Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ
ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΧΩΜΙΟΥ ΡΟΥΣΑΝΟΥ[1]
Η λογιοσύνη του Παχώμιου Ρουσάνου
Ο Παχώμιος Ρουσάνος ο αποκαλούμενος ρακενδύτης[2], στο χώρο των νεοελληνικών θεολογικών και ιστορικών σπουδών είναι γνωστός ως ένας από τους πιο επιφανής θεολόγους και εκκλησιαστικούς λογίους συγγραφείς[3], των κάτω χρόνων της Τουρκοκρατίας. Άριστος αντιγραφέας κωδίκων, πολυγραφότατος συγγραφέας και λαμπρός ιεροκήρυκας, ο Ρουσάνος περιόδευσε όλες σχεδόν τις υπόδουλες ελληνικές χώρες (Κωνσταντινούπολη, Πόντο, Βενετία, Αττική, Ήπειρο, Μακεδονία, Θράκη, Θεσσαλία, Πελοπόννησο, Κρήτη, Επτάνησα, Κύπρο), έζησε για μια περίπου δεκαετία στο Άγιον Όρος και επισκέφθηκε του Αγίους Τόπους. Παρά το βραχύ βίο του, άσκησε το λειτούργημα του διδασκάλου με επιτυχία[4], γεγονός που επιβεβαιώνεται από τις πολλές μελέτες του για τη γραμματική της αρχαίας ελληνικής, καθώς επίσης και τη ρητορική του δεινότητα. Εκείνο, ωστόσο, που εκπλήσσει ακόμη περισσότερο το μελετητή του έργου του είναι το γεγονός, ότι ο Ρουσάνος σε μια εποχή εντόνων θεολογικών και εκκλησιαστικών ζυμώσεων που συνέβησαν στον ευρύτερο βαλκανικό και ευρωπαϊκό χώρο, όπως λόγου χάριν η προσηλυτιστική δράση των μισσιοναρίων της Καθολικής Εκκλησίας, κυρίως στις λατινοκρατούμενες ελληνικές περιοχές και οι επιδράσεις που προκάλεσε η Μεταρρύθμιση και η Αντιμεταρρύθμιση στον ορθόδοξο κόσμο, διεξήγαγε σθεναρό αγώνα για να προφυλάξει το Γένος από οποιεσδήποτε παρεκκλίσεις[5]. Για το λόγο αυτό, ορθότατα έχει επισημανθεί ότι υπήρξε συνεχιστής της πατερικής παράδοσης[6]. Τούτο επαληθεύεται από το ότι ο ορμητικός του χαρακτήρας, προσπάθησε να αναχαιτίσει το ρεύμα κάθε αιρετικής απόκλισης και αλλαξοπιστίας ευρύτερων λαϊκών στρωμάτων, με ειδικές συγγραφές που σκοπό είχαν να καταδείξουν την ανωτερότητα της Ορθοδοξίας από κάθε πίστη[7]. Η διαμάχη του με το σύγχρονό του λόγιο Ιωαννίκιο Καρτάνο, που ως αφορμή είχε την επιχειρούμενη από αυτόν μετάφραση αγιογραφικών χωρίων στην απλή γλώσσα[8], συνεπικουρούμενη βέβαια και με πολλές κακοδοξίες, δογματικού κυρίως χαρακτήρα, είναι ιδιαίτερα ενδεικτική: καταδεικνύει τη μαχητικότητα του Ρουσάνου και την προσπάθειά του στο να διαφυλάξει την ενότητα του Γένους και της Ορθοδοξίας[9].