Από την Αλεξάνδρα Τσόλκα
Διδάσκει 21 χρόνια. Από την αρχή της εκπαιδευτικής της εργασίας, αφιερώθηκε στα παιδιά μαθησιακές δυσκολίες. Ήταν για εκείνη, σκοπός ζωής! Και τον κατάφερε. Βιβλία, νέοι μέθοδοι, εκπαίδευση άλλων δασκάλων, έρευνα, μελέτες και πάντα η ενεργή διδασκαλία σε ένα σχολείο στην άκρη της Αττικής. Ένας άνθρωπος γλυκός, που επιμένει, που δεν δέχεται όρια, που έχει ωραιότητα.
Μου λέει με πάθος κάποια στιγμή πως «τα παιδιά μας έχουν να αντιμετωπίσουν ένα εκπαιδευτικό σύστημα πιεστικό που εστιάζει στην συσσώρευση γνώσεων και όχι στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων των μαθητών. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα που δεν αποδέχεται την διαφορετικότητα και θέλει όλους τους μαθητές να μαθαίνουν με τον ίδιο τρόπο. Ένα εκπαιδευτικό σύστημα ισοπεδωτικό. Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχουν να παλέψουν και τις προκαταλήψεις της ελληνικής κοινωνίας. Αυτά με θυμώνουν αλλά και με πεισμώνουν ώστε να αγωνιστώ με όλες μου τις δυνάμεις υπερασπίζοντας το δικαίωμα όλων των παιδιών να μαθαίνουν με το δικό τους τρόπο»… Ευτυχώς! Ευτυχώς για τα σχολεία μας, για τα παιδιά μας, για το μέλλον που υπάρχει το πείσμα, ο θυμός και η αφοσίωση, Αναστασία Κατσούγκρη. Ευτυχώς…
-Τελικά, υπάρχουν κακοί μαθητές ή άγνοια, αδιαφορία των δασκάλων;
«Δεν πρέπει να βάζουμε ταμπέλες στους μαθητές μας Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί μαθητές Αυτοί είναι όροι που ανήκουν στο παρελθόν και χαρακτηρίζουν άλλες εποχές. Όλα τα παιδιά έχουν δυνατότητες και αδυναμίες όπως όλοι μας. Όλοι είμαστε διαφορετικοί. Ο ρόλος του δασκάλου είναι να αναπτύξει τις δυνατότητες των μαθητών σε όλα τα επίπεδα (γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό,) και να μειώσει τις αδυναμίες τους. Σε μία εποχή που η μάθηση και η πρόσβαση στη γνώση δεν είναι μόνο προνόμιο των λίγων αλλά δικαίωμα των πολλών, είναι πεποίθηση όλων μας πως όλα τα παιδιά μπορούν να μάθουν αρκεί να ξέρουμε τι τα δυσκολεύει, γιατί δεν μπορούν να μάθουν και αφού το διαπιστώσουμε έγκαιρα να παρέμβουμε άμεσα και αποτελεσματικά. Με αυτό τον τρόπο σεβόμαστε το δικαίωμα των μαθητών μας να διαφέρουν μεταξύ τους στο ρυθμό και στο αποτέλεσμα της μάθησης και αναγνωρίζουμε σαν εκπαιδευτικοί και σαν άνθρωποι το δικαίωμα στη διαφορά».
-Χρησιμοποιούμε συχνά για όλα τα προβλήματα στο σχολείο τον όρο «δυσλεξία». Λάθος; Ποιες άλλες μαθησιακές δυσκολίες υπάρχουν;
«Κατά αρχάς δεν είναι «προβλήματα» είναι δυσκολίες. Δυσκολίες στην μάθηση , στην γραφή, ( δυσγραφία) στην ορθογραφία( δυσορθογραφία) , στην ανάγνωση (δυσαναγνωσία), στα μαθηματικά ( δυσαριθμησία). Ο όρος μαθησιακές δυσκολίες χρησιμοποιήθηκε το 1962 για πρώτη φορά από τον Samuel Kirk και προσδιορίζεται ως «μία καθυστέρηση ή διαταραχή της ανάπτυξης σε μία ή περισσότερες λειτουργίες του γραπτού ή του προφορικού λόγου (όπως είναι η ανάγνωση, η γραφή, η ορθογραφία, η κατανόηση) ή και των μαθηματικών, εξαιτίας κάποιας πιθανής εγκεφαλικής δυσλειτουργίας ή διαταραχών συμπεριφοράς και συναισθημάτων».
Ο νεότερος ορισμός, όμως, αναφέρει: «Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι ένας γενικός όρος ο οποίος αναφέρεται σε μια ανομοιογενή ομάδα διαταραχών που εκδηλώνονται ως δυσκολίες στη μάθηση και χρήση της ομιλίας, της ανάγνωσης, της γραφής, του συλλογισμού ή των μαθηματικών ικανοτήτων. Οι διαταραχές αυτές είναι εγγενείς στο άτομο, αποδίδονται σε δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος και είναι δυνατόν να εκδηλώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής» όπως αναφέρει η κυρία Παντελιάδου. Φανταστείτε ότι οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι μεγάλη ομπρέλα με πολλές πτυχές. Μία πτυχή είναι η Δυσλεξία και όπως αναφέρει ο Καθηγητής Κων/νος Πόρποδας, ο οποίος αφιέρωσε την ζωή του μελετώντας τις αναγνωστικές δυσκολίες των παιδιών, την δυσλεξία και το πώς επιτελείται η Ανάγνωση. ‘Όπως αναφέρει ο κύριος Πόρποδας «η δυσλεξία είναι αποτέλεσμα διαταραχής που έχει οργανική αιτιολογία η οποία είναι ειδική, με την έννοια ότι αφορά κυρίως στην μάθηση της ανάγνωσης και της ορθογραφημένης γραφής και εκδηλώνεται παρά το ικανοποιητικό νοητικό επίπεδο, την κατάλληλη σχολική εκπαίδευση του και τη θετική κοινωνικό- οικογενειακή κατάσταση και υποστήριξη».
-Το ποσοστό στην Ελλάδα των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες έχει υπολογιστεί;
«Σύμφωνα με την κ. Μπάρου, σε διεθνές επίπεδο, το ποσοστό των μαθησιακών δυσκολιών φτάνει το 18% και το ποσοστό της δυσλεξίας το 5%-8%. Στην Ελλάδα σύμφωνα με τα αποτελέσματα της έρευνας Μουζάκη – Σιδερίδη 2007 σε μεγάλο δείγμα μαθητών πανελλαδικά έδειξε πως το 3% – 11% του μαθητικού πληθυσμού παρουσιάζει μαθησιακές δυσκολίες. Νεότερες έρευνες δίνουν 1 στα 4 παιδιά να παρουσιάζουν μαθησιακές δυσκολίες με υπεροχή των αγοριών».
-Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχουν χαμηλό δείκτη νοημοσύνης; Έχουν στερημένη αντιληπτικότητα; Φταίνε οι γονείς; Είναι κληρονομικό ή ταξικό χαρακτηριστικό;
«Υπάρχουν πολλοί «μύθοι» για τα αίτια των μαθησιακών δυσκολιών, όπως ότι τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες έχουν χαμηλή νοημοσύνη ή ότι δεν μπορούν να μάθουν, ή ότι είναι «τεμπέληδες» οι μαθητές αυτοί, ή ότι «θεραπεύονται» με τον καιρό. Έρευνες στην νευροφυσιολογία έχουν δείξει ότι ένας σημαντικός αιτιολογικός παράγοντας είναι η εγκεφαλική δυσλειτουργία. Υπάρχουν ενδείξεις πως υπάρχει κληρονομική προδιάθεση. Είναι γνωστό πως παρατηρείται να υπάρχει κι άλλο άτομο στην οικογένεια με μαθησιακή δυσκολία ή δυσλεξία. Οι έρευνες πάντως συνεχίζονται σε διεθνές επίπεδο για την σύνδεση γενετικών παραγόντων και δυσλεξίας. Το περιβάλλον οικογενειακό και σχολικό παίζει καθοριστικό παράγοντα για την βελτίωση των μαθησιακών δυσκολιών. Οι μελετητές έχουν καταλήξει πως δεν είναι μόνο ένας παράγοντας που ευθύνεται για την ύπαρξη των μαθησιακών δυσκολιών».
-Είναι, όμως, διαφορετικά απ τα άλλα παιδιά; Ο δάσκαλος και ο γονιός πως χειρίζεται αυτά τα παιδιά; Και τη διαφορετικότητα πρέπει να τη χωρέσουμε στην απόλυτη ομοιότητα, η να της αναπτύξουμε περιβάλλον να ισχύει μεν αλλά να επιτρέπει την λειτουργικότητα; Πως γίνεται αυτό το δεύτερο και πως διαφυλάσσεται;
«Όλοι είμαστε διαφορετικοί! Έχουμε, όμως, μάθει στην εκπαίδευση να κοιτάμε το μέσο όρο και να δουλεύουμε με τον μέσο όρο. Δεν αποδεχόμαστε τη διαφορετικότητα. Δεν είναι όμως έτσι οι νέες τάσεις στην εκπαίδευση μιλάνε για διαφοροποιημένη διδασκαλία η οποία βασίζεται στις δυνατότητες και στις αδυναμίες των μαθητών και δουλεύουμε με αυτές. Καταργεί τον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας και εισάγει καινοτόμες δράσεις και τη βιωματική μάθηση στην εκπαιδευτική διαδικασία Πόσο έτοιμοι είναι οι εκπαιδευτικοί μας να το εφαρμόσουν; Όχι και τόσο αν και γίνονται προσπάθειες από μεμονωμένους εκπαιδευτικούς δεν υπάρχει μια ενιαία στρατηγική για να εφαρμοστεί σε πανελλαδικό επίπεδο. Φυσικά απαιτεί επιμόρφωση εκπαιδευτικών και… μέντορες δηλαδή υποστηρικτές καθοδηγητές των εκπαιδευτικών. Αυτό θα βοηθούσε πολύ όλα τα παιδιά».
-Τα παιδιά με δυσλεξία θα σπουδάσουν; Θα ασχοληθούν με τις επιστήμες; Στη δημόσια εκπαίδευση υπάρχει εκείνη η υποδομή ώστε να τους επιτρέψει να εξελιχτούν;
«Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, αν αντιμετωπιστούν σωστά και έγκαιρα δεν έχουν κανένα εμπόδιο στο να σπουδάσουν. Είναι εξαιρετικά ικανά άτομα στην χρήση Η/Υ , στις κατασκευές, είναι σπουδαίοι ζωγράφοι και πολύ καλοί μουσικοί. Στην δημόσια εκπαίδευση οι συνθήκες αν και έχουν καλυτερεύσει από παλιά δεν έχουν φτάσει στο επίπεδο είναι ακόμα ικανές ώστε να υποστηρίξουν αποτελεσματικά τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. Πρώτα –πρώτα δεν γίνεται έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση. Η λίστα αναμονής σε ΚΕΔΔΥ και Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα κυμαίνεται από 1 – 3 χρόνια… Μέχρι τότε τι κάνουν αυτά τα παιδιά; μένουν αβοήθητα να παλεύουν με το «θηρίο» που λέγεται μαθησιακή διαδικασία ή σχολείο; Υπάρχουν δομές υποστηρικτικές όπως είναι τα Τμήματα Ένταξης τα οποία δεν μπορούν να υποστηρίξουν όλα τα παιδιά και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο…
Επιχειρούνται δε, οι ΕΔΕΑΥ, που αποτελούν ένα καινοτόμο θεσμό του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Στόχος τους είναι η οργάνωση, η υποστήριξης των μαθητών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες ή και με αναπηρία , η καθοδήγηση και υποστήριξη των εκπαιδευτικών, η οργάνωση της παροχής της εκπαίδευσης και στη λειτουργία του σχολείου. Στηρίζονται στις νέες αντιλήψεις και τις πρακτικές που επιτάσσουν Διεθνείς Συμβάσεις για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα και για την εκπαίδευση των παιδιών (Ν. 2101, ΦΕΚ 192Α/1992) και ιδιαίτερα αυτών με αναπηρία (Ν. 4074/2012, ΦΕΚ 88 Α/2012) και έχουν στόχο τη διεπιστημονική ενίσχυση του σχολείου και του εκπαιδευτικού στο κοινό σχολείο με την ανάπτυξη πρακτικών υποστήριξης και επιπρόσθετων συμπληρωματικών υπηρεσιών Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΑΕ) οι οποίες αποτελούν συστατικό στοιχείο της κοινής εκπαίδευσης».
-Το υπουργείο και η Ακαδημαϊκή κοινότητα ασχολείται όσο πρέπει με αυτά τα παιδιά;
«Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία κάποια ευαισθητοποίηση από μεριάς της πολιτικής ηγεσίας για τα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Όμως ο δρόμος είναι πολύ μακρύς και χρειάζεται πολλή δουλειά χρήματα και κυρίως πολιτική βούληση. Δυστυχώς στην Ελλάδα είμαστε πολύ πίσω σε θέματα ειδικής αγωγής. Αυτό έχει να κάνει και με τα κοινωνικά στερεότυπα στην ελληνική κοινωνία».
-Πως θα καταλάβω και σε ποιες ηλικίες πως ένα παιδί μπορεί να αντιμετωπίζει μαθησιακές δυσκολίες ή δυσλεξία; Τι κάνω ως γονιός και που απευθύνομαι;
«Συνήθως οι γονείς το αντιλαμβάνονται με την είσοδο του παιδιού τους στο σχολικό πλαίσιο, όταν δηλαδή ξεκινήσει η μαθησιακή διαδικασία. Όμως ενδείξεις έχουμε από την προσχολική ηλικία. Στο Πανεπιστήμιο Πατρών έχουμε σταθμίσει εργαλείο Ανίχνευσης μαθησιακών δυσκολιών που απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας Νηπιαγωγείου. Αυτό που πρέπει να κάνει ο κάθε γονιός είναι όταν παρατηρήσει κάποιες δυσκολίες στην ανάγνωση ή στην γραφή να τις συζητήσει με τους εκπαιδευτικούς της τάξης. Η ανίχνευση των Μαθησιακών Δυσκολιών είναι θέμα των εκπαιδευτικών. Αυτό που πρέπει να γίνει είναι η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών κυρίως των Νηπιαγωγών σε θέματα μαθησιακών δυσκολιών και φωνολογικής επίγνωσης».
-Στους γονείς που χουν παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες τι θα τους λεγάτε; Συνήθως νιώθουν ένοχες πως για κάτι φταίνε, ή φοβούνται για τη ζωή που θα ζήσουν τα παιδιά τους, όντας περιθωριοποιημένα από ένα σχολικό περιβάλλον. Τι λόγια θα τους απευθύνατε;
«Να χαίρονται τα παιδιά τους !!! Να μην έχουν ενοχές. Τα παιδιά τους μαθαίνουν με διαφορετικό τρόπο. Αυτό είναι όλο. Απλά το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα είναι όπως προανέφερα ισοπεδωτικό και γι αυτό πρέπει να σταθούν δίπλα τους και να τα στηρίζουν σε κάθε τους βήμα».
-Ετοιμάζετε δυο βιβλία και θα δοθούν στη κυκλοφορία τώρα. Πείτε μου για αυτά και ειδικά για το ένα που αφορά στα τυφλά παιδιά. Αλήθεια δεν υπάρχουν παραμύθια για αυτά;
«Σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής έγραψα έναν Οδηγό εξατομικευμένου προγράμματος για παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες και έναν Οδηγό εξατομικευμένου προγράμματος για παιδιά με Αυτισμό. Στόχος αυτών των Οδηγών που θα διατεθούν στα σχολεία είναι να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς να κατανοήσουν τους τομείς που δυσκολεύονται τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες ή με αυτισμό να τα αποδεχτούν και να τα βοηθήσουν. Παράλληλα, δίνονται οδηγίες και τρόποι αντιμετώπισης των δυσκολιών που εμφανίζονται στα παιδιά αυτά. Το άλλο βιβλίο θα εκδοθεί από τις Εκδόσεις «Παπασωτηρίου» κα πρόκειται για ένα παραμύθι που έγραψα για παιδιά με τύφλωση δουλεύτηκε στο ΚΕΑΤ και θα τυπωθεί και σε Brail με τίτλο « Ο Φοίβος και η Αθηνά ταξιδεύουν στο χρόνο». Δεν υπάρχει κάτι αντίστοιχο και γενικά λογοτεχνικά βιβλία- παραμύθια για παιδιά με τύφλωση ή για αμβλύωπες μαθητές. Είναι απλά ανύπαρκτα».
-Πείτε μου θυμώνετε; Θυμώνετε με όλα αυτά που θα μπορούσαν να γίνουν; Οργίζεστε; Βγαίνετε εκτός εαυτού με τις γραφειοκρατίες, τις αδιαφορίες, την κούραση των άλλων, την χαμένη τους ελπίδα;
«Οργίζομαι με την εκμετάλλευση γονέων και παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες ή με αναπηρία, από μερικούς επιτήδειους «ειδικούς» Οργίζομαι με την πίεση που ασκείται σε όλα τα παιδιά από το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο ας μου επιτραπεί η έκφραση «στραγγαλίζει» κάθε δημιουργική έκφραση των μαθητών και κάθε μορφή κριτικής σκέψης . Να επισημάνω εδώ πως τα παιδιά με Δυσλεξία διαθέτουν καλλιτεχνικές τάσεις στη μουσική στην ζωγραφική, στην ποίηση . Έχουν ανεπτυγμένη κριτική σκέψη και δημιουργικό πνεύμα. Πως μπορούμε σε αυτά τα παιδιά να πνίγουμε κάθε δημιουργική έκφραση και κάθε καλλιτεχνική τους έκφραση;»…
-Μέσα στην κρίση, στην οικονομική ανέχεια, πόσα περιθώρια υπάρχουν και πόση δύναμη χρειάζεται μια και μόνη δασκάλα για να βάζει με τον δράκο της δυσλεξίας που καταπίνει παιδάκια;
«O καλός ο δάσκαλος έχει στο μυαλό τη Γνώση, φτερά απλωμένα στην ψυχή και Πήγασος η σκέψη. Η καρδιά του πλέρια απ’ Αγάπη έμπρακτη. Αγάπη, Γνώσεις και Φτερά, στο απλωμένο χέρι του, είναι τα όπλα του. Ο δάσκαλος που αγαπά συνεχώς μελετά και μαθαίνει και τις γνώσεις του αυτές σκύβει τρυφερά και τις προσφέρει στα παιδιά του, σταδιακά, με υπομονή μεγάλη. Ο δάσκαλος τείνει το χέρι πρώτος, το χαμηλώνει και το παιδί απλώνει το χεράκι του, της ψυχούλας του προέκταση, για να πάρει γνώσεις, με αγάπη δοσμένες, εφόδια πολύτιμα, για τη ζωή του όλη».
-Αν ήταν παραμύθι η ζωή ενός παιδιού με δυσλεξία, ποιους δράκους θα χε και πριν το «έζησαν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα» ποια θα ταν η δύναμη του ως ήρωα;
«Δράκοι το εκπαιδευτικό σύστημα που είναι ισοπεδωτικό, θεωρώντας ότι τα παιδιά μαθαίνουν όλα με τον ίδιο τρόπο. Δράκοι είναι όσοι εκπαιδευτικοί δεν διαφοροποιούν την διδασκαλία τους ώστε να μετατρέπεται η μάθηση σε παιχνίδι στο οποίο θα συμμετέχουν όλα τα παιδιά και δεν θα αποκλείεται κανένα. Δράκοι είναι όσοι δεν σέβονται τον υπέροχο ψυχικό κόσμο αυτών των παιδιών και τον καταστρέφουν στο όνομα της όποιας επίδοσης σε όποιο γνωστικό τομέα θέλετε. Πριν πέσει η αυλαία του τέλους στο «παραμύθι της ζωής» πριν το έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα» θα έβαζα την εξής φράση: « Εμείς τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες θέλουμε να σας πούμε ότι : Είμαστε διαφορετικοί γι αυτό είμαστε δυνατοί και δεν θα πάψουμε να αγωνιζόμαστε και για σας και για όλους για να φτιάξουμε ένα κόσμο καλύτερο ένα κόσμο που το διαφορετικό θα είναι η πινελιά που θα κάνει τη διαφορά και θα ομορφαίνει την καθημερινότητά μας και την ζωή μας».