ΛΑΤΙΝΙΚΑ 5/2

Την 1η ώρα μιλήσαμε για τις αιτιολογικές προτάσεις,ουσιαστικές και επιρρηματικές. Δες εδώ τη θεωρία και τους χαρακτηρισμούς:

Αιτιολογικές προτάσεις: Οι αιτιολογικές είναι επιρρηματικές προτάσεις, που δηλώνουν την αιτία του περιεχομένου μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας.

Εισάγονται
  • με τους συνδέσμους quod, quia, quoniam
  • με τον αιτιολογικό σύνδεσμο cum
Εκφέρονται
  • με οριστική, όταν εισάγονται με τους συνδέσμους quod, quia, quoniam και η αιτιολογία είναι αντικειμενικά αποδεκτή.
    π.χ. Nam (civitas) Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensatum est. = Oνομάζεται δηλαδή (η πολιτεία) Πίσαυρο, επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. [21]
  • με υποτακτική, όταν εισάγονται με τους συνδέσμους quod, quia, quoniam και η αιτιολογία είναι υποθετική ή υποκειμενική (δηλαδή εκφράζει την άποψη του υποκειμένου της κύριας πρότασης).
    π.χ. Nemo vero eos miseretur, quod infeliciter vixerint. = Κανείς όμως ας μην τους λυπηθεί, γιατί τάχα έζησαν στη δυστυχία. [35]
  • με υποτακτική, όταν εισάγονται με τον αιτιολογικό σύνδεσμο cum και η αιτιολογία είναι το αποτέλεσμα μιας εσωτερικής λογικής διεργασίας.
    π.χ. Tum Scipio, cum se ipsum captum venisse eos existimasset, praesidium domesticorum in tecto conlocavit. = Τότε ο Σκιπίωνας, επειδή νόμισε ότι ήλθαν για να συλλάβουν τον ίδιο, εγκατέστησε στο σπίτι φρουρά από τους δούλους του σπιτιού. [34]
    Aequum, mehercule, erat populum Romanum tributum Scipioni conferre, cum a Carthagine semper tributum ipse exigeret. = Ήταν δίκαιο, μα τον Ηρακλή, να πληρώσει εισφορά ο Ρωμαϊκός λαός στον Σκιπίωνα, αφού ο ίδιος (ο ρωμαϊκός λαός) εισέπραττε πάντοτε φόρο από την Καρχηδόνα. [35]
Σημείωση 1: Όταν στην αιτιολογική πρόταση υπάρχει υποτακτική, τηρούνται οι κανόνες της ακολουθίας των χρόνων.
Σημείωση 2: Στο κείμενο 24 συναντάμε την αιτιολογική πρόταση […] quod Nasica tam aperte mentiebatur. Η πρόταση αυτή είναι ουσιαστική και λειτουργεί ως αντικείμενο της μετοχής indignatus (του ρήματος ψυχικού πάθους indignor = αγανακτώ).
Tum Ennius indignatus quod Nasica tam aperte mentiebatur inquit. = Τότε ο Έννιος αγανακτισμένος που (γιατί) ο Νασικάς τόσο φανερά έλεγε ψέματα, είπε.

ΥΠΟΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟΙ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ ΔΕΥΤΕΡΕΟΥΣΩΝ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΤΟΥ 24: Ennius indignatus quod Nasica …mentiebatur: Δευτ. ουσιαστική αιτιολογική πρ. Εισάγεται με τον αιτιολ. σύνδ. Quod,εκφέρεται με οριστική(mentiebatur……),επειδή εκφράζει αντικειμενική-πραγματική αιτιολογία,Xρόνου παρατατικού,επειδή αναφέρεται στο παρελθόν Λειτουργεί ως αντικείμενο στη μτχ indignatus που ανήκει σε ρήμα ψυχικού πάθους) μάθ.24.

Στη συνέχεια κάναμε την άσκηση II του κειμένου 35:

milites…cum timeant

…quod fortis sit

…quia pugnare cupiebat

…quoniam pater moruus est

Στη συνέχεια ξεκινήσαμε και ολοκληρώσαμε το 36:

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧΧXVI

Οι ακόλουθες προτάσεις του κειμένου είναι δευτερεύουσες επιρρηματικές τελικές που λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού. Σε αυτές τις προτάσεις -όπως και σε όλες τις τελικές -ισχύει ο συγχρονισμός δευτερεύουσας και κύριας πρότασης (ιδιομορφία στην ακολουθία χρόνων) και συγκεκριμένα:

    • quo facilius … posset: εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο quo, διότι ακολουθεί επίρρημα συγκριτικού βαθμού (facilius).

    • ut … uteretur: εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ut, διότι είναι καταφατική.

    • ne dicam ineptae (legationis ministri): εισάγεται με τον τελικό σύνδεσμο ne, γιατί είναι αρνητική. Λειτουργεί παρενθετικά.

  1. To ρήμα utor συντάσσεται με αφαιρετική ως αντικείμενο(εδώ utebatur frugalitate).

  2. Οι μετοχές του κειμένου assidentem και cenantem είναι κατηγορηματικές, αφού εξαρτώνται από το γερουνδιακό spectandum που προέρχεται από ρήμα αισθήσεως σημαντικό [πρβλ. ανάλογη χρήση με τα αρχαία ελληνικά].Σπάνια η χρήση της κατηγορηματικής μετοχής (κείμενο 18:versa από το vidit).

  3. spectandum: αιτιατική γερουνδιακού που εκφράζει τον σκοπό,ως κατηγορηματικός προσδιορισμός στο se.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ:

1)Samnitium: γενική πληθυντικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, αρσενικού γένους Samnites -ium = Σαμνίτες. Ως εθνικό ουσιαστικό σχηματίζει μόνο πληθυντικούς τύπους, ενώ η γενική του πληθυντικού λήγει σε -ium. Πρόκειται στην πραγματικότητα για ουσιαστικό προερχόμενο από το τριτόκλιτο επίθετο Samnis (σπάνια Samnitis) -itis.

2)ligneo: αφαιρετική ενικού, αρσενικού γένους του δευτεροκλίτου επιθέτου ligneus, -a, -um = ξύλινος, -η, -ο. Το επίθετο, καθώς δηλώνει ύλη και παράγεται από ουσιαστικό (lignum -i = ξύλο), δεν σχηματίζει παραθετικά.

3)pondus: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, ουδετέρου γένους pondus -eris = βάρος.
4)auri: γενική ενικού του ουσιαστικού της β΄ κλίσης, ουδετέρου γένους aurum -i = χρυσάφι. Το ουσιαστικό, επειδή δηλώνει ύλη, απαντά μόνο στον ενικό, είναι δηλαδή singulare tantum. (Ωστόσο, δύναται να απαντά στον πληθυντικό, όταν δηλώνει αντικείμενα κατασκευασμένα από χρυσό).
5)publice: τροπικό επίρρημα = δημόσια. Παράγεται από το δευτερόκλιτο επίθετο publicus, -a, -um = δημόσιος, -α, -ο,γι’αυτό έχει κατάληξη –e. Το επίρρημα, αλλά και το επίθετο publicus, -a, -um, απ΄ το οποίο παράγεται, δεν σχηματίζει παραθετικά.
6)missum: αιτιατική ενικού, ουδετέρου γένους της μετοχής παθητικού παρακειμένου missus, -a, -um του ρήματος της γ΄ συζυγίας mitto, misi, missum, mittĕre = στέλνω.
7)attulissent: γ΄ πληθυντικό υποτακτικής ενεργητικού υπερσυντελίκου του ρήματος της γ΄ συζυγίας affero ( ad-fero), attuli, allatum, affĕrre = αναγγέλλω. Το β΄ ενικό πρόσωπο της προστακτικής του ενεργητικού ενεστώτα είναι affer (adfer).
8)vultum: αιτιατική ενικού του ουσιαστικού της δ΄ κλίσης, αρσενικού γένους vultus -us = πρόσωπο.
9)risu: αφαιρετική ενικού του ουσιαστικού της δ΄ κλίσης, αρσενικού γένους risus -us = γέλιο.

10)locupletibus: δοτική πληθυντικού του ουσιαστικού της γ΄ κλίσης, αρσενικού εδώ γένους locuples -pletis = πλούσιος. [Πρόκειται για ουσιαστικοποιημένο τύπο του τριγενούς μονοκατάληκτου τριτοκλίτου επιθέτου locuples, locuples, locuples = πλούσιος με παραθετικά: Συγκριτικός locupletior, -ior, -ius, Υπερθετικός: locupletissimus, -a, -um]. Αφαιρετική ενικού:-i , Γενική πληθυντικού: -um

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ:

quam fieri: β΄ όρος σύγκρισης (ο α΄ όρος είναι το imperare), ο οποίος εκφέρεται με το quam + ομοιότροπα με τον α΄ όρο (διότι τα συγκρινόμενα μέλη είναι απαρέμφατα).Και τα δύο είναι αντικείμενα του malle. Συγκριτική λέξη είναι το malle (magis velle).

posse: αντικείμενο του ρήματος mementote και ειδικό απαρέμφατο
me:υποκείμενο στο posse (ετεροπροσωπία)
[nec] vinci [nec] corrumpi: αντικείμενα στο posse και τελικά απαρέμφατα.
me: υποκείμενο στα απαρέμφατα vinci και corrumpi (ταυτοπροσωπία).
acie: αφαιρετική οργανική του μέσου ή τρόπου στο απαρέμφατο vinci.
pecunia: αφαιρετική οργανική του μέσου στο απαρέμφατο corrumpi.

Παραδόθηκαν και οι τελικές προτάσεις:

Τελικές προτάσεις

Οι τελικές προτάσεις είναι προτάσεις επιρρηματικές. Εκφράζουν τον σκοπό για τον οποίο γίνεται η πράξη μιας άλλης πρότασης, συνήθως της κύριας.

Συντακτική λειτουργία

Λειτουργούν ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού (ή του τελικού αιτίου) στο περιεχόμενο της πρότασης εξάρτησης, που συνήθως είναι η κύρια πρόταση, και είναι προτάσεις επιθυμίας.

Σπάνια χρησιμοποιούνται παρενθετικά: […], ne dicam, (36) = για να μην πω …

Εισαγωγή

Εισάγονται με τον τελικό σύνδεσμο:

  • ut, όταν είναι καταφατικές
  • ne, όταν είναι αρνητικές
  • Τέλος, εισάγονται με το quo, όταν ακολουθεί συγκριτικός βαθμός επιθέτου ή επιρρήματος

π.χ. Legati aurum adferunt, ut Curius eo utatur.
Curius divitias contempsit, ne corrumperetur.
Curius frugalitate utebatur, quo facilius divitias contemnere posset. (36)
(= για να μπορεί ευκολότερα να περιφρονεί τα πλούτη). Εισάγεται με το quo, επειδή ακολουθεί ο συγκριτικός βαθμός του επιρρήματος facilius.

Προσοχή: Οι τελικές προτάσεις εισάγονται με τον σύνδεσμο ut [πρβλ. σύνδεσμος ὡς της αρχαίας ελληνικής] ή τον σύνδεσμο ne, όπως και οι βουλητικές προτάσεις. Εκτός από τη μετάφραση, στη διάκρισή τους βοηθά και η συντακτική τους λειτουργία: οι τελικές είναι επιρρηματικές, ενώ οι βουλητικές είναι ονοματικές (λειτουργούν συντακτικά ως υποκείμενο ή αντικείμενο), αντιστοιχούν, με άλλα λόγια, στο τελικό απαρέμφατο της αρχαίας ελληνικής.
π.χ. Cum ad eum magnum pondus auri attulissent, ut eo uteretur […] (36) (= όταν του προσέφεραν μεγάλο βάρος χρυσού για να το χρησιμοποιήσει […]) Η τελική λειτουργεί ως επιρρηματικός προσδιορισμός του σκοπού στο ρήμα της πρότασης εξάρτησης, attulissent.

Arria milites orabat ut simul imponeretur. (23) (= Η Αρρία παρακαλούσε τους στρατιώτες να επιβιβαστεί μαζί. )
Η βουλητική είναι έμμεσο αντικείμενο στο orabat.

Εκφορά

Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, γιατί ο σκοπός είναι μια καθαρά υποκειμενική κατάσταση, κάτι το επιθυμητό (εξάλλου και στα ελληνικά, μπορεί οι τελικές να εκφέρονται και με άλλες εγκλίσεις, είναι όμως προτάσεις επιθυμίας).

Εκφέρονται μόνο (όπως και οι βουλητικές, ενδοιαστικές, συμπερασματικές και οι προτάσεις του quin και quominus)

  • με υποτακτική Ενεστώτα, όταν εξαρτώνται από ρήμα αρκτικού χρόνου
  • με υποτακτική Παρατατικού, όταν εξαρτώνται από ρήμα ιστορικού χρόνου.

π.χ. Legati aurum adferunt, ut Curius eo utatur.
Legati aurum attulerunt, ut Curius eo uteretur.

Ακολουθία των χρόνων

Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι παρουσιάζεται ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων, καθώς ο σκοπός είναι ιδωμένος τη στιγμή που εμφανίζεται στο μυαλό του ομιλητή (συγχρονισμός κύριας με δευτερεύουσα πρόταση) και όχι τη στιγμή της πιθανής πραγματοποίησής του.

Τέλος, στην κύρια πρόταση μπορεί να προηγούνται επιρρήματα ή φράσεις που σημαίνουν «γι’ αυτόν τον σκοπό», «με αυτή την πρόθεση» (eo consilio, eā mente), πράγμα που δείχνει ότι η πρόταση είναι τελική. Επίσης, μπορεί να προηγούνται ρήματα κινήσεως σημαντικά.

MEΛΕΤΗ: Μετάφραση του 36 και την άσκηση II του κειμένου 36.