Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΒΑΛΑΣ
(Ομιλία του Σ. Δημητριάδη στον καθεδρικό ναό του Αγίου Παύλου ανήμερα της επετείου)

Ήταν χρόνια δύσκολα αυτά τα πρώτα του 20ου αιώνα για τους κατοίκους της Καβάλας και της περιοχής γενικότερα. Οι Τούρκοι κατακτητές της περιοχής αντιλαμβάνονται ότι έρχεται το τέλος της κυριαρχίας τους και γίνονται ολοένα πιο σκληροί. Οι Καβαλιώτες παρόλα αυτά διατηρούν υψηλό το εθνικό τους φρόνημα και παίρνουν μέρος τόσο στο Μακεδονικό αγώνα από το 1903 έως το 1909, όσο και στην άμυνα κατά της βουλγαρικής προπαγάνδας των κομιτατζήδων. Στην τοπική ιστορία προστίθενται σπάνιες και ένδοξες σελίδες πατριωτισμού.
Τον Οκτώβριο του 1912 Βούλγαροι κομιτατζήδες καταλαμβάνουν την Καβάλα. Οι Τούρκοι δεν προβάλλουν καμιά αντίσταση. Τα δεδομένα αλλάζουν προς το χειρότερο. Οι πρώην «σύμμαχοι» των Ελλήνων στους Βαλκανικούς πολέμους γίνονται σκληροί κατακτητές και διώκτες του Ελληνικού στοιχείου. Ο στόχος τους γνωστός: αλλοίωση των δημογραφικών δεδομένων στην περιοχή, διασφάλιση και χρήση του λιμανιού της Καβάλας, προσάρτηση των εδαφών της ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και έξοδο στη «Μπέλο Μόρε», τη Μεσόγειο. Ακολουθούν βασανιστήρια, ομηρίες, καταπίεση. Όμως τον Ιούνιο του 1913 τα ελληνικά καράβια φέρνουν το μήνυμα της ελευθερίας στην πολύπαθη πόλη.
Οι Βούλγαροι, το καλοκαίρι του 1913, περίμεναν την Ελληνική επίθεση από τη θάλασσα, καθώς το Ελληνικό Ναυτικό κυριαρχούσε στα νερά του Αιγαίου. Ο αμυντικός τους σχεδιασμός προέβλεπε τη διατήρηση των στρατηγικών θέσεων στα περάσματα του Στρυμόνα και του Παγγαίου, για να αναχαιτισθεί ενδεχόμενη απόβαση ή προέλαση χερσαίων Ελληνικών δυνάμεων και την προσβολή του Ελληνικού στόλου από τις πυροβολαρχίες που είχαν αναπτυχθεί στις πλευρές του Συμβόλου. Μια μοίρα του στόλου με ναυαρχίδα το θωρηκτό «Αβέρωφ» υπό την αρχηγία του Παύλου Κουντουριώτη αγκυροβολεί στη Θάσο. Σκόπιμες διαδόσεις του Ελληνικού στοιχείου στην πόλη της Καβάλας μιλούν για επικείμενη απόβαση μεγάλων τμημάτων του στρατού που μεταφέρεται από τα Ελληνικά πλοία. Οι Βούλγαροι διακατέχονται από πανικό. Συλλαμβάνουν τους επιφανείς πολίτες της Καβάλας και τοποθετούν εκρηκτικά σε κτίρια της πόλης. Οποιαδήποτε ωστόσο απόβαση θα ήταν ένα δύσκολο εγχείρημα σε μια περιοχή μάλιστα που οι Βούλγαροι είχαν φροντίσει να ναρκοθετήσουν.
Ο Κουντουριώτης θέτει σε εφαρμογή ένα εκπληκτικό σχέδιο. Από τη Θεσσαλονίκη σαλπάρουν πέντε άδεια οπλιταγωγά συνοδευόμενα από το θωρηκτό «Ύδρα». Στις 25 Ιουνίου 1913 εμφανίζονται στον κόλπο της Καβάλας και τη νύχτα ανταλλάσσουν σκόπιμα σήματα φωτός με τα υπόλοιπα πλοία του στόλου. Δίνουν την εντύπωση ότι επιχειρείται απόβαση στα ανατολικά της πόλης. Έντρομοι οι Βούλγαροι με προβολείς προσπαθούν να δουν τι συμβαίνει. Συγχρόνως τα αντιτορπιλικά «Λόγχη» και «Λέων» απαντώντας στα πυρά που δέχονται στον κόλπο του Στρυμόνα από τις πυροβολαρχίες των Βουλγάρων πλήττουν την πυριτιδαποθήκη της πυροβολαρχίας. Το απόσπασμα των Βουλγάρων διασκορπίζεται και νέα σύγχυση επικρατεί στην κατοχική φρουρά της Καβάλας. Μπροστά στο φόβο να εγκλωβιστούν οι Βούλγαροι εγκαταλείπουν την πόλη. Πάνω από 2000 στρατιώτες εγκαταλείπουν άτακτα την Καβάλα παίρνοντας ως «ασπίδα» ομήρους 27 προκρίτους μεταξύ των οποίων και τον επίσκοπο Μυρέων Αθανάσιο. Τα νέα για την απρόβλεπτη αυτή εξέλιξη φτάνουν στον Κουντουριώτη.
Το πρωί της 26ης Ιουνίου του 1913, το τορπιλοβόλο «Δόξα» με κυβερνήτη τον Πλωτάρχη Αντώνη Κριεζή και με τη συνδρομή Ελλήνων και Τούρκων ψαράδων που γνώριζαν τα σημεία της ναρκοθέτησης, προσορμίζεται στον κόλπο της Καβάλας για την κατάληψη της πόλης. Ο φόβος της επιστροφής των Βουλγάρων όμως δεν επιτρέπει την αποβίβαση του μικρού αγήματος που επέβαινε στο τορπιλοβόλο. Αυτό όμως θα γίνονταν με κάθε επισημότητα το πρωινό της επόμενης ημέρας και αφού είχαν προσορμιστεί και άλλα πλοία στον κόλπο. Γράφει στο ημερολόγιο του «Αβέρωφ»: Πέμπτη 27 Ιουνίου 1913. Την 9ην ώραν της πρωίας αποβιβάζεται εκ των ανιχνευτικών μας «Ιέραξ» και «Πάνθηρ» μικρό άγημα και επαίρεται επισήμως εις Καβάλαν η Ελληνική σημαία.
Το άγημα των ναυτών αποτελείται από 35 άτομα με επικεφαλής τον σημαιοφόρο Αγγελή. Ο Κριεζής γίνεται πρόσωπο λατρείας. Η Ελληνική σημαία υψώνεται στον εξώστη του Διοικητηρίου (το παλιό δικαστικό μέγαρο). Μετά το μεσημέρι καταφθάνει στην πόλη και ο λόχος των Θασίων εθελοντών και σπεύδει αμέσως στα περίχωρα να καταδιώξει τους Βουλγάρους που υποχωρούν. Το ίδιο απόγευμα ο Κουντουριώτης στέλνει από το θωρηκτό Αβέρωφ ένα αξέχαστο ραδιοτηλεγράφημα:
Εξ Αβέρωφ τη 27 Ιουνίου, ώρα 5 και 30′ μ.μ. Σήμερον επισήμως προκηρύχθη η κατάληψις της Καβάλας. Εκαθαρίσαμεν τα περίχωρα από τους κομιτατζήδες και ικανούς Βουλγάρους στρατιώτας αδέσποτους. Ο ενθουσιασμός είναι μέγιστος. Οι Τούρκοι συμμετέχουσι πλήρως αυτού. Κουντουριώτης.
Με την προέλαση των τμημάτων της 7ης Μεραρχίας η κατάληψη της πόλης εδραιώνεται.