Κατεβάστε το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ PDF

Αναστασία Τσαπανίδου – Θανάσης Β. Κούγκουλος

Αχαρτογράφητα στοιχεία της ελληνικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα. Οι αυτοτελείς εκδόσεις της Κωνσταντινούπολης κατά την κρίσιμη εικοσαετία 1880-1900

Περίληψη

Η δεκαετία του 1880 μπορεί να θεωρηθεί σε μεγάλο βαθμό ως μια εποχή κρίσης για την ελληνική πεζογραφία. Η συγγραφή «εθνικών» μυθιστορημάτων υποχωρεί και ο διαγωνισμός της Εστίας προτείνει τη στροφή των συγγραφέων στη μυθοπλασιακή αναπαράσταση ηθογραφικού και λαογραφικού υλικού, την ίδια στιγμή που η αγορά κατακλύζεται από μεταφράσεις, ιδιαίτερα της γαλλικής λαϊκής λογοτεχνίας και οι εφημερίδες εναγκαλίζονται ασμένως την εμπορική συνταγή του επιφυλλιδογραφικού μυθιστορήματος, κυρίως του μεταφρασμένου. Οι Έλληνες πεζογράφοι, όταν δεν επιλέγουν να αντλήσουν την ρητορική της ελληνοπρέπειας από τους κόλπους της αρχαιοελληνικής και νεοελληνικής παράδοσης, ρίχνονται σ’ έναν άνισο αγώνα δρόμου με τους ευρωπαίους συναδέλφους τους και προσπαθούν να θέλξουν το ελληνικό αναγνωστικό κοινό με αναπαραστάσεις του σύγχρονου ελληνικού αστικού βίου. Η αναψηλάφηση του λογοτεχνικού 19ου αιώνα που επιχειρείται τις τελευταίες δεκαετίες έχει αναδείξει πολλά μυθιστορήματα και διηγήματα που κινούνται προς αυτήν την κατεύθυνση, κυρίως «αθηναιογραφίες», δεδομένου ότι η Αθήνα ως πρωτεύουσα κρατάει τα σκήπτρα της αστικοποίησης εντός του ελλαδικού κράτους. Η σχετική έρευνα όμως της φιλολογικής επιστήμης κρίνεται ελλιπής όσο παραμένει αχαρτογράφητη η πεζογραφική παραγωγή των μεγάλων αστικών πυρήνων του έξω Ελληνισμού· κυρίως της Κωνσταντινούπολης που εκτός από ισχυρό ομογενειακό κέντρο, διαχρονική μητρόπολη του ελληνισμού και σταθερό μεγαλοϊδεατικό στόχο, εξακολουθεί στα τέλη του 19ου αιώνα να αποτελεί τον πλέον αστικοποιημένο τόπο της Εγγύς Ανατολής. Πόσο, λοιπόν, συμπορεύεται η κωνσταντινουπολίτικη ομογένεια με τις λογοτεχνικές αναζητήσεις των ελλαδιτών πεζογράφων την κρίσιμη δεκαετία του 1880; Οι επιλογές της ακολουθούν αυτές του αθηναϊκού κέντρου και επιβεβαιώνουν την εικόνα που έχουμε σχηματίσει μέχρι σήμερα για την ελληνική πεζογραφία της συγκεκριμένης εποχής ή διαφοροποιούνται; Και αν ναι, για ποιον λόγο και προς ποιες κατευθύνσεις;

Αυτά και άλλα ερωτήματα μας απασχολούν σε μια έρευνα που έχουμε ξεκινήσει εδώ και λίγο χρονικό διάστημα για την κωνσταντινουπολίτικη πεζογραφική παραγωγή της περιόδου 1880-1900, με την ακλόνητη πεποίθηση ότι πλέον καθίσταται αναγκαία, όχι μόνο γιατί μπορεί να προσφέρει νέα γνώση με την ανάδειξη υλικού που παραμένει εν πολλοίς λανθάνον ή ανεπεξέργαστο (και το οποίο, επομένως, πρέπει κάποια στιγμή να βρει την θέση που του αξίζει σε μια αναθεωρημένη Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας), αλλά κυρίως γιατί μπορεί να προσθέσει νέες παραμέτρους, συγκριτικούς δείκτες και οπτικές γωνίες για την ασφαλέστερη επαν-εκτίμηση του ελληνικού λογοτεχνικού 19ου αιώνα εν συνόλω. Σε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο, φιλοδοξούμε να εντοπίσουμε, να αποδελτιώσουμε και να αξιολογήσουμε την πρωτότυπη αφηγηματική πεζογραφία, τόσο αυτήν που εκδίδεται αυτοτελώς όσο και αυτήν που δημοσιεύεται στα ετήσια ημερολόγια, τα περιοδικά και τις εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης κατά την περίοδο 1880-1900, σε μια εποχή δηλαδή μεταιχμιακή για την εξέλιξη της νεοελληνικής πεζογραφίας και της κοινωνίας που την παράγει. Στο πλαίσιο της παρούσας ανακοίνωσης επικεντρωνόμαστε στα μυθιστορήματα και διηγήματα που εκδίδονται αυτοτελώς στην Κωνσταντινούπολη την συγκεκριμένη εικοσαετία. και τα οποία, με τα μέχρι στιγμής στοιχεία μας, συγκροτούν ένα corpus 23 κειμένων. Αρχικά μελετούμε τη θεματολογία τους, τις ιδεολογικές και ειδολογικές τους κατευθύνσεις και στη συνέχεια επιχειρούμε την σύγκρισή τους με τα ελλαδικά μυθιστορήματα και διηγήματα της ίδιας περιόδου. Προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε τις συγκλίσεις και αποκλίσεις τους, με απώτερο στόχο την εξαγωγή γενικότερων συμπερασμάτων σε σχέση με την εξελικτική πορεία της ελληνικής πεζογραφίας στα τέλη του 19ου αιώνα.

Κατεβάστε το Πρόγραμμα του Συνεδρίου PDF

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Θανάσης Β. Κούγκουλος

Δρ. Νέας Ελληνικής Φιλολογίας,

Ε.ΔΙ.Π. Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας Δ.Π.Θ.

(Ενδο)αναφορές περί μυθιστορήματος στα

αυτοτελή ελληνικά λαϊκά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα

Η ανακοίνωσή μας επιθυμεί να συνεισφέρει στη συζήτηση για τον ορισμό και τους όρους διαμόρφωσης του ελληνικού λαϊκού μυθιστορήματος του 19ου αιώνα, εντοπίζοντας και σχολιάζοντας ενδοκειμενικές αναφορές για το μυθιστόρημα σε αυτοτελείς εκδόσεις μυθιστορημάτων, κυρίως της περιόδου 1880-1900. Καθώς καίρια σημασία για τον προσδιορισμό της έννοιας του «λαϊκού» ή «δημοφιλούς» διαδραματίζουν η πρόθεση του συγγραφέα και η πρόσληψη του αναγνώστη, επικεντρωνόμαστε α. στη συγγραφή ως θέμα του κειμένου, β. στη σχέση των ηρώων με την «κατανάλωση» μυθιστορημάτων και γ. στην ταυτότητα του αναγνώστη. Στα μυθιστορήματα που εξετάζουμε, οι «ταλαίπωροι και πτωχοί μυθιστοριογράφοι της Ανατολής» παρότι δημιουργούν ωραίες περιγραφές, είναι αναγκασμένοι να μιλούν «πάντοτε περί του Βοσπόρου και του Κερατίου κόλπου» ελλείψει εξωτικών σκηνικών. Καταγράφονται ονόματα επιφανών ξένων μυθιστοριογράφων και διάσημων έργων, αλλά καταδικάζονται τα γαλλικά κατά βάση μυθιστορήματα διότι εκμαυλίζουν τα κορίτσια. Οι ηρωίδες παραδέχονται ευθέως την ανήθικη επίδρασή τους. Καθετί το θαυμαστό, το πλαστό, το φανταστικό, το ονειροπόλο και το σχοινοτενές εκλαμβάνεται ως μυθιστορηματικό στοιχείο. Οι γυναίκες παρουσιάζονται ως μανιώδεις αναγνώστριες, αν και το οικογενειακό τους περιβάλλον απαγορεύει αυστηρά αυτήν την ενασχόληση. Συχνά οι αφηγητές απευθύνονται σε αναγνώστες γένους θηλυκού, που μέσω του μυθιστορήματος έχουν τη δυνατότητα να αναπληρώνουν την άγνοια της ιστορίας και τη φιλοσοφίας. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι, τουλάχιστον τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα, η συγγραφή πρωτότυπων λαϊκών μυθιστορημάτων αντισταθμίζει την βλαβερή επήρεια των μεταφρασμένων και στοχεύει πρωτίστως σ᾽ ένα εγγράμματο γυναικείο κοινό.

Κατεβάστε το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ του ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ PDF

Κατεβάστε το  ΤΕΥΧΟΣ των ΠΕΡΙΛΗΨΕΩΝ PDF

Θανάσης Β. Κούγκουλος: «Από το στουρνάρι στο ριζιμιό λιθάρι: Η Ιστορία ως αλληγορία του μετεμφυλιακού παρόντος στα διηγήματα “Σάντα Μαρία” του Δημήτρη Χατζή και “Ευτυχείτε…” του Μήτσου Αλεξανδρόπουλου».

Κατεβάστε το ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ της ΗΜΕΡΙΔΑΣ PDF

Θανάσης Β. Κούγκουλος

Σέρνει η ζωή στο διάβα της γενιά μαραγκιασμένη

Οι πρώιμες σοσιαλιστικές ιδέες στην ποίηση του Ρήγα Γκόλφη

Ο Ρήγας Γκόλφης  (ψευδώνυμο του Δημήτρη Δημητριάδη) γεννιέται στο Μεσολόγγι το 1882, σπουδάζει Νομικά κι ακολουθεί επαγγελματικά τη σταδιοδρομία του συμβολαιογράφου. Πεθαίνει το 1958. Στα γράμματα εμφανίζεται το 1905 με το σονέτο «Θείος Παλμός». Συνεργάζεται με πληθώρα λογοτεχνικών περιοδικών, όπως ο Νουμάς και η Νέα Εστία.

Ο Γκόλφης ζει μέσα σ’ έναν αντιφατικό κόσμο. Ως νομικός υπηρετεί πιστά τον νόμο και την τάξη και ως ποιητής υπερασπίζεται μαχητικά τον δημοτικισμό και διασπείρει πρώιμες σοσιαλιστικές ιδέες στο έργο του. Η λογοτεχνική του παραγωγή περιλαμβάνει λυρικά ποιήματα, δοκίμια, διηγήματα και ένα θεατρικό κείμενο. Το τελευταίο, με τίτλο «Γήταυρος», θεωρείται μία από τις πρώτες εκδηλώσεις της ελληνικής σοσιαλιστικής λογοτεχνίας, καθώς απεικονίζει την καταπίεση και την εκμετάλλευση της εργατικής τάξης και των φτωχών στρωμάτων της αγροτιάς. Παρότι η ποίησή του μένει προσκολλημένη στην ποιητική παράδοση, μέσα από την προσέγγιση του λαϊκού στοιχείου και του δημοτικού τραγουδιού ανοίγεται στους δρόμους της σοσιαλιστικής κοινωνικής κριτικής.

Η ένταξη του Γκόλφη στο κίνημα του δημοτικισμού του προσφέρει τη δυνατότητα επαφής με τους σοσιαλιστικούς κύκλους της εποχής. Στο πλαίσιο αυτών των επιρροών γράφει ποιήματα σοσιαλιστικής θεματικής (π.χ. «Πρωτομαγιά», «Ψωμί της πίκρας», «Σκλάβοι της γης», «Λευτεριά», «Η χώρα της σκλαβιάς», «Σκλάβα», «Ζωή κι ανάσταση», «Φτωχογειτονιά», «Άλλη πίστη», «Ιμπεριαλισμός», «Απεργία», «Σ΄ ένα νεκρό του πολέμου, «Για τον αγώνα της ζωής», «Εργάτης», «Στοχάσου», «Ιδέα και λευτεριά», «Μες στην πολύτροπη της ζήσης στράτα», «Νικημένος»), τα οποία ασπάζονται τον ριζοσπαστισμό αλλά αναπαριστούν θεωρητικά και όχι βιωματικά την σκληρή καθημερινότητα της εργατικής τάξης. Στην ανακοίνωσή μας ταξινομούμε και σχολιάζουμε αυτήν την κατηγορία ποιημάτων του Γκόλφη υπό την οπτική της εγκόλπωσης των πρώιμων σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα.

Κατεβάστε ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ PDF

Θ. Κούγκουλος, Παρασκευή 13 Απριλίου 2018

Το Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης την Πέμπτη 8 Μαρτίου 2018 θα αναγορεύσει τον Ομότιμο Καθηγητή του ΕΚΠΑ Πασχάλη Μ. Κιτρομηλίδη σε Επίτιμο Διδάκτορά του στο Αμφιθέατρο της Παλιάς Νομικής Σχολής στην Κομοτηνή και ώρα 19.00. Θα προηγηθεί Επιστημονική Ημερίδα προς τιμή του με θέμα: «Νεοελληνικός Διαφωτισμός: ελληνικές και βαλκανικές διαδρομές» στον ίδιο χώρο και ώρα 16.00.

• Θανάσης B. Κούγκουλος: Η ανέκδοτη πεζογραφία του Νικολάου Β. Φαρδύ (1853 – 1901): από την παράδοση του Διαφωτισμού στη ρεαλιστική ηθογραφία.

Κατεβάστε το Πρόγραμμα Αναγόρευσης και Ημερίδας PDF

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ  ΕΚΔΗΛΩΣΗ  ΓΙΑ  ΤΑ  ΨΗΦΙΑΚΑ  ΑΠΟΘΕΤΗΡΙΑ  ΤΟΥ «ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑΣ» ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΘΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ Δ.Π.Θ.

Οι Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ροδόπης και η Δημοτική Κοινωφελής Επιχείρηση Πολιτισμού, Παιδείας, Αθλητισμού Κομοτηνής διοργανώνουν την εκδήλωση «Ψηφιακοί πόροι στην υπηρεσία της εκπαίδευσης: προσβάσιμα ψηφιακά αποθετήρια και η εκπαιδευτική τους αξιοποίηση» την Πέμπτη 11 Ιανουαρίου 2018, στις 18.30 και στην Αίθουσα Εκδηλώσεων της Δημοτικής Βιβλιοθήκης Κομοτηνής. Η εκδήλωση θα περιλαμβάνει τις εξής ενότητες:

Α) «Το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και οι νέοι ψηφιακοί του πόροι» (δρ Βασίλης Βασιλειάδης, επιστημονικός ερευνητής του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας).

Β) «Τα ψηφιακά αποθετήρια στο Εργαστήριο Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δ.Π.Θ.» (Εμμανουήλ Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας, Πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας, και δρ Θανάσης Κούγκουλος, μέλος Ε.ΔΙ.Π. του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας).

2ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗΣ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ

Θανάσης Β. Κούγκουλος

            Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες η φιλολογική επιστήμη διευρύνει συστηματικά την έρευνα της ελληνικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα και προχωρά στην αναθεώρηση παραδεδομένων αντιλήψεων. Στο πλαίσιο αυτής της ερευνητικής προοπτικής κεντρική θέση κατέχει η αποτύπωση της Κωνσταντινούπολης και της Αθήνας στην εν λόγω πεζογραφία ως κατεξοχήν αστικών κέντρων του “έξω” και του “μέσα” ελληνισμού του 19ου αιώνα. Εντούτοις και άλλες πόλεις της οθωμανικής Ανατολής ή του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αναπαρίστανται περισσότερο ή λιγότερο στην αφηγηματική πεζογραφία της εποχής. Στην ανακοίνωσή μας ασχολούμαστε με την πολυεθνική Αδριανούπολη, που κατά τον 19ο αιώνα αποτελεί οικονομική, θρησκευτική και πνευματική πρωτεύουσα των Ελλήνων του θρακικού χώρου.

            Από την έρευνά μας δεν προκύπτει κάποιο αφηγηματικό κείμενο όπου η Αδριανούπολη προκρίνεται ως κυρίαρχο σκηνικό της δράσης. Ωστόσο ορισμένες ενδιαφέρουσες όψεις της πόλης παρουσιάζονται στο «πρωτότυπον μυθιστορικόν ειδύλλιον» Θρακικαί Σκηναί  (1891) του Σαράντη Ι. Σαραντίδη, ενώ στο «κοινωνικόν μυθιστόρημα» Ο Διάβολος εν Τουρκία, ήτοι Σκηναί εν Κωνσταντινουπόλει (1862) του Στέφανου Ξένου και στο «ιστορικόν τουρκικόν διήγημα» Περιπέτεια δύο ανθρώπων χαρεμίου (1879) του Π. Σ. Συνοδινού προβάλλεται ως τόπος των ραδιουργιών της σουλτανικής αυλής. Επίσης εμφανίζεται ως σταθμός του οθωμανικού στρατού στο διήγημα Ο Μοσκώβ-Σελήμ (1895) του Γ. Μ. Βιζυηνού.

            Στα υπόλοιπα έργα που εντοπίσαμε η Αδριανούπολη αναφέρεται παρεμπιπτόντως ως: α. ιερή πόλη που καταγράφεται σε αυτοκρατορικό διάταγμα (Η Βασιλική Σουλτάνα Αθηναία – 1878 του Νικολάου Ε. Μακρή), β. τόπος καταγωγής ή κατοικίας δευτερευόντων μυθιστορηματικών χαρακτήρων και ιστορικών προσώπων (Ο Πολυπαθής – 1839 του Γρηγορίου Παλαιολόγου, Η Χαριτίνη ή το κάλλος της χριστιανικής θρησκείας – 1864 του Παναγιώτη Σούτσου, Ευγενία – 1865 του Χρήστου Α. Παρμενίδη, Η Γυφτοπούλα – 1884 του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη) και γ. πόλη που συνδέεται με προσωπικότητες της ελληνικής επανάστασης (Η σπάθη της εκδικήσεως – 1861 του Νικολάου Β. Βωτυρά, Η Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως – 1861 και Απομνημονεύματα ενός δυστυχούς ήτοι βίος των νόθων τέκνων – 1883-89 του Στέφανου Ξένου και Ο Χαλέτ Εφέντης – 1867-69 του Κωνσταντίνου Ράμφου).