Δεκάδες χιλιάδες χρόνια νωρίτερα από ότι πίστευαν οι επιστήμονες προηγουμένως. Η περίοδος αυτή καλύπτει την παρουσία των ανατομικά σύγχρονων ανθρώπων (Homo sapiens), αλλά και παλαιότερων παλαιολιθικών μελών του γένους του ανθρώπου, όπως τους Νεάντερνταλ, οι οποίοι είχαν ήδη φθάσει κάπως στον Αιγαιακό χώρο.
Ο λόφος της Στελίδας στη Δυτική ακτή της Νάξου, περίπου τρία χιλιόμετρα ΝΔ της Χώρας, αναδεικνύεται στο επίκεντρο μιας από τις αρχαιότερες εγκαταστάσεις και δραστηριότητες μελών του γένους του ανθρώπου στο Κεντρικό Αιγαίο. Μια νέα επιστημονική έρευνα* (που είναι ελεύθερα προσβάσιμη) χρονολόγησε περίπου 9.000 τεχνουργήματα της περιοχής και βρήκε ότι αυτά εκτείνονται χρονικά -σε μια στρωματογραφική ακολουθία- από 13.000 έως τουλάχιστον 200.000 χρόνια πριν. Αυτά τα αντικείμενα περιλαμβάνουν προϊόντα του Μουστέριου πολιτισμού, τα οποία αναμφισβήτητα παρέχουν βάσιμες ενδείξεις για ύπαρξη Νεάντερνταλ στο νησί. Η παρουσία τους εκεί μπορεί να δικαιολογηθεί είτε με την υπόθεση ότι κατά καιρούς (σε εποχές παγετώνων) η στάθμη των υδάτων ήταν πολύ πιο χαμηλή και άρα ήταν πιο εύκολο να φθάσει κανείς στη σημερινή Νάξο ακόμη και με τα πόδια, είτε με την υπόθεση ότι έφθασαν εκεί με κάποιο πλεούμενο «πηδώντας» από νησί σε νησί, είτε μέσα από ένα συνδυασμό και των δύο τρόπων. Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η περιοχή θα ήταν ελκυστική για τους πρώιμους ανθρώπους λόγω της αφθονίας των πρώτων υλών που είναι ιδανικές για την παραγωγή εργαλείων και για το γλυκό νερό της.
Όπως δείχνουν οι ανασκαφές, η περιοχή αυτή της Νάξου είχε κατά διαστήματα κατοικηθεί πιο μόνιμα ή περιστασιακά, μεταξύ άλλων από Homo sapiens πριν 30.000 έως 40.000 χρόνια, καθώς επίσης πιο πρόσφατα από μεσολιθικούς κυνηγούς-τροφοσυλλέκτες (~ 10.000 π.Χ.), οι οποίοι αναμφίβολα χρησιμοποίησαν πλεούμενα, καθώς πλέον οι πάγοι είχαν λιώσει και η στάθμη του Αιγαίου είχε ανέβει. Τα νέα στοιχεία οδηγούν τους ερευνητές να αναθεωρήσουν τις διαδρομές που έκαναν οι πρώτοι πρόγονοί μας καθώς μετακόμισαν από την Αφρική στην Ευρώπη και αποδεικνύουν την ικανότητά τους να προσαρμοστούν σε νέες περιβαλλοντικές προκλήσεις.
Στη μελέτη, από ελληνικής πλευράς, συμμετείχαν ο αρχαιολόγος Δημήτρης Αθανασούλης, επικεφαλής της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, και ο Παναγιώτης Καρκάνας, διευθυντής του Εργαστηρίου Wiener για τις Αρχαιολογικές Επιστήμες στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας. Το διεθνές Αρχαιολογικό Πρόγραμμα Στελίδας Νάξου, που ξεκίνησε το 2013, συνεχίζει τις εργασίες του -υπό τη διεύθυνση των Τ. Κάρτερ και Δ. Αθανασούλη- για να αναδείξει την αρχαιολογική και ιστορική σημασία της περιοχής. Η ερευνητική ομάδα αποτελείται από επιστήμονες από Καναδά, Ελλάδα, Γαλλία, Σερβία και ΗΠΑ, ενώ κάθε χρόνο εκπαιδεύει φοιτητές και νεαρούς ερευνητές από ελληνικά πανεπιστήμια. Βλέπε The Stelida Naxos Archaeological Project (SNAP).
*Βιβλιογραφία. Carter Tristan, Daniel A. Contreras, Justin Holcomb3, Danica D. Mihailović,
Panagiotis Karkanas, Guillaume Guérin, Ninon Taffin, Dimitris Athanasoulis, Christelle Lahaye. Earliest occupation of the Central Aegean (Naxos), Greece: Implications for hominin and Homo sapiens’ behavior and dispersals Sci. Adv. 2019; 5 : eaax0997, 16 October 2019.
