ΛΑΤΙΝΙΚΑ ΓΑ 14/3

Κάναμε τις πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις και την άσκηση III μετατροπής των ευθειών σε πλάγιες του μαθήματος 45.Δες εδώ τη θεωρία:

ΟΙ ΠΛΑΓΙΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ:Πρόκειται για προτάσεις του πλάγιου λόγου που περιέχουν ερώτηση.

Εξάρτηση:

Εξαρτώνται από ρήματα:

  • ερωτηματικά, απορίας, αμφιβολίας, αμφισβήτησης (rogo, interrogo, quaero, dubito)
  • λεκτικά, δηλωτικά (doceo, dico)
  • γνωστικά, αισθήσεως σημαντικά, αγνοίας (scio, intellego, cognosco, nescio)
  • αποπειρατικά, προσδοκίας, αναμονής (tempto, conor, exspecto) κτλ.
Συντακτική λειτουργία:

Είναι ονοματικές προτάσεις, οπότε λειτουργούν συντακτικά ως:

  • επεξήγηση, συνήθως σε ουδέτερο δεικτικής αντωνυμίας
  • υποκείμενο σε απρόσωπα ρήματα και εκφράσεις με τη σημασία των ανωτέρω ρημάτων και
  • αντικείμενο στα ρήματα εξάρτησης

[απομνημονεύουμε: ΕΥΑ]

Εισαγωγή:

α) Ολικής άγνοιας, όταν η ερώτηση αφορά όλο το περιεχόμενο της πρότασης. Χωρίζονται σε:

  1. απλές που εισάγονται με τα ερωτηματικά μόρια:
    • num, -ne (= αν) αδιάκριτα, μετά από ρήματα ερώτησης-απορίας σημαντικά,
    • nonne (= αν δεν) μετά το ρήμα quaero,
    • si (=α ν) μετά από ρήματα αναμονής (expecto) ή απόπειρας (conor, tempto) και
    • an ή an non (= αν, αν δεν) μετά τα ρήματα haud scio, nescio (αγνοώ), dubito (αμφιβάλλω), incertum est (είναι αβέβαιο)
  2. διμελείς που εισάγονται κυρίως με τα:
    • utrum … an… ,
    • -ne …an…

Στις διμελείς πλάγιες ερωτήσεις το «ή όχι» εκφράζεται με το necne ( ενώ στις ευθείες με το an non).

β) Μερικής άγνοιας, όταν η ερώτηση αφορά μέρος μόνο του περιεχομένου της πρότασης. Εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες και επιρρήματα (quis, quantus, cur, quando, quam).

π.χ. Nasica interrogat Ennium ne / num ipse non cognoscat vocem illius.
(Ο Νασικάς ρωτά τον Έννιο αν ο ίδιος δεν αναγνωρίζει τη φωνή του.)
Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση ολικής αγνοίας, απλή.

Tum interrogavit filiam, utrum post aliquot annos cana esse mallet an calva. (47)
(Τότε ρώτησε την κόρη, αν μετά από μερικά χρόνια προτιμούσε να είναι ασπρομάλλα ή φαλακρή.)
Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση ολικής αγνοίας, διμελής.

Caesar ex captivis cognoscit quae apud Ciceronem gerantur quantoque in periculo res sit. (45)
(Ο Καίσαρας πληροφορείται από τους αιχμαλώτους τι συμβαίνει στο στρατόπεδο του Κικέρωνα και σε πόσο μεγάλο κίνδυνο βρίσκεται η κατάσταση.)
Δευτερεύουσες πλάγιες ερωτήσεις μερικής αγνοίας που εισάγονται με ερωτηματικές αντωνυμίες.

Interrogo vos quando hanc ficum decerptam esse putetis ex arbore. (25)
(Σας ερωτώ πότε νομίζετε ότι κόπηκε αυτό το σύκο από το δένδρο.)
Δευτερεύουσα πλάγια ερώτηση μερικής αγνοίας που εισάγεται με ερωτηματικό επίρρημα.

Εκφορά:

Εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική (που μερικές φορές είναι απορηματική ή δυνητική), γιατί θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότασης (αντίθετα στα ελληνικά χρησιμοποιούνται διάφορες εγκλίσεις, ανάλογα με το περιεχόμενο της πρότασης).

Προσοχή: Στο κείμενο 44 συναντούμε το μοναδικό παράδειγμα πλάγιας ερώτησης με δυνητική υποτακτική . Προσέχουμε ότι κατά την τροπή του πλαγίου λόγου (δηλαδή της πλάγιας ερώτησης) σε ευθύ (δηλαδή σε ευθεία ερώτηση) η δυνητική υποτακτική δεν θα τραπεί σε οριστική.

Πλάγιος λόγος: Nescio enim quis possit diligere eum […] aut eum […] . (44)
                      Γιατί δεν ξέρω ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν […] ή αυτόν […]. (44)
Ευθύς λόγος: Quis possit diligere hunc […] aut hunc […] ?
                    Ποιος μπορεί να αγαπά αυτόν […] ή αυτόν […] ;

Ακολουθία των χρόνων:

Είναι οι μοναδικές δευτερεύουσες προτάσεις που εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, αλλά εφαρμόζονται πλήρως οι κανόνες της ακολουθίας των χρόνων (οι υπόλοιπες προτάσεις που εκφέρονται πάντοτε με υποτακτική, δηλαδή οι βουλητικές, ενδοιαστικές, τελικές, ουσιαστικές και επιρρηματικές συμπερασματικές και οι προτάσεις του quin και του quominus, παρουσιάζουν ιδιομορφία στην ακολουθία των χρόνων).

Θυμίζουμε σχηματικά την ακολουθία των χρόνων, εφαρμόζοντάς την στη μετατροπή μιας ευθείας ερώτησης σε πλάγια ερωτηματική πρόταση:

Ευθεία ερώτηση Πλάγια ερώτηση
Quid facis? Rogat (-abit) quid facias. (σύγχρονο στο παρόν)

Rogabat (-avit, -averat) quid faceres. (σύγχρονο στο παρελθόν)
Quid fecisti? Rogat (-abit) quid feceris. (προτερόχρονο στο παρόν)

Rogabat ( -avit, -averat) quid fecisses. (προτερόχρονο στο παρελθόν)
Quid facies ? Rogat (-abit) quid facturus sis. (υστερόχρονο στο παρόν)

Rogabat (-avit, -averat) quid facturus esses. (υστερόχρονο στο παρελθόν)

Στη συνέχεια μπήκαμε στο 45 κείμενο ως το deferat:

ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΧLV

 

  1. […] quae apud Ciceronem gerantur / […] quanto(que) in periculo res sit.: Δευτερεύουσες ουσιαστικές πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις ως αντικείμενα στο ρήμα της κύριας πρότασης cognoscit.

  2. cuidam: είναι η ουσιαστική αόριστη αντωνυμία quidam, quaedam, quiddam (quoddam ως επιθετική). Σχηματίζει την αιτιατική ενικού: quendam, και τη γενική πληθυντικού: quorundam.

  3. ut ad Ciceronem epistulam deferat: Δευτερεύουσα ουσιαστική βουλητική πρόταση ως άμεσο αντικείμενο στο ρήμα της κύριας πρότασης persuadet.

  4. deferat: β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα: defer.

  5. intercepta epistula: αφαιρετική απόλυτη, υποθετική μετοχή
    Αναλύεται σε εξαρτημένο υποθετικό λόγο: si intercepta sit epistula, … ne cognoscantur
    Aνεξάρτητος λόγος: si intercepta erit epistula, … ne cognoscantur (απαγόρευση: ne + υποτακτική ενεστώτα – σπανιότερη εκδοχή αντί για παρακειμένου) → Υποθετικός λόγος α΄ είδους, ανοικτή υπόθεση στο μέλλον.

  6. ut […] adliget / (ut) […] abiciat: Δευτερεύουσες ουσιαστικές βουλητικές προτάσεις ως έμμεσα αντικείμενα στο ρήμα της κύριας πρότασης monet.

  7. si adire non possit: Δευτερεύουσα επιρρηματική υποθετική πρόταση σε εξαρτημένο λόγο,αφού η απόδοση είναι οι δύο βουλητικές προτάσεις.
    Ανεξάρτητος λόγος: si adire non poteris/potes, … adliga, abice → α΄είδος ανοιχτή υπόθεση στο μέλλον ή στο παρόν.

ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΑ:

ex: πρόθεση που συντάσσεται με κυρίως αφαιρετική = από.

captivis: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, του δευτεροκλίτου επιθέτου captivus, -a, -um που εδώ λειτουργεί ουσιαστικοποιημένο = αιχμάλωτος, -η, -ο → δεν σχηματίζει παραθετικά.

cognoscit: γ΄ ενικό, οριστική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος cognosco, cognovi, cognitum, cognoscĕre 3 = μαθαίνω, πληροφορούμαι.

quae: ονομαστική πληθυντικού, ουδέτερο, της ουσιαστικής ερωτηματικής αντωνυμίας quis, quis, quid = ποιος, ποια, τι.

apud: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = σε,δηλώνει πλησίον,όπως και οι prope/ad+αιτιατική.Ισοδύναμη εκφορά του πλησίον εδώ:prope Ciceronem/ad Ciceronem.

quanto: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, της ερωτηματικής αντωνυμίας quantus, quanta, quantum = πόσος, πόση, πόσο. (κλίνεται ως δευτερόκλιτο επίθετο χωρίς κλητική. Γενική: quanti, quantae, quanti Δοτική: quanto, quantae, quanto)

periculo: αφαιρετική ενικού, ουδέτερο, του ουσιαστικού β΄ κλίσης periculum -i = κίνδυνος.

res: ονομαστική ενικού, θηλυκό, του ουσιαστικού ε΄ κλίσης res, rei = πράγμα.

cuidam: δοτική ενικού, αρσενικό, της ουσιαστικής αόριστης αντωνυμίας quidam, quaedam, quiddam = κάποιος, -α, κάτι.

ex: πρόθεση που συντάσσεται με κυρίως αφαιρετική = από.

equitibus: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, του ουσιαστικού γ΄ κλίσης eques -itis = ιππέας.

Gallis: αφαιρετική πληθυντικού, αρσενικό, του δευτεροκλίτου επιθέτου Gallus, -a, -um = Γαλάτης, Γαλατικός → δεν σχηματίζει παραθετικά.

persuadet: γ΄ ενικό, οριστική ενεργητικού ενεστώτα, του ρήματος persuadeo, persuasi, persuasum, persuadēre 2 = πείθω.

deferat: γ΄ ενικό, υποτακτική ενεργητικού ενεστώτα, του ανωμάλου ρήματος defero, detuli, delatum, deferre = μεταφέρω → β΄ ενικό προστακτικής ενεργητικού ενεστώτα: defer.

ne: εδώ βουλητικός αποφατικός σύνδεσμος = να μην.

interceptā: αφαιρετική ενικού, θηλυκό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος intercipio, intercepi, interceptum, intercipĕre 3 (ανήκει στα 15 ρήματα σε –io που κλίνονται σαν το capio) = αρπάζω κάτι πριν φτάσει στον προορισμό του.

nostra: ονομαστική πληθυντικού, ουδέτερο, της κτητικής αντωνυμίας α΄προσώπου για πολλούς κτήτορες noster, nostra, nostrum = δικός μας, δική μας, δικό μας.

ob: πρόθεση που συντάσσεται με αιτιατική = εξαιτίας(εξωτερικό αναγκαστικό αίτιο)
conscriptam: αιτιατική ενικού, θηλυκό, της μετοχής παθητικού παρακειμένου του ρήματος conscribo, conscripsi, conscriptum, conscribĕre 3 = γράφω.

Graecis: αφαιρετική πληθυντικού, θηλυκό, του δευτεροκλίτου επιθέτου Graecus, -a, -um = ελληνικός, -ή, -ό → δεν σχηματίζει παραθετικά.

litteris: αφαιρετική πληθυντικού, θηλυκό, α΄ κλίση, του ουσιαστικού litterae – arum = λογοτεχνία, επιστολή → στον ενικό littera -ae = το γράμμα του αλφαβήτου (ετερόσημο). Στη συγκεκριμένη όμως περίπτωση, και στον πληθυντικό, σημαίνει γράμμα του αλφαβήτου,ενώ παρακάτω σημαίνει επιστολή.

si: υποθετικός σύνδεσμος = αν.

adire: απαρέμφατο ενεστώτα, του ανωμάλου ρήματος adeo, adii, aditum, adīre = πλησιάζω → μετοχή ενεστώτα: adiens (γενική: adeuntis).

Celeriter: επίρρημα παραγόμενο από το επίθετο γ’κλίσης celer-celeris-celere (θέμα ενεστώτα+-iter,ενώ για τα βκλιτα η κατάληξη είναι –e)

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΑ:


persuadet: ρήμα δίπτωτο +δοτική +βουλητική ή τελικό απαρέμφατο,άρα cuidam: έμμεσο αντικείμενο ρήματος σε δοτική και η βουλητική που ακολουθεί είναι το άμεσο.

ex equitibus: εμπρόθετος προσδιορισμός του διαιρεμένου όλου στο cuidam.Ισοδύναμη εκφορά η γενική διαιρετική: equitum


intercepta: επιρρηματική υποθετική μετοχή,γνήσια αφαιρετική απόλυτη, που δηλώνει το προτερόχρονο

epistula: υποκείμενο της μετοχής intercepta.

[intercepta epistula: Πρόκειται για λανθάνοντα εξαρτημένο υποθετικό λόγο που αναλύεται ως εξής:

Υπόθεση: si intercepta sit epistula (si +υποτακτική παρακειμένου)

Απόδοση: ne nostra consilia ab hostibus cognoscantur. (δευτερ. Βουλητική πρόταση)litteris: αφαιρετική οργανική του μέσου (τρόπου) στη μετοχή conscriptam.
Ob rem :εμπρόθετος προσδιορισμός του εξωτερικού αναγκαστικού αιτίου στο mittit/Ισοδύναμος τρόπος εκφοράς:per rem=propter rem/ex re=de re=a re.

ΜΕΛΕΤΗ:ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΟΥ 45 ως το deferat και ανάγνωση τις βουλητικές προτάσεις.

Δείτε και τον ακόλουθο χαρακτηρισμό πλάγιας ερωτηματικής που ξέχασα να πω στην τάξη:quae apud Ciceronem gerantur:

Δευτερεύουσα ουσιαστική πλάγια ερωτηματική πρότ. Μερικής άγνοιας,αφού εισάγεται με την ερωτημ.αντων…quae. Εκφέρεται με υποτακτική(gerantur),επειδή θεωρείται ότι η εξάρτηση δίνει υποκειμενική χροιά στο περιεχόμενο της πρότ.,χρόνου ενεστώτα, γιατί εξαρτάται από το ρήμα αρκτικού χρόνου cognoscit και σύμφωνα με την ακολουθία των χρόνων εκφράζει το σύγχρονο στο παρόν.Λειτουργεί ως αντικείμενο στο ρήμα cognoscit από το οποίο εξαρτάται.