7o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ

Σήκωσα τα μάτια, σε κοίταξα. ‘Eκαμα να σου πω: «Παππού, αλήθεια δεν υπάρχει σωτηρία;» μα η γλώσσα μου είχε κολλήσει στο λαρύγγι μου, έκαμα να σε ζυγώσω, μα τα γόνατά μου λύγισαν.
‘Aπλωσες τότε το χέρι, σα να πνίγομουν κι ήθελες να με σώσεις.
Αρπάχτηκα με λαχτάρα από το χέρι σου, πασαλειμμένο ήταν με πολύχρωμες μπογιές, θαρρείς ζωγράφιζε ακόμα, έκαιγε. ‘Aγγιξα το χέρι σου, πήρα φόρα και δύναμη, μπόρεσα να μιλήσω.

-Παππού αγαπημένε, είπα, δώσ’ μου μιαν προσταγή.
Χαμογέλασε, απίθωσε το χέρι απάνω στο κεφάλι μου. δεν ήταν χέρι, ήταν πολύχρωμη φωτιά. ως τις ρίζεςτου μυαλού μου περεχύθηκε η φλόγα.
-Φτάσε όπου μπορείς παιδί μου…

Η φωνή του βαθιά, σκοτεινή, σα νάβγαινε από το βαθύ λαρύγγι της γης.
‘Εφτασε ως τις ρίζες του μυαλού μου η φωνή του, μα η καρδιά μου δεν τινάχτηκε.
-Παππού, φώναξα τώρα πιο δυνατά, δώσ μου μιαν πιο δύσκολη, πιο κρητικιά προσταγή.
Κι ολομεμιάς, ως να τα πω, μια φλόγα σούριξε ξεσκίζοντας τον αέρα, αφανίστηκε από τα μάτια μου ο αδάμαστος πρόγονος με τις περιπλεγμένες θυμαρόριζες στα μαλλιά του κι απόμεινε στην κορφή του Σινά μια φωνή όρθια, γεμάτη προσταγή, κι ο αέρας έτρεμε:

-Φτάσε όπου δεν μπορείς !…
Πετάχτηκα τρομαγμένος από τον ύπνο. είχε πια ξυμερώσει. Σηκώθηκα, ζύγωσα στο παράθυρο, βγήκα στο μπαλκόνι με την καρπισμένη κληματαριά. Η βροχή είχε τώρα κοπάσει, έλαμπαν οι πέτρες, γελούσαν. τα φύλλα των δέντρων ήταν φορτωμένα δάκρυα.
-Φτάσε όπου δεν μπορείς!

‘Ηταν η φωνή σου. κανένας άλλος στον κόσμο δεν μπορούσε ένα τέτοιο αρσενικό λόγο να ξεστομίσει, μονάχα εσύ, Παππού ανεχόρταγε! Δεν είσαι εσύ ο αρχηγός ο απροσκύνητος, ο ανέλπιδος, της στρατευόμενης γενιάς μου; Δεν είμαστε εμείς οι λαβωμένοι, οι πεινασμένοι, οι μπουμπουνοκέφαλοι, οι σιδεροκέφαλοι, που αφήσαμε πίσω μας την καλοπέραση και τη βεβαιότητα και πας εσύ μπροστά και κάνουμε γιουρούσι να σπάσουμε τα σύνορα;
Το λαμπρότερο πρόσωπο της απελπισίας είναι ο θεός. το λαμπρότερο πρόσωπο της ελπίδας είναι ο θεός. πέρα από την ελπίδα και την απελπισία, πέρα από τα παμπάλαια σύνορα, με σπρώχνεις, Παππού. Πού με σπρώχνεις; Κοιτάζω γύρα μου, κοιτάζω μέσα μου. η αρετή τρελάθηκε, η γεωμετρία τρελάθηκε, η ύλη τρελάθηκε . πρέπει να ‘ρθει πάλι ο Νους ο νομοθέτης, να βάλει καινούρια τάξη, καινούριους νόμους. πιο πλούσια αρμονία να γίνει ο κόσμος.

Αυτό θες, κατά κει με σπρώχνεις, κατά κει μ’ εσπρωχνες πάντα. άκουγα μέρα νύχτα την προσταγή σου. μάχουμουν, όσο μπορούσα, να φτάσω όπου δεν μπορούσα, αυτό είχα βάλει χρέος μου. αν έφτασα ή δεν έφτασα, εσύ θα μου πεις. ‘Ορθιος στέκουμαι μπροστά σου και περιμένω.
Στρατηγέ μου, τελεύει η μάχη, κάνω την αναφορά μου. να που πολέμησα, να πως πολέμησα, λαβώθηκα, δείλιασα, μα δε λοποτάχτησα. τα δόντια μου καταχτυπούσαν από το φόβο, μα τύλιγα σφιχτά το κούτελό μου μ’ ένα κόκκινο μαντίλι, να μην ξεκρίνουνται τα αίματα, κι έκανα γιουρούσι.

‘Ενα ένα μπροστά σου τα φτερά της καλιακούδας μου ψυχής θα τα μαδήσω, ωσότου ν’ απομείνει ένα σβωλαράκι χώμα κι αυτή, ζυμωμένο με δάκρυο, αίμα κι ιδρώτα. Θα σου πω τον αγώνα μου, ν αλαφρώσω. θα πετάξω από πάνω μου την αρετή, την ντροπή, την αλήθεια, ν’ αλαφρώσω. Πως έπλασες εσύ το «Τολέδο στην καταιγίδα»; ‘Ομοια, με βαριά μαύρα σύννεφα, ζωσμένη κίτρινες αστραπές, ανέλπιδα κι ανένδοτα παλεύοντας με το φως και με το σκοτάδι, η ψυχή μου. Θα τη δεις, θα τη ζυγιάσεις ανάμεσα στα σπαθωτά φρύδια σου και θα τα κρίνεις. Θυμάσαι το βαρύ λόγο που λέμε εμείς οι Κρητικοί: «’Οπου αστοχήσεις, γύρισε. κι όπου πετύχεις φύγε!» Αναστόχησα, και μια ώρα ζωή ακόμα να μου απομένει, θα ξαναγυρίσω στην έφοδο. αν πέτυχα θ’ ανοίξω τη γης, να ρθω να ξαπλώσω στο πλάι σου.

‘Ακουσε το λοιπόν Στρατηγέ, την αναφορά μου και κάμε κρίση. άκουσε, Παππού, τη ζωή μου, κι αν πολέμησα κι εγώ μαζί σου, αν λαβώθηκα χωρίς κανένας να μάθει πως πόνεσα, αν δε γύρισα ποτέ την πλάτη μου στον οχτρό, δώσε μου την ευκή σου!».

“Αναφορά στον Γκρέκο”, Νίκος Καζαντζάκης (18 Φεβρουαρίου 1883 – 26 Οκτωβρίου 1957)

Το περιοδικό “Αρχαιολογία” είναι πολύ πιθανό να το γνωρίζετε καθώς κυκλοφορεί ανάμεσά μας τα τελευταία 30 χρόνια. Αυτό που ενδεχομένως να μην ξέρετε είναι ότι διαθέτει ελεύθερα προς ανάγνωση και μελέτη στον διαδικτυακό του τόπο τα περισσότερα από τα άρθρα των 113 τευχών που έχει εκδώσει από το 1981 μέχρι και σήμερα! Με ένα απλό κλικ στον σύνδεσμο:http://www.arxaiologia.gr/site/content.php?sel=6 ανοίγεται μπροστά σας μια τεράστια ‘βιβλιοθήκη’ με άρθρα-θησαυρούς που αφορούν στην Αρχαιολογία και τις Τέχνες.

Πρόκειται για άρθρα γραμμένα από Έλληνες και ξένους επιστήμονες, καλλιτέχνες, ακαδημαϊκούς και θεωρητικούς της Τέχνης και της Αρχαιολογίας που, ευτυχώς για μας, δεν απευθύνονται μόνο σε αντίστοιχου γνωστικού επιπέδου ή στενού επαγγελματικού προσανατολισμού ανθρώπους αλλά σε κάθε έναν από εμάς που αγαπάει τις Τέχνες, την Ιστορία, τη Φιλοσοφία και φυσικά την Αρχαιολογία.

Η ιστοσελίδα μπορεί βεβαίως να φανεί πολύ χρήσιμη και σε εκπαιδευτικούς ή επιστήμονες-θεωρητικούς (Ανθρωπολόγους, Κοινωνιολόγους, Ιστορικούς κτλ) που εκπονούν έρευνες ή διατριβές καθώς αποτελεί χρήσιμη πηγή ιστορικών πληροφοριών.

Στα τεύχη του περιοδικού εξετάζονται εν είδη αφιερώματος, άλλοτε εκτενώς (4 τεύχη) κι άλλοτε πιο συνοπτικά, θεματικές ενότητες με αναφορές στην Αρχαιότητα, το Βυζάντιο, τη Νεότερη Ελλάδα και τη Σύγχρονη Εποχή.

Οι θεματικές ενότητες καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος αντικειμένων έτσι που δύσκολα δε θα βρει κάποιος έστω ένα θέμα το οποίο θα του ελκύσει το ενδιαφέρον.

Μερικά παραδείγματα θεματικών ενοτήτων είναι :

Χορός,  Γεύση,  Ένδυση,  Κατοικία,  Αυτόχειρες , Ιατρική,  Όνειρα,  Μαγεία,  Έρωτας,  Αλχημεία, Τεχνολογία,  Ζωγραφική,  Χρόνος,  Γυναίκα,  Πόλη καθώς και πολλά πολλά άλλα…

Αν ήδη σας κίνησε το ενδιαφέρον κάποιο από τα παραπάνω θέματα κάντε κλικ εδώ, διαλέξτε το τεύχος που σας ενδιαφέρει, πατήστε πάνω στην εικόνα του περιοδικού, επιλέξτε το άρθρο που θέλετε να διαβάσετε, κάντε κλικ στο κόκκινο εικονίδιο pdf (όπου υπάρχει) και διαβάστε το άρθρο.

Από

Το κείμενο του Δ. Ν. Μαρωνίτη, Το Εγκόλπιο της ορθής γραφής, δημοσιεύτηκε στον Ταχυδρόμο το 1998.

Από

Ο «νόστος», η επιστροφή στην πατρίδα (από το ρήμα νέομαι «επιστρέφω»), δεν χαρακτήρισε μόνο «τη γλυκιά προσμονή τής επιστροφής στην πατρίδα» που κατέληξε στο νόστιμος, αλλά έδωσε και «τον ψυχικό πόνο που γεννάει αυτή η προσμονή», τη νοσταλγία. Και ήταν μάλιστα οι Γάλλοι που κατέφυγαν στις ελληνικές λεξιλογικές πηγές, πλάσσοντας πρώτοι αυτοί το άλγος τού νόστου, το nostalgie. Ετσι, από άλλο δρόμο, η λέξη επέστρεψε στη «λεξιλογική πατρίδα» της.

Η επιστροφή μιας λέξης ως δανείου στη γλώσσα από την οποία ξεκίνησε χαρακτηρίζεται ως αντι-δάνειο, ως επιστροφή δανείου, ως επιστροφή μιας λέξης στη γλώσσα στην οποία γεννήθηκε. Από τις πιο αποκαλυπτικές διαδικασίες λειτουργίας τής γλώσσας στο πεδίο συνάντησης των λαών και των πολιτισμών είναι τα αντιδάνεια. Συνιστούν μαρτυρίες της περιπέτειας στη ζωή των λέξεων και μαζί παραδείγματα τού πόσο αυτά τα κατεξοχήν πνευματικά δημιουργήματα, που είναι οι λέξεις, εξελίσσονται εννοιολογικά περνώντας από γλώσσα σε γλώσσα, από λαό σε λαό, για να ξαναγυρίσουν συχνά στον τόπο καταγωγής τους πραγματοποιώντας έτσι τον «λεξιλογικό νόστο» τους.

Ποιος περίμενε λ.χ. ότι η σχολαστικότατη έννοια που δηλώνει η αρχαία ελληνική λέξη γραμματική θα επέστρεφε μετά από αιώνες στη σημερινή ελληνική γλώσσα ως γκλάμουρ! Με συνήθη γέφυρα τη λατινική γλώσσα η λέξη πέρασε από τα Ελληνικά στα παλαιά Γαλλικά κι από κει στην παλαιά Αγγλική, όπου η αρχική σημασία «γραμματική», ως γνώση των ολίγων μορφωμένων, πήρε τον χαρακτήρα «τής απόκρυφης γνώσης» και, κατ΄ επέκταση, «τής μαγείας», για να εξελιχθεί μέσω τής Σκωτικής (glammar) στη σημασία «μαγική ομορφιά» (19ος αι.) και κατόπιν- με τη μορφή glamour- σε «γοητεία, αίγλη» με την οποία και επανήλθε στην Ελληνική.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα εξέλιξη είχε η αρχαία ελληνική λέξη ποινή. Μέσω πάλι τής Λατινικής και τής παλαιάς Νορμανδικής, το ελληνικό ποινή κατέληξε στο αγγλ. penalty, για να επιστρέψει (ως αντιδάνειο) στην Ελληνική ως πέναλτι, όρος στο ποδόσφαιρο!

Δεν «θα ΄κοβε το κεφάλι του» κανείς ότι το ιταλικότατο πιάτσα δεν μπορεί να έχει σχέση με Ελληνικά; Ε, λοιπόν, το πιάτσα ξεκίνησε από το (ήδη αρχαίο) ελληνικό πλατεία (ενν. οδός ), θηλ. τού επιθέτου πλατύς, μέσω τού λατιν. platea («φαρδύς δρόμος» μέσα στην πόλη), πέρασε στην Ιταλική ως piazza (αρχικά plaza), απ΄ όπου ήδη στα μεσαιωνικά χρόνια επέστρεψε στην Ελληνική ως πιάτσα.

Η έκπληξη κορυφώνεται στην προέλευση τής λ. γόνδολα. Μεταφράζω τι γράφεται σχετικά στο εγκυρότερο λεξικό τής Αγγλικής, στο Random Ηouse Webster΄s College Dictionary, λήμμα gondola: «[εισήλθε στην Αγγλική το] 1540-50 από την Ιταλική, που πάει πίσω στα Βενετσιάνικα, πιθανόν από μεσαιωνικό ελληνικό κοντούρα «μικρό ακτοπλοϊκό σκάφος», θηλ. τού επιθ.κόντουρος «κοντός, κυριολ. σκάφος με ουρά» από το όψιμο ελληνικό κοντός + ελλ. -ουρος από το ελλην. ουρά ». Σκάφος, λοιπόν, με κοντή ουρά η ιταλ. gondola (γόνδολα) ξαναγύρισε στην Ελληνική ως γόνδολα!

Κι επειδή δεν νοείται καλοκαίρι χωρίς το γαλλικότατο πλαζ (γαλλ. plage), ας παρακολουθήσουμε την ετυμολογία τής λέξης. Ηλθε από το γαλλ. plage, δάνειο από ιταλ. piaggia «πλαγιά-ακρογιαλιά», που προήλθε από μεσαιωνικό λατινικό plagia «επικλινές έδαφος», το οποίο ανάγεται στο αρχ. ελλην. πλάγια (τα), «πλευρές» (κυρίως στρατιωτικός όρος), ουδ. τού επιθ. πλάγιος.

Και βέβαια δεν νοείται καλοκαίρι χωρίς τουρισμό και τουρ (ομόρριζα τα τουρνέ και τουρνουά ). Αλλά πόσο γνωστό είναι στους μη ειδικούς ότι όλες αυτές οι γαλλικές λέξεις (tour, tourisme, tourn e, tournoi) που πέρασαν στην Ελληνική (στην Αγγλική και σε άλλες γλώσσες) είναι προϊόν δανεισμού από την ελλην. λέξη τόρνος. Αυτή η αρχαία ελλην. λέξη, μέσω πάλι τής Λατινικής (tornus και ρ. tornare «γυρίζω τον τροχό, τον τόρνο»), έδωσε το γαλλ. tourner «περιστρέφω, γυρίζω» απ΄ όπου το tour. Ετσι ο τόρνος επέστρεψε στην Ελληνική ως τουρ.

Ο κατάλογος τέτοιων λέξεων (αντιδανείων) είναι μακρός και ο σχολιασμός θα έπαιρνε πολλές σελίδες. Εδώ θα δώσω μερικές νύξεις μόνο. Θα αναφέρω ότι το γάμπα και το ζαμπόν ξεκίνησαν από το ελλην. καμπή! Το γαρύφαλλοαπό το καρυόφυλλο, ο τζίρος από το γύρος, το μασίφ από το μάζα , το κάλμα από το καύμα, ο καναπές από το κωνώπιον (κώνωψ), το κανόνι από το κάννη, το καντίνα από το κανθός, το κορδόνι από το χορδή, το κουπόνιαπό το κόλαφος ( κόλαφος – όψιμο λατ. colaphus- παλ. γαλλ. colp – coup ),το κρετίνος από το Χριστιανός , τα λαζάνια από το αρχ. λάσανον («τρίποδας ως βάση αγγείων και δοχείων»), το λατέρνα από το λαμπτήρ, η μάντολα από το αμύγδαλο, η μαρμελάδα από το μελίμηλο, το μπαρούτι από το πυρίτις, τα μπόρα και μπουρίνι από το βορράς, τα μπαλλέτο – μπάλλος από το αρχ. βαλλίζω, το μπουάτ από το πυξίς («κουτί»), το μπουτίκ από το αποθήκη, ο συνδικαλισμός από το σύνδικος, το ταξί από το ταξίμετρο, το σενάριο από το σκηνή, η πόζα από το παύσις κ.λπ. Αυτά είναι μερικά ενδεικτικά μόνο παραδείγματα.

Επειδή υπάρχει κίνδυνος να σκεφθεί κανείς πως πρόκειται για «φτειαχτές ετυμολογίες» (παρετυμολογίες) κατά το πρότυπο τού Ελληνα πατέρα τής Βαρδάλου στο «Γάμος α λα Ελληνικά»!…-, σπεύδω να διασαφήσω ότι τα παραδείγματα προέρχονται από τον χώρο τής επιστημονικής ετυμολογίας και βρίσκονται σε όλα τα αξιόπιστα ετυμολογικά λεξικά ή ερμηνευτικά λεξικά με ετυμολογία. Για όσες λέξεις έχουν σχέση με την Αγγλική μια πρόχειρη ματιά στο Λεξικό που ανέφερα (Random Ηouse- Webster) ή άλλα συναφή Λεξικά θα πείσει τον αναγνώστη περί τής αληθείας των λεγομένων. www.tovima.gr

Γιώργος Μπαμπινιώτης

Του ΚΩΣΤΑ ΓΕΩΡΓΟΥΣΟΠΟΥΛΟΥ

Για να μη χαρακτηριστώ ούτε για προγονολατρεία ούτε και για εθνικισμό, πράγματα της μόδας, σπεύδω να δηλώσω ότι κάθε λαός είναι σοφός, δεν υπάρχουν λαοί λιγότερο ή περισσότερο πολιτισμένοι και πως κάθε κατασταλαγμένη σοφία όποιου λαού ή όποιου σοφού ανθρώπου είναι κτήμα της ανθρωπότητας.

Ετσι σήμερα θα προσπαθήσω να θυμίσω στους πολλούς που πιθανόν δεν κατόρθωσαν να επικοινωνήσουν με έναν από τους πολυγραφότερους αρχαίους έλληνες συγγραφείς (που η Δύση περισσότερο από τους Ελληνες και τη σύγχρονη εκπαίδευσή τους αισθάνθηκαν την ανάγκη να μελετήσουν, με λαμπρή εξαίρεση τον Καβάφη και βέβαια τον Κοραή), τον Πλούταρχο, για να αντλήσουμε σήμερα, ημέρες κρίσεως όχι μόνο οικονομικής αλλά πολιτικής, κοινωνικής και κυρίως ηθικής, πολύτιμες και σοφές διαπιστώσεις, καρπούς εμπειρικής παρατήρησης και διαχρονικής δοκιμασίας, θεσμικής και ατομικής.

Σ’ ένα από τα πλέον διαδεδομένα, τουλάχιστον παλαιότερα βιβλία του, ο Πλούταρχος, μετακλασικός συγγραφέας και ρωμαίος πολίτης, κατ’ εξοχήν ερανιστής και εκλεκτικιστής, ανθολόγησε και συγκρότησε με τρόπο ευφυή και σκηνοθετημένο μια αναφορά στην παραδομένη εμπειρία των επτά σοφών της αρχαιότητας. Σπεύδω μάλιστα να σημειώσω πως στον σταθερό κατάλογο των επτά παγίως εμφανιζόταν ο σκύθης σοφός Ανάχαρσις, για να αποσείσω πάλι κάθε υπέρ των αρχαίων ημών προγόνων προτίμηση!

Ο Πλούταρχος λοιπόν σκηνοθετεί ένα συμπόσιο (κατά τα γνωστά λογοτεχνικά μορφώματα της αρχαιότητας με εξοχότερο δείγμα το Συμπόσιο του Πλάτωνος) που οργανώνει ο τύραννος Περίανδρος της Κορίνθου στο Λέχαιον.

Φυσικά και πρόκειται για φιλολογική σκηνοθεσία αφού παρότι οι επτά σοφοί ήταν περίπου σύγχρονοι με χρόνο αιχμής το 600 π.Χ. ποτέ τους πουθενά δεν συναντήθηκαν. Ο ερανιστής Πλούταρχος αφού συγκέντρωσε τις έως τα χρόνια του παραδόσεις, αποφθέγματα, ανέκδοτα και συμπεριφορές που διέσωσε η προφορική και η γραπτή παράδοση σκαρώνει ένα έξοχο σενάριο όπου ό,τι στο συμπόσιο εκείνο διαμείφθηκε μεταξύ τυρού και αχλαδίου τού φαινόταν διδακτικό και βιώσιμο.

Εκτός πάντως από τους γνωστούς επτά σοφούς μετείχαν και άλλοι σ’ εκείνη τη συνάντηση (που δεν θα μας απασχολήσουν σήμερα) αλλά και ο παραμυθάς και ηθολόγος Αίσωπος, άλλος αυτός «βάρβαρος» αφού ήταν Φρύγας και μάλιστα δούλος εξ αιχμαλωσίας.

Η σημερινή μου αναφορά σε κείνο το συμπόσιο θα περιοριστεί σε δύο μόνο συζητητικούς πυρήνες. Στις απόψεις των σοφών για το τι είναι Δημοκρατία και το πώς ορίζεται ο άριστος οίκος. Η σχέση των δύο αυτών πυρήνων βρίσκεται στο γεγονός που αναφύεται στο κατά πόσον μπορεί να φτουρήσει μια δημοκρατία αν πρώτα δεν έχει εξασφαλιστεί η δημοκρατία στην οικογένεια.

Ετσι λοιπόν οι επτά σοφοί αποφαίνονται πρώτα περί του τι σημαίνει δημοκρατικό καθεστώς.

Πρώτος μιλάει ο Σόλων και λέει:

«Μου φαίνεται ότι εκείνη η Πόλις είναι ευδαίμων και εξασφαλίζει πάνω απ’ όλα τη Δημοκρατία, όταν όσοι δεν αδικούνται καταγγέλλουν και τιμωρούν όσους αδίκησαν με τον ίδιο ζήλο που τους κατηγορούν όσοι αδικήθηκαν».

Δεύτερος ο Βίας είπε:

«Αριστη Δημοκρατία είναι εκείνη, όπου όλοι φοβούνται τον Νόμο όσο τρέμουν και την Τυραννία».

Τρίτος ο Θαλής είπε:

«Αριστη Δημοκρατία είναι εκείνη που δεν έχει ούτε πολύ πλούσιους πολίτες ούτε πολύ φτωχούς».

Ο Ανάχαρσις δογμάτισε:

«Αριστη Δημοκρατία είναι εκείνη που όλα κρίνονται με κριτήριο την ισότητα, έτσι η υπεροχή έχει κριτήριο την Αρετή και η υστέρηση την Κακία».

Πέμπτος ο Κλεόβουλος είπε:

«Τη σημαντικότερη σωφροσύνη διακρίνει εκείνο το δημοκρατικό καθεστώς, όπου οι πολιτικοί άνδρες φοβούνται περισσότερο την κριτική και τον ψόγο από τον Νόμο».

Εκτος ο Πιττακός είπε:

«Η άριστη δημοκρατική πολιτεία είναι εκείνη όπου εμποδίζονται οι κακοί να κυβερνούν και οι καλοί να μην κυβερνούν».

Εβδομος ο Χίλων υποστήριξε:

«Αριστο δημοκρατικό καθεστώς είναι εκείνο όπου οι πολίτες ακούνε και υπακούουν περισσότερο τους νόμους και λιγότερο τα λόγια των πολιτικών».

Οταν ο Περίανδρος άκουσε τις επτά εκτιμήσεις είπε με περίσκεψη: «Αυτό που επαινείται ως Δημοκρατία είναι μια εξουσία, μια επικράτεια αρίστων πολιτών».

Οσον αφορά την κυβέρνα μέσα στο σπίτι οι σοφοί αποφάνθηκαν:

Σόλων:

«Αριστος οίκος είναι εκείνος όπου η περιουσία δεν αποκτιέται με αδικίες, ούτε κρύβεται με δυσπιστία ούτε όταν ξοδεύεται συσσωρεύει ενοχές».

Βίας:

«Ο νοικοκύρης μέσα στο σπίτι συμπεριφέρεται όπως στην αγορά που φοβάται τον Νόμο».

Θαλής:

«Σωστό σπίτι είναι εκείνο που ο νοικοκύρης κατορθώνει να έχει διαθέσιμο πολύν ελεύθερο χρόνο».

Κλεόβουλος:

«Καλό σπιτικό είναι εκείνο που ο αρχηγός της οικογένειας έχει περισσότερους που τον αγαπούν παρά αυτός που τον φοβούνται».

Πιττακός:

«Το σπίτι που δεν χρειάζεται τα περιττά και δεν στερείται τα αναγκαία πάει καλά».

Ο Χίλων:

«Το σπίτι πρέπει να μοιάζει πόλις που κυβερνιέται από βασιλιά» και πρόσθεσε πως ο Λυκούργος είπε σε κάποιον που τον συμβούλευε να ιδρύσει τη Δημοκρατία: «Εσύ πριν διοίκησε δημοκρατικά το σπίτι σου».

Αυτά με τους επτά σοφούς κι αν φαίνεται και είναι (;) αυτονόητα ας στοχαστούμε γιατί 2.600 χρόνια τώρα δεν τα εφαρμόσαμε και ματώνουμε κυριολεκτικά και θεωρητικά να τα ορίσουμε ξανά και ξανά και πάντα διαστρεβλωμένα.

Αυτός είναι ο τίτλος του προγράμματος του υπουργείου Παιδείας που ανακοινώθηκε σήμερα, στο πλαίσιο του οποίου μαθητές καλούνται να μελετήσουν το έργο τεσσάρων μεγάλων λογοτεχνών.

Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και ταυτόχρονα 100 χρόνια από την γέννηση των Οδυσσέα Ελύτη, Νίκου Γκάτσου και Στρατή Τσίρκα. Η χρονική σύμπτωση των επετείων των τεσσάρων δημιουργών γίνεται η  αφορμή να ανοίξει στην πράξη το θέμα: Τέχνες και Πολιτισμός στο Σχολείο.

Εκατό χρόνια μετά οι αξίες τους, η έμπνευσή τους, οι στίχοι τους, τα διηγήματά τους, τα μυθιστορήματα είναι εδώ, πηλός της ιστορικής, ηθικής και αισθητικής μας συνείδησης.

Με βάση τις διαχρονικές τους αξίες, το Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων προωθεί, ενθαρρύνει και υποστηρίζει ένα πρόγραμμα ανάπτυξης ποικίλλων δράσεων στα Δημοτικά (Ελύτης – Παπαδιαμάντης), Γυμνάσια, και στις Α΄ και Β΄ τάξεις του Λυκείου με τίτλο: «Παπαδιαμάντης – Ελύτης- Γκάτσος –Τσίρκας: 100 χρόνια μετά». Στόχος αυτού του προγράμματος είναι η δημιουργική επαφή των μαθητών με το έργο αυτών των δημιουργών, έτσι ώστε να εμπνευστούν από αυτό, να δημιουργήσουν συλλογικά ή ατομικά καλλιτεχνικά έργα κάθε μορφής και να τα παρουσιάσουν με διάφορους τρόπους μαζί με τους δασκάλους και τους καθηγητές τους.

Στόχος είναι οι μαθητές να δημιουργήσουν βίντεο, μπλογκ, αφίσες ή ότι άλλο τους εκφράζει σχετικά με τη ζωή και το έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, του Οδυσσέα Ελύτη, του Νίκου Γκάτσου και του Στρατή Τσίρκα, και να λάβουν μέρος στον σχετικό διαγωνισμό.Οι μαθητές, αλλά και συνολικά η σχολική κοινότητα, καλούνται να δημιουργήσουν συλλογικά ή ατομικά καλλιτεχνικά έργα κάθε μορφής και να τα παρουσιάσουν, με διάφορους τρόπους, μαζί με τους δασκάλους και καθηγητές τους.

Με τη βοήθεια και τη συνδρομή του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου, η Εκπαιδευτική Τηλεόραση δημιούργησε την πλατφόρμα www.i-create.gr, όπου θα φιλοξενηθεί το υλικό των σχολείων. Στην ιστοσελίδα υπάρχουν αναλυτικά οι όροι του διαγωνισμού ενώ οι μαθητές μπορούν να δουν, αξιολογήσουν και να μοιραστούν τις συμμετοχές των συμμαθητών τους. Ακόμα, παρέχεται λογισμικό για δημιουργία, επεξεργασία και «ανεβάσματος» βίντεο, πηγές και σύνδεσμοι σε κείμενα αλλά και σχετικά video από το YouTube.

Τα έργα που θα προκριθούν, μετά από διαδικτυακό διαγωνισμό, θα παρουσιαστούν σε ειδική εκδήλωση όπου θα βραβευτούν σχολεία, μαθητές και εκπαιδευτικοί.

Είπε κάποιος στον Διογένη:
«Οι συμπολίτες σου σε καταδίκασαν σε εξορία».
Και ο φιλόσοφος απάντησε:
«Κι εγώ τους καταδίκασα να μένουν στον τόπο τους».

~~~~~~~~~~~@~~~~~~~~~~~~

Επαινούσαν μερικοί μπροστά στον Άγη τους Ηλείους, γιατί ήταν πολύ δίκαιοι κριτές στους Ολυμπιακούς αγώνες. Ο Άγης ρώτησε με απορία:
– Και είναι τόσο σπουδαίο το ότι οι Ηλείοι μια φορά στα τέσσερα χρόνια φέρονται δίκαια;

~~~~~~~~~~~@~~~~~~~~~~~~

Ένας πατέρας ζήτησε από τον Αρίστιππο να διδάξει τον γιο του. Ο φιλόσοφος ζήτησε αμοιβή 500 δραχμές. Ο πατέρας θεώρησε υπερβολικό το ποσό.
-«Με τόσα χρήματα», είπε, «θα μπορούσα να αγοράσω ένα ζώο».
-«Αγόρασε», είπε ο Αρίστιππος, «κι έτσι θα έχεις δύο».

~~~~~~~~~~~@~~~~~~~~~~~~

Ο Διογένης ζητούσε ελεημοσύνη απο ένα άγαλμα. Όταν τον ρώτησαν γιατί κάνει κάτι τέτοιο απάντησε:
– Εξασκούμαι στο να μην απογοητεύομαι απο την αναισθησία των ανθρώπων.

~~~~~~~~~~~@~~~~~~~~~~~~

Παρακινούσαν τον Φίλιππο το Μακεδόνα να εξορίσει κάποιον που τον κακολογούσε. Ο Φίλιππος απάντησε:
– Δεν είστε καλά!! Θέλετε να τον στείλω να με κατηγορεί και σ’ άλλα μέρη;

~~~~~~~~~~~@~~~~~~~~~~~~

Ένας φαλακρός έβριζε τον Διογένη. Ο φιλόσοφος γύρισε και του είπε:
«Δεν σου ανταποδίδω τις βρισιές, αλλά θα ήθελα να πω ένα “μπράβο” στις τρίχες σου, γιατί απαλλάχτηκαν από ένα κακορίζικο κεφάλι».
~~~~~~~~~~~@~~~~~~~~~~~~

Ρώτησε κάποιος τον Αντισθένη τι είδους γυναίκα θα ήταν κατάλληλη για γάμο. Ο φιλόσοφος του είπε:
«Το πράγμα είναι δύσκολο. Αν παντρευτείς ωραία, θα την έχεις με άλλους κοινή, αν άσχημη, θα είναι σαν να σου επέβαλαν ποινή».

~~~~~~~~~~~@~~~~~~~~~~~~

Πληροφορήθηκε ο Αριστοτέλης από κάποιον ότι μερικοί τον έβριζαν. Ο φιλόσοφος απάντησε:
«Καθόλου δεν με νοιάζει. Όταν είμαι απών, δέχομαι ακόμα και να με μαστιγώνουν».

~~~~~~~~~~~@~~~~~~~~~~~~
Τα αρχαία Ελληνικά ανέκδοτα εκφράζουν το αρχαίο Ελληνικό πνεύμα στην πιο  χαριτωμένη μορφή του.

Πηγή: “Αρχαία Ελληνικά Ανέκδοτα” – Εκδόσεις Σαββάλα

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

Στις μέρες μας όπου αμφισβητούνται ακόμα και τα αυτονόητα, έχει αρχίσει να ακούγεται η άποψη ότι δεν υπάρχουν ανώτερες και κατώτερες γλώσσες, αλλά ότι όλες έχουν την ίδια αξία. Αυτό είναι τόσο παράλογο να το πιστεύει κανείς, όσο το να πιστεύει ότι μπορούν σε έναν αγώνα δρόμου όλοι οι δρομείς να τερματίσουν ταυτόχρονα. Κάτι τέτοιο είναι απλά αδύνατον. Το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι κάτι πολύ απλό, πόσο μάλλον όταν έχουμε να κάνουμε με κάτι τόσο πολύπλοκο όσο η γλώσσα. Δηλαδή μπορεί μια γλώσσα πρωτόγονου επιπέδου με 10 διαφορετικές λέξεις να έχει την ίδια αξία με μια γλώσσα τόσο σύνθετη όσο οι σημερινές; Ποιός λογικός άνθρωπος μπορεί να το δεχτεί αυτό; Ενδεικτικά να αναφέρουμε ότι οι χιμπατζήδες χρησιμοποιούν μια «γλώσσα» με ένα λεξιλόγιο από τριάντα λέξεις-κραυγές. [11]

Σκοπός αυτού του κειμένου δεν είναι να υποβαθμίσει κάποιες γλώσσες, αλλά να αποδείξει με αντικειμενικά κριτήρια ότι δεν έχουν όλες οι γλώσσες την ίδια αξία (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η κάθε γλώσσα δεν έχει την αξία της). Υπάρχουν σήμερα περίπου 3.000 διαφορετικές γλώσσες (η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει σύστημα γραφής). Είναι σίγουρο ότι κάθε γλώσσα έχει την δική της αξία και πρέπει να αγωνιζόμαστε όλοι ώστε όλες οι γλώσσες να επιβιώσουν. Δυστυχώς πολλές γλώσσες έχουν ήδη εκλείψει και θα εκλείψουν και στο μέλλον, και αυτό είναι πραγματικά μια αμαρτία. Όσο αμαρτία είναι όταν εξαφανίζεται ένα είδος ζώου διότι και η γλώσσα κάτι τέτοιο είναι, ένας «ζωντανός» οργανισμός που εξελίσσεται και είτε επιβιώνει είτε χάνεται. Πρακτική δυστυχώς συνέπεια αυτού είναι να χάνονται σημαντικά κομμάτια της εξέλιξης της ανθρώπινης πορείας, για την οποία δεν έχουμε ιδιαίτερα πολλές γνώσεις.

Για πολλούς μη-Έλληνες γλωσσολόγους και ανθρώπους του πνεύματος, είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι η Ελληνική γλώσσα (ιδιαιτέρως τα Αρχαία Ελληνικά) είναι η ανώτερη μορφή γλώσσας που έχει επινοήσει ποτέ το ανθρώπινο πνεύμα. Οι απόψεις αυτές δεν είναι αυθαίρετες, αλλά βασίζονται σε κριτήρια αντικειμενικά σχετικά με την αξιολόγηση μιας γλώσσας. Παρακάτω θα περιγράψουμε μία σειρά από ιδιότητες τις Ελληνικής γλώσσας και θα αντιπαραβάλουμε κάποιες ξένες γλώσσες (συνήθως την Αγγλική, καθώς αυτή είναι η πιό διαδεδομένη) πρός σύγκριση.

ΠΛΟΥΤΟΣ ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΥ

Είναι γνωστή η έκφραση που χρησιμοποιούν οι Άγγλοαμερικάνοι όταν ψάχνουν να βρούν την κατάλληλη λέξη για κάποια έννοια «Οι Έλληνες θα έχουν μια λέξη για αυτό». Φράση την οποίαν πρώτος είχε γράψει ο καθηγητής Όλιβερ Τάπλιν στο βιβλίο του «Ελληνικό πυρ». [10]

Ενώ η Αγγλική γλώσσα έχει, βάση του μεγάλου Αμερικανικού λεξικού Merriam-Webster, περίπου 166.724 λεξίτυπους (σύμφωνα με το ίδιο λεξικό 41.214 από αυτές τις λέξεις είναι αμιγώς Ελληνικές, χωρίς να υπολογίζουμε τις σύνθετες και τις Ελληνογενείς) [10], η Ελληνική γλώσσα περιλαμβάνει ήδη, στην καταγραφή μέχρι λίγο πριν από την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, 1.200.000 λεξίτυπους. Το εντυπωσιακό αυτό νούμερο προκύπτει από το έγκριτο TLG (Θησαυρός Ελληνικής Γλώσσης) το οποίο ακόμα δεν έχει τελειώσει την καταγραφή όλων των Ελληνικών κειμένων. Εκτιμάται μάλιστα από την διευθύντρια του TLG, κα Μαρία Παντελιά, ότι μόλις τελειώσει η καταγραφή θα έχουν αποθησαυριστεί ίσως μέχρι και 2.000.000 λεξίτυποι [15].

Επιπλέον, σύμφωνα με τον κ Α. Κωσταντινίδη συγγραφέα των βιβλίων «Οι Ελληνικές λέξεις στην Αγγλική γλώσσα» και «Η οικουμενική διάσταση της Ελληνικής γλώσσης», πολλά λεξικά σταματούν την ετυμολογία της λέξης στην Λατινική ρίζα αγνοώντας το γεγονός ότι η πλειονότης των ίδιων των Λατινικών λέξεων έχουν Ελληνική ρίζα. [10]

Πολλές Ομηρικές λέξεις σώζονται ακόμα και σήμερα στις Ευρωπαϊκές γλώσσες, και αυτές οι πάμπολλες λέξεις φυσικά δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των «αμιγώς Ελληνικών» που αναφέραμε νωρίτερα. Μία από αυτές τις λέξεις είναι το γνωστό «kiss». Ακούγεται αστεία σαν δήλωση ότι είναι στην ουσία Ελληνική λέξη ε; Και όμως, στα Αρχαία Ελληνικά, το «φιλώ» είναι «κυνέω / κυνώ», εξ’ού και το προσκυνώ (σημαίνει κάνω ένα βήμα μπροστά και δίνω ένα φιλί). Στην προστακτική το ρήμα γίνεται «κύσον με», δηλαδή «φίλησε με», όπως θα είπε και η Πηνελόπη στον Οδυσσέα όταν τον είδε να επιστρέφει στην Ιθάκη. Στα Αγγλικά θα λέγαμε «kiss me». Ο βαθμός ομοιότητας των δύο φράσεων δεν αφήνει χώρο για αμφιβολίες. Και αυτό είναι μόνο ένα από τα πολλά παραδείγματα.

ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΑ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑΣ ΝΕΩΝ ΛΕΞΕΩΝ

Η δύναμη της Ελληνικής γλώσσας βρίσκεται στην ικανότητά της να πλάθεται όχι μόνο προθεματικά ή καταληκτικά, αλλά διαφοροποιώντας σε μερικές περιπτώσεις μέχρι και την ρίζα της λέξης (π.χ. «τρέχω» και «τροχός» παρόλο που είναι από την ίδια οικογένεια αποκλίνουν ελαφρώς στην ρίζα). Η Ελληνική γλώσσα είναι ειδική στο να δημιουργεί σύνθετες λέξεις με απίστευτων δυνατοτήτων χρήσεις, πολλαπλασιάζοντας το λεξιλόγιο. Συνεχίστε να διαβάζετε »

Του Διονύση Σαββόπουλου

Πρέπει να σας πω ότι δεν ήμουν πάντοτε υπέρ των τόνων.

Τούς θεωρούσα διακοσμητικά στολίδια, κατάλοιπα άλλων εποχών, που δεν χρειάζονται πια. Και καθώς δεν ήμουν ποτέ καλός στην ορθογραφία, το μονοτονικό με διευκόλυνε. Ώσπου συνέβη το εξής:

Είχα βρεθεί για ένα διάστημα ν’ ακούω συστηματικά, καινούργια ανέκδοτα τραγούδια, επωνύμων και ανωνύμων, για λογαριασμό της δισκογραφικής εταιρείας “Λύρα”, προκειμένου αυτή να τα ηχογραφήσει ή να τα επιστρέψει στους συνθέτες.

Είναι δύσκολο ν’ απορρίπτεις και ακόμα δυσκολότερο να εξηγείς το γιατί.

Το πράγμα με απησχόλησε. Έφερνα στο μυαλό μου μεγάλες ωραίες επιτυχίες, παλιά τραγούδια και τα συνέκρινα μ’ αυτά που απέρριπτα, ώσπου μετά από μήνες διεπίστωσα κάτι πολύ απλό.

Όταν μια μουσική μετατρέπει συστηματικά τις μακρές συλλαβές σε βραχείες ή όταν ανεβάζει την φωνή εκεί όπου υπάρχει απλώς μια περισπωμένη, ενώ την κατεβάζει συστηματικά εκεί που υπάρχει ψιλή οξεία, όταν δηλαδή η μουσική κινείται αντίθετα -προσέξτε, αντίθετα όχι στο ρυθμό τού ποιήματος, αλλά αντίθετα στις αναλογίες τονισμού και αντίθετα στην ορθογραφία του- τότε όσο έξυπνη και να ‘ναι, κάνει το τραγούδι δυσκίνητο και ασθματικό.

Στα πετυχημένα τραγούδια δεν συμβαίνει αυτό. Βέβαια, όταν γράφει κανείς πάνω σ’ ένα ρυθμό ή σ’ ένα μουσικό δρόμο, πρέπει να ακολουθήσει τα καλούπια τους, οπότε θα υπάρχουν σημεία όπου αυτή η πείρα που περιέγραψα, δεν τηρείται.

Αυτό όμως θα συμβεί μόνον όταν δεν γίνεται αλλιώς. Και πάντα η βιασμένη λέξη θα τοποθετείται έτσι ώστε να προηγούνται και να έπονται επιτυχείς στιγμές, ώστε να μειώνεται η εντύπωση της ατασθαλίας, η οποία έτσι συνδυασμένη ωφελεί, διότι το τραγούδι αλλιώς θα ήταν μηχανικό. Κάτι τέτοιο δεν το είχα προσέξει. Και ήταν η πρώτη φορά που αισθάνθηκα ότι οι τόνοι και τα πνεύματα ίσως να μην ήταν διακοσμήσεις, ίσως να είχαν λόγο.

Μέσα στο στούντιο είχα και δύο εκπλήξεις. Να η πρώτη: Προσπαθώντας να ακούσω την διαφορά οξείας και περισπωμένης, διάβασα την φράση: “Λυγά πάντα η γυναίκα”. Το “πάντα” ακούγεται ψηλότερα από το “λυγά” που παίρνει περισπωμένη. “Λυγά πάντα η γυναίκα” ακούγεται όμως περιέργως ψηλότερα κι από το ” γυναίκα”, που όμως παίρνει οξεία. Γιατί άραγε; Τηλεφώνησα σ’ έναν φίλο και έμαθα ότι η “γυναίκα” οφείλει να παίρνει παρισπωμένη, διότι είναι τής τρίτης κλίσεως, η οποία όμως καταργήθηκε, γι’ αυτό πήρε οξεία η “γυναίκα”.

Να λοιπόν, που από άλλο σημείο ορμώμενος, αναγκάστηκα να συμφωνήσω ότι κακώς καταργήθηκε η τρίτη κλίση αφού στην φωνή μας εξακολουθεί να υπάρχει “Λυγά πάντα η γυναίκα” λοιπόν και παίρνει και περισπωμένη.

Η δεύτερη έκπληξη: Έδωσα σ’ έναν ανύποπτο νέο, που παρευρισκόταν στο στούντιο, να διαβάσει λίγες φράσεις. Εκεί μέσα είχα βάλει σκοπίμως την ίδια λέξη ως επίθετο και ως επίρρημα, διότι είχα πάντα την περιέργεια να διαπιστώσω αν προφέρουμε διαφορετικά το ωμέγα από το όμικρον. Ακούστε τις φράσεις:

Είν’ ακριβός αυτός ο αναπτήρας. Ας μην είν’ ωραίος, έχει την αξία του. Ναι, ακριβώς αυτό ήθελα να πω”. Ακουστικώς δεν παρατήρησα διαφορά. Έκοψα τις δύο λέξεις και τις κόλλησα την μία κατόπιν της άλλης. Ακούστε το!

” Ακριβός. ακριβώς”. Συνεχίστε να διαβάζετε »

Χρονικά, η συμπλήρωση ενός αιώνα από το θάνατο του Παπαδιαμάντη και η εκπνοή της Ζακλίν ντε Ρομιγί συμπίπτουν.

Οι απώλειες είναι κάτι παραπάνω από δυσαναπλήρωτες για τον πολιτισμό. Οχι μόνο λόγω της σημασίας του έργου τους, αλλά και για ένα λόγο ιστορικής υφής: αυτή τη στιγμή λείπουν οι συνθήκες που θα επέτρεπαν την ανάδειξη νέων, ανάλογου ύψους, δημιουργημάτων.

Η περίπτωση της Γαλλίδας ελληνίστριας είναι χαρακτηριστική. Δεν αποκλείεται, κατ’ αρχήν, να βρεθεί και στο μέλλον ένας ερευνητής ή μια ερευνήτρια με τη δική της παιδεία, ευψυχία και διεισδυτικότητα. Θα κατορθώσει, ωστόσο, αυτός να αναγνωριστεί, να καταξιωθεί και να επιδράσει με το έργο του; Ολοφάνερα, η απάντηση είναι αρνητική.

Ο νέος ερευνητής του αρχαιοελληνικού πολιτισμού θα περιβάλλεται από βιβλιοθήκες που φτωχαίνουν και ινστιτούτα που κλείνουν. Θα γαντζωθεί ίσως σε δημόσια πανεπιστήμια, των οποίων όμως η επιβίωση θα εξαρτάται από οικονομικές αποδόσεις. Ο ίδιος θα διακονεί μια επιστήμη για την οποία η αγορά και οι επιτελείς τής επαγγελματικής κατάρτισης δεν ενδιαφέρονται, καθόλου. Καμία ακολουθία παραπομπών από αστέρες του παγκόσμιου ακαδημαϊκού στερεώματος δεν πρόκειται να καταγραφεί μετά την εμφάνιση των γραπτών του. Ολο και λιγότεροι ασχολούνται πλέον με το Αρχαιοελληνικό δίκαιο και με άλλα αδιάφορα για την αγορά αντικείμενα.

Σε συνέδρια και σε ημερίδες, εν τω μεταξύ, οι τόνοι γίνονται απολογητικοί: όντως οι σύγχρονοι προσέχουν περισσότερο το Ρωμαϊκό σε σχέση με το Αρχαιοελληνικό δίκαιο. Αυτό όμως, υποστηρίζεται, οφείλεται στο γεγονός ότι η Αθηναϊκή δημοκρατία δεν καλλιέργησε τη νομική επιστήμη όσο οι Ρωμαίοι.

Κατ’ εξοχήν το έργο της Ζ. ντε Ρομιγί «Ο νόμος στην ελληνική σκέψη από τις απαρχές στον Αριστοτέλη» (1971, ελλην. μετάφρ. 1985 με πρόλογο Α. Μάνεση) αναδεικνύει συμπυκνωμένα την αξία αυτής της πνευματικής κληρονομιάς της Αθηναϊκής δημοκρατίας. Θυμίζω, λοιπόν, αντιγράφοντας και παραφράζοντας, τα βασικά ευρήματα.

Κατά την Αθηναϊκή δημοκρατία για πρώτη φορά ο νόμος προσγειώνεται στο κοινωνικό έδαφος. Γίνεται νόμος όχι του θεού ή του ελέω θεού μονάρχη, αλλά των πολιτών, όπως και το κράτος γίνεται από «Αθήνα» «δήμος Αθηναίων».

Ο νόμος, εξάλλου, αποτυπώνεται γραπτά, γίνεται προσιτός και ακριβέστερος: εργαλείο όχι μόνο αυθεντιών και κατόχων εξουσίας, αλλά όλων των δημοτών, σε κάποιες περιπτώσεις ακόμη και δούλων.

Η Ζ. ντε Ρομιγί έδειξε επίσης με τον πιο σαφή και γλαφυρό τρόπο πως η ευνομία συνδέεται με τη λειτουργία της ουσιαστικής και συμμετοχικής δημοκρατίας. Η αδυναμία, επομένως, του σύγχρονου ανθρώπου να υπερβεί αγοραίους, μικροκομματικούς ή (στον τόπο μας) οικογενειοκρατικούς (ρουσφέτια κ.λπ.) ανταγωνισμούς και να αποβλέψει σε κανόνες που υπηρετούν το σύνολο δεν οφείλεται σε ένα πεπρωμένο ή σε βιογενετικούς λόγους: είναι ιστορικό προϊόν.

Ποινικολόγος ο ίδιος, σπεύδω να προσθέσω τη γνώμη: το Αρχαιοελληνικό δίκαιο αποτελεί το πρώτο συγκροτημένο ιστορικό παράδειγμα εξατομίκευσης της ενοχής των ανθρώπων. Μέχρι τότε (βλ. Ιφιγένεια εν Αυλίδι), αλλά και αργότερα εκεί και αλλού, ήταν η αντικειμενική, η συλλογική και η φυλετική ευθύνες εκείνες που οδηγούσαν σε θυσίες και τιμωρίες ανθρώπων ατομικώς αμέτοχων σε εγκλήματα. Στο Αρχαιοελληνικό δίκαιο η ευθύνη-ενοχή όχι μόνο αναγνωρίζεται ως ατομική, αλλά και αναλύεται. Διαβαθμίζεται. Μήπως ο δράστης ενήργησε από μανία, έρωτα ή ακούσια; Ο ρήτορας αγορεύει, ο δικαστής θα κρίνει.

Πολλοί βέβαια μπερδεύονται, αποβλέποντας στους δύσκαμπτους έως και σκληρούς νόμους της εποχής μας. Ωστόσο δεν ήταν αυτή η εκδοχή της Αθηναϊκής δημοκρατίας: το δίκαιό της διαμόρφωνε δικλίδες και ενσωμάτωνε ως αξίες τη φιλανθρωπία και την επιείκεια των νόμων. Ο Δράκων («και τους λάχανα κλέψαντας, θάνατος η ζημία») ήταν το μοντέλο που ανατρεπόταν από το δίκαιο του αθηναϊκού δήμου.

Στην κατανόηση αυτής της δικαιοσύνης άλλωστε βοηθά και ένα άλλο σπουδαίο βιβλίο της Ζ. ντε Ρομιγί («Η ηπιότητα στην ελληνική σκέψη», 1979, μετάφρ. στα ελληνικά 2007). Εκεί αναλύεται ακριβώς η σημασία της φιλανθρωπίας, της πραότητας και της επιείκειας για το Αρχαιοελληνικό δίκαιο. Με μοναδικό μάλιστα τρόπο η συγγραφέας έδειξε πώς οι παραπάνω αξίες διαμορφώθηκαν από τη δημοκρατική πόλη, πριν αποτυπωθούν με κλασικό τρόπο στο έργο του Αριστοτέλη.

Το κληροδότημα της Ζ. ντε Ρομιγί είναι ένας περίεργος θησαυρός: παρά την αξία του, φαίνεται δύσκολο να αξιοποιηθεί. Επειδή όμως είναι δυνατό να ανακαλύπτεται, συνεχίζουμε να ελπίζουμε.

ΠΗΓΗ: εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ, 5-1-2011

Δεν ξεκίνησα για τίποτα. Μονάχα για να ταξιδεύω. Εκείνοι που μαζί πρωτομπαρκάραμε, σε τέσσερα χρόνια πήρανε το χαρτί τους, εσύ το ίδιο. Εμένα μ’ άρεσε η πλώρη. Η ξενοιασιά.

Πιάσανε πολλοί πατριώτες μας καπετάνιοι να με συμβουλέψουνε. Αλλοι με κοροϊδεύανε και με δαχτυλοδείχνανε. Με πήρε το φιλότιμο. Ετοιμάστηκα να πάρω του τρίτου. Τότε συνάντησα έναν εφοπλιστή, ξάδελφο της μάνας μου. Ο μόνος άνθρωπος που με καταλάβαινε και με συγχωρούσε. Μου ‘δινε πάντα δουλειά, χωρίς να με ρωτάει γιατί ταξιδεύω. Του τα ‘πα. Να γίνεις μαρκονιστής, μου ‘πε. Απ’ το να σπάσουμε μια πλώρη, καλύτερα να τσακίσουμε έναν ασύρματο.

Νίκος Καββαδίας, Βάρδια

Εκατό χρόνια πέρασαν από τη γέννηση ενός από τους σημαντικότερους και πιο εμπνευσμένους Ελληνες ποιητές του 20ού αιώνα, του Νίκου Καββαδία, και είναι εντυπωσιακός ο αριθμός των εκδηλώσεων που έγιναν προς τιμήν του, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και σε αρκετές πόλεις του εξωτερικού, αποδεικνύοντας πως ο «ποιητής της θάλασσας» κατατάσσεται πλέον στη χορεία των «σύγχρονων κλασικών». Ο «Μαραμπού», προσωνύμιο με το οποίο καθιερώθηκε από το 1933 όταν εξέδωσε την πρώτη ποιητική του συλλογή, άφησε πολύ περιορισμένο σε έκταση έργο· ανήκει σχηματικά στη γενιά του ’30, στον χώρο της οποίας όμως κατέχει μια ιδιότυπη θέση. Η πρώτη του ποιητική συλλογή θα γίνει δεκτή με ανάμεικτα συναισθήματα στους λογοτεχνικούς κύκλους. Μόνον ο Φώτος Πολίτης και ο Κώστας Βάρναλης θα μιλήσουν με ενθουσιασμό για τον νέο ποιητή. Ο ποιητικός του λόγος εξέφρασε την ανάγκη απόδρασης από τη σύγχρονη του ποιητή ελληνική πραγματικότητα, κυρίως μέσα από τα στοιχεία του κοσμοπολιτισμού και του εξωτισμού, και ακολούθησε μια εξελικτική πορεία προς την αφαίρεση και τα όρια του υπερρεαλισμού, πάντα όμως στο πλαίσιο της παραδοσιακής στιχουργικής φόρμας και ρυθμικής τεχνικής.

Η βιωματική του ποίηση, που αρδεύεται από την ιδιωματική γλώσσα των ναυτικών, και η άψογη δημοτική του με τον ομοιοκατάληκτο στίχο, δυσχεραίνουν την κατάταξή του σε μία από τις σχολές της ελληνικής ποίησης και τον αφήνουν έξω απ’ όλες τις ποιητικές ανθολογίες· ο Καββαδίας ακολουθεί μέχρι και τον θάνατό του έναν μοναχικό δημιουργικό δρόμο. Το μεγαλύτερο μέρος του πεζογραφικού του έργου εκδόθηκε μετά τον θάνατό του, πράγμα που εξηγεί ίσως γιατί συνδέουμε συνήθως τον Καββαδία με έμμετρα ποιήματα, με χαρακτηριστικό «εξωτικό» λεξιλόγιο, και όχι με τα εξαιρετικού ενδιαφέροντος πεζά του.

Η έκταση του έργου, βέβαια, είναι αντιστρόφως ανάλογη της απήχησης που είχε και συνεχίζει να έχει. Η απήχηση του Καββαδία και του έργου του εκτοξεύτηκε τη δεκαετία του 1980, με τις πρώτες μελοποιήσεις των ποιημάτων του από διαφόρους συνθέτες, κυρίως με τον Σταυρό του Νότου του Θάνου Μικρούτσικου, ενώ ακολούθησαν Οι γραμμές των Οριζόντων από τον ίδιο συνθέτη. Σπάνια το πλατύ κοινό «κατάλαβε» και αγάπησε έναν ποιητή τόσο ερμητικό. Γιατί, μολονότι ο Καββαδίας κατά καιρούς χαρακτηρίστηκε εύκολος, ελάσσων και εξωτικός, οι στίχοι μέσα από τους οποίους εκφράζεται ο ιδιαίτερος προσωπικός του μύθος είναι συχνά δυσνόητοι. Παραδόξως, όσο πιο κρυπτική είναι η ποίησή του τόσο μεγαλύτερη είναι η μαγεία της. Οσο περισσότερα εμπόδια ορθώνει η μορφή τόσο μεγαλύτερη γοητεία ασκεί το περιεχόμενο. Γιατί μπορεί το καράβι να ταξιδεύει στον κόσμο, το βλέμμα του Καββαδία όμως στρέφεται μέσα του. Οι μνήμες οργανώνουν τον ποιητικό περίπλου πάνω σ’ έναν χάρτη πολύ προσωπικό και το ταξίδι εσωτερικεύεται.

Πού οφείλει λοιπόν ο Καββαδίας το εύρος και τη διάρκεια της απήχησής του; Μήπως στον μύθο του ταξιδιού και στην πραγμάτωσή του; Μήπως στο mal du depart, στην επιθυμία φυγής, στην κοινή «ασθένεια» όλων των εφήβων, άρα κοινή εμπειρία όλων των ανθρώπων; Ή μήπως στο σημαντικό όχημα που πρόσφεραν στην ποίησή του οι πολυάριθμες μελοποιήσεις; Και ποιο είναι το μέλλον του τώρα που πέρασε για τα καλά στον 21ο αιώνα;

Υπεύθυνος: Επιμέλεια αφιερώματος Διονύσης Ν. Μουσμούτης

Ελευθεροτυπία

Εξακόσιες χιλιάδες λέξεις, τρία εκατομμύρια φράσεις και περισσότερα από χίλια χρόνια ιστορίας της αγγλικής γλώσσας περιλαμβάνει η νέα ανανεωμένη έκδοση του λεξικού της Οξφόρδης που θα βρίσκεται από σήμερα on line, μία δεκαετία μετά την πρώτη ανάρτησή του.

Εκτός από τη σημασία των λημμάτων, το λεξικό επιτρέπει στους αναγνώστες να αναζητήσουν την εξέλιξη της γλώσσας με τη βοήθεια του Ιστορικού Θησαυρού του Λεξικού. Για παράδειγμα η λέξη «recession» (ύφεση) χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1606 για να περιγράψει «μία προσωρινή παύση εργασίας ή δραστηριότητας» (a temporary suspension of work or activity). Περισσότερα από 200 χρόνια αργότερα αναφέρθηκε δεύτερος ορισμός της λέξης ως «πράξη εκχώρησης» (the action of ceding back; a territory that has been ceded back). Τελικά το 1903 ήταν η πρώτη φορά που ο όρος προσδιορίστηκε σαν «ύφεση» σε οικονομικό πλαίσιο.

Αν ο πρίγκηπας Ουίλιαμ είχε κάνει πρόταση γάμου στην Κέιτ Μίντελτον 300 χρόνια νωρίτερα τότε μάλλον θα της είχε ζητήσει «to join giblets» ή «buckle», εκφράσεις που δεν μπορούν να μεταφραστούν στα ελληνικά…

«Μέσω εντατικής έρευνας στην παλαιότερη και τη σημερινή χρήση ξαναγράφουμε την ιστορία της διαρκώς μεταβαλλόμενης γλώσσας μας», δήλωσε ο αρχισυντάκτης του λεξικού Τζον Σίμπσον.

Οι χρήστες στη Βρετανία μπορούν να έχουν πρόσβαση στην on line έκδοση μέσω των δημόσιων βιβλιοθηκών ενώ οι υπόλοιποι πρέπει να πληρώσουν κάποιο αντίτιμο για να εγγραφούν (διαβάστε στο www.oed.com).

www.mousa.gr

Σχολές και βιογραφίες των αρχαίων φιλοσόφων

από το λεξικό Μπαμπινιώτη

Η Βρετανική Βιβλιοθήκη στο Λονδίνο ανέβασε στο Ίντερνετ πάνω από το ένα τέταρτο των ελληνικών χειρογράφων που διαθέτει, τα οποία αντιστοιχούν σε περισσότερους από 280 τόμους, στο πιο πρόσφατο βήμα που γίνεται για την ψηφιοποίηση σημαντικών αρχαίων εγγράφων.

Τα χειρόγραφα, τα οποία διατίθενται δωρεάν στην ιστοσελίδα www.bl.uk/manuscripts ανήκουν σε μία, σύμφωνα με τη βιβλιοθήκη, από τις πιο σημαντικές συλλογές που υπάρχουν εκτός Ελλάδος για τη μελέτη των περισσότερων από 2.000 ετών του ελληνικού πολιτισμού.

Η βιβλιοθήκη έχει ένα σύνολο άνω των 1.000 ελληνικών χειρογράφων, άνω των 3.000 ελληνικών παπύρων και μια πλούσια συλλογή της πρώιμης ελληνικής τυπογραφίας.

Τα χειρόγραφα αυτά περιέχουν πληροφορίες για λόγιους που εργάστηκαν πάνω στη λογοτεχνία, την ιστορία, την επιστήμη, τη θρησκεία, τη φιλοσοφία και την τέχνη της Ανατολικής Μεσογείου κατά την Κλασική και τη Βυζαντινή Περίοδο.

“Αυτό είναι ακριβώς ό,τι προσδοκούμε όλοι από τη νέα τεχνολογία, αλλά τόσο σπάνια παίρνουμε”, δήλωσε η Μέρι Μπερντ, καθηγήτρια Κλασικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ σχετικά με την πρωτοβουλία αυτή, η οποία χρηματοδοτήθηκε από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.

“Ανοίγει μια πολύτιμη πηγή πληροφοριών σε όλους – από τους ειδικούς έως αυτούς που έχουν μια περιέργεια – οπουδήποτε στον κόσμο, δωρεάν”, προσέθεσε.

Πρόκειται για την πιο πρόσφατη πρωτοβουλία της βιβλιοθήκης για να αποκτήσει πρόσβαση το ευρύτερο κοινό σε αρχαία και σπάνια έγγραφα.

ΑΠΕ