Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ
[Απόσπασμα από τον πανηγυρικό λόγο που είχα την τιμή να κάμω στον Μητροπολιτικό Ναό του Αγίου Αθανασίου Μυτιλήνης, στις 8 Νοεμβρίου 2013, επ’ ευκαιρία της επετείου των 101 χρόνων από την απελευθέρωση της Λέσβου το 1912].
[…] Τι μένει άραγε σ’ έναν εκπαιδευτικό που του ‘λαχε να εκφωνεί έναν πανηγυρικό λόγο, όταν στη μέτρηση του χρόνου προς τα πίσω, άλλοτε με αργούς κι άλλοτε με γρήγορους βηματισμούς, διαισθάνεται την ανατροπή των ιστορικών βεβαιοτήτων, όχι προς την κατεύθυνση – προς Θεού – της επιχειρούμενης στις μέρες μας αποδόμησης του μακρόσυρτου ιστορικού μας παρελθόντος, ούτε βέβαια, της προβολής του άκρατου εθνικισμού – από την πλευρά του εκκλησιαστικού ιστορικού θυμίζω εδώ ότι η συστέγαση εθνικισμού και ιστορίας, όταν ξεφεύγει από επιστημονικά όρια είναι άκρως επικίνδυνη, εγκληματική θα ‘λεγα· άλλωστε ας μην ξεχνάμε ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο στα 1872 σε Σύνοδο καταδίκαζε τον εθνοφυλετισμό ως αίρεση – τι μένει άραγε, επιμένω, στη μέτρηση του χρόνου και στη μνήμη βαρυσήμαντων γεγονότων, όπως αυτό της απελευθέρωσης της Μυτιλήνης του 1912;
Είμαι σίγουρος ότι δεν μπορεί να μείνει η θεώρηση νεόκοπων κηρύκων που εκθειάζουν μια ιστορική σκέψη, «νάιλον», όπως την έλεγε ο μεγάλος Έλλην φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης. Αντιθέτως, μένει η με τρόπο ευκρινή και διαυγή απαίτηση ότι, όταν μνημονεύουμε σημαντικά ιστορικά γεγονότα, η αναζήτησή μας οφείλει να κινείται στον άξονα που δεν υπονομεύει την ιστορική επιστήμη, αλλά την στηρίζει σε τεκμήρια, που διαχρονικά μπορεί να κατευθύνουν την ενότητα και όχι το διχασμό ενός λαού.
Μια λογοτεχνική υπόμνηση, ας μου επιτραπεί, και τελειώνω, δένει απόλυτα με το σημερινό κλίμα του εορτασμού της απελευθέρωσης του 1912. Κατά την ταπεινή μου γνώμη δείχνει να κατευθύνει ακόμη και σήμερα το πολύπτυχο θεώρημα, ιδεολόγημα, πρόταγμα, τεκμήριο, ερμηνεία; (όπως θέλετε πάρτε το). Ότι οι πολιτισμοί είναι συνέχειες, όπως γράφει σ’ ένα περισπούδαστο βιβλίο του, ένας μεγάλος ιστορικός κι ανθρωπολόγος, ο Fernand Braudel.
Ποια είναι αυτή η λογοτεχνική υπόμνηση; Προέρχεται από τη γραφίδα του αξέχαστου λογοτέχνη Νίκου Θέμελη, στο πρώτο του βιβλίο: Η αναζήτηση. Στη δεύτερη επάλληλη αφήγηση του ήρωά του Αρχιμάστορα που άμεσα σχετίζεται με τη Μυτιλήνη, μιας πόλης σε μετάβαση από τον 19ο στον 20ο αιώνα, εκεί στα χρόνια της απελευθέρωσης, εκεί που ετοίμαζε τα σχέδια για το κτίσιμο ενός αρχοντικού, αναζητώντας καινούργιες απαντήσεις, συγκρουόμενος παράλληλα για τις ιδέες του και κυνηγημένος από προσωπικά και συλλογικά οράματα λέγει: «αποκοιμήθηκα κουτσά στραβά πάνω στον καναπέ του γραφείου, οι υπόλοιποι είχανε μείνει στο τσερνίκι και ξύπνησα στο άκουσμα του πρώτου σαλεπιτζή που πέρναγε απ’ έξω. Λίγο μετά κατέφτασε κεφάτος ο νέος νοικοκύρης και φύγαμε αμέσως να επισκεφτούμε τη γη που θα χτιζότανε το νέο αρχοντικό του. Με μια μικρή ολοκαίνουρια καρότσα διασχίσαμε την πόλη που ξύπναγε από το φως της Ανατολής και φώτιζε από το πλάι την ομορφιά της. Μέτραγα κτίσματα, γραφεία, μαγαζιά και άλλα τόσα που χτιζόντουσαν ή που δεν είχανε ακόμη τελειώσει. Όπου κι αν κοίταζες φτιαχνόταν κάτι καινούργιο, ετοιμαζόταν κάτι μεγαλύτερο. Αφήσαμε την πόλη και φτάσαμε λίγο πιο έξω, στ’ Ακλειδιού, κοντά σε άλλα αρχοντικά, δύο απ’ αυτά ακόμα με τις σκαλωσιές. Κοιτάζανε στη θάλασσα και στα βουνά της Μικρασίας. “Κι ο απέναντι γιαλός είναι δικός μας, Μυτιληνιός, κι ό,τι βλέπει το μάτι σου κι ακόμη παραπέρα. Από το Αϊβαλί μέχρι την Πόλη και τη Σμύρνη τα τσιφλίκια και η αγορά μας, από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι το Κάιρο οι δουλειές μας”, παινεύτηκε ο νέος νοικοκύρης φχαριστημένος για όσα υπήρχανε κι ακόμη πιο πολύ για όσα περίμεναν».
Χρόνια Πολλά…
Και ας μην ξεχνάμε αυτό που λέει ο ποιητής μας, ο Ελύτης:
«Βαρύς ο κόσμος να τον ζήσεις,
όμως για λίγη περηφάνια το άξιζε».
