Nat's belongings

(το πλήρες κείμενο έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό Εκπαίδευση και θέατρο (2009), τευχ. 10)

Θέατρο και Ρητορική στην Εκπαίδευση: συνομιλία σε ανοιχτή ακρόαση

Κοινωνικός προβληματισμός και πολιτική παρέμβαση

Το θέατρο και η ρητορική στην εκπαίδευση είναι δύο πεδία, τα οποία είτε ως γνωστικά αντικείμενα είτε ως εναλλακτικές μέθοδοι διδασκαλίας έχουν κοινό στόχο να συμβάλουν στη διαμόρφωση παιδιών και νέων με αυτοεκτίμηση και αγάπη για το διάλογο, που μπορούν να υποστηρίξουν τις απόψεις τους με παρρησία μπροστά σε ακροατήριο.

Ας ξεκινήσουμε από το βασικό κοινό παρονομαστή ότι το θέατρο και η ρητορική συνιστούν επικοινωνιακές πράξεις. Άρα, προϋποθέτουν πομπό και δέκτη. Διαφορετικά, δεν μπορούν να υπάρξουν. Ο θεατρικός και ο ρητορικός λόγος σε αυτές τις επικοινωνιακές πράξεις στόχο έχουν να είναι πιστευτά και πειστικά όσα λέγονται. Η μεν ρητορική πράξη χρησιμοποιεί κυρίως το λόγο αλλά και τη γλώσσα του σώματος, ενώ η θεατρική πράξη εκτός από αυτά χρησιμοποιεί και άλλα στοιχεία της θεατρικής γλώσσας, όπως τις τέχνες της μουσικής, της σκηνογραφίας, της ενδυματολογίας, το φωτισμό, τα μέσα τεχνολογίας κ.ά.

Αν αναλογιστούμε όμως τους σύγχρονους πολιτικούς, το δικηγόρο που αγορεύει στο δικαστήριο, τον κατήγορο ή τον κατηγορούμενο, οι οποίοι φροντίζουν η εμφάνιση και η παρουσία τους να είναι ανάλογη με αυτά που θέλουν να πετύχουν σε κάθε περίπτωση, γίνεται εύκολα κατανοητό πόσο η τέχνη του θεάτρου συνεπικουρεί στη ρητορική τέχνη. Οι ενδυματολογικές επιλογές, τα χρώματα, το μακιγιάζ, ο φωτισμός, ο τρόπος με τον οποίο στέκεται και απευθύνεται κανείς στο ακροατήριό του, στοιχεία καθαρά θεατρικά, αποτελούν πλέον πλευρές της αδρά αμειβόμενης τέχνης του image making. Αναλογίες  βρίσκουμε και στην παρουσία του εκπαιδευτικού στην τάξη, ο οποίος δεν έχει δυστυχώς την πολυτέλεια του image maker, γνωρίζει όμως από πείρα πόση θεατρικότητα απαιτεί καθημερινά η δουλειά του.

Το επιστημονικό πεδίο που αποκαλούμε γενικά Θέατρο ή Δράμα στην Εκπαίδευση ερευνά τη θεωρία και την πρακτική του θεάτρου στην τυπική και τη μη-τυπική εκπαίδευση, δηλαδή μέσα και έξω από το σχολείο. Η πρακτική του Θεάτρου στην Εκπαίδευση περιλαμβάνει διαφορετικές πλευρές, όπως η δραματοποίηση κειμένων, το θεατρικό εργαστήριο, που οδηγεί στη θεατρική παράσταση του έργου κάποιου συγγραφέα ή στη συλλογική δημιουργία κειμένου και παράστασης (devising), η χρήση θεατρικών τεχνικών για τη διδασκαλία γνωστικών αντικειμένων, τα συμμετοχικά θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα, που ανοίγουν δημιουργικούς δρόμους για τη διερεύνηση σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων κ.ά. Συνοπτικά μπορούμε να πούμε πως το θέατρο στην εκπαίδευση λειτουργεί είτε ως μορφή τέχνης είτε ως εργαλείο μάθησης είτε ως μέσο κοινωνικής παρέμβασης. Στην καλύτερη περίπτωση αποτελεί συνδυασμό των τριών αυτών εκδοχών. Κοινό σημείο και στις τρεις εκδοχές είναι ο παιδαγωγικός του χαρακτήρας, που διαφοροποιεί τους γενικότερους στόχους του από αυτούς του επαγγελματικού θεάτρου.

Η ρητορική στην εκπαίδευση, από την άλλη, δεν αποτελεί αυτή τη στιγμή θεσμοθετημένο διδακτικό αντικείμενο, αλλά εφαρμόζεται είτε στη διδασκαλία μαθημάτων είτε στο πλαίσιο της λειτουργίας ρητορικών ομίλων, οι οποίοι, μεταξύ άλλων, προετοιμάζουν τους μαθητές για αγώνες ρητορικής[1]. Το να αναπτύξουν σήμερα οι μαθητές τις γλωσσικές και γενικότερα τις επικοινωνιακές τους δεξιότητες είναι προφανές ότι αποτελεί επιτακτικό αίτημα, τη στιγμή που η εύκολη και υπεραπλουστευμένη τηλεοπτική γλώσσα και ο στερεότυπος λόγος διαμορφώνουν «αγκυλωμένη» και νωθρή σκέψη, άρα εύκολα χειραγωγήσιμη και ετεροκατευθυνόμενη.

Το θέατρο και η ρητορική στην εκπαίδευση ασκούν λοιπόν, σε μεγάλο βαθμό τις ίδιες ή ανάλογες δεξιότητες στους μαθητές. Ως στόχοι της θεατρικής αγωγής στο σχολείο ορίζονται μεταξύ άλλων, η ενθάρρυνση της δημιουργικής έκφρασης, η συνεργασία και η αρμονική ένταξη στην ομάδα, η δημιουργική ανάπτυξη των εκφραστικών δεξιοτήτων μέσα από το λόγο και τη γλώσσα, η συλλογική καλλιτεχνική δημιουργία (παράσταση), η άμεση ενεργοποίηση, η συμμετοχή και η παρέμβαση του μαθητή στη διδακτική διαδικασία[2]. Τηρουμένων των αναλογιών, αντίστοιχους στόχους θέτει και η ρητορική στην Εκπαίδευση. Ειδικότερα, αποσκοπεί στην προώθηση και την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των νέων, στην καλλιέργεια των ικανοτήτων τους να αναπτύσσουν λογικά ορθά επιχειρήματα, να συνεργάζονται πειθαρχημένα με τους «συμπαίκτες» τους, να κρίνουν με σεβασμό και κατανόηση τις θέσεις της αντίπαλης ομάδας.[3]

°°°°

Τόσο στο θέατρο όσο και στη ρητορική στην εκπαίδευση, δουλεύοντας με τους μαθητές μας, καλούμαστε να τους βοηθήσουμε, μέσα από τη χαρά της δημιουργίας και τη συλλογικότητα, να μάθουν ότι απαιτούνται γνώσεις, δουλειά  και συνεχής εξάσκηση για να μπορέσει κανείς να επικοινωνήσει ουσιαστικά με τον άλλο, να υπηρετήσει το δημιουργικό διάλογο και να  υποστηρίξει τις θέσεις και την παρουσία του ενώπιον κοινού, με τρόπο πειστικό, είτε πρόκειται για ρητορικό λόγο είτε για θεατρική παρουσίαση. Με δυο λόγια, στοχεύουμε να τους συνδράμουμε στην προσπάθειά τους να μάθουν να ασκούν με υπομονή και επιμονή το λόγο και τη σκέψη  και να εξασκούνται στην παρουσίαση ενώπιον ακροατηρίου. Έτσι θα είναι σε θέση να επιτελούν αποτελεσματικά το ρόλο τους ως ενεργοί πολίτες, με συγκροτημένη πολιτική σκέψη και με κοινωνική συνείδηση.

Το θέατρο και η ρητορική στην εκπαίδευση επιδιώκουν να διαπαιδαγωγήσουν τα παιδιά και τους νέους να μην είναι παθητικοί θεατές της ζωής και της κοινωνίας στην οποία ζουν. Από απλοί θεατές (spectators) να γίνονται δρώντες θεατές-πολίτες (spect-actors), όπως υποστηρίζει ο Βραζιλιάνος σκηνοθέτης και ακτιβιστής Augusto Boal[4], το έργο του οποίου βασίζεται  σε μεγάλο βαθμό στις παιδαγωγικές αρχές του συμπατριώτη του παιδαγωγού Paulo Freire.[5] Η φαντασία και η δημιουργικότητα, σε συνδυασμό με το συμπαγή λόγο και τη δυναμική παρουσία στην οποιαδήποτε «σκηνή», είναι βασικές προϋποθέσεις για την προσωπική και κοινωνική μεταμόρφωση.

Η ανάγκη για «συνομιλία» και αλληλοτροφοδότηση του Θεάτρου και της Ρητορικής στην Εκπαίδευση, λοιπόν, είναι αυτονόητη, εάν θέλουμε μια εκπαίδευση που θα ετοιμάζει ενεργούς πολίτες, με στιβαρή κριτική και δημιουργική σκέψη, διάθεση για κατανόηση του οποιουδήποτε «άλλου» και συνειδητή δυναμική στάση απέναντι στην κοινωνική και πολιτική καθημερινότητα και πραγματικότητα. Έτσι, τόσο η σχολική τάξη όσο και οι ρητορικοί και οι θεατρικοί όμιλοι θα μπορέσουν να λειτουργήσουν όχι μόνο ως φορείς κοινωνικοποίησης αλλά και ως φορείς κοινωνικής μεταμόρφωσης.

Νατάσα Μερκούρη, φιλόλογος

Τζένη Καραβίτη, φιλόλογος, εκπαιδευτικός θεάτρο

[1] Στο σχολείο μας, μετά από πρόταση του ακαδημαϊκού διευθυντή Γιάννη Μπασλή, διεξάγεται διαγωνισμός ρητορικής κάθε χρόνο, από το 2006, στη Β’ Λυκείου στα ελληνικά και στη Γ’ Λυκείου στα ελληνικά, στα αγγλικά, στα γαλλικά και στα γερμανικά. Οι μαθητές της Γ’ Λυκείου που θα διακριθούν στο διαγωνισμό στα ελληνικά και στα αγγλικά, διαβάζουν το λόγο τους στην τελετή αποφοίτησης.

[2] Διαθεματικό Ενιαίο Πλαίσιο Προγράμματος Σπουδών Θεάτρου του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου: www.pi-schools.gr/lessons/aesthetics/theatro/#lyk.

[3] Υπ. Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων: www.ypepth.gr/el_ec_pagesst1084.htm.

[4] Boal A. (1992, 2002), Games for Actors and Non-Actors, New York, Routledge Press

Boal, A. (1979), The Theatre of the Oppressed, New York: Urizen Books

[5] Φρέιρε, Π. (1977),  Η αγωγή του καταπιεζόμενου, μετ. Γ. Κρητικού, Αθήνα, Ράππα

* Φωτογραφίες: Άρης Μεσσήνης (AFP/Getty Images), Διεθνής Αμνηστία-εκστρατεία LOCKED UP για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (Publicis, Frankfurt)

Σελίδες: 1 2 3 4 5 6 7 8 9