Και αν υπήρχε εθνική συνείδηση;

Του ΤΑΚΗ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΥ

Σ​​​​ε όλη μου τη ζωή είχα μια ορισμένη ιδέα για τη Γαλλία. Μου την εμπνέει το αίσθημα εξίσου με τη λογική. Το συναίσθημα που έχω μέσα μου φαντάζεται αβίαστα τη Γαλλία, σαν την πριγκίπισσα των παραμυθιών ή την Παρθένο στις τοιχογραφίες, σαν να είναι προορισμένη για μια μοίρα ξεχωριστή και εξαιρετική». Με αυτές τις φράσεις, σε πρόχειρη μετάφραση, ξεκινούν τα απομνημονεύματα του Σαρλ ντε Γκωλ, ένα από τα ωραιότερα κείμενα που μας κληροδότησε ο γαλλικός εικοστός αιώνας.

«Περί δε των αρχαιοτάτων χρόνων του ελληνικού έθνους, υπάρχουσιν δύο ειδών ιστορήματα. Τα μεν είναι μυθικαί παραδόσεις, όσας διέσωσαν εις ημάς αρχαίοι ποιηταί και λογογράφοι. Τα δε ερμηνείαι των μυθευμάτων τούτων, τας οποίας επεχείρησαν αρχαίοι και νεώτεροι ιστορικοί και άλλοι λόγιοι άνδρες». Με αυτές τις φράσεις –ελπίζω να μη χρειάζονται μετάφραση στη δημώδη των ημερών μας– ξεκινά η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους του Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου, ένα από τα ωραιότερα κείμενα που μας κληροδότησε ο ελληνικός δέκατος ένατος αιώνας. Πάντα με εντυπωσίαζε το γεγονός ότι η Ιστορία του ξεκινούσε από τους μύθους της Θεογονίας και έφτανε ως την Ελληνική Επανάσταση. Έτσι οικοδομήθηκε η εθνική συνείδηση του σύγχρονου Ελληνισμού.

Παραθέτω τα δύο αυτά αποσπάσματα για να επισημάνω δύο ουσιαστικές παραμέτρους της εθνικής συνείδησης. Η πρώτη παράμετρος είναι το «αίσθημα» το οποίο αναφέρει ο στρατηγός Ντε Γκωλ, αίσθημα το οποίο αποδίδει σε μια σχεδόν μυθική Γαλλία, όπως η Παρθένος στις τοιχογραφίες – και λέω «σχεδόν», διότι οι τοιχογραφίες, παρά τη μυθική τους αφήγηση, ανήκουν στην υλική πραγματικότητα του παρόντος. Λίγο πιο κάτω στο κείμενο ο συγγραφέας αναφέρεται στο «πνεύμα»–génie– της Γαλλίας. Ως γνωστόν, ο στρατηγός, ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας, πολλές φορές όταν αντιμετώπιζε δυσεπίλυτα προβλήματα, αποσυρόταν στο σπίτι του στο Colombay Les Deux Eglises για να συνομιλήσει, όπως έλεγε, μπροστά στο τζάκι με το πνεύμα της Γαλλίας και να βρει τις λύσεις. Είχε χιούμορ ο στρατηγός. Δεν ήταν κάνας καταραμένος ποιητής. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους πολιτικούς του περασμένου αιώνα.

Η δεύτερη παράμετρος είναι ο «μύθος». Οι μυθικές παραδόσεις στις οποίες αναφέρεται ο εθνικός μας ιστορικός, δεν είναι τίποτε άλλο από επεξεργασίες της πραγματικότητας, κυρίως διά του λόγου, για λογαριασμό του συλλογικού αισθήματος. Η εθνική συνείδηση, η συλλογική συνείδηση με τους όρους της σύγχρονης εποχής, είναι ένας συνδυασμός μύθων και ιστορικών γεγονότων με όχημα τη γλώσσα. Δεν μπορεί όμως να υπάρξει χωρίς το αίσθημα της ενότητας αυτών των τριών στοιχείων. Χωρίς αίσθημα δεν υπάρχει εθνική συνείδηση. Ο Παπαρρηγόπουλος είναι ο πνευματικός αντίπαλος του Μακρυγιάννη. Έφτιαξε μια Ελλάδα οικουμενική, απέναντι στην Ελλάδα του μικροχώραφου που απαθανάτισε ο περίφημος στρατηγός με το αίσθημα του φθόνου και του χόλου.

Και τώρα ας έρθουμε στο επίμαχο θέμα των ημερών, στο θέμα της Γενοκτονίας του Ποντιακού Ελληνισμού από τους νεότουρκους. Δεν θα επαναλάβω τα γνωστά, ότι ο όρος «γενοκτονία» έχει αξία νομική, και από τη στιγμή που τον αποδέχθηκε το Κοινοβούλιο αποτελεί νόμο του κράτους. Θα υπενθυμίσω απλώς ότι πριν από μερικά χρόνια η Τουρκία του Ερντογάν απέσυρε για ένα διάστημα τον πρεσβευτή της από το Παρίσι όταν το γαλλικό Κοινοβούλιο αναγνώρισε τη Γενοκτονία των Αρμενίων. Άρα ο όρος «γενοκτονία» έχει και αξία πολιτική, και μάλιστα αξία στη διεθνή πολιτική και τη διπλωματία.

Είμαι εναντίον της ποινικοποίησης των απόψεων, όσο αιρετικές και προκλητικές κι αν είναι. Στις μετανεωτερικές πολιτείες, θύματα αυτής της ποινικοποίησης είναι συνήθως όσοι υπερασπίζονται θέσεις που θεωρούνται συντηρητικές, ή εν πάση περιπτώσει μη πολιτικά ορθές. Ας πούμε η υπεράσπιση της ανωτερότητας του δυτικού πολιτισμού ή του Χριστιανισμού απέναντι στο Ισλάμ. Πριν από χρόνια, ένας ιστορικός στη Γαλλία αναγκάσθηκε να παραιτηθεί από τη θέση του στο Πανεπιστήμιο της Λυών, ο κ. Γκουγκενέμ, διότι μείωσε τον ρόλο των Αράβων στη μετάδοση των ελληνικών γραμμάτων στη Δύση, με το βιβλίο του «Ο Αριστοτέλης στο όρος του Αγίου Μιχαήλ».

Υπάρχουν ιστορικά γεγονότα, όπως η Γενοκτονία των Ποντίων ή η Καταστροφή της Σμύρνης, που έχουν καταγραφεί ως κομβικά σημεία του συλλογικού μας μύθου, της κοινής μας ευαισθησίας, κοινώς της εθνικής μας συνείδησης. Δεν χρειάζεται να έχεις πρόγονο Σμυρνιό ή Πόντιο για να αντιληφθείς το βάρος τους. Μπορεί τα επιστημονικά εργαστήρια των ιστορικών να καταλήγουν σε συμπεράσματα που διαφοροποιούν την εκτίμηση, όμως όταν αναφέρεσαι σ’ αυτά ως πολιτικός, και δη ως υπουργός Παιδείας, δεν μπορείς να κάνεις ότι δεν ξέρεις πως θίγεις το συλλογικό αίσθημα. Αλλιώς, ή είσαι βλάκας ή παριστάνεις τον βλάκα. Η συγγραφέας ενός σχολικού βιβλίου που έγραψε για τον «συνωστισμό» στη Σμύρνη δεν έγραφε επιστημονικό σύγγραμμα. Απλώς δεν ξέρει να γράφει. Δεν αντιλαμβάνεται την αξία των λέξεων που χρησιμοποιεί. Ο υπουργός Παιδείας όμως;

Κακός πολιτικός; Μέλος μιας Αριστεράς που ταυτίζει, εν τη αγνοία της, την εθνική συνείδηση με τον εθνικισμό; Όταν κατηγορούμε τη Χ.Α. ως νεοναζί στην εθνική συνείδηση απευθυνόμεθα, αυτήν τη συλλογική ευαισθησία που απέρριψε ως βδέλυγμα τον Χίτλερ. Υπάρχει ακόμη εθνική συνείδηση που εκφράζει το αίσθημα της Ελλάδας; Ή μήπως έχει κατακερματισθεί σε διάφορα γελοία υποκατάστατα, που αναγορεύουν τις αδιόριστες καθαρίστριες σε φορείς της; Ο κάθε πικραμένος ζώνεται μια ελληνική σημαία και τραβάει για Σύνταγμα.

Η Ευρώπη οικοδομείται με την υπέρβαση των εθνικών συνειδήσεων. Όχι με την κατάργησή τους.

ΠΗΓΗ

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ