Ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης γράφει για τον Ευγένιο Βούλγαρι

Γράφει ο Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

Δύο πρόσωπα είναι οι πρωταγωνιστές αυτού του σύντομου αρθριδίου, ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης[1] – η μνήμη του τιμάται την 14η Ιουλίου – ο σημαντικότερος των Κολλυβάδων Πατέρων και ο κλεινός Ευγένιος Βούλγαρις[2], αμφότεροι λόγιοι του 18ου αιώνα. Αν και τα βήματά τους ίσως να μη διασταυρώθηκαν κάποια στιγμή στους ίδιους δρόμους, ο πρώτος έτρεφε σεβασμό για τη λογιοσύνη του δευτέρου.

Σ’ ένα από τα σημαντικότερα έργα του, την Ομολογία Πίστεως (Βενετία 1919), ο άγιος Νικόδημος απολογούμενος τρόπον τινά για τη συγγραφή αυτού του σπουδαιοτάτου βιβλίου του, γράφει τα εξής αποκαλυπτικά: «συνήθεια γαρ εξ αρχαίων χρόνων επικρατεί εις την του Χριστού Εκκλησίαν και όποιος κατηγορείται εις τα της Πίστεως, και να απολογήται εις α κατηγορείται […] Έτζι ο θείος Γρηγόριος ο Παλαμάς ιδίαν Ομολογίαν εξέθετο  εξέθετο Πίστεως […] και ο θείος Μάρκος ο Εφέσου, εν τη κατά Φλωρεντίαν Συνόδω […] έτζι και πολλοί των νεωτέρων Διδασκάλων εποίησαν, ως ο Κυρ Ευγένιος και άλλοι»[3]. Άξιο παρατήρησης είναι εδώ το γεγονός ό,τι δίπλα σε κορυφαίους αγίους (Γρηγόριο Παλαμά και Μάρκο Ευγενικό) τοποθετεί και τον Ευγένιο Βούλγαρι.

Αλλά και στο Νέον Μαρτυρολόγιον (1799)[4], ο άγιος Νικόδημος αναφέρει ότι ο άγιος Κοσμάς Αιτωλός εσπούδασε στην Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου Όρους «υποκάτω εις τον διδάσκαλον Παναγιώτην Παλαμάν˙ μετά δε ταύτα παρέλαβε και την Λογικήν από τον διδάσκαλον Νικόλαον Τζαρτζούλιον τον εκ Μετζόβου, όστις εκεί εσχολάρχησε μετά τον σοφώτατον Ευγένιον»[5].

Πόσο σημαντική υπήρξε η φυσιογνωμία του αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου φαίνεται από το παρακάτω χαρακτηρισμό του B. Knös: «το έργο του Νικοδήμου είναι σημαντικό και πολύ δικαιολογημένα κατέχει διάσημη θέση στην ιστορία τόσο της Ελληνικής Εκκλησίας όσο και του Ελληνισμού»[6].

[1] Για τον άγιο Νικόδημο Αγιορείτη σημαντικές είναι οι μελέτες των: πρωτοπρ. Κ. ΚΑΡΑΪΣΑΡΙΔΗΣ, (1998), Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και το λειτουργικό του έργο, Αθήνα: Ακρίτας· G. MARNELLOS, (2002), Saint Nicodeme l’ Hagiorite (1749-1809), Θεσσαλονίκη: Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών.

[2] Για τον Ευγένιο Βούλγαρι βλ. Α. Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ, (2011), Ευγένιος Βούλγαρις (1716-1806). Σκιαγράφηση των πολιτισμικών αλλαγών και των ιδεολογικών ζυμώσεων στον 18ο αιώνα. Διδακτορική Διατριβή. Θεσσαλονίκη: Θεολογική Σχολή ΑΠΘ, όπου και πλουσιότατη βιβλιογραφία.

[3] Ομολογία Πίστεως, στο: Π. Β. ΠΑΣΧΟΣ, (1996), Εν ασκήσει και μαρτυρίω. Ανέκδοτα Φιλοκαλικά και Κολλυβαδικά υμναγιολογικά κείμενα για τον Μοναχισμό, τους Νεομάρτυρες και την Παράδοση, των αγίων Νικοδήμου Αγιορείτου και Αθανασίου Παρίου. Στο επίμετρο εκδίδεται ολόκληρη η δυσεύρετη Απολογία και Ομολογία Πίστεως του αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, Αθήνα: Αρμός, σ. 178. Και αλλού γράφει ξανά: «υπομνήσθητι, ότι και ο κατά φιλοσοφίαν περιβόητος Ευγένιος και παρά σου θαυμαζόμενος, επήγεν εις Πετζέρσκαν και προσεκύνησε τα λείψανα των εκείσε αγίων Ασκητών». Βλ. Αυτόθι, σ. 80.

[4] Όπως είναι γνωστό ο άγιος Νικόδημος Αγιορείτης ένα μεγάλο μέρος της συγγραφικής του δραστηριότητας το αφιέρωσε στην αγιολογία της Εκκλησίας με τη μορφή των συναξαρίων. Κι αυτό το έκαμε διότι πίστευε ότι τα συναξάρια αποτελούν πνευματική τροφή για κάθε πιστό με εποικοδομητικό και παιδαγωγικό ρόλο στη ζωή των χριστιανών. Ένα από έργα του συναξαριακού τομέα είναι και το Νέον Μαρτυρολόγιον. Μετά την πρώτη έκδοσή του στη Βενετία το 1799, γνώρισε δύο ακόμη εκδόσεις τη δεύτερη στην Αθήνα το 1856 και την τρίτη ξανά στην Αθήνα το 1961. Αξίζει, εδώ, να σημειωθεί ότι πρόθεση του αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου ήταν να προλάβει τον κίνδυνο αρνήσεως της πίστης πολλών χριστιανών, εξαιτίας των πιέσεων και βασανιστηρίων που γνώριζαν από τους αδίστακτους αλλόθρησκους κατακτητές. Το γεγονός αυτό παραπέμπει κατευθείαν στην πεμπτουσία των μαρτυρίων των Νεομαρτύρων: ετούτοι αποτέλεσαν τη δόξα και το αίνος της Εκκλησίας του Χριστού και έγιναν παράδειγμα υπομονής για όλους του ορθοδόξους, οι οποίοι υπέφεραν κάτω από το δυσβάστακτο ζυγό της οθωμανικής τυραννίας. Ως συντάκτες των συναξαρίων του Νέου Μαρτυρολογίου ο άγιος Νικόδημος καταγράφει τον Πέτρο, ιερέα από τη Σόφια της Βουλγαρίας, τον Νικόλαο Μαλαξό, τον Θεοφάνη από τη Θεσσαλονίκη, τον Νικόλαο Κύρκο, τον Γεώργιο Κορέσσιο, Χιώτη λόγιο του 17ου αιώνα, τον Μελέτιο, Επίσκοπο Κυθήρων, τον Καισάριο Δαπόντε, τον ιερομόναχο Ιωακείμ εκ Πάρου και τον Ιωνά τον Καυσοκαλυβίτη. Μαζί με τα συναξάρια, το Νέο Μαρτυρολόγιο περιλαμβάνει και επτά ακολουθίες αγίων. Από τα 81 συναξάρια που περιλαμβάνονται στο εν λόγω Μαρτυρολόγιο, τα 46 ανήκουν στο άγιο Νικόδημο, ενώ τα υπόλοιπα μας κάμει γνωστό το συγγραφέα και μερικές φορές τον τόπο όπου βρίσκονταν αυτά νωρίτερα. Σημαντικό στην περίπτωση αυτή είναι το γεγονός ότι το Νέον Μαρτυρολόγιον περιλαμβάνει συναξάρια Νεομαρτύρων που ανήκουν και σε άλλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, όπως την Εκκλησία της Βουλγαρίας, την Εκκλησία της Ρουμανίας και την Εκκλησία της Ρωσίας, υποδηλώνοντας με τον τρόπο αυτό τον οικουμενικό και πανορθόδοξο χαρακτήρα των Νεομαρτύρων. [Απαραίτητη διευκρίνιση: αυτό το κείμενο της υποσημείωσης, αντλημένο από την ιστοσελίδα της Ιεράς Μητροπόλεως Μυτιλήνης, Ερεσού και Πλωμαρίου, ανήκει στον γράφοντα. Μαζί με άλλα κείμενα που αφορούν την αγιολογία αυτής της τοπικής Εκκλησίας γράφτηκαν όταν το Τμήμα Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου σχεδίαζε τη λειτουργία της ιστοσελίδας της Ιεράς Μητροπόλεως. Απορίας άξιο είναι γιατί το όνομα του γράφοντα δεν αναφέρεται από τους σημερινούς διαχειριστές της ιστοσελίδας].

[5] Νέον Μαρτυρολόγιον, εκδ. Αστήρ, Αθήνα 31961, σ. 201.

[6] B. KNÖS, (1962).  L’ histoire néo-grecque, Uppsala σ. 522.

Tο μελανοδοχείο του οσίου Nικοδήμου του Aγιορείτου - τέλος 18ου αι. μ.Χ. - Mονή Bατοπαιδίου, Άγιον Όρος

Το μελανοδοχείο του αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου, (τέλος 18ου αιώνα)· Μονή Βατοπαιδίου. Άγιον Όρος.

Σχετική εικόνα

Ο Ευγένιος Βούλγαρις