Αρχείο ετικέτας Φονταμενταλισμός

Η εισβολή του ισλαμικού “Μεσαίωνα” στον 21ο Δυτικό αιώνα

Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΛΥΓΕΡΟΥ

Ο αποκεφαλισμός του Γάλλου καθηγητή από τον 18χρονο Τσετσένο τζιχαντιστή, τρεις εβδομάδες περίπου μετά την επίθεση με μαχαίρι εναντίον δημοσιογράφων από νεαρό Πακιστανό, επαναφέρει με δραματικό τρόπο στην ημερήσια διάταξη το κρίσιμο ζήτημα της συμβατότητας ή όχι του φονταμενταλιστικού Ισλάμ με τον δυτικό τρόπο ζωής.

Αφορμή για τις τελευταίες δύο επιθέσεις της ισλαμικής τρομοκρατίας είναι τα περιβόητα σκίτσα του Μωάμεθ, τα οποία είχε δημοσιεύσει το σατυρικό περιοδικό Charlie Hebdo, η σύνταξη του οποίου τον Ιανουάριο του 2015 είχε υποστεί σφαγή από επίθεση τζιχαντιστών. Μπορεί εκείνη η επίθεση να μην συγκρίνεται από την άποψη του αριθμού των θυμάτων με πολύνεκρες βομβιστικές επιθέσεις, αλλά εμπεριείχε με καθαρό τρόπο το μήνυμα του “ιερού πολέμου” που η ισλαμική τρομοκρατία έχει κηρύξει εναντίον όχι κάποιων δυτικών κυβερνήσεων, αλλά εναντίον των αξιών του δυτικού πολιτισμού.

Όπως συμβαίνει πάντα μετά από κάθε τέτοια επίθεση, τίθεται το ερώτημα εάν αυτή συνδέεται ή όχι με την ισλαμική ταυτότητα. Οι Ευρωπαίοι φιλελεύθεροι κι αριστεροί πίστευαν ότι η ένταξη μουσουλμάνων μεταναστών στην παραγωγική διαδικασία θα οδηγούσε σύντομα όχι μόνο σε κοινωνική ενσωμάτωση, αλλά και σε αφομοίωσή τους από τον δυτικό τρόπο ζωής.

Είχαν αλαζονικά υποτιμήσει τη δύναμη της θρησκευτικής-πολιτισμικής διαφοράς. Γι’ αυτό και μετά από δεκαετίες ο βαθμός ενσωμάτωσης των μουσουλμάνων είναι απογοητευτικός. Στις μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις έχουν παγιωθεί άτυπα γκέτο που λειτουργούν σαν παράλληλες μικροκοινωνίες και μάλιστα σε αντίφαση με την ευρύτερη κοινωνία. Ο δε ισλαμικός φονταμενταλισμός αναπτύσσεται και σε μουσουλμανικές κοινότητες τρίτης γενιάς.

Υποτιμούν την ισλαμική ταυτότητα

Παρά τα μαθήματα που δίνει η πραγματικότητα, οι υποστηρικτές της πολυπολιτισμικής κοινωνίας συνεχίζουν να υποτιμούν την ιδιαιτερότητα και τη δύναμη της ισλαμικής ταυτότητας. Το Ισλάμ δεν είναι απλή θρησκεία. Είναι ταυτοχρόνως και δικαιϊκό σύστημα που καθορίζει τον τρόπο ζωής των πιστών. Δικαιϊκό σύστημα, μάλιστα, ασύμβατο με τις φιλελεύθερες συνταγματικές αρχές, το νομικό πολιτισμό και τα ήθη των δυτικών κοινωνιών.

Για τον πιστό της ακραίας ερμηνείας του Κορανίου που ζει στη Δύση, η ασυμβατότητα αυτή είναι πηγή αντιφάσεων. Θα πρέπει ή να παραβιάζει την πίστη του ή να παραβιάζει τις νομικές υποχρεώσεις που έχει ως πολίτης. Συνήθως τις αποδέχεται μόνο προσχηματικά. Για τον φανατικό ισλαμιστή δεν υφίσταται καν αντίφαση. Γι’ αυτόν σημείο αναφοράς είναι το Κοράνι και η σαρία (ισλαμικός νόμος). Το σύνταγμα και οι νόμοι του δυτικού κράτους στο οποίο ζει είναι απορριπτέοι και περιφρονητέοι.

Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι όποιος προσχωρεί στον ισλαμικό φονταμενταλισμό δεν είναι απλός παραβάτης ενός νόμου. Είναι αρνητής συνολικά των δυτικών αξιών, καθώς και των νομικών και ηθικών παραγώγων τους. Εξ ου και η έντονη αντίδραση του πατέρα της μουσουλμάνας μαθήτριας, η οποία εθελοντικά είχε παραμείνει στην τάξη, όταν ο άτυχος καθηγητής ζήτησε να αποχωρήσουν οι μουσουλμάνοι μαθητές για να δείξει τα σκίτσα του Charlie Hebdo.

Τάση για γκετοποίηση

Σε ακραίες περιπτώσεις η ένταση της ισλαμικής ταυτότητας προσλαμβάνει διαστάσεις απόρριψης της ίδιας της δυτικής κοινωνίας. Ο νεαρός Πακιστανός που τραυμάτισε τέσσερις με μαχαίρι στα τέλη Σεπτεμβρίου ανήκει στην κατηγορία των “ψευτοανήλικων” και όφειλε να είναι ευγνώμων προς τη χώρα, η οποία, παρότι δεν είχε χαρτιά, τον φιλοξενεί από το 2018 και του παρείχε επίδομα.

Φανατικοί ισλαμιστές, ακόμα και τρίτης γενιάς μετανάστες, θεωρούν τη χώρα που γεννήθηκαν και ζουν θρησκευτικό-πολιτισμικό εχθρό τους. Μπορούν να σκοτώσουν ακόμα και γείτονές τους. Γι’ αυτό και, όταν πραγματοποιούν τρομοκρατικές επιθέσεις, εκλαμβάνουν τον θρήνο και την αγανάκτηση των ευρωπαϊκών κοινωνιών σαν επιβεβαίωση της σημασίας που είχε η πράξη τους στο πλαίσιο του “ιερού πολέμου”.

Η δυσανεξία της ισλαμικής ταυτότητας όσον αφορά τον δυτικό τρόπο ζωής ωθεί συχνά τους μουσουλμάνους σε γκετοποίηση. Αλλά και όταν εντάσσονται, συνήθως εντάσσονται επιφανειακά στον δυτικό τρόπο ζωής. Δεν είναι μόνο η μαντήλα και ακόμα χειρότερα η μπούργκα. Η έννοια “ελευθερία της έκφρασης”, την οποία προσπάθησε να διδάξει ο άτυχος καθηγητής στους μαθητές του, είναι ασύμβατη τουλάχιστον με το φονταμενταλιστικό Ισλάμ. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για εισβολή ενός ιδιότυπου θρησκόληπτου Μεσαίωνα στον δυτικό 21ο αιώνα.

Κύμα ισλαμοφοβίας

Οι εκδηλώσεις της εν λόγω πολιτισμικής αντίφασης προκαλούν επιφύλαξη των δυτικών κοινωνιών έναντι του Ισλάμ που έχει εγκατασταθεί στο εσωτερικό τους. Η επιφύλαξη θα ήταν περιορισμένη και αβαθής εάν δεν την παρόξυνε η ισλαμική τρομοκρατία και το γεγονός ότι ο ισλαμικός φονταμενταλισμός (ακραία εκδοχή του οποίου είναι η ισλαμική τρομοκρατία) είναι νομιμοποιημένος εντός των μουσουλμανικών κοινοτήτων.

Το σύγχρονο κύμα ισλαμοφοβίας δεν πηγάζει από θρησκευτική αντιπαλότητα. Στη Δύση η θρησκευτική πίστη και λατρεία είναι ιδιωτική υπόθεση και κατά κανόνα σεβαστή. Πηγάζει από τη συνειδητοποίηση ότι τουλάχιστον η ακραία εκδοχή της ισλαμικής ταυτότητας είναι ασύμβατη με τον δυτικό τρόπο ζωής. Αυτός είναι και ο λόγος που το μοντέλο της πολυπολιτισμικής κοινωνίας έχει εισέλθει σε υπαρξιακή κρίση.

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, η καταγγελία της ισλαμοφοβίας δεν αρκεί για να αναχαιτίσει ένα φαινόμενο το οποίο πηγάζει και τροφοδοτείται από φορτισμένες πολιτισμικές αντιφάσεις. Ο φορμαλισμός του “πολιτικά ορθού” δεν κάνει τον κόπο να κατανοήσει αυτές τις αντιφάσεις και τα βαθύτερα ρεύματα που παράγουν. Αρκείται να κουνάει το δάκτυλο και να καταγγέλλει σαν “ρατσιστή” όποιον διαπιστώνει το πρόβλημα. Με τον τρόπο αυτό, όμως, όχι μόνο δεν αναχαιτίζεται η ισλαμοφοβία, αλλά παροξύνεται. Η ιστορία είναι γεμάτη από διάφορους τύπους ζηλωτών οι οποίοι με τη στάση τους έφεραν το αντίθετο από το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα.

Χωρίς ηθικούς φραγμούς

Σε αντίθεση με άλλες κατηγορίες τρομοκρατών, που διατηρούν κάποιου είδους ηθικούς φραγμούς, η ισλαμική τρομοκρατία είναι επιρρεπής στην υπέρβαση κάθε αναστολής. Η πυροδότηση του απόλυτου μίσους καταλύει τους περιορισμούς που η Ανθρωπότητα έχει στην πορεία της Ιστορίας θέσει για τους τρόπους διεξαγωγής εχθροπραξιών. Από τη στιγμή, που οι δράστες θεωρούν ότι θυσιάζονται για έναν ιερό σκοπό δεν διστάζουν να συμπαρασύρουν στον θάνατο αμάχους, ακόμα και μικρά παιδιά. Στα μάτια τους, άλλωστε, ο Δυτικός άνθρωπος είναι όχι μόνο “άπιστος”, αλλά και εχθρός.

Γι’ αυτούς εχθρός δεν είναι μόνο οι φορείς ενός κράτους. Εχθρός είναι τα αξιακά παρακλάδια του Διαφωτισμού. Η χρήση κάθε μέσου που καλλιεργεί τον τρόμο στον εχθρό είναι θεμιτή. Γι’ αυτό και οι τζιχαντιστές αρέσκονται στους τελετουργικούς αποκεφαλισμούς, βιντεοσκοπημένους, όπως αυτούς που πραγματοποιούσε το ΙSIS, ή “ζωντανούς”, όπως του Γάλλου καθηγητή. Στην πραγματικότητα, η ισλαμική τρομοκρατία αντιπροσωπεύει μία ασύμμετρη απειλή, που ιδεολογικά παραπέμπει σε πόλεμο πολιτισμών.

Η πολιτική σπάνια από μόνη της οδηγεί σε τόσο ακραίες συμπεριφορές. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, καθοριστικό ρόλο παίζει η ύπαρξη του θρησκευτικού υπόβαθρου και η νομιμοποιημένη από το Ισλάμ έννοια του “ιερού πολέμου” (τζιχάντ). Αυτό δεν σημαίνει ότι αιτία της ισλαμικής τρομοκρατίας είναι το θρησκευτικό δόγμα. Μία τέτοια ταύτιση θα ήταν όχι μόνο άτοπη, αλλά και επικίνδυνη.

Πολιτισμικό χάσμα

Από την άλλη πλευρά, όμως, εθελοτυφλούν όσοι στο όνομα της πολιτικής ορθότητας αρνούνται την ύπαρξη οποιασδήποτε σχέσης ανάμεσα στα δύο. Η ισλαμική τρομοκρατία νομιμοποιείται από μία ακραία ανάγνωση του Κορανίου. Δεν είναι τυχαίο ότι π.χ. κανένας Σέρβος δεν πραγματοποίησε τρομοκρατική επίθεση αυτοκτονίας, παρότι η χώρα του βομβαρδίσθηκε και ταπεινώθηκε από τις δυτικές δυνάμεις. Όπως δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι οι αιματηρές επιθέσεις των τζιχαντιστών γίνονται δεκτές με ενθουσιασμό από εκατομμύρια απλούς μουσουλμάνους σ’ όλο τον κόσμο.

Στην πραγματικότητα, ο ισλαμικός φονταμενταλισμός τροφοδοτείται από το πολιτισμικό χάσμα που χωρίζει τον μουσουλμανικό κόσμο από τη Δύση. Οι κατά κανόνα φανταιζί επιθέσεις των τζιχαντιστών μεγιστοποιούν την πολιτικοψυχολογική επίπτωση στη δυτική κοινή γνώμη. Λόγω της τεράστιας κάλυψης από τα διεθνή ΜΜΕ, αφήνουν βαθύτερη σφραγίδα. Προκαλούν μεγάλο θόρυβο κι ακόμα μεγαλύτερη ανασφάλεια. Η διάχυτη απειλή μετατρέπει τους ανθρώπους σε έρμαια του φόβου και κατ’ αυτό τον τρόπο αποσταθεροποιεί την καθημερινότητά τους. Με άλλα λόγια, η ισλαμική τρομοκρατία είναι πρωτίστως εργαλείο ψυχολογικού πολέμου.

Η νέα γενιά τζιχαντιστών που έχει γεννηθεί και μεγαλώσει στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη, καθώς και το πλήθος των προσφύγων-μεταναστών που τα τελευταία χρόνια έχει κατακλύσει την Ευρώπη, διευρύνει τις επιχειρησιακές δυνατότητες του ισλαμικού τρομοκρατικού δικτύου, αλλά κυρίως τροφοδοτεί διάσπαρτες μικρής κλίμακας επιθέσεις “μοναχικών λύκων” εναντίον απροστάτευτων στόχων, όπως οι δύο τελευταίες, του Πακιστανού και του Τσετσένου στη Γαλλία.

ΠΗΓΗ

SLpressGR

Πάπας Φραγκίσκος: “Κάθε θρησκεία έχει πάντα φονταμενταλιστές”

Την ίδια στιγμή, ο Πάπας Φραγκίσκος, απευθυνόμενος στους νέους που συγκεντρώθηκαν στην Πολωνία προκειμένου να εορτάσουν την Παγκόσμια Ημέρα των Νέων, τους ζήτησε να προκρίνουν την προσευχή έναντι της ηλεκτρονικής συνομιλίας στο Διαδίκτυο και να κάνουν το Ευαγγέλιο πλοηγό τους στη ζωή. Ο Ποντίφικας χρησιμοποίησε τη γλώσσα της πληροφορικής στο κήρυγμά του κατά την τελευταία λειτουργία στο Μπρζέγκι, κοντά στην Κρακοβία. Κηρύττοντας την ελπίδα, κάλεσε τους νέους να απορρίψουν «τη θλίψη, έναν ιό που μολύνει και εμποδίζει τα πάντα και κλείνει όλες τις πόρτες».

ΠΗΓΗ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Με αφορμή την «εισβολή» αντιεξουσιαστών στον Ιερό Ναό του Αγίου Γρηγορίου Παλαμά Θεσσαλονίκης

«Συγκλονιστική και συνάμα ανατριχιαστική η επιθετική αυτονομία του Κακού. Ο διάλογος του Χριστού με τον Σατανά είναι ο πιο συνταρακτικός της Καινής Διαθήκης – μοιάζει με τραγικό προοίμιο των αλησμόνητων για την ψυχή μας διαλόγων των Αγίων Παθών.

Ο Θεός δεν συντρίβει το Κακό, δεν εξουθενώνει τον Σατανά: συνδιαλέγεται και τον αναθεματίζει. Το “ύπαγε οπίσω μου” μήπως σημαίνει ότι τον δέχεται ως διαλεκτική ακολουθία του Καλού; Ωστόσο, ο τρομερός αυτός διάλογος – Πρόλογος σημαδιακός του δημόσιου βίου του Κυρίου – αναπτύσσεται στη ίδια ρίζα της Δημιουργίας όλης, ως διαλεκτικής δόμησης του κόσμου, αλλά και του Ανθρώπου.

Το Κακό δεν εξουδετερώνεται. Προς στιγμήν, περιθωριοποιείται, αλλά αγρυπνεί. Τολμά τα πάντα, ακόμη και να πειράξει τον Θεό. Για τούτο παραμένει τελείως απερινόητη και η αναγκαιότητα της δημιουργίας του Ανθρώπου και η λειτουργία του μέσα στον κόσμο όπου υψώνεται ως τί; Τί είναι, τελικά, ο Άνθρωπος και ενώπιον του Θεού και μπροστά στο Διάβολο, στο Κακό; Γιατί πλάστηκε να συνειδητοποιεί αυτό το δίλημμα, αυτή τη συγκλονιστικά εξουθενωτική ένταση ανάμεσά τους; Γιατί η αναγκαιότητα του Κακού;

Απομένει μονάχα η απάρνηση: το καθήκον της απελευθέρωσης του Ανθρώπου από την κατάστασή του, η λειτουργία του “αφέντες τα δίκτυα” των αγίων Αποστόλων. Ιερή η ελευθερία του ν’ αφήνεις, ν’ απαρνείσαι, να αναζητείς την ακεραιότητά σου σε όσα αρνείσαι – ποτέ σε όσα αποδέχεσαι και προσθέτεις. Η ύπαρξή σου συνειδητοποιεί τον εαυτό της με απαρνήσεις, με διαδοχικές απελευθερώσεις, ώσπου να φτάσει στο κατώφλι εκείνο από όπου ο κόσμος χάνεται πλήρως. Χρειάζεται ιερό θάρρος».

ΚΩΣΤΑΣ ΤΣΙΡΟΠΟΥΛΟΣ, (2007), Ανάγνωση του Κατά Ματθαίον Ιερού Ευαγγελίου, Αθήνα: Ο Μικρός Αστρολάβος, 18-20.

ΣΧΟΛΙΟ: Πολλά ειπώθηκαν και γράφτηκαν για την «εισβολή» των αντιεξουσιαστών στον Ιερό Ναό Αγίου Γρηγορίου Παλαμά της Μητέρας Θεσσαλονίκης. Όλα σχεδόν κινούνται στη λογική της καταδίκης, και δικαίως, αυτό ουδείς μπορεί να το αμφισβητήσει. Ωστόσο, υπάρχει και η άλλη πλευρά, εκείνη η αθέατη πλευρά που φέρνει στο προσκήνιο έναν διαφορετικό εκκλησιαστικό και θεολογικό λόγο αντιμετώπισης τέτοιων γεγονότων. Ακούγοντας και διαβάζοντας όσα ειπώθηκαν και γράφτηκαν γι’ αυτήν την «εισβολή», εκτός του παραπάνω κειμένου, το οποίο είναι άκρως διδακτικό και αφοπλιστικό, ήρθαν στο νου μου και δύο παραπλήσιες ιστορίες.

Ευθύς αμέσως τις αναφέρω. Η πρώτη έχει ως εξής: ο αλησμόνητος καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Νησιώτης στα 1984, κάνοντας ένα σχόλιο σε μια ομιλία του π. Ιωάννη Μέγιεντορφ στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου Χαλανδρίου με θέμα: «Ο Χριστός Σωτήρας σήμερα», είχε αναφέρει το παρακάτω περιστατικό: «ήμουνα έξω από το Σαν Φραντσίσκο με τον π. Μύλλερ, τον πολύ γνωστό Καθολικό θεολόγο, μέσα σ’ ένα αυτοκίνητο που οδηγούσε ένας άλλος Καθολικός ιερέας. Πηγαίναμε σ’ ένα συνέδριο και πέρασε δίπλα μας ένα φορτηγό γεμάτο νέους. Ένας από αυτούς είδε τους κληρικούς, καθώς τα αυτοκίνητα σταμάτησαν δίπλα – δίπλα στον κόκκινο σηματοδότη και φώναξε από το φορτηγό: “Πάτερ, σου δίνω ένα μήλο, εσύ τί έχεις να μου δώσεις;”. Βρεθήκαμε σε αμηχανία. Ήταν τραγικές στιγμές. Όλος ο αγώνας μας σκέπτομαι ότι είναι πως εμείς οι Χριστιανοί θα μπορέσουμε να ζήσουμε αληθινά το Χριστό ως Σωτήρα και να τον προσφέρουμε ως Σωτήρα στο σημερινό κόσμο, που έστω και ζαλισμένος σαν κι αυτά τα παιδιά, πάντως μας Τον ζητάει». Το παραπάνω κείμενο, κυκλοφορεί ευρύτατα σε πολλά blogs. Εδώ είναι αντλημένο από το blog αγαπητού φίλου και συναδέλφου, του Ανδρέα Αργυρόπουλου: Ορθοδοξία και περιθωριακά κινήματα. Ορθόδοξη προσέγγιση στο κίνημα των punks

Η δεύτερη ιστορία μοιάζει λίγο με την προχθεσινή «εισβολή» των αντιεξουσιαστών. Μοιάζει, όμως, δεν είναι ταυτόσημη. Η εικόνα της είναι ποιητική. Δεν είναι εικόνα μπάχαλου, όπως αυτή των «εισβολέων» αντιεξουσιαστών. Αντλημένη από την ιστοσελίδα ενός ξεχωριστού συναδέλφου, του Χρυσόστομου Σταμούλη, Καθηγητή στη Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης, αξίζει ιδιαίτερα να προσεχθεί: Ένα κορίτσι με μαγιό/ μπήκε στην εκκλησία. Ένα ανέκδοτο ποίημα – αναστεναγμός υπαινικτικός – του Κυριάκου Χαραλαμπίδη και η ουσία της θεολογίας

Όλα τα παραπάνω γράφονται ως αντίσταση στις συνήθεις κραυγές πολλών «χριστιανομαθημένων» συμπολιτών μας. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Ανορθόδοξος φονταμενταλισμός

Toυ Αρχιμανδρίτη ΣΟΦΡΩΝΙΟΥ ΓΚΟΥΤΖΙΝΗ

Η Θεολογική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, με συντριπτική πλειοψηφία των μελών ΔΕΠ των Τμημάτων της, αποφάσισε τη δημιουργία και λειτουργία Προγράμματος Ισλαμικών Σπουδών. Η απόφαση αυτή πρόσφατα εγκρίθηκε και από το αρμόδιο Υπουργείο Παιδείας. Πρέπει δε ο αναγνώστης να γνωρίζει ότι στα πλαίσια της ακαδημαϊκής ελευθερίας και της επιστημονικής έρευνας η πανεπιστημιακή κοινότητα είναι η μόνη υπεύθυνη για τη διαμόρφωση του προγράμματος σπουδών της. Παρόλα αυτά οι πρωτεργάτες του εγχειρήματος ζήτησαν και έλαβαν την ευλογία του Οικουμενικού Πατριαρχείου για την ευόδωση της προσπάθειάς τους. Επίσης το εγχείρημα στηρίχτηκε και από το σύνολο των Αρχιερέων της Θράκης μας.

Η λειτουργία Προγράμματος Ισλαμικών Σπουδών μέσα στο ακαδημαϊκό περιβάλλον δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο και πρωτάκουστο στην πανεπιστημιακή κοινότητα. Ο αναγνώστης θα πρέπει να γνωρίζει πως ένας από τους σπουδαιότερους ισλαμολόγους στην Ευρώπη είναι ο ελληνικής καταγωγής καθηγητής του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου Αστέριος Αργυρίου, τον οποίο ο γράφων είχε την τύχη να έχει καθηγητή κατά την περίοδο των σπουδών του, οπότε και ο φημισμένος καθηγητής δίδασκε ως επισκέπτης στη Θεολογική Σχολή ΑΠΘ. Επίσης ο αναγνώστης θα πρέπει να μάθει πως για δεκαετίες η Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης παραχωρούσε το αίθριο του 4ου ορόφου της προκειμένου να προσεύχονται οι μουσουλμάνοι φοιτητές του ΑΠΘ στην λατρεία της Παρασκευής. Έχει λοιπόν η Θεολογική Σχολή Θεσσαλονίκης μία μακροχρόνια συνεισφορά στη συνάντηση και στην αλληλογνωριμία με τις άλλες θρησκείες και ειδικότερα το Ισλάμ. Η δημιουργία του Προγράμματος Ισλαμικών Σπουδών έρχεται ως συνέχεια αυτής της πολυετούς διαδρομής.

Η διαδρομή αυτή όμως δεν είναι εύκολη. Η καλή θέληση δεν είναι πάντα δεδομένη. Έτσι η δημιουργία Προγράμματος Ισλαμικών Σπουδών και οι εμπνευστές της σπιλώθηκαν, συκοφαντήθηκαν, έγιναν στόχος λασπολογίας και κακοπροαίρετης κριτικής. Σε αυτή πρωτοστατούν εθνικιστικοί κύκλοι οι οποίοι κρύπτονται πίσω από ταμπέλες «αγωνιζωμένων χριστιανικών κινήσεων», στρατευμένες ιστοσελίδες θρησκευτικής παραπληροφόρησης, μεμονωμένοι ιερομόναχοι που βλέπουν παντού εχθρούς, καθώς και μειοψηφούντες καθηγητές της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ. Όλοι αυτοί συναθροίσθηκαν στο Βελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο την προηγούμενη Κυριακή 14/2/2016 σε εκδήλωση κατά της λειτουργίας του Προγράμματος Ισλαμικών Σπουδών, που διοργάνωσε η τοπική Ιερά Μητρόπολις.

Παρακολούθησα μέσω internet την ως άνω εκδήλωση. Τα συμπεράσματα πικρά: ένοιωσα πως στο Βελλίδειο δεν συναθροίσθηκε η Εκκλησία του Χριστού ,γιατί στην Εκκλησία του Χριστού και των Αγίων κυριαρχεί η χαρά, στην εν λόγω εκδήλωση κυριάρχησε ο φόβος: ο φόβος απέναντι στον ξένο, απέναντι στο σήμερα,   στις προκλήσεις του μέλλοντος, ο φόβος που δεν άφηνε πουθενά χώρο για την αγάπη. Όπου υπάρχει φόβος είναι αδύνατον να ανθίσει ο παράδεισος. Τελικά στην εκδήλωση του Βελλιδείου ο Χριστός ήταν απών. Μπορεί κάποιοι να νοιάζονταν για το έθνος, μπορεί κάποιοι να προσκόμισαν αδιάσειστα στοιχεία για το δημογραφικό, ο Χριστός όμως ήταν απών. Ο Χριστός του Βελλιδείου ήταν ένα ιδεολόγημα και όχι το πρόσωπο του Θεανθρώπου. Όχι εκείνος που μίλησε κυρίως με τις πόρνες, με τους τελώνες, με τη Σαμαρείτιδα, την Χαναναία, τον Άσωτο, των Ρωμαίο Εκατόνταρχο. Μπορεί να ήταν παρών ο «Χριστός» του ελληνοχριστιανισμού, απουσίαζε όμως ο Χριστός της Εκκλησίας που αναστήθηκε και νίκησε τον θάνατο. Στο Βελλίδειο όμως κρύφτηκε ο Χριστός της Εκκλησίας και νίκησε ο θάνατος: ο θάνατος της αγάπης, ο θάνατος της ελευθερίας, ο θάνατος της αλήθειας. Ευτυχώς όμως η Θεσσαλονίκη έχει μνημεία και για αύτο στο σώμα της πόλεως διασώζεται η αλήθεια. Στον ίδιο τον Ιερό Ναό του πολιούχου της Θεσσαλονίκης Αγίου Δημητρίου υπάρχει ένα ενδιαφέρον ψηφιδωτό, το οποίο βρίσκεται στην ανατολική πλευρά του νότιου πεσσού. Η εικόνα παριστά ολόσωμο το Μεγαλομάρτυρα να ακουμπά το χέρι του με προστατευτικό τρόπο στον ώμο ενός επίσης ολόσωμου διακόνου.

αag. dimitrios

 

Κάτω από τα πόδια των δύο μορφών αναγράφεται το εξής:

“Πανόλβιε, Χριστού μάρτυς, φιλόπολις / φροντίδα τίθη, και πολιτών και ξένων”

Δηλαδή: Μακάριε Μάρτυρα του Χριστού, εσύ που αγαπάς την πόλη σου, φρόντιζε και τους πολίτες της και τους ξένους.

Τελικά, αγαπητέ μου αναγνώστη, η συνάθροιση του Βελλιδείου δεν ήταν εκκλησιαστικό γεγονός, αλλά τραγική μαρτυρία αν-ορθόδοξου φονταμενταλισμού.

ΠΗΓΗ

XANTHIpress

Το μετέωρο βήμα της πρόθεσης. Εικόνες από τη συνάντηση του φονταμενταλισμού με τον λαϊκισμό, τη βία και τον μεσσιανισμό

Προοιμιακός Λόγος

Ο λαός μας είναι σοφός: “αν δεν σπάσεις αυγά, δεν κάμεις ομελέτα”, λέγει. Στα όσα τα τελευταία εικοσιτετράωρα συμβαίνουν εδώ στη Μυτιλήνη με την Ένωση Θεολόγων Λέσβου – άραγε πόσοι από τους 20 -30 συναδέλφους που είτε διδάσκουν στα σχολειά, είτε έχουν συνταξιοδοτηθεί, πέραν του αν είναι ενεργά μέλη της, συμφωνούν με τέτοιες πρακτικές; – έχω την ταπεινή γνώμη ότι το παρακάτω κείμενο του συναδέλφου Χρυσόστομου Σταμούλη, αποκαθιστά τα πράγματα γύρω από το ποιά “θεολογία” και ποιά “εκκλησία” συστοιχίζονται ουκ ολίγοι “χριστιανομαθημένοι” συμπολίτες μας.

Σκέψεις, λοιπόν, όπως οι παρακάτω, αναπαύουν όσους δεν βλέπουν παντού εχθρούς. Σε ότι, βέβαια, με αφορά “θα μετακομίσω στην εξοχή, για να παραμείνω εκτός πεδίου βολής”, καθώς γράφει σε ένα ποίημά του ο Γιάννης Δάλλας, (Ανατομία, εκδ. Κείμενα, Αθήνα 1971, 36-37). Κι αυτό γιατί παραδώσαμε αξία στο γεγονός αυτό. Πολύς θόρυβος έγινε… Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Του ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ ΣΤΑΜΟΥΛΗ / Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ

Πὲς «βάρκα», ποὺ βουλιάζει

ἂν τὴν παραφορτώσεις μὲ προθέσεις

Κική Δημουλά, Η περιφραστική πέτρα.

Είναι σαφές, ότι στα πλαίσια μιας περιορισμένης εισήγησης δεν υπάρχει καμία δυνατότητα ουσιαστικής και άνετης ανάλυσης των όρων-μεγεθών που συγκροτούν τον τίτλο του θέματός μου, καθώς ο καθένας από αυτούς, το καθένα από αυτά, ερευνάται σήμερα σε αμέτρητες μελέτες σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου. Ως εκ τούτου η αναψηλάφηση  αλλά και η ανάλυση των εννοιών του φονταμενταλισμού, του λαϊκισμού, της βίας και του μεσσιανισμού, μαζί και του αρμού που συγκροτεί τον οίκο της βαρβαρότητας, της πρόθεσης,  θα είναι εκ των πραγμάτων υπαινικτική και εξόχως εισαγωγική. Και είναι αυτή η βαρβαρότητα, που τη βλέπουμε καταπώς λέγει ο ποιητής «να ‘ρχεται μεταμφιεσμένη, κάτω από άνομες συμμαχίες και προσυμφωνημένες υποδουλώσεις», προκειμένου να καθυποτάξει, να εξευτελίσει και να ατιμώσει τον άνθρωπο[1].

Ως εκ τούτου, ο φονταμενταλισμός δεν είναι, καθώς πιστεύουν πολλοί, μια ακόμη επιλογή στα πλαίσια της ελευθερίας του ανθρώπου. Πρόκειται στ’ αλήθεια για εκείνη τη στάση, η οποία στοχεύει την κατάργηση οποιασδήποτε διαφορετικής θεώρησης των πραγμάτων και την ολοκληρωτική, βίαιη εγκατάσταση της μίας και μόνης άποψης∙ της άποψης  του εκλεκτού ή των εκλεκτών. Τελικός του σκοπός η φυσική εξόντωση του υποκειμένου της διαφορετικότητας. Αναγκαία προϋπόθεση μιας τέτοιας ασθμαίνουσας εγκαθίδρυσης  «νέας τάξης πραγμάτων» είναι οπωσδήποτε η ενοχοποίηση του «αντιπάλου» μέσα από την παρουσίαση πραγματωμένων ενεργειών του, αλλά κυρίως και κατεξοχήν μέσα από την ανάδειξη προθέσεών του, τις οποίες ο ίδιος δεν είχε ποτέ φανταστεί και διανοηθεί. Άμεσος στόχος η διέγερση του λαϊκού αισθήματος απέναντι στις υβριστικές καινοτομίες μιας κάποιας ανερμάτιστης ελίτ, η οποία απειλεί τη σταθερότητα του σώματος -πολιτικού, κοινωνικού, εκκλησιαστικού ή άλλου- και η τιμωρητική και εξάπαντος παραδειγματική  ματαίωση των στόχων της. Προϋπόθεση μιας τέτοιας αντιμυθολογίας η εξαρχής και διαπαντός κατάθεση της ευθύνης των μελών στον αυτοπροσδιοριζόμενο σωτήρα και τα όργανά του.

Οι καταγωγικές αιτίες γέννησης ενός τέτοιου φαινομένου θα μπορούσαν να είναι πολλές και εξάπαντος είναι πολλές. Ξεχωρίζουν ανάμεσά τους εκείνες που θέλουν τον φονταμενταλισμό γέννημα των αντιδράσεων απέναντι στην παγκοσμιοποίηση, από τη μια και απέναντι στη νεωτερικότητα, από την άλλη. Πραγματικότητες, που ο φονταμενταλισμός αρνείται και ταυτόχρονα χρησιμοποιεί, προκειμένου να επιβάλλει τον εαυτό του. Κλασικό το παράδειγμα της εκ μέρους του χρήσης του διαδικτύου, αλλά και του συνόλου των «νέων επικοινωνιακών τεχνολογιών», που επιστρατεύονται προκειμένου να σκηνοθετηθεί η δράση του και να εισέλθει με τρόπο αμεσότερο και βιαιότερο στην καθημερινότητα των ανθρώπων. Άμεσος στόχος η γιγάντωση του φόβου -η εγκαθίδρυση  πολιτεύματος φόβου-,  και ταυτόχρονα η στρατολόγηση νέων μελών, από το σώμα των «χαμένων πολιτών», οι οποίοι  απογοητευμένοι από τις παλιές μυθολογίες, όπως για παράδειγμα η πολιτική και η θρησκεία, αναζητούν χώρο συγκρότησης κοινού οράματος και νοηματοδότησης της άδειας ζωής. Έτσι στη θέση των διαλυμένων ή εκτροχιασμένων παλαιών  μυθολογιών εμφανίζονται νέες μυθολογίες, μυθολογίες της υποκατάστασης, με εμφανή σημάδια «εγγυημένης προφητείας», και «σφραγίδα καθολικότητας». Βέβαια, εκείνο που ξεχωρίζει τελικά τον φονταμενταλισμό από τις παλιές μυθολογίες, δεν είναι η ουσία της πίστης, αλλά όπως εύστοχα σημειώνεται, η πολεμική διάθεση των μυθολογιών υποκατάστασης και ο βίαιος τρόπος αντιπαράθεσης και υπεράσπισης αυτής της αλήθειας της πίστης τους.

Με δεδομένη μια τέτοια κατανόηση των πραγμάτων, κάποιοι σήμερα σπεύδουν να πουν, πως «ο φονταμενταλισμός είναι αδιανόητος έξω από τον ορίζοντα της νεωτερικότητας». Και θα μπορούσε να είναι έτσι, εάν μέναμε στην επιφάνεια των μορφολογικών και νοηματικών δεδομένων που συνδέονται με τους όρους. Φαινόμενα, όμως, φονταμενταλισμού -χωρίς να ονομάζονται έτσι- είχαμε και στο παρελθόν. Έλειπε προφανώς το όνομα, αλλά η ουσία των πραγμάτων μένει ίδια. Και το λέγω τούτο για να μη χαθούμε μέσα σε καταστροφολογικές υπερβολές της καθημερινότητας που θεωρεί σε πολλές περιπτώσεις το παρελθόν, το κάθε παρελθόν καλύτερο από το παρόν. Η κάθε ιστορική εποχή έχει τις δικές της στιγμές δημιουργίας, αλλά και τις δικές της στιγμές βαρβαρότητας. Αυτό που διαφέρει είναι η ένταση των φαινομένων και η διαλεκτική τους σχέση  με τη λειτουργία του κανόνα και της εξαίρεσης.

Και έρχομαι τώρα στα καθ’ ημάς. Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι ο φονταμενταλισμός και τα λειτουργικά του συμπαρομαρτούντα, ο λαϊκισμός ως κατασκευή του λαού σύμφωνα με τους ιδεολογικούς στόχους του λαϊκιστή, ο μεσσιανισμός ως αίσθηση δυνατότητας και διάθεση αποκλειστικής σωτηρίας του λαού και τέλος η βία, σχετίζονται άμεσα και κυρίως αποκλειστικά με το Ισλάμ. Γεγονός για το οποίο ευθύνεται ανάμεσα στα άλλα, η εμφάνιση εσχάτως του ISIS, αλλά και όλων όσων προοδοποίησαν την είσοδο του στη σκηνή της ιστορίας και οι τραγικές συνέπειες για το σύνολο του πολιτισμού της δράσης του. Μια πραγματικότητα, που χρησιμοποιείται ως άλλοθι, προκειμένου να κρυφτούν κάτω από το χαλί οι αστοχίες του Χριστιανικού και ιδιαίτερα Ορθόδοξου τρόπου και να μείνουν στο απυρόβλητο. Με πορνικές γενικεύσεις, όμως, και υπεκφυγές δεν συγκροτείται κοινωνία και οπωσδήποτε δεν δίνεται νόημα στην έτσι κι αλλιώς θρυμματισμένη πραγματικότητα του κόσμου και της ζωής.

Το παρήγορο βέβαια είναι, πως πληθαίνουν εσχάτως οι φωνές που βάζουν τον δάκτυλο επί των ήλων και υπενθυμίζουν την ανάγκη κατάβασης στον οικείο τόπο, τουτέστιν στο γκρέμισμα του σπιτιού προκειμένου να βρεθεί η κάτω από αυτό κρυμμένη Εκκλησία.

Όχι πολλά χρόνια πριν, μόλις το 1997, είχα επιλέξει, προκειμένου να εμφανιστώ ενώπιον πανεπιστημιακού ακροατηρίου στη Lundτης Σουηδίας, να μιλήσω για τάσεις στο χώρο της Ορθοδοξίας. Συνάδελφος έμπειρος και προσεκτικός προσπαθώντας να με προστατεύσει μου είπε πως αυτό θα ήταν επικίνδυνο∙ όχι για τους ακροατές μου στο εξωτερικό, αλλά για τους αναγνώστες μου στο εσωτερικό. Δεν τον άκουσα, διότι η νεότητα δεν έχει αίσθηση κινδύνου. Η μελέτη γράφτηκε και μία από τις παρουσιαζόμενες τάσεις, η πρώτη τάση που περιέγραφα, ήταν αυτή της παραδοσιαρχίας. Σημείωνα, σχετικά: «Ἡ πρώτη τάση θὰ μποροῦσε νὰ ὀνομαστεῖ παραδοσιαρχική, γιὰ νὰ διαφοροποιηθεῖ εὐθέως ἀπὸ τὴν κίνηση τῆς παραδοσιακότητας ποὺ θὰ προσπαθήσω νὰ περιγράψω στὴν πορεία καὶ ἡ ὁποία ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καὶ τῆς θεολογίας ποὺ αὐτὴ γεννᾶ. Στὴν παραδοσιαρχικὴ τάση θὰ μποροῦσα νὰ τοποθετήσω ὅσους παραμένουν στὸ γράμμα τοῦ νόμου, ἀγνοώντας τὸ πνεῦμα του. Ἔτσι παρατηρεῖται μία ἐξωτερικὴ κυρίως σκλήρυνση, ποὺ ἀπαιτεῖ ὑποταγὴ τῶνμελῶν τῆς Ἐκκλησίας σὲ νόρμες, κανόνες καὶ τύπους. Τούτη ἡ τάση ἀγγίζει τόσο τὸ χῶρο τῆς Ἐκκλησίας, ὅσο καὶ τὸ χῶρο τῆς θεολογίας. Εἶναι κοινὸς τόπος ἄλλωστε τὸ γεγονὸς ποὺ θέλει ἡ θεολογικὴ μονομέρεια νὰ ὁδηγεῖ σὲ ἐπικίνδυνες μορφὲς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς ἢ ἡ ἐκκλησιαστικὴ ζωὴ νὰ θεωρητικοποιεῖται θεολογικὰ γιὰ νὰ δικαιωθεῖ. Πάντως,  καί στὴ μία καί στὴν ἄλλη περίπτωση, οἱ κραυγὲς γιὰ τὴν παράδοση μοιάζουν παραπλανητικές, καθὼς ἡ παράδοση ἀπομονώνεται ἀπὸ τὸ παρόν, ἡ θεολογία ξεκόβει ἀπὸ τὴν πραγματικότητα καὶ ἡ ζωὴ ἐκφυλίζεται σὲ μορφὲς ἠθικισμοῦ καὶ εὐσεβισμοῦ. Καὶ τοῦτο εἶναι τὸ παράξενο· οἱ παραδοσιαρχικοί, ποὺ ἐπικεντρώνουν τὸ ἐνδιαφέρον τους στὴν παράδοση, ἀλλοιώνουν τὴν ἴδια τὴν παράδοση στὴν πράξη. Πραγματώνουν τὴν μὴ παράδοση,  ὁμιλώντας μόνο γιὰ τὴν παράδοση. Εἶναι εὐνόητο ὅτι οἱ θιασῶτες αὐτῆς τῆς τάσης ἀρνοῦνται ὁποιαδήποτε ἐπαφὴ ὄχι μόνο μὲ τοὺς ἑτεροδόξους, ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ σύγχρονα ρεύματα ποὺ ἀναπτύσσονται στὴ σύγχρονη κοινωνία. Ἔτσι καταλήγουν σὲ ἕναν ἀπομονωτισμό, ἀποτέλεσμα ἠθελημένης ἐπιλογῆς καὶ στάσης ζωῆς. Ἡ θεολογία καὶ ἡ Ἐκκλησία ἀφορᾶ τοὺς λίγους, τοὺς ἐκλεκτούς καὶ ἐξάπαντος ὄχι ὅλον τὸν κόσμο». Ο χρόνος που παρήλθε από τότε έως σήμερα φαίνεται πως όχι μόνον δεν άλλαξε τα πράγματα, αλλά τα οδήγησε στα άκρα.

Γεγονός, που επιβεβαιώνει την  κοινή για πολλούς μας διαπίστωση, πως η Ορθοδοξία μοιάζει σήμερα σε πολλές περιπτώσεις μαλωμένη με την αλλαγή και την κίνηση. Μια σύγκρουση, μια αντίθεση, που σχετίζεται καταρχήν με την πολύχρονη αιχμαλωσία της στα παιχνίδια της ιστορίας και η οποία αγνοεί ή μηδενίζει ετσιθελικά τη θεολογική της οντολογία, όπως για παράδειγμα την περί κινήσεως διδασκαλία ενός Μαξίμου Ομολογητή -τελείωση των όντων χωρίς κίνηση στην ορθόδοξη θεολογία δεν υφίσταται- ή τις μεθοδολογικές σταθερές  διαλόγου θεολογίας και επιστήμης ενός Βασιλείου Καισαρείας, οι οποίες προϋποθέτουν γνώση και λειτουργική πρόσληψη των επιστημολογικών αρχών, αλλά και των αγαθών καρπών του πολιτισμού στο σύνολό τους.  Στην ίδια κατεύθυνση αλλοτρίωσης και η υποτίμηση της θέσης του πλησίον, του ξένου, του άλλου και του διαφορετικού στα όρια της εκκλησιολογικής της μη αυτοσυνειδησίας. Δομικές παραδοχές που οδηγούν φορείς και πρόσωπα, στο όνομα της παράδοσης και της επιστροφής στα θεμέλια της πίστης, να απομακρύνονται ταχύτατα από τη βιβλική τους κοιτίδα και την ελευθερία του προσώπου, μαζί και την οικουμενική κατανόηση της εκκλησιαστικής τους υπόστασης, που αυτή προϋποθέτει. Ο αγώνας, δυναμικός και ακατάπαυστος, γίνεται ως εκ τούτου υπέρ της παραδόσεως ερήμην της παραδόσεως. Τα επαναλαμβανόμενα και πολύμορφα σήμερον της λειτουργικής της αμεσότητας -σήμερον κρεμάται, σήμερον γεννάται, σήμερον των υδάτων αγιάζεται η φύσις-, μένουν α-νόητα σύμβολα ενός εξόριστου τρόπου που έδωσε τη θέση του στα είδωλα και τον φετιχισμό. Α-νόητα σύμβολα ενός εξόριστου Χριστού, που αντικαταστάθηκε με τις προσωπικές ιδεολογίες, τους γεροντισμούς και εξάπαντος την επιδιωκόμενη και επιβαλλόμενη άγνοια, που αποτελεί την προϋπόθεση των «εμπειριών της σαγιονάρας». Μεθοδεύσεις, που δένουν δυναμικά με τη διάθεση  εξουσιασμού  της λαϊκής συνείδησης, της ύπαρξης απλών ανθρώπων, οι οποίοι έμαθαν -τους οποίους έμαθαν οι αυτοχειροτονημένοι κριτές της Ορθοδοξίας- να ζουν  χαμένοι μέσα στο πέλαγος του φόβου και της ενοχικότητας. Παντού και πάντα εχθροί. Η συγκρότηση του εαυτού απαιτεί το γκρέμισμα του άλλου, του απέναντι, ο οποίος δεν είναι εγώ. Την εξαφάνιση της οποιαδήποτε ετερότητας.

Άμεσο αποτέλεσμα όλων των παραπάνω η έκρηξη του εθνοφυλετισμού και η συνακόλουθη άρνηση της οικουμενικότητας, η ανερυθρίαστη συμπόρευση με τον φασισμό, οι πράξεις βίας και ο σεχταρισμός. Μοναδική επιδίωξη η «θρησκευτική κλωνοποίηση» του προσώπου, που ισοδυναμεί με την οριστική κατάργησή του. Την κατάργηση, δηλαδή, εκείνης της πρωτοτυπίας που κατανοεί τον άνθρωπο ως  την ύπαρξη που είναι «όλοι οι άλλοι μαζί και ταυτόχρονα ο εαυτός του». Μια διαπίστωση που οδήγησε τον Νίκο Γαβριήλ Πεντζίκη να ομολογήσει πως «το εγώ μου είναι ένας άλλος». Και επειδή τελευταία, με αφορμή την περί άλλου συζήτηση,  μεγάλος λόγος γίνεται για τη νομιμότητα χρήσης αυτού του όρου στα πλαίσια της Ορθόδοξης θεολογίας, θα πρέπει να θυμίσω στους αντιδρώντες, πως ο άλλος και το άλλο, αποτελούν συστατικά στοιχεία του συνολικού τρόπου της  Ορθοδοξίας, δίχως τα οποία είναι αδύνατη η κατανόηση της τριαδολογίας, της χριστολογίας και  εξόχως της εκκλησιολογίας. Τουτέστιν η κατανόηση και πολύ περισσότερο η βίωση της ζωής.

Βέβαια,  για όλους εκείνους που αγνοούν το μυστήριο του αυτοπροσδιορισμού και χάνονται στην έρημο του απόλυτου ετεροπροσδιορισμού -πότε αντιδυτικοί, πότε αντιμουσουλμάνοι, πότε αντισυνοδικοί, πότε αντιακαδημαϊκοί, πότε αντί στο αντί-, «οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις»,  καθώς τονίζει ο αλεξανδρινός. Μια λύση που αποδεικνύει την τραγικότητα της απουσίας του «ευαγγελίου της αγάπης» και δείχνει μεμιάς το «τραυματισμένο κορμί, τον τραυματισμένο τόπο και τον τραυματισμένο καιρό». Και είναι αυτές οι εποχές που γεννούν και ξαναγεννούν περιπλανώμενους προφήτες και θαυματοποιούς, που υπόσχονται εξουσία, δύναμη και ολοκληρωτική κυριαρχία. Είναι αυτές οι εποχές που βυθίζονται μέσα στον λαϊκιστικό θρησκευτικό φονταμενταλισμό, που εκβάλλει στον βίαιο μεσσιανισμό. Στη βία της δύναμης, στη βία της εξουσίας, στη βία της κυριαρχικότητας, στη σωματική βία, στη βία του συναισθήματος, αλλά και στη βία του βλέμματος και των συμβόλων. Πραγματικότητες ανέραστες, αντιδημιουργικές και ως εκ τούτου άκρως αντι-ανθρωπιστικές, που αποκαλύπτουν το «πρόσωπο του τέρατος», αλλά και τον «φόβο μήπως το συνηθίσουμε». «Από την ώρα που ο Φραγκεστάϊν γίνεται στόλισμα νεανικού δωματίου», γράφει ο Μάνος Χατζιδάκις, «ο κόσμος προχωράει μαθηματικά στην εκμηδένισή του. Γιατί δεν είναι που σταμάτησε να φοβάται, αλλά γιατί συνήθισε να φοβάται».

Και φτάνουμε έτσι, στο μετέωρο βήμα της πρόθεσης. Ξέρετε και όλοι έχετε καταλάβει το δάνειο του τίτλου της εισήγησής μου. Βέβαια, εάν το μετέωρο βήμα του πελαργού πασχίζει να αποκαλύψει τον «αναγεννημένο άνθρωπο», ο οποίος μετά το μακρύ ταξίδι, «είναι έτοιμος να συγχωρήσει κι όχι να μισήσει, είναι έτοιμος ν’ αγαπήσει, να καταλάβει και να δεχτεί του άλλους όπως είναι, με όλες τους τις διαφορές απ’ όπου κι αν προέρχονται», αλλάζοντας κυριολεκτικά τον εαυτό του, το μετέωρο βήμα της πρόθεσης θέλει να αλλάξει τον κόσμο εμμένοντας στον ακίνητο και ως εκ τούτου νεκρό εαυτό. Απειλεί τον εγκλωβισμό του κόσμου ολάκερου σε έναν κόσμο ανύπαρκτο, σε έναν κόσμο αναιμικό, στον οποίο τελικά και το ίδιο αυτοεγκλωβίζεται.

«Υπάρχουν άνθρωποι», σημειώνει ο Αντρέ Ζιντ στα Τέλματα, «που βρίσκονται έξω μονομιάς. Η φύση χτυπάει το κατώφλι τους: η πόρτα τους ανοίγει στην αχανή πεδιάδα όπου, αμέσως μόλις κατέβουν, η κατοικία τους ξεχνιέται και χάνεται. Την ξαναβρίσκουν το βράδυ, όταν τη χρειάζονται για να κοιμηθούν∙ την ξαναβρίσκουν εύκολα. Θα μπορούσαν, αν ήθελαν, να κοιμηθούν κάτω απ’ τα αστέρια, ν’ αφήσουν το σπίτι τους για μια ολάκερη μέρα, ακόμα και να το ξεχάσουν για καιρό. -Αν αυτό το βρίσκετε φυσιολογικό, σημαίνει ότι δεν με καταλαβαίνετε. Θα έπρεπε να σας εκπλήσσουν περισσότερο τα πράγματα… Σας διαβεβαιώ ότι -όσο μας αφορά- αν ζηλεύουμε αυτούς τους τόσο ελεύθερους κατοίκους, είναι επειδή, κάθε φορά που χτίζαμε με κόπο μια στέγη για να προφυλαχτούμε, αυτή η στέγη μας ακολουθούσε, κι ύστερα παρέμενε πάνω από τα κεφάλια μας∙ μας προστάτευε από τη βροχή, είναι αλήθεια, αλλά μας έκρυβε τον ήλιο. Κοιμηθήκαμε στη σκιά της∙ δουλέψαμε, χορέψαμε, αγαπηθήκαμε, στοχαστήκαμε στη σκιά της∙ καμιά φορά, η λαμπρότητα της αυγής ήταν τόσο μεγάλη, που πιστέψαμε ότι μπορούσαμε να ξεφύγουμε το πρωί∙  θελήσαμε να τη λησμονήσουμε∙ γλιστρήσαμε σαν κλέφτες κάτω από την αχυρένια σκεπή, όχι για να μπούμε, εμείς, αλλά για να βγούμε -λαθραία-  και τρέξαμε προς την πεδιάδα. Κι η στέγη έτρεχε ξωπίσω μας. Αναπηδούσε, σαν την καμπάνα του παραμυθιού, ξωπίσω από εκείνους που προσπαθούσαν να το σκάσουν από τη λειτουργία. Συνέχεια νιώθαμε το βάρος της πάνω από τα κεφάλια μας. Για να τη φτιάξουμε, είχαμε ήδη μεταφέρει όλα τα υλικά∙ κάναμε μια εκτίμηση του συνολικού βάρους. Το κεφάλι μας έσκυβε, οι ώμοι μας καμπούριαζαν -σαν τον Σεβάχ κάτω από το βάρος του Γέρου της Θάλασσας. Στην αρχή δεν το προσέχει κανείς∙  έπειτα, είναι φριχτό∙  δένεται μαζί μας μόνο χάρη στο βάρος της. Δεν μπορείς ν’ απαλλαγείς απ’ αυτή. Πρέπει να φέρεις μέχρι τέλους όλες τις ιδέες που συλλαμβάνεις…».

[1] Από συνέντευξη στη Σούλα Αλεξανδροπούλου, «Η Καθημερινή» (2/11/1975).

Εισήγηση στο Διεθνές Διεπιστημονικό Συνέδριο με θέμα: «Θρησκεία και Βία», που έγινε στη Θεσσαλονίκη (27-29 Απριλίου 2015).

ΠΗΓΗ

ΘΕΟΛΟΓΙΚΑ ΔΡΩΜΕΝΑ

antidosis ~ Χρυσόστομος Σταμούλης

ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ, “Τί είναι φονταμενταλισμός;”

Τι είναι φονταμενταλισμός;

ΦΩΤΗΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ, “Τί είναι φονταμενταλισμός;”, στο: Ανορθολογισμός, Φονταμενταλισμός και Θρησκευτική Αναβίωση: τα Χρώματα της σκακιέρας, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998, σσ. 33-35.

Ενοχές και ευθύνες στο όνομα της αγιότητας: περί αγίου Βαλεντίνου και θρησκευτικού φονταμενταλισμού

Των ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΑΓΓΕΛΟΓΛΟΥ, Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ, ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ ΨΑΛΤΟΥ και της ΕΥΑΓΓΕΛΙΑΣ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗ / Θεολόγων Καθηγητών

Με αφορμή τις εορταστικές εκδηλώσεις «Ο Άγιος Βαλεντίνος της Μυτιλήνης 2016» το Δ. Σ. της Ένωσης Θεολόγων Λέσβου έδωσε στη δημοσιότητα μία ανακοίνωση, με την οποία καταδικάζει τις εκδηλώσεις, έχοντας ως επιχείρημα το γεγονός ότι ο άγιος Βαλεντίνος δεν είναι άγιος της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Έτσι, επισημαίνεται και στηλιτεύεται η παρουσία του Ρωμαιοκαθολικού Αρχιεπισκόπου Νάξου, Τήνου, Άνδρου, Μυκόνου και παντός Αιγαίου κ. Νικολάου στις εορταστικές εκδηλώσεις, ενώ παράλληλα διατυπώνεται η προτροπή να μην συμμετάσχουν οι πολίτες της Μυτιλήνης σε αυτές, καθώς πρόκειται για εκδηλώσεις με αμφίβολο οικονομικό όφελος και βέβαιη πνευματική ζημία.

Οι θεολόγοι της Λέσβου που υπογράφουμε το παρόν κείμενο θεωρούμε ότι η ανακοίνωση του Δ.Σ. της Ένωσης Θεολόγων Λέσβου αντανακλά το προβληματικό πνεύμα ενός θρησκευτικού φονταμενταλισμού και φανατισμού, σε σχέση με το οποίο επιθυμούμε να εκφράσουμε τη διαφοροποίησή μας. Ο όρος θρησκευτικός φονταμενταλισμός υποδηλώνει έναν τύπο θρησκευτικότητας, ο οποίος έχει τα χαρακτηριστικά της μισαλλοδοξίας και της επιθετικότητας, και δεν αποτελεί σύμπτωμα μιας μόνο θρησκευτικής παράδοσης, αλλά μπορεί να αναγνωριστεί σε μια σειρά από αυτές και κυρίως στο Ισλάμ, τον Ιουδαϊσμό, ακόμη και στον Χριστιανισμό.

Ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός εντός της Ορθόδοξης Εκκλησίας συρρικνώνει τον πλούτο της πνευματικής παράδοσής της μέσα στα στενά όρια της μισαλλοδοξίας και της επιθετικότητας που προαναφέραμε. Κινείται, δηλαδή, ενάντια στο ακριβότερο δώρο της ελευθερίας του ανθρώπου από τα πάθη του. Ενώ, λοιπόν, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός ισχυρίζεται ότι επιδίωξη του είναι η προστασία της αλήθειας, στην πραγματικότητα εκφράζει και εξυπηρετεί έναν φοβικό ψυχισμό, ο οποίος επιχειρεί να αντλήσει ικανοποίηση μέσα από την ψυχαναγκαστική περιχαράκωσή του.

Οι πιο χαρακτηριστικές εκφράσεις του θρησκευτικού φονταμενταλισμού εντός της Ορθόδοξης Εκκλησίας είναι οι επιθέσεις του εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, κάθε φορά που ο Οικουμενικός Πατριάρχης συναντάται με τον Πάπα στο πλαίσιο του διαλόγου που υπάρχει κυρίως μεταξύ των δύο Εκκλησιών, Ορθόδοξης και Ρωμαιοκαθολικής. Ωστόσο, ο θρησκευτικός φονταμενταλισμός δεν αρκείται σε αυτές. Έτσι, δεν μας εκπλήσσει το γεγονός ότι αυτή τη φορά, προκειμένου να εκφραστεί, βρήκε ως αφορμή την περίπτωση του αγίου Βαλεντίνου.

Δεν ισχυριζόμαστε ότι ο πλουραλισμός που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες κοινωνίες αποτελεί απαραιτήτως σημάδι μιας πραγματικής συμφιλίωσης σε αυτές. Ωστόσο, η κριτική του πλουραλισμού ή της λεγόμενης σήμερα πολυπολιτισμικότητας από τη σκοπιά του θρησκευτικού φονταμενταλισμού και του ζηλωτισμού δεν συμβάλλει στο να θεραπεύσει τα πάθη των ανθρώπων, αλλά στο να δηλητηριάσει ακόμη περισσότερο τη συνύπαρξή τους.

Τέλος, στην ανακοίνωση του Δ. Σ. της Ένωσης Θεολόγων Λέσβου υπάρχει ένα είδος επίθεσης εναντίον του Δημάρχου Λέσβου, η οποία δεν γνωρίζουμε τί πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες εξυπηρετεί. Έτσι, σε ό,τι έχει σχέση με αυτό το συγκεκριμένο ζήτημα, θέλουμε να εκφράσουμε ξεκάθαρα την επιθυμία μας να κρατηθούμε μακριά από κάθε σκοπιμότητα στην υπηρεσία της μιας ή της άλλης πλευράς.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Το παραπάνω κείμενο δόθηκε για δημοσίευση στα έντυπα και ηλεκτρονικά ΜΜΕ της Λέσβου.