«Το φως της λαμπάδας που άναψε αυτός ο νεαρός διάκονος της Βηρυτού, φτάνοντας μία μέρα στη Βασιλεύουσα μ’ ένα τυλιχτάρι κάτω από τη μασχάλη, για να κλειστεί σ’ ένα καμαράκι και να γράψει εκατοντάδες ποιήματα, δεν ομολογεί απλώς πίστη και αφοσίωση στην εκκλησία του Χριστού· καίει και θρέφεται από μια παράδοση που δεν είχε ίσως κανένα πλέον αντίκρισμα στον απέραντο ελληνόφωνο πληθυσμό (ηττημένη καθώς ήτανε από τον μονοθεϊσμό και τις νέες ανθρωπιστικές αξίες), κρατιότανε όμως γερά, σαν τρόπος εκφραστικός, αγκιστρωμένη από τη γλώσσα κι έτοιμη, μεσ’ απ’ αυτήν, να περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο, για να κατισχύσει με τον ίδιο τρόπο ακριβώς που ο φορέας της είχε, ειρηνικά κι εκείνος, πετύχει να βρεθεί, από υποτελής, κυρίαρχος και ιδρυτής μιας παντοδύναμης αυτοκρατορίας. Οι μυστικές πνευματικές δυνάμεις καθώς βλέπουμε, ακολουθούν κάποτε τη μοίρα των πολιτικών ή το αντίστροφο που σημαίνει ότι, σ’ ένα βάθος απώτατο και οι δύο τους βρίσκονται σε συνεχή συνάρτηση […]
[…] Διάκονος ήταν και, καθώς φαίνεται, διάκονος έμεινε ως τέλος της ζωής του ο Ρωμανός· με τόσες πτυχές στην ιδιωτική του ζωή όσες και στο φτωχό του ράσο. Είναι αυτό ένα μεγαλείο που, ανεξάρτητα εντελώς από κάθε ηθική, χριστιανική ή άλλη, μας βοηθεί να βλέπουμε τους δημιουργούς μέσα στη μόνωσή τους και να τους παρακολουθούμε στον αγώνα τους για μιάν αφιλόκερδη αποτίμηση της ζωής και των αξιών που περικλείνει.
Εκεί, σ’ ένα κελί του ναού της Θεοτόκου της εν τοις Κύρου, τον φαντάζομαι κι εκείνον να βαδίζει επάνω κάτω μια ζωή ολόκληρη, παλεύοντας με τις λέξεις· όπως ο Σολωμός, και ας ήταν ένα κόμης· όπως ο Παλαμάς, κι ας ήταν ένας γραμματικός. Δεν γίνεται αλλιώς η ποίηση. Κακομαθημένοι στις μέρες μας, προσπαθούμε να γεμίσουμε τα βιογραφικά κενά με υποθέσεις: “αδύνατον ένας ποιητής με τόση φήμη και με την εύνοια επιπλέον του Ιουστινιανού να μην είχε καταλάβει ύπατα αξιώματα”. Λησμονούμε ότι για μερικούς ανθρώπους η συγγραφή δεν είναι φιλοδοξία· είναι ύψιστη αποστολή»[…]
ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ, “Ρωμανός ο Μελωδός” στο: Εν Λευκώ, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1995, 35, 54-55.
ΕΠΙΛΟΓΙΚΗ ΣΗΜΕΙΩΣΗ
Ένα ξεχωριστό βιβλίο για τον Ρωμανό είναι αυτό του Κύπριου ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη, Ρωμανού του Μελωδού Τρεις Ύμνοι, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1997, το οποίο βραβεύτηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας.