ailiadi's blog

Μελέτη & εκπαιδευτικό, πρωτότυπο υλικό
«Οι Τέχνες ως παράγοντας διατήρησης και ανάκτησης της ψυχικής υγείας του ανθρώπου – Art Therapy, χοροθεραπεία, μουσικοθεραπεία, δραματοθεραπεία».
Μέρος Γ’
(έρευνα που εκπονήθηκε στο πλαίσιο καινοτόμου εκπαιδευτικού προγράμματος Αγωγής Υγείας απ’ τη φιλόλογο-ιστορικό Αμαλία Κ. Ηλιάδη)

«Ψυχική Υγεία – Ο ρόλος της Χοροθεραπείας»
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος-ιστορικός (Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Βυζαντινής Ιστορίας απ’ το Α.Π.Θ.)E-mail: ailiadi@sch.gr
Copyright: Aμαλία Κ. Ηλιάδη
Τρίκαλα 2005
Στοιχεία συγγραφέως: Αμαλία Κ. Ηλιάδη
Δ/νση: Μ. Πιτσάκου 21
Τ.Κ.42100 Τρίκαλα
Τηλ.& Fax: 2431071402
E-Mail: ailiadi@sch.gr
Διορθώσεις-δακτυλογράφηση: Βάσω Κ. Ηλιάδη
Τα συγγραφικά δικαιώματα της μελέτης και του εκπαιδευτικού υλικού ανήκουν στην κ. Αμαλία Κ. Ηλιάδη(συγγραφέα). Απαγορεύεται η αναδημοσίευση, αναπαραγωγή, ολική ή μερική, περιληπτική, κατά παράφραση ή διασκευή και απόδοση του περιεχομένου της έκδοσης με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης, ή άλλο, χωρίς προηγούμενη γραπτή άδεια του συγγραφέα. (Νόμος 2121/1993 & διεθνής σύμβαση της Βέρνης που έχει κυρωθεί με τον Ν.100/1975).
Copyright: Αμαλία Κ. Ηλιάδη-2005.
Αυτή η μελέτη είναι αφιερωμένη στην αδερφή μου Βάσω Κ. Ηλιάδη

Η ψυχική υγεία συνδέεται άμεσα με την ικανότητα φροντίδας του εαυτού και κατά προέκταση με γενικότερα θέματα υγείας. Η ανάγκη προληπτικών παρεμβάσεων, ώστε να μη διαμορφωθούν στάσεις και συμπεριφορές που επιβαρύνουν την υγεία του ατόμου, παρουσιάζεται ως η πλέον ορθή αντιμετώπιση θεμάτων υγείας. Είναι, όμως, δύσκολο να επιτευχθεί διότι κληρονομικές και κοινωνικές αγκυλώσεις καθώς και οι ανταγωνιστικές συνθήκες ζωής της σύγχρονης κοινωνίας, δημιουργούν συναισθηματικές και ψυχολογικές εντάσεις που διαταράσσουν την ψυχική ισορροπία του ατόμου.
Το σχολείο είναι ένας από τους φορείς που συμμετέχουν στη διαμόρφωση των στάσεων και συμπεριφορών του παιδιού/ατόμου. Στόχος του προγράμματος είναι όχι τόσο η μετάδοση γνώσεων αλλά η καλλιέργεια μιας εσωτερικής ευαισθησίας και ενός γόνιμου προβληματισμού, με σκοπό να είναι κανείς σε θέση να «φροντίζει συνολικά τον εαυτό του» απ’ την άποψη της ψυχικής υγείας. Αυτό σημαίνει:
• α) ν’ αποκτήσει επίγνωση του τρόπου λειτουργίας του ανθρώπινου ψυχισμού και των ανθρώπινων σχέσεων.
• β) να οριοθετείται σε σχέση με τους άλλους και
• γ) να επιλέγει εμπειρίες που δεν θα τον εγκλωβίζουν σε συναισθηματικά ή άλλα αδιέξοδα.
Οι παραπάνω επιμέρους στόχοι, εντασσόμενοι στον ευρύτερο σκοπό της αγωγής της ψυχικής υγείας, τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο στο συγκεκριμένο πρόγραμμα σπουδών του Μουσικού Σχολείου (Γυμνασίου-Λυκείου), αφού η καλλιτεχνική «κατεύθυνση» του Σχολείου (μαθήματα μουσικής, θεωρίας και πράξης, ιστορία της Τέχνης, καλλιτεχνικά->εικαστικές τέχνες) προωθεί μια τέτοιου είδους οπτική. Κατά συνέπεια, η αναβάθμιση της ποιότητας ζωής της σχολικής κοινότητας και της τοπικής κοινωνίας, μακροπρόθεσμα, υπάρχει η ελπίδα να επιτευχθεί.

Η από έδρας διδασκαλία ή η διάλεξη δεν έχουν θέση σε μια εκπαίδευση με αληθινό νόημα, ιδιαίτερα όταν το αντικείμενο της εκπαίδευσης έχει να κάνει με ζητήματα που αφορούν την ψυχική υγεία και το ρόλο των τεχνών στην επικοινωνία των ανθρώπων μεταξύ τους. Η μεθοδολογία που ακολουθείται πρέπει να βασίζεται στα εξής:
α) στην ενεργητική εμπλοκή του μαθητή στη διαδικασία της μάθησης: τον βοηθά να εξερευνήσει τα συναισθήματά του, τις απόψεις του, τους φόβους του, τους προβληματισμούς του σε σχέση με θέματα και ζητήματα της ψυχικής υγείας.
β) στην ομαδική συζήτηση που αποτελεί τη βάση της λειτουργίας της ομάδας. συζητώ= συν+ζητώ, ψάχνω κάτι με άλλους.
γ) στον τρόπο διάταξης των θέσεων των μελών της ομάδας, πράγμα που επηρεάζει τη ροή της συζήτησης και τους ρόλους των μελών: Διάταξη των θέσεων σε κίνηση.
δ) στην αναζήτηση και έρευνα μέσα σ’ ένα πλαίσιο συνεργασίας.

Για την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος απαιτούνται 10 συναντήσεις χρονικής διάρκειας 90 λεπτών η καθεμιά. Κατά τη διάρκεια της κάθε συνάντησης γίνεται επαρκής επεξεργασία των θεμάτων μέσα από την εξαγωγή ομαδικών δραστηριοτήτων (ζωγραφική, παιχνίδι ρόλων, παιδαγωγικά παιχνίδια, δραματοποίηση κειμένων, προσωπικό ημερολόγιο ως μέθοδος αυτοπαρατήρησης, χορευτικοί αυτοσχεδιασμοί πάνω σε επιλεγμένα απ’ τους μαθητές μουσικά θέματα, συζητήσεις).

Προβλεπόμενοι συνεργαζόμενοι φορείς:
• Κέντρο κοινωνικής παρέμβασης-ψυχολόγοι.
• Υπεύθυνος Αγωγής Υγείας.
• Γονείς.
• Επαγγελματίες καλλιτέχνες (μουσικούς του Σχολείου, ζωγράφους, εικαστικούς κ.λ.π.)

Η ενεργός συμμετοχή των μαθητών εξασφαλίζεται με τη χρήση «μεθόδων ενεργητικής μάθησης» όπως δουλειά σε μικρές ομάδες, ασκήσεις ελεύθερου συνειρμού, καλλιτεχνική δημιουργία, παίξιμο ρόλων, ομαδικές ασκήσεις.

Μέθοδοι αξιολόγησης του προγράμματος.
• Χρήση ερωτηματολογίου: οι μαθητές θα δώσουν τη γνώμη τους για το περιεχόμενο, τη μεθοδολογία και τον τρόπο διεξαγωγής των συναντήσεων όπως αυτοί θα τα βιώσουν.
• Ελεύθερη ανάπτυξη απόψεων και σκέψεων για το πρόγραμμα. Ως μέθοδοι και τεχνικές Προγραμμάτων Αγωγής και Προαγωγής της Υγείας χρησιμοποιούνται οι «παθητικές» (η διάλεξη, η προβολή DVD /ταινίας, οι διαφάνειες), οι μέθοδοι «ενεργητικής συμμετοχής» (έρευνα, συνεντεύξεις, ερωτηματολόγια, κ.λ.π.) οι «βιωματικές μέθοδοι» (η δραματοποίηση, το θεατρικό παιχνίδι, το γράψιμο μιας ιστορίας, η συμβουλευτική, το διάγραμμα βιωματικών εμπειριών, ο «καθρέπτης», η δημιουργική έκφραση με σχήματα ζωγραφικής, οι φωτογραφίες κ.λ.π.)

Τρόποι επίτευξης της διάδοσης των αποτελεσμάτων του προγράμματος σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο (ημερίδες, έντυπο υλικό, συνεντεύξεις, κ.λ.π.).
• Έκδοση έντυπου υλικού (δημοσίευση σχετικών άρθρων σε τοπικές εφημερίδες).
• Παρουσίαση της δουλείας των παιδιών σε ημερίδα.

Αναμενόμενα αποτελέσματα.
Η απόκτηση δεξιοτήτων, η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης θα συμβάλλουν ουσιαστικά στην ενίσχυση της προσωπικότητας του μαθητή έτσι ώστε να μπορεί να λαμβάνει αποφάσεις που ανταποκρίνονται στις επιθυμίες του και να αναπτύξει ένα συναίσθημα ευθύνης απέναντι στην ίδια του τη ζωή.
Ο εκπαιδευτικός που θα εφαρμόσει πρόγραμμα αγωγής υγείας βρίσκεται πιο κοντά στα παιδιά από όλους τους ανθρώπους του σχολικού περιβάλλοντος, ερχόμενος σε καθημερινή επαφή μαζί τους με ένα τρόπο διαφορετικό από αυτό που απαιτεί η διδασκαλία ενός άλλους μαθήματος.
Όσον αφορά τα αναμενόμενα αποτελέσματα για την κοινότητά μας, αφορούν την προαγωγή της ψυχικής υγείας των παιδιών σήμερα, πολιτών αύριο. Προαγωγή που φροντίζουν σε συνεργασία γονείς και σχολείο.

Στο παραπάνω πρόγραμμα αγωγής υγείας που υλοποιήθηκε στο Μουσικό Γυμνάσιο-Λύκειο Τρικάλων κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2003-2004, συμμετείχαν μαθητές της Α΄ τάξης Γυμνασίου και της Α΄ τάξης Λυκείου, 23 στο σύνολό τους.
Το πρόγραμμα διεξήχθη βασιζόμενο σε διττή μεθοδολογία: απ’ τη μια, σε ερωτηματολόγια βιωματικού-εμπειρικού χαρακτήρα και, απ’ την άλλη, σε συγκέντρωση στοιχείων απ’ τη διεθνή βιβλιογραφία και σχετικές ιστοσελίδες του διαδικτύου. Οι μαθητές, επίσης, έγραψαν προσωπικά κείμενα για την συμβολή των τεχνών στην ψυχική υγεία του ανθρώπου και ζωγράφισαν έργα, εκφράζοντας τον ψυχικό του κόσμο. Οι συγκεντρώσεις και οι συζητήσεις τους στη διάρκεια του προγράμματος, οι απόψεις, διαπιστώσεις και παρατηρήσεις τους πάνω σε θέματα ψυχικής υγείας, οδήγησαν σε παραγωγή μικρών έργων τέχνης: εικόνων με χρώματα της ψυχής τους και χορευτικών αυτοσχεδιασμών πάνω σε επιλεγμένα απ’ τους μαθητές μουσικά θέματα.
Στο τέλος έγινε παρουσίαση της εργασίας σε όλους τους μαθητές και τους καθηγητές του σχολείου, με προβολή έγχρωμων διαφανειών και συνοδεία ζωντανής μουσικής που εκτελέστηκε απ’ τους μαθητές.
Η συνεργασία μεταξύ συντονίστριας, υπεύθυνης- μαθητών και Κέντρου Κοινωνικής Παρέμβασης- υπεύθυνων καθηγητριών υπήρξε στενή και αποτελεσματική. Οι στόχοι του προγράμματος πιστεύουμε πως επετεύχθησαν μιας και οι μαθητές του σχολείου μας παρουσιάζουν μια ιδιαίτερη κλίση και ευαισθητοποίηση σ’ ό,τι αφορά ζητήματα τέχνης και ψυχικής υγείας.

Ενδεικτική βιβλιογραφία
1) Ιστορίες Τέχνης, Λευκώματα, Λεξικά (εικαστικές τέχνες, λογοτεχνία).
2) Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια για την Ιστορία της Μουσικής, εκδ. Αλκυών, Αθήνα.
3) Περιοδικά για το χορό και τις καλές τέχνες στην Ελλάδα.
4) Μουσικά και εικαστικά Περιοδικά.
5) Συνεντεύξεις χορογράφων-χοροθεραπευτών, εικαστικών καλλιτεχνών, μουσικών.

Ακολουθούν Ποιήματα της Αμαλίας Κ. Ηλιάδη, σχολιασμένα και ερμηνευμένα από μαθητές της για τις ανάγκες του παραπάνω προγράμματος:

«Σκέψεις με αφορμή μια Μπυραρία»
Καθόμουν μόνη σε μια μπυραρία ονόματι Λυκίσκος
Σε μια απόμερη γειτονιά των παλιών Τρικάλων
Τότε στο κέντρο της Πόλης
Στη σκιά του κάστρου
Σήμερα στο απόκεντρο της Πόλης
στη σκιά των θορύβων και της διασκέδασης…
Περιμένοντας μιαν αχαΐρευτη παρέα
ανθρώπων αργόσχολων
ανόητων κομπάρσων της ζωής.
Ποιος να το περίμενε αυτό το αναπάντεχο γεγονός;
Εγώ και η σκέψη μου
Τα μεγαλεπήβολα σχέδιά μου
στροβιλίζονται στο κενό
έχοντας όμως μιαν ορισμένη στοχοθεσία.
Βρίσκομαι παντού και πουθενά.

29-3-2008

«Η ποιήτρια εμπνέεται το ποίημα από τη διάθεσή της μια μέρα αργίας. Πώς νιώθει; Τι σκέφτεται; Τι κάνει; Με τρόπο λυρικό και αινιγματικό, απαντά στα παραπάνω ερωτήματα. Ζει μόνη της, δεν έχει αγαπημένο να μοιραστεί την ελευθερία της μέρας. Ξαπλωμένη, με όρεξη για συντροφιά και χαλαρή ταξιδεύει με το νου της. νιώθει ελεύθερη να πετάξει με τα φτερά της ψυχής και της φαντασίας, αφού δεν την πιέζει ο χρόνος. Επιθυμεί το απόλυτο συναίσθημα, είτε αυτό λέγεται πόνος είτε χαρά. Υπαινίσσεται ότι δεν έχει την πολυτέλεια ή το χρόνο να ζήσει το απόλυτο των συναισθημάτων. Η ποιητική της έμπνευση εξαπλώνεται και στη ζωγραφική, όπου κι εδώ εκφράζει το κενό και αφηρημένο ήχο της ψυχής της. Νεκρή Φύση-Μέρα Αργίας ταυτίζονται. Καταλήγει πικρά: «ήταν ωραία και σήμερα». Κι εγώ αναλογίζομαι γιατί τόση μοναξιά και έλλειψη δράσης, γιατί ένα και μόνο πέταγμα του μυαλού, αρκεί στην ποιήτρια; Ειρωνικό είναι το σχόλιό της. Η ψυχή της διαμαρτύρεται σιωπηλά και παραπονιάρικα».

Νίκος Μπέης

Ακολουθεί πρωτότυπο εικαστικό υλικό (δημιουργίες της υπεύθυνης καθηγήτριας του προγράμματος Αμαλίας Κ. Ηλιάδη και μαθητών της που συμμετείχαν στο πρόγραμμα):

Ζωγραφικά έργα των μαθητών/τριών που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος:

Ακολουθεί μέρος του Εικαστικού Υλικού που χρησιμοποιήθηκε ως βάση και ως έναυσμα ή αφορμή για την παραγωγή του παραπάνω πρωτότυπου υλικού από την καθηγήτρια και τους μαθητές της: