλευρά του ξεριζωμένου, του κατεστραμμένου. Διάβαζα στα κοινωνικά δίκτυα μαρτυρίες εθελοντών που έσπευσαν στην πλημμυρισμένη Θεσσαλία. Ο Γιώργος από την Ξάνθη, υπεύθυνος πωλήσεων σε εταιρεία, είπε: «Τι να κάνω, να κάτσω να πίνω καφέ το σαββατοκύριακο και να γίνεται αυτό γύρω μου;». Η στάση του ήταν για μένα ένα φωτεινό σημείο: ανθρωπιά και δράση. Ας ξεκινήσουμε την αντίσταση, λοιπόν, κάνοντας αυτόν τον κόσμο λίγο πιο φιλόξενο.
Όσο γρηγορότερα αντιληφθούμε πόσο αναγκαία είναι η συλλογικότητα, τόσο πιο γρήγορα θα σηκώσουμε το βλέμμα και θα πάψουμε να ικανοποιούμαστε καταναλώνοντας εικόνες, πρότυπα, hashtags, likes. Χρειαζόμαστε μόνο μια μικρή παύση για στοχασμό. Δεν γίνεται όλα να περνάνε από πάνω μας σαν να φορά η ψυχή μας αδιάβροχο. Να σκεφτούμε πρώτα αν θέλουμε να είμαστε άνθρωποι κι έπειτα να το πραγματοποιήσουμε κάνοντας ένα βήμα για να έρθουμε πιο κοντά με τους διπλανούς μας, να βοηθάμε όπου και όταν χρειάζεται, και γενικά να έχουμε την έγνοια τους.
Αγαπημένα παιδιά, στη ζωή υπάρχουν πράγματα πολύ μεγαλύτερα από τον καθένα μας χωριστά. Υπάρχουν συγκινήσεις που έρχονται όταν διεκδικούμε και πετυχαίνουμε κάτι όλοι μαζί. Αυτή η χαρά είναι τόσο μεγάλη, που σε κάνει να κλαις. Θα την αφουγκραστείτε σε φωτογραφίες από την απελευθέρωση της Αθήνας τον Οκτώβρη του 1944.
Βλέπετε, λοιπόν, πώς η Ιστορία του τότε εφάπτεται με τη ζωή μας σήμερα. Οπότε κρατήστε από τη σημερινή γιορτή ένα «όχι» σε ό,τι μας στερεί την ανθρωπιά μας. Αντισταθείτε με θάρρος και επιλέξτε το «ναι» σε ό,τι μας συσπειρώνει με τους άλλους, σε ό,τι ζητάει να αφήσουμε λίγο πίσω το εγώ μας, για να ζήσουμε όλοι πιο ανθρώπινα.
Βλέπουμε την ανθρωπιά να λιγοστεύει. Ας μην την αφήσουμε να εξαντληθεί.
Νατάσα Μερκούρη, φιλόλογος
Κολλέγιο Αθηνών, πανηγυρικός για τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου
