Αρχείο ετικέτας Μάνος Στεφανίδης

Η Μονή της Χώρας των Ζώντων και η μυστική σημασία της

Του ΜΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ

Στον Ναύαρχο Αλέξανδρο Διακόπουλο

Έχουν περάσει ήδη τριάντα χρόνια από την πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου μου Μία ιστορία της ζωγραφικής. Από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση και από τους ιμπρεσιονιστές στον Πικάσο, εκδ. Καστανιώτη, 1990. Σε επιμέλεια του συγγραφέα Γιώργου Ξενάριου! Ένα από τα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου λοιπόν ονομάζεται “Η ζωγραφική της πέτρας” και αναφέρεται διεξοδικά στη βυζαντινή ψηφιδογραφία, το απόγειο κατά τη γνώμη μου ολόκληρης της μεσαιωνικής τέχνης. Ιδιαίτερα κατά την Παλαιολόγειο εποχή η έκφραση αυτή απελευθερώνεται πλήρως καταργώντας σχηματοποιήσεις αιώνων και εγκαινιάζοντας μία νέα σχέση με τα πράγματα και την αλήθεια τους. Δεν διστάζει τώρα να κινήσει μεγάλες μάζες ανθρώπων σε επικές συνθέσεις, να αποδώσει στις μορφές παθητικές χειρονομίες, το δράμα του υπάρχειν, και στις πτυχώσεις των ενδυμάτων φυσικούς κυματισμούς. Η χρήση πολύ μικρών ψηφίδων – μεγέθους φακής! – δημιουργεί αποτελέσματα σχεδόν ιμπρεσιονιστικά, ιλουζιονιστικά, με τον αέρα να κυκλοφορεί ελεύθερος ανάμεσα στα πρόσωπα και τον ελάχιστα πλέον, σχηματοποιημένο χώρο.

Με τη Μονή της Χώρας μπορούμε να υποστηρίξουμε ανεπιφύλακτα πώς η τέχνη του ψηφιδωτού άγγιξε το υψηλότερο σημείο ακμής της. Συμβολίζει ωστόσο κι ένα τέλος. Την ολοκλήρωση του βυζαντινού ουμανισμού με τον ίδιο τρόπο που την ίδια εποχή, πάνω-κάτω, η Cappella Scrovegni του Giotto στην Πάδοβα συμβολίζει την έναρξη του αναγεννησιακού.

Στη Μονή της Χώρας (ζώντων!) εντοπίζει κανείς μία ανυπέρβλητη τελειότητα όπου το ωραίο, συνεπικουρούμενο από την χάρη, καθίσταται υψηλό. Και όπου η υψηλή τεχνική υποστηρίζει την απαράμιλλη τέχνη. Στον μονόχωρο ναό της Πάδοβας όλα είναι καινούργια, πρωτόγνωρα και ψάχνουν να βρουν τον εαυτό τους ενώ στο μνημείο της Κωνσταντινούπολης ένας ολόκληρος πολιτισμός αγγίζει θριαμβευτικά όσο και μοιραία το τέλος του.

Επαναλαμβάνω πως το λεγόμενο Καχριέ Τζαμί είναι το κορυφαίο επίτευγμα της βυζαντινής τέχνης, ισοδύναμο με την Περίβλεπτο στον Μυστρά και ισόχρονο με τους Αγίους Αποστόλους Θεσσαλονίκης (1310). Ο καθηγητής Paul Underwood που ήταν υπεύθυνος για τη συντήρηση των ψηφιδωτών της Μονής της Χώρας – όπως εξάλλου και της Αγίας Σοφίας – υποστηρίζει ότι οι καλλιτέχνες της Θεσσαλονίκης και της Κωνσταντινούπολης προέρχονται από το ίδιο (ανακτορικό) εργαστήριο. Και εγώ θα έλεγα πως η υπέροχη σύνθεση της Δεήσεως στο νότιο υπερώο της Αγίας Σοφίας με τον Χριστό στο μέσον να κρατά το Ευαγγέλιο και να ευλογεί ενώ δεξιά του να τον πλαισιώνουν η Παναγία και αριστερά ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, είναι το γοητευτικό πρότυπο για την Δέηση με τον Χριστό και την Θεοτόκο στο Καχριέ Τζαμί. Μία σύνθεση στην οποία είναι επίσης προσωπογραφείται σε μικρότερη κλίμακα ο πρίγκιπας Ισαάκ Πορφυρογέννητος και στην άλλη πλευρά η άτυχη πριγκίπισσα Μαρία Παλαιολογίνα πού, αφού παντρεύτηκε έναν μόγγολο πρίγκιπα, εκάρη στη συνέχεια μοναχή με το, ενδεικτικό, όνομα Μελανία. Η Δέηση της Αγίας Σοφίας που φτιάχνεται μετά την επανάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τον Μιχαήλ Η Παλαιολόγο, είναι θα λέγαμε ένα παλλάδιο Νίκης. Αντίθετα ο Χριστός της Μονής της Χώρας είναι σοβαρός, απόμακρος και μοιάζει να μην ενδιαφέρεται για τη μοίρα των ανθρώπων. Είναι προφανές πως εδώ καλλιτέχνης υποστασιοποιεί τα ιερά πρόσωπα και προβάλλει σ’ αυτά τους δικούς του φόβους και τη δική του μοίρα. Ακόμη και η Παναγία που υποτίθεται ότι μεσιτεύει, έχει τα χέρια της δέησης χαμηλωμένα ενώ στο βλέμμα της διακρίνεται η παραίτηση.

Η Μονή της Χώρας ιδρύθηκε τον 11ο αι. και ανακαινίσθηκε ανάμεσα στα 1310 και τα 1320 από τον λόγιο αξιωματούχο Θεόδωρο Μετοχίτη. Περιλαμβάνει τον κυρίως ναό, δύο εξωνάρθηκες αλλά και το μοναδικό πλευρικό, νεκρικό παρεκκλήσιο με τις εξαίσιες τοιχογραφίες – την ωραιότερη ζωγραφική του Βυζαντίου. Οι θόλοι της οροφής και οι τοίχοι ψηλά, πάνω από τις ορθομαρμαρώσεις, είναι κατάφορτοι από ψηφιδογραφήματα με σκηνές από τη ζωή της Παναγίας και των πρώτων χρονών του Χριστού. Τα πάθη πάλι καταλαμβάνουν τον χώρο του Ιερού. Διάφορα, θρησκευτικά επεισόδια αποδίδονται μέσα από ένα πλήθος χαρακτηριστικών λεπτομερειών και με εξαιρετική φροντίδα ως προς την απόδοση των μορφών. Αίσθηση χώρου, κίνηση, διακοσμητικότητα, προοπτική απόδοση των αρχιτεκτονημάτων είναι τα βασικά χαρακτηριστικά αυτών των ψηφιδωτών. Πρόκειται για την πληρέστερη ενότητα ψηφιδωτών σε όλη την Ανατολή. Στη Δύση ανάλογη ενότητα αλλά όχι και ποιότητα διαθέτει ο Άγιος Μάρκος Βενετίας. Κι εδώ όμως εργάστηκαν βυζαντινοί τεχνίτες.

Στην “Επταβηματίζουσα” για παράδειγμα, το “στρατάρισμα” δηλαδή του μωρού, η μικρή Παναγία βαδίζει με αστάθεια προς τη μητέρα της ενώ η τροφός πίσω της την παραστέκει. Το στοιχείο αυτό, έγραφα τότε, δείχνει πόσο ζωντανή είναι η αρχαιοελληνική παράδοση στη βυζαντινή αισθητική μέχρι το τέλος της εξέλιξης της. Σήμερα θα συμπλήρωνα ότι εδώ προοικονομούνται ανάλογες σκηνές που θα ζωγραφίσει ενάμιση αιώνα αργότερα (γύρω στο 1480) ο Girlandajio στην Santa Maria Novella της Φλωρεντίας. Το ίδιο αστικό ήθος, η ίδια κομψή αίσθηση της καθημερινότητας.

Όμως το συγκλονιστικό σύνολο της Μονής της Χώρας είναι το λεγόμενο, νότιο ταφικό παρεκκλήσιο με τα φρέσκα, εκεί που θάβονταν μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας. Και κυρίως η συν- τα – ρα -κτι – κή “Ανάστασις” στην κόγχη, την αψίδα του Ιερού, η σπουδαιότερη, επίτοιχη ζωγραφική ολοκλήρου του Βυζαντίου…

Εδώ ο Χριστός ντυμένος κατάλευκα που λαμπυρίζουν “αναβαλλόμενος το φως ώσπερ ιμάτιον” εισβάλλει στη σύνθεση ως λαμπερός πρωταγωνιστής – νικητής του θανάτου, στο κέντρο της σκηνής και με μία δραματική κίνηση σέρνει κυριολεκτικά τους Πρωτόπλαστους, τον Αδάμ και την Εύα, έξω από τους τάφους τους. Κάτω από τα πόδια Του είναι ο Άδης αλυσοδεμένος και οι θύρες του βασιλείου του παραβιασμένες. Σάλπισμα ζωής! Στο βάθος σελαγίζει το πρώτο φως της αυγής, ανάμεσα στα λευκά, τα ιώδη και τα μπλε καταυγάζοντας τις στρατιές των αναστημένων Προφητών, Οσίων κλπ. Όλα εδώ είναι συγχρόνως συμβολικά και πραγματικά.

Ενδεικτική του ύφους επίσης είναι και η εξαιρετική ελευθερία κίνησης όλων των μορφών. Δεν είναι απλώς οι νεκροί που έχουν απελευθερωθεί από την ακαμψία του θανάτου. Είναι και τα υποκείμενα της τέχνης που έχουν ξεφύγει από τους μεσαιωνικούς φορμαλισμούς της αναπαράστασης. Η αναγέννηση και σε πνευματικό και σε αισθητικό επίπεδο είναι εδώ.

Το θαύμα έχει ήδη συντελεστεί, ένας ολόκληρος πολιτισμός έχει ήδη αγγίξει το λαμπρό όσο και μοιραίο απόγειο του.

Υ.Γ. Τις απόψεις μου για την εκ νέου ισλαμοποίηση των βυζαντινών ναών την γνωρίζετε ήδη από τα άρθρα μου για την Αγία Σοφία τα οποία δημοσιεύτηκαν πριν από λίγο καιρό στην Huffington Post και το http://manosstefanidis.blogspot.com/ Εν ολίγοις πιστεύω πως τέτοια μνημεία δεν κινδυνεύουν από τα πρόσκαιρα καπρίτσια της ιστορίας και τα παιχνίδια της μικροπολιτικής. Τέτοιας σημασίας κτίσματα μένουν εκεί, απείραχτα από το χρόνο για να κομίζουν το μήνυμα τους στο διηνεκές. Παράλληλα μοιάζουν να κοροϊδεύουν όσους επιχειρούν να τα προσβάλλουν, κυρίως γιατί αποδεικνύουν το βαθύτατο τους σύμπλεγμα απέναντι σ’ αυτά. Γι’ αυτό όχι δάκρυα! Έτσι είναι. Η εκ νέου μετατροπή της Μονής της Χώρας σε τζαμί εντάσσεται στην εμμονική τακτική του Ερντογάν “κάθε μέρα και νέον έργον, κάθε μέρα και μία καινούργια πρόκληση” από τον γιαλαντζί σουλτάνο. Ή, αν προτιμάτε ένα καινούργιο επεισόδιο στο Θέατρο Σκιών που λέγεται ο “Καραγκιόζης παραλίγο βεζύρης”. Όμως και πάλι έρχεται η ώρα της Ευρώπης. Μ’ άλλα λόγια η Ευρώπη ενώπιον των ευθυνών και της ιστορίας της. Ενώπιον της ενιαίας μας παράδοσης. Αφού όπως ήδη υποστήριξα, η Μονή της Χώρας είναι πολύτιμο κομμάτι του κοινού μας, αναγεννησιακού πολιτισμού.

ΠΗΓΗ

Αντίφωνο

Η Μανία του Ιουλίου και το Μάτι. Ο Ιούλιος της Μανίας

Του ΜΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ

Ιούλιος… ο μήνας της τρέλας και της απόγνωσης… Ο μήνας του Καρυωτάκη και του Βαν Γκογκ… Της επώδυνης εκδημίας του Κωστή Παρθένη. Ο μήνας των πρώην εγκλείστων. Εγκλείστων που τώρα ελεύθεροι (;) δραπετεύουν στο πουθενά. Με την απειλή να τους περιμένει πάνω στην άμμο τη ζεστή. 

Ο μήνας των συναισθημάτων που οδηγούν στην τρέλα ή την αυτοκτονία. 

Το κουφάρι του Έκτορα γύρω από την Τροία. Το άδειο βλέμμα του Πριάμου και το αίμα του μικρούλη Αστυάνακτα. Ο θρήνος της Εκάβης που προλαβαίνει το κλάμα της Μαρίας. Η θανατερή λαγνεία της Ελένης. Ο Αχιλλέας, από την μήνιν στη μανία, ενώ προετοιμάζει την δική του αναπότρεπτη έξοδο βεβηλώνοντας ένα άψυχο κουφάρι. Η καυτή άμμος. Το ξεραμένο αίμα, η ανώφελη θάλασσα. Η αρμύρα της. Η δίψα…

Δίψα θανάτου.

 Ιούλιο θρηνώ κι εγώ τους νεκρούς μου. Κάτω από το αμείλικτο φως. Η χαρά των υπολοίπων ανθρώπων γύρω είναι τόσο εφήμερη. Ενώ η θλίψη διαθέτει την ποιότητα της διάρκειας… 

Τον Αύγουστο, τέλος, πενθώ τους έρωτες εκείνους που δεν άντεξαν. Το πάθος, άραγε, ή τον καύσωνα; Τι περίεργο, πρόκειται για τους περισσότερους.

ΥΓ. Η μοναξιά μας έχει κάτι από το μεγαλείο της μοναξιάς των  πλανητών. Και το πένθος μας κάτι  από την σποδό των άστρων.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Το κακό στο Μάτι μάς στοιχειώνει. Μια πληγή που χαίνει. Δύο χρόνια τώρα. Κάθε Ιούλιο. Που ορθώς δεν πρέπει να κλείσει. Δηλαδή να ξεχαστεί.Το όνειδος του πολιτικού συστήματος και της, λεγόμενης, κρατικής μηχανής.

Οι φωτογραφίες εδώ παρουσιάζουν δύο δημιουργίες του γλύπτη Κώστα Ανανίδα, ενός σεμνού όσο και σπουδαίου σχεδιαστή. Στην πρώτη είναι ο Λεωνίδας που πέφτει προστατεύοντας Θερμοπύλες. Κανένας πλαστικός στόμφος, μόνο εσωτερική ένταση. Το γλυπτό έχει στηθεί στη Σπάρτη.

Στη δεύτερη το έγχρωμο ανάγλυφο που στήθηκε πρόσφατα στο Μάτι και στη μνήμη των 102 απανθρακωμένων συνανθρώπων μας. Εδώ η φόρμα αλλάζει, το χρώμα παίζει καθοριστικό ρόλο, φλόγες, καπνοί, θάλασσα πυρακτωμένη, άνθρωποι που τρέχουν αν και εγκλωβισμένοι, φρίκη αναλυτή. Μια φρίκη που δεν γίνεται εύκολα εικόνα. Κι ακόμη πιο δύσκολα “έργο τέχνης”.

Εν προκειμένω ο Ανανίδας έδειξε έντιμα τους όρους αλλά και τα όρια της τέχνης του. Με μια σύνθεση πυκνή και ψυχωμένη. Καθόλου αφηγηματική. Ούτε “δημοσιογραφικά” μελοδραματική.

Και εδώ οφείλω ένα έσχατο σχόλιο: Όποτε γίνεται η απόπειρα να στηθεί ένα δημόσιο γλυπτό – συνήθως με ιδιωτική πρωτοβουλία για το κράτος έχει… άλλες δουλειές – θα εμφανιστούν αυτόματα οι κακεντρεχείς ανίδεοι “ειδικοί” για να χύσουν ατεκμηρίωτη χολή. Γιατί άλλο πράγμα είναι η άποψη κι άλλο ο λίβελος. Και στο κάτω κάτω γιατί όλοι πρέπει να έχουμε άποψη για όλα; Ιδιαίτερα οι ξερόλες δημοσιογράφοι! Το ίδιο έγινε πρόσφατα με την Αρλέτα του Ρόκου, το ίδιο με το συνταρακτικό Μνημείο των Ποντίων του Τανιμανίδη στον Πειραιά. Έλεος πια “φιλότεχνοι”!

ΠΗΓΗ

ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ

Ας αξιοποιηθεί σωστά η τηλεόραση!

Του ΜΑΝΟΥ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗ·  Αναπληρωτή Καθηγητή Τμήματος Θεατρικών Σπουδών ΕΚΠΑ / Κριτικού Τέχνης / Συγγραφέα
Προς την υπουργό Παιδείας
Δεκαετίες υποστηρίζω πως στη χώρα μας η τηλεόραση είναι μία τεράστια δύναμη που την έχουμε όμως αξιοποιήσει ελάχιστα. Χωρίς να υποτιμώ την προσφορά της κρατικής τηλεόρασης, είναι γεγονός πώς συχνά έχει μπερδέψει τον παιδαγωγικό – ψυχαγωγικό της ρόλο με την προπαγάνδα ενώ πάλι η ιδιωτική, εξ αρχής και με ελάχιστες εξαιρέσεις, ταυτίστηκε με το κιτς και τη χυδαιότητα. Κάνοντας μακροπρόθεσμα τεράστιο, πολιτιστικό κακό στα ευρέα στρώματα του πληθυσμού. Εθίζοντάς τα στην ευτέλεια.
Τώρα λοιπόν που είμαστε υποχρεωμένοι για άγνωστο, χρονικό διάστημα να μείνουμε στα σπίτια μας έχοντας μικρούς και μεγάλους μαθητές αναγκαστικά περιορισμένους, εγκλωβισμένους θα έλεγα, δεν θα μπορούσε η τηλεόραση να προσφέρει τα μέγιστα, δηλαδή παιδεία και ψυχαγωγία, αναπληρώνοντας κάπως τις χαμένες, σχολικές ώρες; Έτσι, σαν αντίδοτο για τις παλιές τις αμαρτίες.
Είναι αξιέπαινη ασφαλώς η προσπάθεια του Υπουργείου Παιδείας να υποκαταστήσει τα μαθήματα που δεν γίνονται στα κλειστά πλέον σχολεία, μέσω σειρών e learning και χρήσης του διαδικτύου. Μέσω μιας κεντρικής πλατφόρμας πληροφοριών. Μόνο που το εγχείρημα μοιάζει στις περισσότερες περιπτώσεις ακατόρθωτο, αν σκεφτεί κανείς την έλλειψη κεντρικού προγραμματισμού, περιφερειακών υποδομών, ανισοτήτων της δημόσιας εκπαίδευσης σε όλη την επικράτεια κλπ. 
Συγκεκριμένα προγράμματα βέβαια e learning προσφέρει εδώ και χρόνια με επιτυχία το ΕΚΠΑ αλλά και το ανοιχτό Πανεπιστήμιο μαζί με κάποια, ιδιωτικά σχολεία.  Όμως στην δημόσια, πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση το κενό είναι μεγάλο.
Προσωπικά μού προκαλεί απορία το γεγονός της μη αξιοποίησης ήδη της δημόσιας τηλεόρασης η οποία στέλνει το σήμα της και στο τελευταίο, ελληνικό σπίτι αποτελώντας και εύκολο και δημοφιλές μέσο. Θα ήταν πολύ πιο απλό και απείρως πιο αποτελεσματικό, από οποιαδήποτε άλλη μορφή ηλεκτρονικής επικοινωνίας, αν την χρησιμοποιούσαμε ανάλογα. Φανταστείτε φερ’ ειπείν το κανάλι της Βουλής ή οι τρεις ΕΡΤ να εκπέμπουν καθημερινά, δίωρα εκπαιδευτικά προγράμματα για τους μαθητές του δημοτικού, του γυμνασίου και του λυκείου σε τρεις ζώνες, πρωινή, μεσημεριανή, βραδινή. Ως υποχρεωτική ή συμπληρωματική, σχολική ύλη. Δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε μαθήματα ζωντανά από τηλοψίας ή ραδιοφώνου; Η επιστημονική σειρά του ραδιοφώνου του ΣΚΑΪ που οργανώνει ο Άρης Πορτοσάλτε για τα πρωινά της Κυριακής είναι επιπέδου BBC.
Θυμάστε, επίσης, πόσο αποδοτική ήταν κάποτε η εκπαιδευτική τηλεόραση; Τα προγράμματα αυτής της εκπαιδευτικής τηλεόρασης σίγουρα κάπου υπάρχουν, οργανωμένα σε θεματικές ενότητες, ηλικιακές ομάδες και μορφωτικές ανάγκες και μπορούν άμεσα να προβληθούν.
Επίσης μπορούν να αξιοποιηθούν ελληνικές και ξένες σειρές τέχνης, ιστορίας, βιογραφιών προσωπικοτήτων ή αξιόλογα, επιστημονικά ντοκιμαντέρ κλπ. Το αρχείο της ΕΡΤ είναι θησαυρός! Όλα αυτά θα μπορούσαν να συνυπολογιστούν από πλευράς υπουργείου στην εξεταστέα ύλη τουλάχιστον των τάξεων του γυμνασίου και των Α, Β τάξεων του λυκείου. Κι αυτό για να υπάρχει κίνητρο παρακολούθησης από πλευράς μαθητών.
Τα από τηλεοράσεως μαθήματα θα ανακούφιζαν τους γονείς που δεν ξέρουν τι να κάνουν τα παιδιά τους αλλά και θα πρόσφεραν και στην τρίτη ηλικία ένα πολύ ενδιαφέρον οπτικοακουστικό δώρο.
Γιατί λοιπόν να μην αξιοποιηθεί τάχιστα η τηλεόραση κρατώντας τους μαθητές σε μια στοιχειώδη απασχόληση κατ’ οίκον; Αφού πρέπει να βρούμε ΕΠΕΙΓΌΝΤΩΣ τρόπους ώστε τα παιδιά να απασχολούνται δημιουργικά κατά τον υποχρεωτικό εγκλεισμό τους στο σπίτι. Έναν εγκλεισμό που δεν ξέρουμε πόσο θα διαρκέσει. Μπορεί μέρες, το πιο πιθανόν εβδομάδες αλλά ίσως και μήνες… Διερωτώμαι, το Ελεύθερο Πανεπιστήμιο που οργανώνει με μεγάλη επιτυχία χρόνια τώρα ο καθηγητής Γεώργιος Μπαμπινιώτης στη Στοά του Βιβλίου, δεν θα μπορούσε να μεταδίδεται ζωντανά από την τηλεόραση; Γνωρίζω από προσωπική πείρα ότι υπάρχει τεράστιο αρχείο όλων των μαθημάτων και όλων των κύκλων που έχουν παρουσιαστεί εκεί. Ας κάνουμε λοιπόν κάτι αμέσως!
Υ.Γ. Και η ιδιωτική τηλεόραση; Θα συνεχίζει να παρουσιάζει σκουπίδια είτε σε κονσέρβες είτε σε άμεση μετάδοση; Ωραία ιδέα για την επιτροπή του εορτασμού της Εθνικής Παλιγγενεσίας δεν θα ήταν, να έπειθε τους κεντρικούς, τουλάχιστον, τηλε – διαύλους ώστε να προσαρμόσουν ανάλογα το πρόγραμμά τους; Η κυρία Γιάννα Δασκαλάκη Αγγελοπούλου διαθέτει το κύρος αλλά και την δύναμη ώστε να έρθει σε μία σχετική συμφωνία με τους ανωτέρω τηλεοπτικούς σταθμούς. Έστω και με οικονομικό τίμημα. Διάβολε, πρόκειται για το συλλογικό καλό!
Δεν θα ήταν λοιπόν δυνατόν, μίαν τουλάχιστον ώρα την ημέρα, να μεταδίδονται προγράμματα σχετικά με το ’21; Εννοώ ντοκιμαντέρ, εκπομπές, ομιλίες, συζητήσεις; Ένα είδος “μαθημάτων κατ’ επιλογή” σε συνδυασμό με τα “μαθήματα κορμού” που θα μεταδίδουν οι κρατικοί δίαυλοι; 
Θέλω να πω, δεν θα μπορούσαμε να μεταμορφώσουμε το πρόβλημα σε λύση και να καταστήσουμε την αδυναμία μας δύναμη; Αξιοποιώντας άμεσα όλον αυτόν τον άπειρο, πλέον, χρόνο που διαθέτουν μεγάλες ομάδες του πληθυσμού μας μέσω της δημιουργικής παρακολούθησης προγραμμάτων που, αυτή την κρίσιμη, κοινωνικά, στιγμή δεν υποβιβάζουν αλλά εμψυχώνουν και αναπτερώνουν;
ΠΗΓΗ