Θανάσης Β. Κούγκουλος
Καπνίζοντας στην Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα:
Μαρτυρίες από το ελληνικό μυθιστόρημα των «Αποκρύφων»
Περίληψη
Μία κατηγορία ελληνικών μυθιστορημάτων του 19ου αιώνα ορίζεται από τους μελετητές ως μυθιστορία των «Αποκρύφων», καθώς, ακολουθώντας τον Eugène Sue και τον Paul Féval, εστιάζει στα λαϊκά στρώματα, στις υπόλοιπες κοινωνικές τάξεις και στην εγκληματική δραστηριότητα του υπόκοσμου στις μεγάλες πόλεις. Συνήθως φέρει στον τίτλο τον χαρακτηρισμό «απόκρυφα» κατά μετάφραση του γαλλικού όρου mystères ή του αγγλικού mysteries. Στην ανακοίνωσή μας επικεντρωνόμαστε στην εικόνα του καπνού και του καπνίσματος, όπως αποτυπώνεται στα μυθιστορήματα «Αποκρύφων» του 19ου αιώνα που εκδίδονται στην Κωνσταντινούπολη και αναπαριστούν την κοινωνική διαστρωμάτωση της ελληνικής ομογένειας της Κωνσταντινούπολης και της ευρύτερης περιοχής της.
Στα παραπάνω μυθιστορήματα αναφέρονται καπνιστήρια, καπνοπωλεία και καπνοπώλες, καπνοσωλήνες και καπνοσύριγγες, θήκες και κιβώτια καπνού, καπνοθήκες «εξ εσμιλτωμένου αργύρου», απλά τσιγάρα, σιγάρα της Αβάνης, πούρα για τους κόμητες, πίπες και ναργιλέδες. Καπνίζουν φυλακισμένοι, χωρικοί, βοσκοί, νυκτοφύλακες, λωποδύτες, κακούργοι, πειρατές, μέλη συμμοριών, εργάτες, αχθοφόροι, τραπεζίτες και πλούσιοι μεγαλοαστοί. Οι μυθοπλαστικοί χαρακτήρες έχουν μουστάκια κίτρινα από το κάπνισμα, στρίβουν τσιγάρα, αγοράζουν σέρτικο καπνό, καπνίζουν μυρωδάτα και «αρωματικά σιγάρα του ευωδεστέρου καπνού της Γένιτζε» και επιδίδονται στην απολαυστική συνήθειά τους σε εξωτερικούς χώρους και σε δεξιώσεις, χαρτοπαικτικές λέσχες, καφενεία και καπηλειά, όπου λόγω του μετεωριζόμενου καπνού «ου μόνον το να αναπνεύση τις καθίστατο λίαν δύσκολον, αλλά και το να διακρίνη τους άλλους εις απόστασιν ολίγων βημάτων ήτο σχεδόν αδύνατον». Αρειμάνιοι καπνιστές είναι άνδρες κάθε ταξικής προέλευσης, ενώ σπανίως καπνίζουν γυναίκες, οι οποίες όμως κινούνται στο κοινωνικό περιθώριο και είναι ύποπτης ηθικής.
Τα μυθιστορήματα «Αποκρύφων» της Κωνσταντινούπολης του 19ου αιώνα που αναλύουμε με αυτήν την προοπτική είναι τα εξής:
- Η Επτάλοφος ή ήθη και έθιμα Κωνσταντινουπόλεως (1855) του Πέτρου Ιωαννίδη του Αγέρωχου
- Απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως (1868) του Χριστόφορου Σαμαρτζίδη
- Τα δράματα της Κωνσταντινουπόλεως (1888) του Κωνσταντίνου Δ. Γουσσόπουλου
- Η απορφανισθείσα κόρη (1889) του Γεωργίου Κ. Κουτσούρη
- Πέραν απόκρυφα Κωνσταντινουπόλεως (1890) του Επαμεινώνδα Κ. Κυριακίδη
- Θρακικαί Σκηναί (1891) του Σαράντη Ι. Σαραντίδη
- Η Υπηρέτρια (1897) του Δημητρίου Μ. Μελισσόπουλου
- Ο πυροσβέστης (χ.χ.) των Γ. Κ. Πολυχρονιάδη και Δ. Α. Σπαθιώτη.
Αφήστε μια απάντηση