Από άκρη σε άκρη η Ελλάδα έχει μια σειρά από έθιμα για τις ημέρες των γιορτών. Συνήθως ξεκινούν από την παραμονή των Χριστουγέννων, τελειώνουν ανήμερα των Φώτων και περιστρέφονται γύρω από την οικογένεια και τις ευχές για καλή τύχη και πλούσια σοδειά. Μερικά από αυτά κρατούν μέχρι τις μέρες μας, ενώ άλλα έχουν πια περάσει στην ιστορία κάθε τόπου.
Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια
Ως νησί η Χίος δεν θα μπορούσε παρά να έχει ένα έθιμο που να τιμά τη ναυτική παράδοση. Τα παιδιά φτιάχνουν μικρά καράβια, συνήθως από ξύλο, και την παραμονή της Πρωτοχρονιάς συγκεντρώνονται στην πλατεία για να διαγωνιστούν για το ποια ομάδα έχει το καλύτερο. Παράλληλα με την κατασκευή του καραβιού φτιάχνουν και τα «παινέματα», δηλαδή ποιήματα που μοιάζουν με κάλαντα και αποτελούνται κυρίως από ευχές για τις ναυτικές οικογένειες, αλλά και σάτιρα. Κάθε ομάδα παρουσιάζει το καράβι της τραγουδώντας τα «παινέματα» και αυτή που θα κερδίσει γυρνάει με το καράβι στολισμένο τις γειτονιές τραγουδώντας.
Το «τάισμα» της βρύσης
Είναι ένα χριστουγεννιάτικο έθιμο που το συναντάμε στη Θεσσαλία. Τα χαράματα ανήμερα των Χριστουγέννων, οι κοπέλες του χωριού πηγαίνουν στη βρύση για να «κλέψουν» το αμίλητο νερό, ή άκραντο νερό όπως συνηθίζουν να το αποκαλούν. Αυτό σημαίνει πως δεν μιλάνε καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής, ούτε στο πήγαινε ούτε στην επιστροφή.
Φτάνοντας με το κανάτι στη βρύση το γεμίζουν και ρίχνουν μέσα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια. Έπειτα, «ταΐζουν» τη βρύση με ψωμί, τυρί, όσπρια κ.α., για να έχουν καλή σοδειά, και την αλείφουν με βούτυρο και μέλι ώστε όπως ρέει το νερό να ρέει η προκοπή και ο νέος χρόνος να είναι γλυκός σαν μέλι. Στη συνέχεια επιστρέφουν στο σπίτι και ραίνουν με το νερό τις τέσσερις γωνίες του, σκορπίζοντας τα χαλίκια. Σύμφωνα με την παράδοση, ο βάτος φέρνει αισιοδοξία και καλά μαντάτα και διώχνει τα ξόρκια.
Χοιροσφάγια
Τα χοιροσφάγια είναι ένα έθιμο που το συναντάμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, όπως στη Στερεά, στην Κρήτη, στη Μύκονο, στη Θεσσαλία, μάλιστα, στην τελευταία τα αποκαλούν και «γουρουνοχαρά». Το γουρούνι ήταν απαραίτητο στα αγροτικά νοικοκυριά καθώς τους έδινε όχι μόνο κρέας αλλά και λίπος το οποίο χρησιμοποιούσαν στο μαγείρεμα. Η διαδικασία των χοιροσφαγίων είχε φυσικά τη δική της εθιμοτυπία όπως κάθε ελληνική παράδοση. Το σφάξιμο γινόταν με ειδικό μαχαίρι και το αναλάμβανε πάντα ο αρχηγός της οικογένειας. Αυτή ήταν μία μέρα χαράς και συνάντησης καθώς στη διαδικασία βοηθούσαν συγγενείς και φίλοι.
Με το αίμα του χοίρου σχημάτιζαν σταυρό στα μέτωπα των παιδιών για να πάρει μακριά τον πονοκέφαλο, ενώ το ρύγχος του το κρεμούσαν πάνω από την πόρτα για να διώχνει τους καλικάντζαρους. Επίσης, «διάβαζαν» τη σπλήνα και το συκώτι για να δουν το μέλλον της οικογένειας, αν θα έχουν υγεία και μπερικέτι (σοδειές). Aντίστοιχα το Πάσχα «διαβάζουν» την πλάτη του αρνιού. Φυσικά , η διαδικασία δεν σταματούσε στο σφάξιμο. Για να διατηρήσουν το κρέας για μεγάλο χρονικό διάστημα το έκαναν λουκάνικα, απάκι, σύγκλινο ή παστό και συγκέντρωναν το λίπος για το μαγείρεμα. Τα χοιροσφάγια κρατούσαν όλο το δωδεκαήμερο με μεγάλα γλέντια κατά τα οποία δοκίμαζαν τους χοιρινούς μεζέδες συνοδεία κρασιού και τσίπουρου. Τα σπίτια που δεν είχαν γουρούνι θεωρούνταν από την τοπική κοινωνία είτε φτωχά είτε ανοικοκύρευτα.
Χριστόκλουρα ή Χριστουγεννιάτικο ψωμί
Ένα έθιμο που, με μικρές παραλλαγές, συναντάμε τόσο στην ηπειρωτική όσο και στη νησιωτική Ελλάδα. Οι Σαρακατσάνες έφτιαχναν την Χριστόκλουρα, ένα στρογγυλό ψωμί στο οποίο «κεντούσαν» διάφορα σχέδια συνήθως εμπνευσμένα από την αγροτική και κτηνοτροφική ζωή. Στη συνέχεια άλειφαν την κουλούρα με μέλι και τη μοίραζαν στην οικογένεια. Στην Κεφαλλονιά η οικογένεια μαζεύεται στο σπίτι του γηραιότερου και αφού τοποθετήσουν τρία δαυλιά στο πάτωμα ακουμπάνε πάνω τους την κουλούρα. Έτσι, σχηματίζουν έναν κύκλο, ακουμπώντας με το δεξί τους χέρι την κουλούρα όσο ο νοικοκύρης ψέλνει το «Η γέννησίς σου, Χριστέ ο Θεός ημών». Τελειώνοντας ρίχνει λάδι στα δαυλιά, τα ανάβει και στη συνέχεια κόβει την κουλούρα και τη μοιράζει σε όλους για να δειπνήσουν.
Στην Κρήτη οι γυναίκες φτιάχνουν το χριστόψωμο με το καλύτερο αλεύρι, με ροδόνερο, μέλι, κανέλα και σουσάμι. Όσο ζυμώνουν δίνουν την ευχή «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει» και στη συνέχεια δίνουν σχήμα στο ψωμί, κάνοντας έναν μεγάλο σταυρό από ζυμάρι, παράλληλα στα κενά το στολίζουν με διάφορα σχέδια όπως λουλούδια, πουλιά, καρπούς κ.α. Στη Σπάρτη φτιάχνουν ένα ψωμί με σταυρό για το Χριστό, το οποίο τρώνε ανήμερα των Χριστουγέννων, ενώ τα υπόλοιπα τα διακοσμούν με αμύγδαλα και καρύδια. Από την άλλη, στη Ζάκυνθο η κουλούρα ζυμώνεται με μπαχαρικά, καρύδια, σταφίδα, κρασί και λάδι και διακοσμείται με σχέδια από το ίδιο το ζυμάρι, ενώ φροντίζουν να τη διατηρούν ζεστή μέχρι το βράδυ που συγκεντρώνονται όλοι στο οικογενειακό τραπέζι. Ο νοικοκύρης σηκώνει τον δίσκο, τον οποίο όλοι ακουμπάνε με το χέρι τους, και τον μεταφέρει πάνω από τη φωτιά στο τζάκι, σταυρώνει την κουλούρα τρεις φορές και τη λούζει με λαδόκρασο, ψάλλοντας το «Η γέννησις σου, Χριστέ». Παράλληλα, η γυναίκα του θυμιατίζει καθώς ένας από τους νέους της οικογένειας πυροβολεί με το τουφέκι στον αέρα, δίνοντας το σήμα για τη γέννηση του Χριστού. Στη συνέχεια κόβουν την κουλούρα. Το πρώτο κομμάτι ανήκει στον Χριστό, το δεύτερο στον φτωχό, το τρίτο στο σπίτι και τα υπόλοιπα μοιράζονται κατά ηλικία στα μέλη της οικογένειας. Φυσικά, έπεται το γνωστό φαγοπότι και οι ευχές.
