ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΓΑ 8/4

Πλάγιο λόγο έχουμε όταν τα λόγια ή τις σκέψεις κάποιου δεν τα πληροφορούμαστε όπως ακριβώς τα είπε ή τα σκέφτηκε, αλλά μας ανακοινώνονται εξαρτημένα από ένα ρήμα λεκτικό, δοξαστικό, κελευστικό, προτρεπτικό ή ερωτηματικό (dico, sentio, rogo κτλ.) και τροποποιημένα (ως προς τις εγκλίσεις, τους χρόνους, τις αντωνυμίες και ορισμένα επιρρήματα).

Ένας γενικός κανόνας της λατινικής γλώσσας, που αφορά στις εγκλίσεις, είναι ότι στον πλάγιο λόγο υπάρχει πάντα ή υποτακτική ή απαρέμφατο. (Στα αρχαία ελληνικά έχουμε οριστική, υποτακτική, ευκτική ή απαρέμφατο).

Για να παρακολουθήσουμε την τροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο, θα διακρίνουμε τις προτάσεις ως προς το περιεχόμενό τους:

Ευθύς	Πλάγιος
Κύρια πρόταση κρίσεως	Ειδικό απαρέμφατο
Κύρια πρόταση επιθυμίας	Δευτερεύουσα βουλητική ή Τελικό απαρέμφατο
Κύρια ευθεία ερώτηση	Πλάγια ερώτηση
Δευτερεύουσα πρόταση (οριστική)	Δευτερεύουσα πρόταση (υποτακτική)
Δευτερεύουσα πρόταση (υποτακτική)	Δευτερεύουσα πρόταση (υποτακτική)

Επίσης, αλλαγές στην τροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο και αντίστροφα παρατηρούνται και στις προσωπικές, κτητικές και δεικτικές αντωνυμίες, όπως επίσης και στα χρονικά και τοπικά επιρρήματα:

Ευθύς	Πλάγιος
ego	se (ipse)1
meus	suus (ipsius)
tu	ille
tuus	illius
hic, iste	ille, is
nunc	tunc, tum
hodie	illo die
cras	postero die
hic	ibi

Σημείωση 1: στη μετατροπή από πλάγιο σε ευθύ λόγο δεν είναι απαραίτητη η μετατροπή των αντωνυμιών του γ΄προσώπου ille, is σε hic, iste (σύμφωνα με το σχολικό εγχειρίδιο Λατινικά (Βιβλίο του Καθηγητή).

π.χ.
{…} praecepit ut eam postero die repente in eum locum emitteret, in quo ipse cum amicis futurus esset.

“ Hanc/eam cras repente in hunc/eum locum emitte, in quo ego cum amicis ero”.

Σημείωση 2: Προσέχουμε ότι η κλητική προσφώνηση του ευθέος λόγου στον πλάγιο, τρέπεται σε αντικείμενο του ρήματος εξάρτησης.
π.χ.
E.Λ. «ego, pater, cana esse malo» (μάθημα 47)

Π.Λ. Iulia respondit patri se canam esse malle

Σημείωση 3:Τα ρήματα dico, impero, narro, persuadeo, praecipio, respondeo, scribo συντάσσονται με δοτική ενώ τα υπόλοιπα ρήματα που συναντούμε στα κείμενα [(ad)hortor, (ad)moneo, doceo, incito, instituo, interrogo, iubeo, oro, rogo] με αιτιατική.

Ας παρακολουθήσουμε αναλυτικά τις μεταβολές που παρουσιάζονται κατά την τροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο και αντίστροφα, στις κύριες προτάσεις κρίσεως και επιθυμίας, στις ευθείες ερωτήσεις αλλά και στις δευτερεύουσες προτάσεις:

Οι κύριες προτάσεις κρίσεως εκφέρονται με Οριστική και τρέπονται στον πλάγιο λόγο σε ειδικό απαρέμφατο, εξαρτώμενο από λεκτικό (dico, narro), δοξαστικό, γνωστικό (scio, cognosco) ή αισθητικό ρήμα (audio, sentio):

Κύριες προτάσεις κρίσεως → ειδικό απαρέμφατο

Συγκεκριμένα:

Οριστική Ενεστώτα → ειδικό απαρέμφατο Ενεστώτα Οριστική Παρατατικού***, Παρακειμένου, Υπερσυντελίκου → ειδικό απαρέμφατο Παρακειμένου Οριστική Μέλλοντα → ειδικό απαρέμφατο Μέλλοντα

Παρατηρήσεις:*** Ωστόσο στις απαντήσεις της ΚΕΕ σε άσκηση πλάγιου λόγου με οριστική ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΥ ΣΤΟΝ ΕΥΘΥ δόθηκε ως σωστή απάντηση η μετατροπή του παρατατικού σε απαρέμφατο ΕΝΕΣΤΩΤΑ και όχι ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΥ και μάλιστα δύο χρονιές.

1. Το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου και οι ομοιόπτωτοι σε αυτό προσδιορισμοί μπαίνουν πάντα σε πτώση αιτιατική όταν εξαρτώνται από ενεργητικό ρήμα, ακόμα και σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας, οπότε έχουμε λατινισμό (se) – και δεν παραλείπονται ποτέ.
(Η μόνη περίπτωση κατά την οποία το υποκείμενο του ειδικού απαρεμφάτου τίθεται σε ονομαστική είναι όταν εξαρτάται από λεκτικό ή δοξαστικό ρήμα παθητικής φωνής προσωπικό σε περίπτωση ταυτοπροσωπίας, όταν δηλαδή αίρεται ο λατινισμός.)

2. Κατά την τροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν ο χρόνος του ρήματος εξάρτησης.
π.χ.

Ευθύς λόγος → Πλάγιος λόγος

“Domi satis salutationum talium audio.” (29) → Caesar dicit/dixit domi satis salutationum talium se audire.

“Bene quievit, libenter cibum sumpsit.” (puer) (23) → Arria respondet/respondebat marito puerum bene quievisse, libenter cibum sumpsisse.

“Aegrotabat Caecina Paetus, maritus Arriae, aegrotabat et filius.” (23) → Plinius tradit/ tradidit Caecinam Paetum, maritum Arriae, aegrotavisse, aegrotavisse. et filium.

“Hostes discedent.” → Is dicit /dixit hostes (αιτιατική) discessuros esse.

Πλάγιος λόγος → Ευθύς λόγος

Arria vivere simulabat filium. (23) → “Filius vivit.”

Semper meminero urbem Romam et Italiam a Mario conservatam esse. (40) → “Urbs Roma et Italia a Mario conservata est”.

In litteris scribit se cum legionibus celeriter adfore. (45) → “ (Ego) cum legionibus celeriter adero.”

Σχηματικά:

Ευθεία ερώτηση	Πλάγια ερώτηση
(οριστική/υποτακτική)	(υποτακτική)

Αναλυτικότερα, κατά την τροπή της ευθείας σε πλάγια ερώτηση, προσέχουμε:

Ευθεία ερώτηση	Πλάγια ερώτηση
Quid facis? (σύγχρονο)	Rogat (-abit) quid facias. (σύγχρονο στο παρόν) Rogabat (-avit, -averat) quid faceres. (σύγχρονο στο παρελθόν

Παρατηρήσεις:

1. Για την εισαγωγή ευθειών και πλαγίων ερωτήσεων ολικής άγνοιας ισχύει ό,τι είναι γνωστό από την αντίστοιχη θεωρία των προτάσεων αυτών των ειδών.Δηλαδή αν δοθεί ρήμα εξάρτησης ένα κοινό ρήμα η πλάγια εισάγεται με τα num ή -ne,αλλιώς to nonne μετά το quaero,το si μετά το expecto,conor και το an μετά το dubito,haud scio.

π.χ.
“In hoc me longa vita et infelix senecta traxit […] ?”(43) → Mater interrogat filium num in illud se longa vita et infelix senecta traxerit.αλλά αν δοθεί ρήμα εξάρτησης το mater  filium quaerit nonne…traxerit

Tum interrogavit filiam, utrum cana esse mallet an calva. (47) → “Utrum cana esse mavis an calva?”

2. Η δυνητική υποτακτική, κατά την τροπή του ευθέος λόγου σε πλάγιο και αντίστροφα, δεν αλλάζει (όπως και οι δυνητικές εγκλίσεις στα αρχαία ελληνικά).

π.χ.
Nescio enim quis possit (δυνητική υποτακτική) diligere eum […] aut eum […]. (44) → “Quis possit diligere eum/hunc […] aut eum/hunc […] ?”

(Μοναδικό παράδειγμα δυνητικής υποτακτικής σε πλάγια και ευθεία ερώτηση στα εξεταζόμενα κείμενα).

AΣΚΗΣΗ: ΜΑΘΗΜΑ 43,in hoc me longa vita et ifelix senecta traxit,ut viderem primum exsulem,deinde hostem? : ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΠΛΑΓΙΟΣ ΛΟΓΟΣ ΜΕ ΕΞΑΡΤΗΣΗ mater filium interrogat.

ΠΡΟΣΟΧΗ:ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ 31,23 ΚΑΙ 47 ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΦΟΡΑ! ΘΑ ΓΡΑΦΤΕΙ ΤΕΣΤ ΚΑΙ ΘΑ ΔΙΟΡΘΩΘΕΙ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΩΡΑ.