Αρχείο ετικέτας Ολοκαύτωμα

Το χρέος του Λόγου (2)

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΥΚΑΛΑ

«Αδύνατο και αδιανόητο να υπάρξει Άουσβιτς μετά το Άουσβιτς»; Μακάρι. Επειδή όμως οι εκπλήξεις που μας επιφυλάσσει ο χρόνος είναι πάντα οδυνηρές, ας μην αφήσουμε την ευχή, την επιθυμία, την ελπίδα να μας ναρκώσουν γλυκά, αυτοσυστηνόμενες σαν νόμος της Ιστορίας. Ναι, η «Κόλαση της Τρεμπλίνκα», έτσι όπως την ιστόρησε ο Ρώσος συγγραφέας Βασίλι Γκρόσμαν, σαν ένα εργοστάσιο παραγωγής θανάτου ή σαν σφαγείο-ιμάντα παραγωγής (η συγκλονιστική μαρτυρία του, η πρώτη για στρατόπεδο συγκέντρωσης, κυκλοφορεί στις εκδόσεις Άγρα, μεταφρασμένη από την Αλεξάνδρα Ιωαννίδου), δεν θα ξαναϋπάρξει με πιστό αντίγραφο. Κι ωστόσο… 

Κι ωστόσο, τη στερεότυπη απάντηση περί «αδυνάτου και αδιανοήτου» έδιναν οι Σύμμαχοι, φενακίζοντας και αυτοφενακιζόμενοι, όταν πρωτόμαθαν, από φυγάδες Εβραίους, για τα στρατόπεδα εφαρμογής της «Τελικής Λύσης». «Αδύνατο και αδιανόητο» επαναλάμβαναν και όταν αποκαλύφθηκαν πλήρως οι διάσπαρτες κολάσεις, προτιμώντας να πιστεύουν ότι δεν υπήρχε επιστημονικά οργανωμένο σχέδιο εξολόθρευσης φυλών ολόκληρων, αλλά κάποιος φονικός αυθορμητισμός. «Αδύνατο και αδιανόητο» έλεγαν, ακόμη και μετά τη Νυρεμβέργη, όσοι από τους ηττημένους Γερμανούς ένιωθαν την ανάγκη να κρατηθούν έστω από ένα ψέμα, άλλου τύπου από το χυδαίο ψέμα «εγώ απλώς εκτελούσα εντολές». 

Οι ηττημένοι δεν τόλμησαν επί δεκαετίες να αναψηλαφήσουν τα εγκλήματά τους. Η «ανοικοδόμηση» χρειαζόταν χέρια, ας ήταν σαν εκείνα του «βαρύθυμου» Ες Ες της Τρεμπλίνκα που, όπως ιστορεί ο Γκρόσμαν, «παρηγορούσε τη μελαγχολία του με το να κάθεται στη χωματερή του στρατοπέδου, παραμονεύοντας τους κρατούμενους που έρχονταν κρυφά να φάνε τις πατατόφλουδες και ύστερα να τους ανοίγει το στόμα και να πυροβολεί μέσα». Όσο για τους νικητές Συμμάχους, Δυτικούς και Σοβιετικούς, αυτοί χρειάζονταν επιστημονικά μυαλά. Ας ήταν και ναζιστικά. Γι’ αυτό και αποφασίστηκε να χαμηλώσουν οι τόνοι, ακόμη και να καταχωνιαστούν κινηματογραφημένες μαρτυρίες της φρίκης. 

Για παράδειγμα, το ντοκιμαντέρ που επιμελήθηκε το 1945 ο Άλφρεντ Χίτσκοκ, για το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν, βρέθηκε στο Πολεμικό Μουσείο του Λονδίνου το 1985 και πρωτοπαρουσιάστηκε ακέραιο μόλις το 2015. Όταν ο αναθεωρητισμός είχε θεριέψει και τα λεπενοειδή που αρνούνταν το Ολοκαύτωμα διεκδικούσαν προεδρίες κρατών.

Από ντροπή, φόβο, κουτοπονηριά ή συμφέρον, δεν μιλήσαμε για το Ολοκαύτωμα στον καιρό του και αμέσως έπειτα. Γι’ αυτό και δεν θα ’χουμε μιλήσει ποτέ αρκετά.

ΠΗΓΗ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Το χρέος του Λόγου

Του ΠΑΝΤΕΛΗ ΜΠΟΚΑΛΑ

Όσες φορές κι αν μιλήσουμε για το Ολοκαύτωμα, όσα ιστορικά, κοινωνιολογικά και φιλοσοφικά δοκίμια και αν δημοσιευθούν, όσες λογοτεχνικές αναψηλαφήσεις και αν επιχειρηθούν, όσες ταινίες και αν γυριστούν, όσες εκδηλώσεις τιμής και αν γίνουν, πάντοτε θα υπολειπόμαστε δραματικά από το χρέος. Το χρέος του Λόγου, της ομιλίας και της γραφής, για ένα γεγονός που, ακριβώς επειδή χαρακτηρίστηκε «ανείπωτο», μας υποχρεώνει και θα μας υποχρεώνει εσαεί να μιλάμε γι’ αυτό. Κι αν όχι για να κατορθώσουμε κάποια στιγμή αυτό που εξακολουθεί να φαίνεται ακατόρθωτο, δηλαδή να το καταλάβουμε, τουλάχιστον για να δικαιούμαστε να λέμε πως κάνουμε ό,τι μπορούμε ώστε να μην το επαναλάβουμε.

Μα, θα αναρωτηθεί κανείς, «μπορεί να υπάρξει Αουσβιτς μετά το Αουσβιτς;», παραφράζοντας τη γνώμη του Τέοντορ Αντόρνο ότι δεν μπορεί να υπάρξει ποίηση μετά το Αουσβιτς, θα ήταν βαρβαρότητα. Μπορεί να υπάρξει Τρεμπλίνκα μετά την Τρεμπλίνκα; Μαουτχάουζεν μετά το Μαουτχάουζεν; Μπορεί μετά τα πενήντα πανευρωπαϊκώς διεσπαρμένα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης ή/και εξόντωσης να λειτουργήσει ξανά μια φρικαλέα εργοστασιακή αλυσίδα θανάτου, με επιστημονική καθοδήγηση (πόσοι γιατροί ορκισμένοι στον Ιπποκράτη) αλλά και με ανατριχιαστικά ψυχρή καταγραφή των ημερήσιων «επιτυχιών»: τόσες κατσαρίδες στο κρεματόριο, τόσα χρυσά δόντια και χρυσά δαχτυλίδια, τόσα ασημένια μενταγιόν πεντάλφα, τόσοι ασημένιοι σταυροί. Γιατί στα στρατόπεδα αυτά υπήρχαν και Εβραίοι και χριστιανοί –καθολικοί, προτεστάντες, ορθόδοξοι– και «παγανιστές» Τσιγγάνοι. Και όλοι τους αναρωτιόνταν πού είναι ο Θεός τους – πού είναι ο Θεός. Όπως συνεχίζουμε να αναρωτιόμαστε όλοι μας, πιστεύοντες και μη. 

Η πρώτη, αυθόρμητη απάντηση είναι αρνητική: Όχι, δεν μπορεί, είναι αδύνατο να υπάρξει Αουσβιτς μετά το Αουσβιτς, επειδή είναι αδιανόητο. Την αρνητική απάντηση δεν την υπαγορεύει η Ιστορία ή η πεποίθηση ότι, εφόσον τώρα πια ξέρουμε, έχουμε λάβει τα μέτρα μας, ή τέλος πάντων θα τα λάβουμε αν χρειαστεί. Τη συντάσσει η επιθυμία μας ή, καλύτερα, η βαθιά ανάγκη μας να εμπιστευθούμε εκ νέου τον άνθρωπο και την ανθρωπότητα, τον εαυτό μας δηλαδή. Να εμπιστευθούμε τη μνήμη του, που σημαίνει την ικανότητά του να μεταφράζει όντως σε μάθος το πάθος, όπως παραμυθητικά μάς διαβεβαιώνει ο Αισχύλος.

Πολλά όμως επιτρέπουν τον φόβο ότι ούτε καν το κορυφαίο πάθημα, το Άουσβιτς, δεν έγινε μάθημα ικανό να αλλάξει ριζικά, οικουμενικά και διά παντός το πνεύμα μας. Γι’ αυτά όμως αύριο.

ΠΗΓΗ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ. Θ.Ε. 5. Κακό. 5.3. Αδικία



Λήψη αρχείου



Λήψη αρχείου

«Ο κινηματογράφος ως μορφή Τέχνης». Project – Ερευνητική Εργασία· ΤΑΞΗ: Β΄ Λυκείου



Λήψη αρχείου

Ιερωμένοι και ιερωμένοι

Του ΣΤΑΥΡΟΥ ΤΖΙΜΑ

Την επομένη της φετινής «πορείας μνήμης στη Θεσσαλονίκη», με αφορμή τη συμπλήρωση 75 χρόνων από την αναχώρηση του πρώτου από τους δεκατρείς συρμούς που μετέφεραν Εβραίους της πόλης προς εξόντωση στο Άουσβιτς – Μπίρκεναου, έλαβα ένα e-mail: «Αγαπητέ κ. Τζίμα. Έμεινα έκπληκτος όταν είδα στις ειδήσεις ότι στην εκδήλωση στον Σιδηροδρομικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης έλειπαν εκπρόσωποι της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Τι μπορούμε να κάνουμε για να διορθώσουμε αυτή την απαράδεκτη, για μένα, συμπεριφορά; Ως εκπρόσωπος της Ιεράς Μητροπόλεως Γερμανίας στα Βαυαρικά Στρατόπεδα Συγκέντρωσης και ως αρμόδιος ορθόδοξος κληρικός για  το Στρατόπεδο Νταχάου, αισθάνομαι λύπη και οργή. Πατήρ Απόστολος».

Τον αποστολέα, πρωτοπρεσβύτερο στη Βαυαρία της Ορθοδόξου Μητροπόλεως Γερμανίας, Απόστολο Μαλαμούση, τον είχα γνωρίσει στο Μόναχο και είχα εκπλαγεί από την ακάματη δράση του για τον συνάνθρωπο. Πρώτος στο πλευρό των εχόντων ανάγκη, ανεξαρτήτως χρώματος, θρησκείας, εθνικότητας. Όταν έφταναν οι πρόσφυγες από τη Συρία στην ιστορική «γραμμή 11», στον σταθμό του Μονάχου –όπου κατά τη δεκαετία του ’60 αποβιβάζονταν οι αποστολές με τους Έλληνες gastarbeiter–, αυτός ήταν εκεί, για να μοιράσει τρόφιμα και να εμψυχώσει τους κατατρεγμένους.

Σπεύδει με κάθε ευκαιρία στα ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης για να τελέσει τρισάγιο υπέρ αναπαύσεως των ψυχών που εξοντώθηκαν εκεί. Μαζί με τον μουφτή και τον ραββίνο του Μονάχου οργανώνουν εκδηλώσεις, διαλέξεις και πορείες εναντίον του ρατσισμού. Φαίνεται όμως ότι αλλιώς «διαβάζει» η Ορθόδοξη Εκκλησία στη Γερμανία το Ευαγγέλιο και αλλιώς στην Ελλάδα.

Ο ίδιος φρόντισε να μου υπενθυμίσει την «γκρίζα» στάση της Εκκλησίας στο θέμα των Εβραίων, αποστέλλοντας απόσπασμα από πρόσφατη ομιλία του μητροπολίτη Δημητριάδος Ιγνατίου. «Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι χριστιανικές κοινότητες, οι εκκλησίες στη Δύση και την Ανατολή, ελάχιστα έπραξαν, αν δεν συνεργάστηκαν ανοιχτά με τους χιτλερικούς δολοφόνους. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, δυστυχώς, δεν ξέφυγε κατά πολύ από αυτό τον κανόνα. Οι φωτεινές μορφές του Αρχιεπισκόπου Αθηνών Δαμασκηνού, του μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσοστόμου, του μητροπολίτη Χαλκίδας Γρηγορίου και του προκατόχου μας μητροπολίτη Δημητριάδος Ιωακείμ φωτίζουν τα σκότη εκείνα και μας γεμίζουν ελπίδα». Και του π. Απόστολου, θα προσθέταμε εμείς, αναφερόμενοι στο σήμερα.

ΠΗΓΗ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

Διεθνές Συνέδριο για το Ολοκαύτωμα. Διαχρονικές και Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ

Το Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας του ΕΚΠΑ, στο πλαίσιο των επίσημων εορτασμών για τα 180 χρόνια από την ίδρυση του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, διοργανώνει διεθνές συνέδριο με θέμα: «Το Ολοκαύτωμα. Διαχρονικές και Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις» στις 3-­5 Οκτωβρίου 2017. Η δράση τελεί υπό την αιγίδα της EUNIC (European Union National Institutes for Culture/Ένωση Μορφωτικών Ινστιτούτων της Ε.Ε.), και διοργανώνεται σε συνεργασία και με την υποστήριξη των Instituto Cervantes de Atenas, Goethe-Institut Athen, των Πρεσβειών του Ισραήλ, της Πολωνίας και της Ρουμανίας. Η προβολή στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων οργανώνεται με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού, Άθλησης και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων.

11a0afd90d

Το Συνέδριο, που θα λάβει χώρα στις 3, 4 και 5 Οκτωβρίου, έχει ως σκοπό τη διεπιστημονική προσέγγιση του Ολοκαυτώματος και την παρουσίαση της ιστορίας των εβραϊκών πληθυσμών της Ευρώπης, από την αρχαιότητα έως και σήμερα. Συμμετέχουν ακαδημαϊκοί και ερευνητές από την Ελλάδα, τη Γερμανία, το Ισραήλ, την Ισπανία, την Πολωνία και τη Ρουμανία, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν ένα ευρύ φάσμα γνωστικών αντικειμένων: φιλολογία, θρησκειολογία, τέχνη, θέατρο, ιστορία, αρχαιολογία, κοινωνιολογία, εκπαίδευση για το Ολοκαύτωμα. Οι ομιλητές κατανέμονται σε τέσσερεις γενικές ενότητες: α) θυσία, ανατροπή και δίωξη: από την Ελληνιστική περίοδο έως και τον Μεσαίωνα, β) το Ολοκαύτωμα: ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές προσεγγίσεις, με έμφαση στην Ελλάδα, γ) η επιρροή του Ολοκαυτώματος στη λογοτεχνία και στην τέχνη, δ) σύγχρονη κοινωνία και εκπαίδευση.

Στο πλαίσιο του Συνεδρίου, και σε συνεργασία με τον Οργανισμό Πολιτισμού, Άθλησης και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων, θα γίνει προβολή με δωρεάν είσοδο της ταινίας «Η ανάκριση» (Erez Pery, Ισραήλ-Γερμανία, 2016, 84’, Ελληνικοί–Αγγλικοί υπότιτλοι). Το 1946, ο Ρούντολφ Φραντς Φέρντιναντ Ες, ο διοικητής με τη μεγαλύτερη θητεία στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Άουσβιτς, περιμένει σε μια Πολωνική φυλακή την δίκη του. Έχει ανατεθεί στον Άλμπερτ, έναν νεαρό Πολωνό επιθεωρητή, να ανακρίνει τον Ες και να του αποσπάσει μια ομολογία. Η συνάντηση τους θα βγάλει στην επιφάνεια την τρομακτική ρουτίνα του στρατοπέδου καθώς και τον ευτελισμό της βίας. Με την εισαγωγή του θανατηφόρου αερίου Zyklon B, ο Ες διεξήγαγε τον πιο αποτελεσματικό τρόπο μαζικής θανάτωσης ανθρώπων, με αριθμούς θυμάτων που αγγίζουν το 1.1 εκατ. ανθρώπους. Η ταινία βασίζεται στα απομνημονεύματα που έγραψε ο Ες στην φυλακή πριν την εκτέλεσή του. Η προβολή θα πραγματοποιηθεί στις 4 Οκτωβρίου, στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων (Ακαδημίας 50).

Το Συνέδριο θα λάβει χώρα στο κτήριο Κωστής Παλαμάς (Ακαδημίας 48, 3 Οκτωβρίου–19:00) στο κεντρικό κτήριο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Πανεπιστημίου 31, 4 Οκτωβρίου–10:30) και στο αμφιθέατρο του Ινστιτούτο Goethe (Ομήρου 14-16, 5 Οκτωβρίου–13:00).

Οι ομιλίες θα πραγματοποιηθούν στην Αγγλική και θα διανεμηθούν ελληνικές μεταφράσεις/περιλήψεις των εισηγήσεων στους συμμετέχοντες. Επίσης, με σχετική αίτηση στη γραμματεία του Συνεδρίου, θα δοθούν βεβαιώσεις παρακολούθησης. Η είσοδος είναι ελεύθερη.

Περισσότερες λεπτομέρειες και το αναλυτικό πρόγραμμα μπορείτε να βρείτε στην επίσημη ιστοσελίδα του Συνεδρίου.

Απολαυστικό βιβλίο…

ΕΛΙ ΒΙΖΕΛ, Ο καιρός των ξεριζωμένων, μτφρ. Γιώργος Ξενάριος, εκδ. Μεταίχμιο, Αθήνα 2003.

Ο καιρός των ξεριζωμένων

Ο Γκαμλιέλ, ένα μικρό Εβραιόπουλο θα χάσει τους οικείους του, την πίστη του, ακόμα και το όνομά του, όταν η μητέρα του, για να τον σώσει από τους Ούγγρους φασίστες θα τον εμπιστευτεί στα χέρια της Ιλόνκα, μιας νεαρής τραγουδίστριας που δουλεύει σε καμπαρέ της Βουδαπέστης. Τα χρόνια που θα ακολουθήσουν του επιφυλάσσουν όμως κι άλλες επώδυνες περιπλανήσεις. Ώσπου, στα τέλη του 20ού αιώνα, ο Γκαμλιέλ Φρίντμαν βρίσκεται στη Νέα Υόρκη και έχει αποκτήσει πλέον αμερικανική υπηκοότητα. Όταν η γιατρός Λίλι Ρόζενκρατς του ζητά να τη βοηθήσει με μια ηλικιωμένη ουγγαρέζα ασθενή της, η οποία μιλά μόνο ουγγρικά, το παρελθόν του ξυπνά. Η τρελή σκέψη ότι η άρρωστη μπορεί να είναι η Ιλόνκα, που έχει να τη δει από το 1956, όταν οι κάτοικοι της Βουδαπέστης εξεγέρθηκαν εναντίον των σοβιετικών δυνάμεων, θα σταθεί η αφορμή για να τον κατακλύσουν οι αναμνήσεις: τα παιδικά του χρόνια, ο αποτυχημένος γάμος του με την Κολέτ, οι δυο του κόρες, με τις οποίες δεν έχει πια καμία επαφή, οι παλιοί του φίλοι, οι σύντροφοι με τους οποίους μοιράζεται τη σκληρή μοίρα του ξεριζωμού, αλλά και οι ατάλαντοι συγγραφείς στους οποίους ο Γκαμλιέλ δανείζει τα κείμενα και το ταλέντο του, ενώ μοναδική του έγνοια είναι να τελειώσει το Μυστικό Βιβλίο του.

Μέσα σε μία μέρα ο Γκαμλιέλ, αυτός ο ισόβια ξεριζωμένος, συνειδητοποιεί ότι πρέπει να συμφιλιωθεί με το παρελθόν του, να ριζώσει κάπου. Πρέπει να πείσει τον εαυτό του ότι υπάρχει ακόμη χώρος στην καρδιά των ανθρώπων για το όνειρο και την ελπίδα.

Για τον Ελί Βιζέλ βλ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ