2ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΟΡΕΣΤΙΑΔΑΣ

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗΣ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ 19ου ΑΙΩΝΑ

Θανάσης Β. Κούγκουλος

            Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες η φιλολογική επιστήμη διευρύνει συστηματικά την έρευνα της ελληνικής πεζογραφίας του 19ου αιώνα και προχωρά στην αναθεώρηση παραδεδομένων αντιλήψεων. Στο πλαίσιο αυτής της ερευνητικής προοπτικής κεντρική θέση κατέχει η αποτύπωση της Κωνσταντινούπολης και της Αθήνας στην εν λόγω πεζογραφία ως κατεξοχήν αστικών κέντρων του “έξω” και του “μέσα” ελληνισμού του 19ου αιώνα. Εντούτοις και άλλες πόλεις της οθωμανικής Ανατολής ή του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αναπαρίστανται περισσότερο ή λιγότερο στην αφηγηματική πεζογραφία της εποχής. Στην ανακοίνωσή μας ασχολούμαστε με την πολυεθνική Αδριανούπολη, που κατά τον 19ο αιώνα αποτελεί οικονομική, θρησκευτική και πνευματική πρωτεύουσα των Ελλήνων του θρακικού χώρου.

            Από την έρευνά μας δεν προκύπτει κάποιο αφηγηματικό κείμενο όπου η Αδριανούπολη προκρίνεται ως κυρίαρχο σκηνικό της δράσης. Ωστόσο ορισμένες ενδιαφέρουσες όψεις της πόλης παρουσιάζονται στο «πρωτότυπον μυθιστορικόν ειδύλλιον» Θρακικαί Σκηναί  (1891) του Σαράντη Ι. Σαραντίδη, ενώ στο «κοινωνικόν μυθιστόρημα» Ο Διάβολος εν Τουρκία, ήτοι Σκηναί εν Κωνσταντινουπόλει (1862) του Στέφανου Ξένου και στο «ιστορικόν τουρκικόν διήγημα» Περιπέτεια δύο ανθρώπων χαρεμίου (1879) του Π. Σ. Συνοδινού προβάλλεται ως τόπος των ραδιουργιών της σουλτανικής αυλής. Επίσης εμφανίζεται ως σταθμός του οθωμανικού στρατού στο διήγημα Ο Μοσκώβ-Σελήμ (1895) του Γ. Μ. Βιζυηνού.

            Στα υπόλοιπα έργα που εντοπίσαμε η Αδριανούπολη αναφέρεται παρεμπιπτόντως ως: α. ιερή πόλη που καταγράφεται σε αυτοκρατορικό διάταγμα (Η Βασιλική Σουλτάνα Αθηναία – 1878 του Νικολάου Ε. Μακρή), β. τόπος καταγωγής ή κατοικίας δευτερευόντων μυθιστορηματικών χαρακτήρων και ιστορικών προσώπων (Ο Πολυπαθής – 1839 του Γρηγορίου Παλαιολόγου, Η Χαριτίνη ή το κάλλος της χριστιανικής θρησκείας – 1864 του Παναγιώτη Σούτσου, Ευγενία – 1865 του Χρήστου Α. Παρμενίδη, Η Γυφτοπούλα – 1884 του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη) και γ. πόλη που συνδέεται με προσωπικότητες της ελληνικής επανάστασης (Η σπάθη της εκδικήσεως – 1861 του Νικολάου Β. Βωτυρά, Η Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως – 1861 και Απομνημονεύματα ενός δυστυχούς ήτοι βίος των νόθων τέκνων – 1883-89 του Στέφανου Ξένου και Ο Χαλέτ Εφέντης – 1867-69 του Κωνσταντίνου Ράμφου).