Αρχείο μηνός Σεπτέμβριος 2015

1η Οκτωβρίου· μνήμη του “Ελληνοσύρου μάγου” Ρωμανού του Μελωδού…

«Το φως της λαμπάδας που άναψε αυτός ο νεαρός διάκονος της Βηρυτού, φτάνοντας μία μέρα στη Βασιλεύουσα μ’ ένα τυλιχτάρι κάτω από τη μασχάλη, για να κλειστεί σ’ ένα καμαράκι και να γράψει εκατοντάδες ποιήματα, δεν ομολογεί απλώς πίστη και αφοσίωση στην εκκλησία του Χριστού· καίει και θρέφεται από μια παράδοση που δεν είχε ίσως κανένα πλέον αντίκρισμα στον απέραντο ελληνόφωνο πληθυσμό (ηττημένη καθώς ήτανε από τον μονοθεϊσμό και τις νέες ανθρωπιστικές αξίες), κρατιότανε όμως γερά, σαν τρόπος εκφραστικός, αγκιστρωμένη από τη γλώσσα κι έτοιμη, μεσ’ απ’ αυτήν, να περάσει στο αντίπαλο στρατόπεδο, για να κατισχύσει με τον ίδιο τρόπο ακριβώς που ο φορέας της είχε, ειρηνικά κι εκείνος, πετύχει να βρεθεί, από υποτελής, κυρίαρχος και ιδρυτής μιας παντοδύναμης αυτοκρατορίας. Οι μυστικές πνευματικές δυνάμεις καθώς βλέπουμε, ακολουθούν κάποτε τη μοίρα των πολιτικών ή το αντίστροφο που σημαίνει ότι, σ’ ένα βάθος απώτατο και οι δύο τους βρίσκονται σε συνεχή συνάρτηση […]

[…] Διάκονος ήταν και, καθώς φαίνεται, διάκονος έμεινε ως τέλος της ζωής του ο Ρωμανός· με τόσες πτυχές στην ιδιωτική του ζωή όσες και στο φτωχό του ράσο. Είναι αυτό ένα μεγαλείο που, ανεξάρτητα εντελώς από κάθε ηθική, χριστιανική ή άλλη, μας βοηθεί να βλέπουμε τους δημιουργούς μέσα στη μόνωσή τους και να τους παρακολουθούμε στον αγώνα τους για μιάν αφιλόκερδη αποτίμηση της ζωής και των αξιών που περικλείνει.

Εκεί, σ’ ένα κελί του ναού της Θεοτόκου της εν τοις Κύρου, τον φαντάζομαι κι εκείνον να βαδίζει επάνω κάτω μια ζωή ολόκληρη, παλεύοντας με τις λέξεις· όπως ο Σολωμός, και ας ήταν ένα κόμης· όπως ο Παλαμάς, κι ας ήταν ένας γραμματικός. Δεν γίνεται αλλιώς η ποίηση. Κακομαθημένοι στις μέρες μας, προσπαθούμε να γεμίσουμε τα βιογραφικά κενά με υποθέσεις: “αδύνατον ένας ποιητής με τόση φήμη και με την εύνοια επιπλέον του Ιουστινιανού να μην είχε καταλάβει ύπατα αξιώματα”. Λησμονούμε ότι για μερικούς ανθρώπους η συγγραφή δεν είναι φιλοδοξία· είναι ύψιστη αποστολή»[…]

ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ, “Ρωμανός ο Μελωδός” στο: Εν Λευκώ, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1995, 35, 54-55.

ΕΠΙΛΟΓΙΚΗ  ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Ένα ξεχωριστό βιβλίο για τον Ρωμανό είναι αυτό του Κύπριου ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη, Ρωμανού του Μελωδού Τρεις Ύμνοι, εκδ. Άγρα, Αθήνα 1997, το οποίο βραβεύτηκε από την Ελληνική Εταιρεία Μεταφραστών Λογοτεχνίας.

30η Σεπτεμβρίου· Ημέρα Μνήμης Εθνικών Ευεργετών

Λ Ο Γ Ι Ο Σ Υ Ν Η   Κ Α Ι   Ε Υ Ε Ρ Γ Ε Τ Ι Σ Μ Ο Σ[1]

Του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

Σεβασμιότατε.

Σεβαστή και εκλεκτή ομήγυρη.

Εν πρώτοις θα ήθελα να εκφράσω τις ευχαριστίες μου προς τους υπεύθυνους οργάνωσης της σημερινής Ημέρας Μνήμης Εθνικών Ευεργετών για την τιμή να με ορίσουν ομιλητή. Το θέμα που σύντομα θα πραγματευθώ ενώπιόν σας είναι: Λογιοσύνη και Ευεργετισμός. Νομίζω ότι είναι σκόπιμη αυτή η παράθεση του τίτλου. «Αρχή σοφίας η των ονομάτων επίσκεψις», καθώς έλεγε ο Επίκτητος. Συνέχεια

«Περί απαλλαγών λόγος και αντίλογος…»

Από τον Πανελλήνιο Θεολογικό Σύνδεσμο «ΚΑΙΡΟΣ – για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης», εκδόθηκε το παρακάτω Δελτίο Τύπου, σχετικά με τις τελευταίες δηλώσεις της Υφυπουργού Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων κας. Σίας Αναγνωστοπούλου για τις απαλλαγές μαθητών/τριών από το ΜτΘ. Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, το παρακάτω Δελτίο Τύπου δείχνει ότι στο θεολογικό χώρο, ευτυχώς, ακόμη υπάρχει νηφάλιος λόγος, μακριά βέβαια από κραυγές και συντεχνιακές νοοτροπίες.

Χολαργός 27-9-2015

«Περί απαλλαγών λόγος και αντίλογος…»

Ο Πανελλήνιος Θεολογικός Σύνδεσμος «ΚΑΙΡΟΣ – για την αναβάθμιση της θρησκευτικής εκπαίδευσης» παρακολουθεί με ζωηρό ενδιαφέρον αλλά και ανησυχία την έντονη κριτική που αναπτύχθηκε πρόσφατα απέναντι στην τελευταία εγκύκλιο για την απαλλαγή από το Μάθημα των Θρησκευτικών. Ως θεολόγοι που μοχθούμε για να εκπαιδευθούν νέοι άνθρωποι στο να αναστοχάζονται πάνω στις πνευματικές και θρησκευτικές τους αναζητήσεις και να κατανοούν το αποτύπωμα αυτών των αναζητήσεων μέσα στην ελληνική κοινωνία και την ιστορία της, είμαστε οι τελευταίοι που θα επιδιώκαμε έναν βιασμό συνειδήσεων και παραβίαση της θρησκευτικής τους ελευθερίας. Ωστόσο, η σχολική πραγματικότητα βεβαιώνει, όπως επισημάναμε και παλαιότερα με υπόμνημά μας και στις συναντήσεις μας με τις κατά καιρούς πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου Παιδείας και τελευταία με τον κ. Λοβέρδο,  πως  συχνά η χρήση της επίκλησης λόγων θρησκευτικής συνείδησης για απαλλαγή από το ΜτΘ, ανάλογα με τις εκάστοτε και ανά πάσα στιγμή μεταβαλλόμενες συνθήκες στη σχολική αίθουσα και συνηθέστερα στο Λύκειο, γινόταν με σκοπό την αποφυγή ενός μαθήματος από το σύνολο των μαθητικών υποχρεώσεων και του βαθμολογικού Μέσου Όρου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την αναίρεση της ισονομίας των μαθητών, επιτρέποντας την αβασάνιστη διάκριση στις εκπαιδευτικές τους υποχρεώσεις και την εκπαιδευτική ύλη που διδάσκονται, παιδαγωγικά προβλήματα γιατί ενθάρρυνε τη φυγοπονία και μπορούσε να οδηγήσει σε περιθωριοποίηση του απαλλασσόμενου μαθητή έναντι της υπόλοιπης τάξης, διοικητική αταξία λόγω των μετακινήσεων μαθητών από τμήμα σε τμήμα, καθιστώντας τελικά ένα μάθημα του σχολικού προγράμματος οιονεί επιλεγόμενο και μετατρέποντας ταυτόχρονα κατά μοναδικό τρόπο τον διδάσκοντα σε όμηρο της ανάγκης να διαφημίσει το γνωστικό του αντικείμενο και ίσως να «εκμαυλίσει» τους μαθητές για να ανταποκρίνεται στο ρόλο του.

Η αντίδραση του κόσμου των θεολόγων εκπαιδευτικών που από τη μεριά του Συλλόγου μας μεταφέρθηκε με την επισήμανση όλων των παραπάνω στις επανειλημμένες επαφές μας με την πολιτική ηγεσία και τους υπηρεσιακούς παράγοντες του Υπουργείου και του ΙΕΠ αλλά και σε γραπτές εκθέσεις και ανακοινώσεις μας,  συνεισέφερε μαζί με άλλες εξελίξεις (όπως η υπ’ αρ. 115/2012 απόφαση του Διοικητικού Εφετείου Χανίων) στην τελευταία Εγκύκλιο (23.1.2015), που λύνει τα προβλήματα αυτά, αντιμετωπίζοντας με ρεαλισμό την υπάρχουσα κατάσταση και τερματίζοντας μια περίοδο μεγάλης αναταραχής, που ξεκίνησε το 2008, με την έκδοση τότε τριών διαδοχικών εγκυκλίων για το θέμα.

Για το Σύλλογό μας η εξέλιξη αυτή είναι ένα βήμα προς την επίτευξη ενός ευρύτερου στόχου για το μάθημα, που είναι ένα μάθημα υποχρεωτικό για όλους τους μαθητές, επιτρέποντάς τους τη διείσδυση στη θρησκευτική τους αναζήτηση καθώς παρέχει τα γνωστικά μέσα για την κατανόηση της επίδρασης της θρησκείας στη συγκεκριμένη κοινωνία (την ελληνική) ιστορικά, αλλά και την ταυτότητα του «διαφορετικού» που ζει δίπλα του. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και το νέο Πρόγραμμα Σπουδών Θρησκευτικών του Δημοτικού-Γυμνασίου που ολοκληρώθηκε το 2011 και αναθεωρήθηκε το 2014 ενώ εφαρμόστηκε πιλοτικά επί διετία, καθώς και το αντίστοιχο ΠΣ του Λυκείου. Ένα σύγχρονο ΜτΘ με τα χαρακτηριστικά αυτά θα λύσει σταδιακά τα προβλήματα περιεχομένου, χαρακτήρα, αλλά και διδακτικών στόχων, χωρίς να δημιουργεί προβλήματα συνείδησης, επιβολής κάποιου δόγματος κλπ. Επομένως, η λύση βρίσκεται προς την εξέλιξη του περιεχομένου του ΜτΘ και όχι στη μεγέθυνση της δυνατότητας απαλλαγής, με την απλούστευση της διαδικασίας, που έχει τελικό αποτέλεσμα τον κατακερματισμό της σχολικής τάξης.

Με τις θέσεις αυτές ο Σύλλογός μας είναι πρόθυμος να συζητήσει αναλυτικά με τη νέα πολιτική ηγεσία του Υπουργείου αλλά και με άλλους ενδιαφερόμενους, όπως την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων, την ΟΛΜΕ,  ακόμη και την Ένωση Αθέων, με γνώμονα πάντοτε τους γενικούς μορφωτικούς σκοπούς της παιδείας, τους ειδικούς στόχους του Μαθήματος των Θρησκευτικών σε συνδυασμό με το σεβασμό της προσωπικότητας του μαθητή και των δικαιωμάτων του.

Το Διοικητικό Συμβούλιο

Ο Πρόεδρος                                       

Δ. ΜΟΣΧΟΣ                                    

Επικουρος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΕΚΠΑ

Ο Αντιπρόεδρος

ΓΡ. ΜΑΥΡΟΚΩΣΤΙΔΗΣ

Θεολόγος / Διευθυντής Λυκείου            

Ο Γ. Γραμματέας

Γ. ΠΑΠΑΔΟΥΠΟΥΛΟΣ

Θεολόγος / Διευθυντής Λυκείου                                            

Τα Μέλη

ΑΙΚ. ΠΕΝΙΡΤΖΗ, Θεολόγος Δ. Ε.

ΧΡΥΣ. ΣΤΑΜΟΥΛΗΣ, Καθηγητής Θεολογικής  Σχολής  ΑΠΘ

Θ. ΓΙΑΓΚΟΥ, Καθηγητής Θεολογικής Σχολής ΑΠΘ

ΑΝΔΡ. ΑΡΓΥΡΟΠΟΥΛΟΣ, Σχολικός Σύμβουλος Δ. Μακεδονίας

ΑΝΤ. ΠΑΝΑΓΑΚΗΣ, Εκπαιδευτικός Α/θμιας Εκπ/σης / Θεολόγος

ΧΡΙΣΤ. ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ, Θεολόγος Δ. Ε.

Το “σχήμα” και ο “δρόμος”

“Όταν φτάσεις κάπου στην πίστη σου ή στη σκέψη σου – αλλά φτάσεις – ο μεγάλος κίνδυνος είναι να πάψεις να είσαι ανοιχτός σε όλα τα άλλα και να βρίσκεις σε όλα τα άλλα εκείνο που εσύ θέλεις να βρεις και όχι εκείνο που ο καθένας ή ο άλλος παρουσιάζει στα βιβλία του, στα γραφτά του, σε αυτό που κάνει. Αυτόματα τότε, όταν το πάθεις αυτό – οι περισσότεροι το παθαίνουν – σταματάει και το προχώρημα, το πλάτεμα, το μεγάλωμά σου, το τελείωμα στο δρόμο που ακολούθησες (στο δρόμο που έφτασες κάπου, είτε πίστη είναι είτε σκέψη) και απομένεις τότε ακίνητος, κλεισμένος, δίχως τη ζωοπάροχη επαφή με τη ζωή, τη ζωή που καθημερινά γύρω σου ζητάει να σε βοηθήσει σε οποιοδήποτε δρόμο ακολούθησες, να σε πλουτίσει, να σου σταθεί, να σε φροντίσει, να σε κρατήσει ανοιχτό σε όσα εκείνη φέρνει, αν την προσέχεις και γόνιμα την ακούς ή την έχεις ανώτερη από σένα και πάντα μπροστά σου, ποτέ πίσω. Στο σημείο αυτό βρίσκεται ο μεγάλος κίνδυνος να μην προχωρήσεις πια το δρόμο που ακολούθησες (πέρα από εκεί που έχεις φτάσει), αλλά να απομείνεις στάσιμος μέσα εκεί, ακίνητος και να μαρμαρώσεις. Ένα βάρος νεκρό για την πίστη σου και για τη σκέψη σου. Απολίθωμα. Και επειδή οι περισσότεροι το παθαίνουν αυτό, απομένουν λίγοι πάντα όσοι προχωρούν ολοένα ζωντανά στο δρόμο που ακολούθησαν, είτε πίστη είναι είτε σκέψη, και ελάχιστοι όσοι κάποτε ακραγγίξουν το στόχο ή μια μέρα φτάνουν στο τέρμα του δρόμου”.

ΖΗΣΙΜΟΣ ΛΟΡΕΝΤΖΑΤΟΣ, Collectanea, εκδ. Δόμος, Αθήνα 2009, σ. 502.

Το σχήμα και … ο δρόμος

Θρησκευτικά και Κινηματογράφος

“Καλλιτέχνης χωρίς πίστη είναι σαν ζωγράφος τυφλός εκ γενετής”.

Αντρέι Ταρκόφσκι, Σμιλεύοντας το χρόνο, μτφρ. Σ. Βελέντζας, εκδ. Νεφέλη, Αθήνα 1987, 60-61.

ΑΝΤΡΕΪ ΤΑΡΚΟΦΣΚΙ. O σκηνοθέτης της χριστιανικής μεταφυσικής

Η ΘΥΣΙΑ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Η ΨΩΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑ ΚΑΙ Ο ΒΕΝΙΑΜΙΝ Ο ΛΕΣΒΙΟΣ

Η ΨΩΡΟΚΩΣΤΑΙΝΑ ΚΑΙ Ο ΒΕΝΙΑΜΙΝ Ο ΛΕΣΒΙΟΣ. Το παρόν ως Ιστορία και η Ιστορία ως παρόν

Υπό του ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑ

ΟΛΙΓΑ ΠΡΟΛΟΓΙΚΑ

Ανέκαθεν η Ιστορία υπήρξε ιδιαίτερα προσφιλές πεδίο για ένα μέρος λογοτεχνών. Τα αποτελέσματα, βέβαια, ανάλογα την εποχή και το δημιουργό διαφέρουν. Όποιος τουλάχιστον καταπιάνεται με το ζήτημα αυτό, όπως σωστά έχει υποστηριχθεί, οφείλει να κάμει τις «απαραίτητες ταξινομήσεις»[1]· κι αναφέρομαι κυρίως στον ιστορικό όχι μόνο της Λογοτεχνίας, αλλά και στον καθεαυτό ιστορικό. Επιπροσθέτως, λαμβάνοντας υπόψη την παραπάνω θέση, θα ήθελα να καταστήσω σαφή ακόμη μια βασική παράμετρο: οφείλουμε να βλέπουμε και να θεωρούμε την Ιστορία μας, όχι μόνο ως ένα ένδοξο πολλές φορές παρελθόν, αλλά και ως ένα διαρκές παρόν. Φέρνω ως παράδειγμα τους δύο βασικούς πρωταγωνιστές του βιβλίου της κας. Παπαδριανού, την Χατζηκώστα – Αϊβαλιώτη και τον Διδάσκαλο του Γένους Βενιαμίν Λέσβιο, και προτείνω να τους δούμε μέσα από ένα διπλό ή μάλλον έναν πολλαπλό καθρέφτη. Ας υποθέσουμε ότι κάθε κάτοπτρο είναι κι ένα γεγονός από το βίο τους. Υπ’ αυτήν την έννοια, έχω τη γνώμη ότι τίποτε απ’ τα δύο αυτά πρόσωπα και τα γεγονότα της μετεπαναστατικής περιόδου, δεν μπορεί να ολοκληρώσει τη μορφή του, παρά μόνο μέσα από τη σύνθεση δυο τουλάχιστον ειδώλων από εκείνα που προκαλεί. Από το βασικό, δηλαδή, κι ανεπανάληπτο τρόπο με τον οποίο καθρεφτίζονται στη «δική τους εποχή», και κατόπιν από τα «παραλλαγμένα είδωλα μιας άλλης εποχής» ή «εποχών» που τα ανακαλεί στη μνήμη και τα σπουδάζει[2]. Κι ομιλώ για τη δική μας εποχή, τη σημερινή και τον τρόπο που διαβάζουμε βιβλία σαν της κας. Παπαδριανού, τα οποία μας κάμουν να ξαναθυμούμαστε πρόσωπα και γεγονότα που καθόρισαν την ιδιοπροσωπία του Νεότερου Ελληνισμού.

Ωστόσο, εκείνο που οφείλουμε να δούμε για την δεκαπενταετία κατά την οποία διαδραματίζονται τα γεγονότα του βιβλίου και, βέβαια, τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν σ’ αυτά· ενδεικτικά αναφέρω την τραγική καταστροφή του Αϊβαλιού τον Ιούνιο του 1821, την Πανώρια Χατζηκώστα – Αϊβαλιώτη και τον γνωστό Βενιαμίν Λέσβιο, είναι γεγονότα και πρόσωπα ενταγμένα στη δική τους εποχή, με τα δικά τους θα ‘λεγα «συστήματα ιδεών», τα οποία εμείς σήμερα, προσπαθούμε να ερμηνεύσουμε.
Συνέχεια

Ένας Νομπελίστας της Λογοτεχνίας… για τους πολιτικούς

“Δεν γνωρίζει τίποτα και νομίζει ότι τα ξέρει όλα. Αυτό τον οδηγεί σαφέστατα σε μια πολιτική καριέρα”.

George Bernant Shaw (1856-1950)

GEORGE BERNARD SHAW· βιβλία

Για τους “Χαλασοχώρηδες” ή Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, οι εκλογές και πολιτικό ήθος

Του ΣΤΕΛΙΟΥ ΚΟΥΚΟΥ

Κάθε φορά που πλησιάζουν εκλογές, το μυαλό μου πάει στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και το διήγημά του Οι Χαλασοχώρηδες. Ο ίδιος το αποκαλεί «μικρά μελέτη» – άλλωστε είναι εκτεταμένο και καταλαμβάνει 61 σελίδες στην κριτική έκδοση του Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλου και των εκδόσεων Δόμος. Θα μπορούσε όμως κάποιος να το χαρακτηρίσει και νουβέλα.

Όπως και να έχει, Οι Χαλασοχώρηδες αποτελούν κορυφαίο, γλαφυρότατο δοκίμιο πολιτειολογίας, που θα έπρεπε να διδάσκεται σε σχολές πολιτικών επιστημών, δημοσιογραφίας, κοινωνιολογίας, λαογραφίας ή ακόμα και φιλοσοφίας ή θεολογίας. Παρ’ όλα αυτά, μη νομίσετε ότι το κείμενο αυτό αποτελεί ένα πληκτικό δοκιμιακό έργο – κάθε άλλο. Νομίζω πως το χιούμορ, η λεπτή ειρωνεία, ακόμα και το σπαρταριστό γέλιο τις περισσότερες φορές υπερισχύουν, δίνοντας ένα ιδιαίτερα ζωντανό και απολαυστικό έργο. Και βεβαίως ο αναγνώστης μπορεί να διαπιστώσει πως εδώ έχουμε ένα πραγματικό λογοτεχνικό έργο και όχι μια εξωραϊσμένη… λογοπλοκή που θέλει να παρουσιάζεται ως λογοτεχνία.

Ο Σκιαθίτης όμως χρησιμοποιεί τη λογοτεχνία ως όχημα για να μας μεταφέρει χίλια δυο «χρήσιμα» πράγματα, να μας λύσει γρίφους, να μας παραδώσει έναν κόσμο που χάνεται, έναν άλλο που αναδύεται, σκέψεις και αντιλήψεις αιώνιες, όπως αυτές καταγράφονται στο κοινωνικό σώμα, χωρίς ο ίδιος να στέκει ξένος παρατηρητής, αλλά παίρνοντας θέση μέσα από το έργο του. 

Από το συγκεκριμένο κείμενο μπορείς να ανασύρεις σκέψεις που και σήμερα μας απασχολούν και αφορούν το πολιτικό ήθος: την ηθική και ανηθικότητα της πολιτικής πράξης, αλλά και να συναντήσεις πράγματα και συμπεριφορές σημερινές, κάποιες φορές ελαφρώς ίσως παραλλαγμένες, αν όχι και αυτούσιες. Μάλιστα μπορεί να ξαφνιαστείς για την επικαιρικότητα τέτοιων σκέψεων που κατατίθενται από τόσο παλιά. Βέβαια πιο παλιά τον Παπαδιαμάντη τον είχαν γραμμένο στα μαύρα κατάστιχα κάποιοι επιφανειακά προοδευτικοί, αλλά όλα αυτά είναι παλαιά. 

Ας δούμε όμως κάποια στοιχεία όσο μας επιτρέπει ο χώρος της στήλης. Γράφει λοιπόν ο Παπαδιαμάντης: «Ο δε εξ αρχής ομιλών εκαλείτο Λέανδρος Παπαδημούλης, και κατήγετο εκ του τόπου» και εμείς είμαστε σίγουροι ότι αναφέρεται στον εαυτό του. Διαβάστε και τα παρακάτω: «Είχε κατέλθει μετά πολλά έτη, νοσταλγός εξ Αθηνών, όπου συνήθως διέτριβεν, ασχολούμενος εις έργα ουχί παραδεδεγμένης χρησιμότητος. Ήτο υψηλός, υπερτριακοντούτης, με μαύρην κόμην και γένειον, μελαμψός, με αδρούς χαρακτήρας, πενιχρός την αναβολήν, πτωχαλαζών, τρέφων αλλοκότους ιδέας».

Μία απ’ αυτές τις αλλόκοτες ιδέες του ήταν ότι η δωροδοκία κατά τις εκλογές «ήταν το μικρότερον κακόν». Λίγο πιο κάτω βέβαια θα πει ότι μιλά σχετικώς και όχι απολύτως, για να προσθέσει ότι: «Το κατ’ εμέ φρονώ ότι η δωροδοκία είναι το μικρότερον κακόν». Και βέβαια δεν τον απασχολεί η δωροδοκία σαν «μερικούς άλλους ψιττακούς ηθικολόγους των εφημερίδων», αλλά το πώς γεννάται το όλο πλέγμα και η εξάρτηση, χωρίς να περιορίζει τη δωροδοκία στο δόσιμο χρημάτων. Για να επιθυμήσεις λοιπόν, λέει, να γίνεις βουλευτής και να υπηρετήσεις το έθνος, πρέπει να είσαι χορτάτος. «Η φιλοδοξία είναι νόσος των χορτάτων» ενώ «η λαιμαργία των πεινασμένων το νόσημα». Και βέβαια στις εποχές εκείνες υπήρχαν άνθρωποι «κατά γράμμα πεινασμένοι». Έτσι έπρεπε σ’ αυτούς τους πεινασμένους ο υποψήφιος ή να δώσει χρήματα ή να παραθέσει γεύμα ή να στείλει κατ’ οίκον βακαλιάρον και σαρδέλες και οίνον. Έτσι «εκείνοι είναι χορτάτοι και τρέφουσιν όνειρα και φιλοδοξίας, ούτοι πεινώσι και θέλουν να φάγωσι». Έτσι πώς να αποφύγουμε τη δωροδοκία, «αφού η επάρατος πλουτοκρατία είναι άφευκτον κακόν» και «κατά ποίον άλλον τρόπον θ’ αποκτώνται τ’ αξιώματα»; Όποιος δυσφορεί λοιπόν για τη γενικευμένη δωροδοκία, «ας μη μετέχη του εκλογικού αγώνος, μήτε ως εκλογεύς μήτε ως εκλέξιμος. ‘Κυάμων απέχεσθε…’»!

Από την αρχή όμως του διηγήματος ο Αλ. Παπαδιαμάντης περιγράφει σκηνές απείρου κάλλους, οι οποίες λαμβάνουν χώρα στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Σκιάθο, και έχουν να κάνουν με τα εκλογικά ήθη. Οι σκηνές αυτές όμως δεν αποτελούσαν, φαντάζομαι, προνόμιο μόνο της εγκαταλελειμμένης νησιωτικής Ελλάδας, αφού πολλά από τα τεκταινόμενα συμβαίνουν μέχρι και σήμερα πανελληνίως και ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές, οι οποίες έχουν ευκολότερα πρόσβαση στην κεντρική εξουσία. Και όταν λέμε εξουσία, μη φαντάζεστε και πολλά πράγματα. Παλιότερα αρκούσε η γνωριμία με τον θυρωρό της πολυκατοικίας ενός βουλευτή. Ή να γνώριζες έναν δημοτικό σύμβουλο. Μα τι λέμε, ακόμη κι έναν συνοικιακό σύμβουλο… (Μιλάμε πάντα για κομματικά οργανωμένα πρόσωπα). Αυτό ήταν ή είναι(;) ικανό να ανοίξει πλήθος θυρών κεκλεισμένων σφραγίσι επτά, όπως για παράδειγμα για μια θεσούλα στο δημόσιο. Στο σημείο αυτό να παραθέσουμε ένα συγκλονιστικό απόσπασμα από το διήγημα για τη θεσιθηρία, όπως ονομάζει ο Παπαδιαμάντης το νυν αποκαλούμενο ρουσφέτι: «Διότι μη νομίσης, ότι η θεσιθηρία γεννάται μόνη της. Τα δύο κακά αλληλεπιδρώσιν. Η ακαθαρσία παράγει τον φθείρα και ο φθειρ παράγει την ακαθαρσίαν. Το τέρας το καλούμενον “επιφανής” τρέφει την φυγοπονίαν, την θεσιθηρίαν, τον τραμπουκισμόν, τον κουτσαβακισμόν, την εις τους νόμους απείθειαν. Πλάττει αυλήν εξ αχρήστων ανθρώπων, στοιχείων φθοροποιών, τα οποία τον περιστοιχίζουσι, παρασίτων, τα οποία αποζώσιν εξ αυτού, παχυνόμενα επιβλαβώς, σηπόμενα ζωύφια βλαβερά, ύδατα λιμνάζοντα, παράγοντα αναθυμιάσεις νοσηράς, πληθύνοντα την ακαθαρσίαν». Φαντάζομαι τα πιο πάνω δεν ακούγονται σε κανέναν ως πρωτοφανή. Μάλλον περιγράφει τη διαχρονική κακοδαιμονία του ελληνικού δημοσίου. 

Θα κλείσουμε αυτό το σημείωμα με τα ίδια πάλι λόγια του συγγραφέα. «Η ηθική δεν είναι επάγγελμα, και όστις ως επάγγελμα θέλει να την μετέλθη, πλανάται οικτρώς, και γίνεται γελοίος. Όστις πράγματι φιλοσοφεί, και αληθώς πονεί τον τόπο του, και έχει την ηθικήν όχι εις την άκραν της γλώσσης ή την ακωκήν της γραφίδος, αλλ’ εις τα ενδόμυχα αυτά της ψυχής, βλέπει πολύ καλά, ότι είναι αδύνατον να πολιτευθή. ‘Κυάμων απέχεσθε’. Ο Χριστός είπεν: Ου δύνασθε Θεώ λατρεύειν και Μαμμωνά».

Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στην εφημερίδα Θεσσαλονίκη, (9 Οκτωβρίου 1998).

ΠΗΓΗ

Αντίφωνο

Η υποβόσκουσα και η μόνη αληθινή μαγκιά

Όπου Έλληνας επί γης, η ίδια πίκρα… Οι διαπιστώσεις του συγγραφέα, εξαιρετικά απολαυστικές και σωστές… ρωγμή στο τείχος κάθε άρνησης…

«Σαν φλασιά μου ήρθε στο νου τότε η αγαλλίαση που θα ένιωσαν οι πρώτοι πρωινοί διαβάτες της Αθήνας, στις 30 Μαΐου 1941, όταν απομακρύνοντας το βλέμμα από τα πτώματα τα διάσπαρτα στο δρόμο, άλλα γαζωμένα από ριπές πολυβόλων κι άλλα σκελετωμένα ή τυμπανισμένα από την πείνα, κι ατενίζοντας το βράχο της Ακρόπολης, είδαν στη θέση της χιτλερικής σημαίας με τη σβάστικα να κυματίζει η γαλανόλευκη σημαία της λευτεριάς, που ύψωσαν κάτω από τη μύτη του κατακτητή ο Μανόλης Γλέζος κι ο Νίκος Σάντας.

Βραχεία παρηγοριά κι αυτή. Συλλογίστηκα τις ενδόμυχες σβάστικες που δεν αποκαθηλώθησαν οι δύο αγωνιστές, κι οι οποίες σε Μακρόνησο, Γυάρο κι Αη Στράτη εμψύχωναν Ελλήνων χέρια που χτίσαν νέους Παρθενώνες, Έλληνες για να φυλακίσουν. Άρχισα να εκνευρίζομαι. Διέκρινα στη συμπεριφορά μου μια υποβόσκουσα μαγκιά που διόλου δεν γούσταρα, γιατί κατά βάθος πιστεύω πως μόνη αληθινή μαγκιά είναι η εκ νεκρών ανάσταση του Θεανθρώπου Σωτήρα κι όλα τ’ άλλα είναι τζαμπαμαγκιές του κερατά».

ΓΑΒΡΙΗΛ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΕΝΤΖΙΚΗ, Το Βυζάντιο έχει ρεπό, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2013, 545.

Τα Μαθηματικά κατά την Τουρκοκρατία (1453-1821)

Εισαγωγικό σημείωμα

Ένας από τους σημαντικότερος λογίους του 18ου αιώνα, ο «κλεινός» διδάσκαλος του Γένους Ευγένιος Βούλγαρις, με απαράμιλλο ζήλο δίδαξε και ανέδειξε τις θετικές επιστήμες. Στα 1805 με την οικονομική χορηγία των Ζωσιμάδων εκδίδει τα Στοιχεία Γεωμετρίας του Andrea Tacquet[1]. Στην αρκετά πολυσέλιδη αυτή μετάφραση, που βασίστηκε από ότι φαίνεται στην πρωτότυπη λατινική έκδοση του έργου που έγινε στην Κανταβριγία το 1710, ο Βούλγαρις κάμει ευρύτατη χρήση γεωμετρικών πινάκων[2]. Εκτιμήσεις και προβληματισμοί, όπως η παραλλαγή της πλατωνικής ρήσης «μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω, τω μη θέλοντι συζυγώσω τας θύρας», που πρώτος ο Βούλγαρις θα χρησιμοποιήσει στα μαθηματικά του έργα και μάλιστα ως επιγραφή θα στήσει στην είσοδο της Αθωνιάδας Ακαδημίας[3] – θα τον ακολουθήσουν βέβαια, τόσον ο Νικηφόρος Θεοτόκης[4], όσο και ο Βενιαμίν Λέσβιος[5] – είχε τη σημασία της αξίας του τεράστιου οικοδομήματος της μαθηματικής επιστήμης και ειδικότερα της Γεωμετρίας, ως τον κατεξοχήν κλάδο της, που μετράει τη φύση και το χώρο, είτε ως γήινο, είτε ως διαστημικό. Μετά από μια ιστορική  αφήγηση «περί της αρχής και προόδου των μαθηματικών επιστημών»[6], με συστηματικό τρόπο παραθέτει σε επτά βιβλία τα στοιχεία της γεωμετρικής επιστήμης του Andrea Tacquet και ακολουθούν τα θεωρήματα του Αρχιμήδη. Ωστόσο, εδώ, τον Βούλγαρι θα τον απασχολήσουν σοβαρά και τα δεδομένα των άλλων θετικών επιστημών και η διασύνδεσή τους με τη Φιλοσοφία. Και αυτό έκδηλα διαφαίνεται σε αρκετά από τα γραφόμενά του: «τον λόγον τη πείρα συνάπτειν» και ότι «η πείρα ουδέν εις επιστήμην ονίσησι, μη υπό του λόγου οδηγούμενη»[7]. Επανειλημμένα τονίζει ότι ο άνθρωπος οφείλει μόνον «τω υγιεί και ορθώ πείθεσθαι λόγω»[8] και ο «φιλεπιστήμων», ο «ελευθέρως φιλοσοφείν», ο «της αληθείας εραστής»[9] να αποδέχεται μόνο «αν ο ορθός λόγος εγκρίνας, σαφώς τε και ειλικρινώς δοκιμάζει»[10]. Τούτη η σύνδεση των  επιστημών με τη φιλοσοφία δείχνει την ιδιαίτερη ευαισθησία του στη διάδοση των επιστημονικών κατακτήσεων στον ελληνόφωνο χώρο της καθ’ ημάς Ανατολής. Το αγκάλιασμα των φυσικών και θετικών επιστημών συνδυαζόμενο άμεσα με τη φιλοσοφία, αποτελούσε για τον ίδιο «το ολικόν και τέλειον σύστημα»[11].

[1] Ο πλήρης τίτλος: Α. Τακουετίου Στοιχεία Γεωμετρίας μετά σημειώσεων του Ουίστωνος εξελληνισθέντα μεν εκ της Λατινίδος φωνής υπό του Πανειερωτάτου Αρχιεπισκόπου κυρίου Ευγενίου του Βουλγάρεως Ιεροδιακόνου έτι όντος, κα σχολαρχούντος εν τε Ιωαννίνοις, και εν τη Αθωνιάδι Ακαδημία, και εν Κωνσταντινουπόλει, προς ακρόασιν των παρά αυτώ μαθητιώντων. Τα νυν δε τύποις εκδοθέντα υπό της Αυταδελφότητος των Ζωσιμάδων Α. και Ν. και Ζ. και Μ. επί τω διανεμηθήναι δωρεάν τοις φιλεπιστήμωσιν Ελλήνων Νεανίσκοις. Εν Βιέννη της Αουστρίας, εν τη Ελληνική Τυπογραφία Γεωργίου Βενδώτη. 1805.

[2] Φτάνουν τους 58.

[3] «Γεωμετρήσων εισίτω, ου κωλύω. Τω, η θέλοντι συζυγώσω τας θύρας». Βλ. Α. Αγγέλου, «Το χρονικό της Αθωνιάδας», σ. 123.

[4] «Μάτην άράγε ο μεν Πλάτων ταις της Ακαδημίας θύραις επεγράψατο το, Ουδείς αγεωμέτρητος εισίτω, ο δε Ξενοκράτης, παντί αγεωμετρήτω τω χάριν παιδείας αυτώ προσιόντι, Πορεύου έλεγε, λαβάς γαρ ουκ έχεις φιλοσοφίας;». Στοιχεία Μαθηματικών εκ παλαιών και νεωτέρων συνερανισθέντων, [Μόσχα 1798], σ. ια΄.

[5] «Μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω, επέγραψε προ των πυλώνων της Ακαδημίας  Πλάτων, εμφανίζων δια τούτου το αδύνατον της παρεισδύσεως εις τα μυστήρια της φύσεως άνευ της γνώσεως της γεωμετρίας», Γεωμετρίας Ευκλείδου Στοιχεία, τ. Β, [Βιέννη 1820], σ. 5. Και σε άλλο έργο του θα γράψει τα εξής:   «Αφαίρεσον τα μαθηματικά από της Γης, και θέλεις ιδεί τον άνθρωπον ερπύζοντα επί της Γης, χωρίς να δυνηθή να υψωθή από της γηίνης επιφανείας, ούτε να εξέλθη, εκ της πατρίδος αυτού. Και είναι τοσούτον αναγκαία τα μαθηματικά εις την παιδαγωγίαν του ανθρώπου, ώστε τούτων απόντων μένει άπορον εις τι ήθελε παιδαγωγηθή ο άνθρωπος, και πολύ πλέον πως ήθελε παρεισδύσοι εις τα της φύσεως μυστήρια, όθεν και ο Πλάτων επί της θύρας της Ακαδημίας επέγραψε το, «μηδείς αγεωμέτρητος εισίτω». Στοιχεία Αριθμητικής, τ. Α΄, [Βιέννη 1818], σ. ι΄.

[6] Εκτείνεται στις σελίδες iii-xviii.

[7] Τα αρέσκοντα τοις φιλοσόφοις, [Βιέννη 1805], σ. 5.

[8] Η Λογική, [Λειψία 1766], σ. 44.

[9] Αυτόθι, σσ. 60-61.

[10] Αυτόθι, σ. 102.

[11] Αυτόθι, σ. 3.

Σχεδίασμα· Τα Μαθηματικά κατά την Τουρκοκρατία (1453-1821):

ΤΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ