Θανάσης Β. Κούγκουλος

“ Yüzyıl İstanbul Rum Gizem Romanlarına Genel Bir Bakış” [Εισαγωγή στα ελληνικά Απόκρυφα μυθιστορήματα της Κωνσταντινούπολης του 19ου αιώνα], Roman Kahramanları 38 (Nisan/Haziran 2019), σσ. 66-78. Στην τουρκική γλώσσα.

Το περιοδικό Roman Kahramanları είναι τρίμηνη επιστημονική έκδοση της Κωνσταντινούπολης. Η μελέτη μας ανακοινώθηκε στην Επιστημονική Ημερίδα-Συμπόσιο: «İstanbul ve Roman» [Η Κωνσταντινούπολη και το μυθιστόρημα], που οργάνωσε στις 11 Απριλίου 2019 το Maltepe Üniversitesi και το περιοδικό Roman Kahramanları στο Σισμανόγλειο Μέγαρο του Προξενείου της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη στο πλαίσιο του IV. Roman Kahramanları İstanbul Edebiyat Festivali [4^ης Λογοτεχνικής Συνάντησης της Κωνσταντινούπολης του Roman Kahramanları].

Μία κατηγορία λαϊκών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα ορίζεται ως μυθιστόρημα των «Αποκρύφων» ή «Μυστηρίων». Τα ελληνικά  «Απόκρυφα» ακολουθούν το γαλλικό πρότυπο του Eugène Sue Les Mystères de Paris και προστίθενται στην ευρωπαϊκή και αμερικανική μόδα της συγγραφής μυστηρίων διαφόρων πόλεων. Εστιάζουν στην αθλιότητα των λαϊκών στρωμάτων των μεγάλων πόλεων, στην εγκληματική δραστηριότητα του υπόκοσμου, στην ιδιωτική καθημερινότητα των μεσοαστών και στον πολυτελή και συχνά διεφθαρμένο τρόπο διαβίωσης των πλουσίων, με σκοπό την εξάλειψη των κοινωνικών στρεβλώσεων. Συνήθως τα ελληνικά «Απόκρυφα» φέρουν τον υπότιτλο πρωτότυπον κοινωνικόν μυθιστόρημα ή παραλλαγές του, όπου το επίθετο «πρωτότυπο» σημαίνει την ελληνική παραγωγή σε αντιδιαστολή με την πληθώρα των μεταφράσεων και το «κοινωνικό» χαρακτηρίζει το περιεχόμενό τους.

«Απόκρυφα» εκδίδονται στην Κωνσταντινούπολη στο δεύτερο μισό του 19^ου αιώνα, κυρίως στις δύο τελευταίες δεκαετίες του, στο πλαίσιο του ρεύματος της μυστηριογραφίας (mystériographique). Τα μυθιστορήματα αυτά αναπαριστούν την κοινωνική διαστρωμάτωση της ελληνικής ομογένειας της Κωνσταντινούπολης και της ευρύτερης περιοχής της και απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά στους Ρωμιούς της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η οθωμανική πρωτεύουσα αποτελεί τον 19ο αιώνα τη μεγαλύτερη πόλη της Ανατολής με ζώνες δυτικής επιρροής και πρόδηλες ταξικές αντιθέσεις και τη μοναδική δαιδαλώδη μεγαλούπολη ελληνικού ενδιαφέροντος, όπου -σύμφωνα με τις απαιτήσεις της αληθοφάνειας- επικρατούν τέτοιες κοινωνικές συνθήκες που δικαιολογούν τρομακτικά μυστήρια και αυξημένη εγκληματικότητα.

Στη μελέτη μας αναλύονται τα κυριότερα «Απόκρυφα» της Κωνσταντινούπολης του 19^ου αιώνα: 1. Η Επτάλοφος ή ήθη και έθιμα Κωνσταντινουπόλεως (1855) του Πέτρου Ιωαννίδη του Αγέρωχου. 2. Απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως (1868) του Χριστόφορου Σαμαρτσίδη (1843-1900). 3. Ο Βασιλεύς του Άδου (1882) του Κωνσταντίνου Μεγαρέως. 4. Τα δράματα της Κωνσταντινουπόλεως (1888) του Κωνσταντίνου Δ. Γουσσόπουλου. 5. Η απορφανισθείσα κόρη (1889) του Γεωργίου Κ. Κουτσούρη. 6. Πέραν απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως (1890) του Επαμεινώνδα Κ. Κυριακίδη (1861-1934). 7. Θρακικαί Σκηναί (1891) του Σαράντη Ι. Σαραντίδη. 8. Η Υπηρέτρια (1897) Δημητρίου Μιχαήλ Μελισσόπουλου και 9. Ο πυροσβέστης των Γεωργίου Κ. Πολυχρονιάδη και Δημητρίου Α. Σπαθιώτη.

Οι ιερωμένοι, δάσκαλοι, καθηγητές, μεταφραστές, ιατροί, δημοσιογράφοι και λόγιοι ομογενείς μυθιστοριογράφοι εκφράζουν τη μεσαία τάξη και ανήκουν στην πνευματική ελίτ της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Κωνσταντινούπολης του 19ου αιώνα που πρωταγωνιστεί στον δημόσιο βίο. Η συγγραφή μυθιστορημάτων, πλην της ψυχαγωγίας, υπηρετεί την πρόοδο και την συσπείρωση της ομογένειας, τον εθνικό της προσανατολισμό, την ενίσχυση της πολιτισμικής της ταυτότητας μέσα στο θολό τοπίο των ανερχόμενων εθνικισμών στα Βαλκάνια και την προστασία της από τον άκριτο μιμητισμό των ευρωπαϊκών ηθών.

Κατεβάστε το άρθρο “19. Yüzyıl İstanbul Rum Gizem Romanlarına Genel Bir Bakış” PDF